1. Polityka w ujęciu ogólnym: po prostu polityka - ta polityka determinuje często politykę w ujęciu szczegółowym.

• istota: odrębności, rozbieżności i sprzeczności interesów społecznych zagrażające równowadze i spoistości społecznej oraz wywołujące walkę o władzę w państwie,

• polityka jako działanie teoretyczne (wypracowywanie rozwiązań) i praktyczne (podejmowanie i wykonywanie decyzji), mające na celu utrzymanie równowagi i spoistości społecznej oraz ochronę przed partykularyzmami,

• podmioty władzy politycznej są powołane do dokonywania i narzucania wyborów wynikających z istoty polityki np. sądy.

2. Polityka w ujęciu szczegółowym: np. polityka gospodarcza - polityka z przymiotnikami np. wojskowa, gospodarcza, społeczna. każda polityka szczegółowa jest to dość duży obszar podejmowania decyzji. Podmioty starają się nagłaśniać interesy pewnej grupy np. ruch feministyczny.

• istota: zróżnicowane interesy i potrzeby społeczne odnoszące się do szczegółowych dziedzin życia społecznego określające aktywność podmiotów politycznych (państwowych i niepaństwowych),

•polityka jako aktywność podmiotów politycznych w szczegółowych dziedzinach życia społecznego za pomocą różnych form i kanałów artykulacji interesów społecznych oraz regulacji procesów zaspokajania potrzeb społecznych,

• podmiotami polityki szczegółowej są: organy państwa oraz podmioty społeczne (ruchy, partie, organizacje, komitety)

Charakter polityk szczegółowych:

 w polityce szczegółowej podmiot zawsze zakłada określaną (ale nie jedyną) interpretacje danego problemu społecznego (polityczna diagnoza sytuacji, polityczny wybór)

 każda polityka szczegółowa jest zawsze działalnością konkretnego podmiotu politycznego dlatego wyraża określony styl myślenia i preferencje dla wybranych metod, środków i zasad,

 polityka szczegółowa jest konfrontacją różnych, wzajemnie alternatywnych projektów rozwiązania określonego problemu społecznego

 polityka szczegółowa (merytoryczna) opiera się na spornej ocenie fachowości podmiotu politycznego z powodu: rozbieżności co do wyobrażeń o standardach wiedzy, myślenie w kategoriach wyjątkowej własnej koncepcji jest także podejściem stronniczym, politycznym, spornym,

 każda polityka szczegółowa oznacza preferowanie wybranego sposobu rozwiązania danej kwestii, dlatego też nie ma jedynie charakteru specjalistycznego i administracyjnego.

3. Podwójne ideologiczne uwarunkowania polityki:

• walka o władzę w państwie i kształtowanie mechanizmu rządzenia (polityka w ujęciu ogólnym) warunkiem realizacji polityk szczegółowych

 polityka w ujęciu szczegółowym jest to stronnicze poszukiwanie konfliktotwórczych środków do realizacji określonych celów społecznych,

 polityka w ujęciu ogólnym jest to walka o przejęcie władzy, aby użyć wybranych środków do rozwiązywania problemów społecznych,

 bez zdobycia władzy i sterowania mechanizmem rządzenia nie jest możliwe realizowanie polityk szczegółowych,

• charakter polityk szczegółowych (merytorycznych)

 w polityce szczegółowej podmiot zawsze zakłada określaną (ale nie jedyną) interpretacje danego problemu społecznego (polityczna diagnoza sytuacji, polityczny wybór)

 każda polityka szczegółowa jest zawsze działalnością konkretnego podmiotu politycznego dlatego wyraża określony styl myślenia i preferencje dla wybranych metod, środków i zasad,

 polityka szczegółowa jest konfrontacją różnych, wzajemnie alternatywnych projektów rozwiązania określonego problemu społecznego

 polityka szczegółowa (merytoryczna) opiera się na spornej ocenie fachowości podmiotu politycznego z powodu: rozbieżności co do wyobrażeń o standardach wiedzy, myślenie w kategoriach wyjątkowej własnej koncepcji jest także podejściem stronniczym, politycznym, spornym

 każda polityka szczegółowa oznacza preferowanie wybranego sposobu rozwiązania danej kwestii, dlatego też nie ma jedynie charakteru specjalistycznego i administracyjnego.

4. Systemowe uwarunkowania polityki.

Demokracja - głosowanie (część sprawowania władzy przez obywateli), wpływ wolności

dyktatura dała wolność ludności w Hiszpanii (gen. Franco) - uchroniono ich przed niewolą zewnętrzną ZSRR

negatywny wpływ wolności - totalitaryzm, autorytaryzm

czy demokracja może wpływać na ograniczenie wolności?

-gdy partia, którą popiera większość obejmie władzę to może narzucić swoje poglądy mniejszości - zamienia się w tyranię i despocję.

5. Narodowe i społeczne uwarunkowania polityki.

Społeczne uwarunkowania polityki

tam gdzie życie społeczne jest bardziej skomplikowane, trzeba nim kierować i jeśli się to robi, mamy do czynienia z polityką

teoretycy polityki piszą, że jest to dziedzina władzy, władza zaś, jak ją określał Weber to możność przeprowadzenia swojej woli w jakiejś sytuacji społecznej, nawet wbrew oporowi. Zakres władzy zależy od środków, jakimi się dysponuje, zaś środki te, jakkolwiek byłyby różnorodne, zawsze są ograniczone (co przysparza kłopotów sprawującym władzę)

polityka to walka o władzę, stanowiska i wpływy(ogólne kompetencje socjotechniczne i psychotechniczne) LUB realizowanie polityk szczegółowych(użyteczne są kompetencje w jakiejś dziedzinie życia społecznego)

legitymizacja władzy - uprawomocnienie, politycy mogą uzyskać więcej mniejszymi środkami

Narodowe uwarunkowania polityki

Naród - wspólnota religii, zamieszkania, świadomości własnej łączności z innymi członkami wspólnoty i świadomość swojej odrębności

Nacjonalizm - miłość do własnego narodu i działanie na jego rzecz, zakłada, że wszystkie narody mają równe prawa do rozwoju, ale istnieje hierarchizacja na słabsze i silniejsze! Nie zakłada nienawiści do innych narodów w przeciwieństwie do szowinizmu - gloryfikacja własnego narodu i bezkrytyczne podejście do niego.

Pozytywny wpływ nacjonalizmu: rozwój aktywności obywateli, stabilizuje sytuacje w wypadku kryzysu, działalność narodowowyzwoleńcza, mobilizacja kraju, rozszerza sferę wolności, nieangażowanie się w sferę polityki.

Negatywny wpływ nacjonalizmu zamiana nacjonalizmu w szowinizm lub rasizm, ogranicza wolność wobec innych narodowości (jesteś swój albo wróg - odbija się to na innych rodakach - spotykają ich represje)

6. Historyczne i kulturowe uwarunkowania polityki.

Historyczne uwarunkowania polityki

pojęcie „polityka” pochodzi z języka greckiego, od l. mn. Przymiotnika rodzaju nijakiego „politikon”. Przymiotniki „politikos”, „politike”, „politikon” interpretowano jako: społeczny, publiczny, państwowy, powszechny, obywatelski, codzienny, zwyczajny itd.

sam termin polityka oraz wyrazy od niego pochodne wiążą się pod względem etymologicznym z pierwotnym i podstawowym pojęciem polityczno-prawnym starożytnych Greków - pojęciem „polis”

”polis” stanowiła organiczną wspólnotę wolnych obywateli, podporządkowanych podobnym celom i interesom

LUB

od greckiego „politea” - co oznacza republikę czyli organizację państwową (Platon i Arystoteles) - takie ujęcie polityki cechowało położenie akcentu na umiejętne kierowanie ludźmi (państwem), sztukę rządzenia państwem traktowano jako posiadanie pewnego kunsztu i zdolności, predyspozycji w tym względzie

próbę wytłumaczenia pojęcia polityki podejmowali: Św. Tomasz z Akwinu, Marsyliusz z Padwy, Niccolo Machiavelli, F. Bacon, J. Locke, Monteskiusz, Rousseau, T. Paine i wielu innych - politykę najczęściej łączyli ze sztuką rządzenia państwem

Kulturowe uwarunkowania polityki

polityka jest sferą regulacji zachowań ludzkich związanych z procesem rządzenia, a sposób regulacji tych zachowań to domena kultury sprawowania władzy - kultura wpisana jest w politykę i współokreśla jej istotę

kultura polityczna kumuluje w sobie całe bogactwo interakcji miedzy jednostkami i wspólnotami ludzi związanych z rządzeniem - stąd wiele ujęć kultury politycznej, w których akcentuje się wielorakie wymiary polityki:

-historyczny

-etyczny

-techniczny

-psychologiczny

-socjalizacyjny

typy kultur politycznych:

* kultura zaściankowa - niska świadomość polityczna, prymitywne plemiona afrykańskie

* kultura poddańcza - przedkładanie adaptacji i podległości wobec poleceń płynących z systemu politycznego - państwa Azji Centralnej

* kultura uczestnictwa - dążenie do podmiotowości politycznej, aktywne uczestnictwo w życiu politycznym

są też typy mieszane: zaściankowo-poddańcza, poddańczo-uczestnicząca, zaściankowo-uczestnicząca

wstępuje też:

* kultura polityczna totalitarna i autorytarna(w państwach faszystowskich, uzasadnia panowanie i wymusza posłuszeństwo) oraz obywatelska kultura polityczna (akceptacja pluralizmu i wolnej gry sił politycznych pod warunkiem przestrzegania i wolności praw obywatelskich)

7. Prakseologiczne i technologiczne uwarunkowania polityki

Prakseologiczne uwarunkowania polityki:

prakseologia - nauka o metodach celowego działania

a)liberalna - zakłada wolność absolutną

- negatywny wpływ: skrajnie do braku pomocy (radź sobie sam), prawo silniejszego (tyrania), pozytywny wpływ: może świadomie działać, rozwijać się, poszerzać swoją świadomość i wiedzę, ma większy zakres i swobodę działania.

b)konserwatywna

-negatywny wpływ: tradycja może zamykać na opinie z zewnątrz, nauka, ekonomia, społeczeństwo; pozytywny wpływ: przywiązanie do tradycji zapewnia stabilizację

c)socjalistyczna - ideą socjalizmu jest równość absolutna, politykę ujednolicenia prowadzi państwo

-negatywny wpływ: jeżeli państwo na siłę wyrównuje te grupy do najniższych, negacja indywidualizmu, pozbawia społeczeństwo jednostek wybitnych; pozytywny wpływ: poszerza sferę działania politycznego grup niższych

Technologiczne uwarunkowania polityki

nauka, technika, rozwój gospodarczy

pozytywny wpływ: rozwój ekonomiczny może spowodować, że dzięki ułatwieniom komunikacyjnym, ludzie mogą korzystać z wynalazków itp. (głosować, korzystać z urzędów), ułatwienie działalności politycznej, jeżeli państwo się rozwija następuje produkcja masowa- tańsza niż detaliczna, nakłady są mniejsze, pieniądze za produkty trafiają do przedsiębiorców ci zaś mogą płacić więcej pracownikom, praca człowieka może być krótsza i łatwiejsza, dostęp do alternatywnych źródeł informacji, społeczeństwo może patrzeć władzy na ręce, nauka daje podstawy do tworzenia ideologii

negatywny wpływ: brak wolności technologicznej to państwo dyktatorskie, społeczeństwo ma tylko jedną opcję do przyjęcia, brak alternatywnych punktów odniesienia, bomby atomowe, terroryzm

8. Normatywistyczna filozofia polityczna:

 celem filozofii nie jest poznanie rzeczywistości politycznej lecz jej ukształtowanie zgodnie z własnymi „dobrymi normami”

 polityka polega na: tworzeniu idei odnoszących się do problemów społecznych, formułowaniu norm wytyczających ład społeczny,

 realizacji wartości i ideałów.

9. Egzystencjalna filozofia polityczna:

 celem filozofii jest poznanie: natury politycznej, rzeczywistości politycznej, na którą składają się relacje pomiędzy grupami społecznymi oraz sposoby ich rozstrzygania, statusu (egzystencji) podmiotów politycznych, (co zrobić aby naród istniał),

 polityka polega na: zarządzaniu stanem normalnym, traktowanym jako pochodna sytuacji wyjątkowej, jako stan przejściowy przed stanem krytycznym.

10. Charakterystyka polityki: partykularnej, organicznej, „samoobsługi”.

Polityka partykularna: każdy podmiot forsuje własny, partykularny, cząstkowy interes. Każdy z podmiotów dokonuje:

• własnej kalkulacji kosztów, zysków i strat, nie kieruje się regułami utrzymania równowagi społecznej

• interpretacji sytuacji w której polityka jest prowadzona. Dzieje się to na trzy sposoby:

 podmiot polityki sam definiuje co to jest dobro wspólne,

 każdy z podmiotów polityki narzuca swoje poglądy jako słuszne,

 każdy z podmiotów politycznych dokonuje stronniczego wyboru ocen, wartości.

Polityka organiczna jest to działalność na rzecz dobra wspólnego. Najczęściej uruchamiana jest w sytuacjach wyjątkowych. Może być realizowana na dwa sposoby:

• porozumienie się różnych podmiotów politycznych,

• jeden z podmiotów czyni z własnych poglądów dobro wspólne.

Polityka samoobsługi: grupy podejmują pewne działania aby upodmiotowić wybraną przez siebie grupę społeczną - własny elektorat. Polityka taka pojawia się często w odwołaniu do grup etnicznych. Często występuje gdy jakaś grupa społeczna jest izolowana, marginalizowana. Myślenie zdominowane jest schematem MY-ONI.

Polityka rozwiązywania zadań społecznych polega na realizowaniu przez podmioty zadań społecznych. Taki podmiot mobilizuje swoje siły i zasoby aby te bariery przełamać np. problemy edukacyjne, niskie nasycenie techniczne. Wymaga od podmiotów politycznych myślenia w kategoriach wartości nadrzędnych.

11. Wartości kierunkowe a regulatywne w polityce:

a) kierunkowe: dobra cenne pożądane z powodów subiektywnych, związana ściśle z ideologią, Zaliczamy tu:

• wzorce kulturowe,

• osobowe,

• wizje pożądanego dobrego ładu politycznego,

• hierarchizacja wartości.

b) regulatywne: są to obiekty cenne i pożądane ale o charakterze intersubiektywnym, różne z powodu konieczności dostosowania się do otoczenia. Wartości regulatywne to:

• idee spraw zbiorowych,

• sposoby funkcjonowania w przestrzeni publicznej.

12. Metapolityka: istota i płaszczyzny:

a) istota:

- zajmuje się naturą i warunkami realizacji polityki

- problem społecznej kontroli nad polityką jako zjawiskiem

 wyznaczanie niepraktycznych granic dla polityki,

 narzucanie i egzekwowanie reguł gry politycznej,

 zagwarantowanie społecznej kontroli nad zjawiskiem politycznym

b) płaszczyzny:

- refleksji nad:

 wartościami ogólno ludzkimi,

 normami,

 warunkami harmonizacji sprzeczności i konfliktów w celu utrzymania równowagi i ciągłości społecznej,

- formułowania:

 postulatów, kodeksów, projektujących reguły współżycia i współdziałania,

 zasad rządzących przezwyciężeniem różnic społecznych,

 programów wdrażania zasad przezwyciężania różnic społecznych,

- praktycznej działalności pozwalającej na wywieranie nacisku społecznego na podmioty polityczne (państwowe i niepaństwowe)

- funkcjonowania wyspecjalizowanych instytucji publicznych mających za zadanie wyłącznie egzekwowanie zasad realizacji polityki np. media, ośrodki demoskopijne.

13. Metapolityka: zakres i realizacja.

Metapolitykę zdefiniować można jako interdyscyplinarną, teoretyczno-praktyczną wiedzę o przedpolitycznych zasadach podstawowych i celu finalnym polityki, rozważanej w oglądzie całokształtu ludzkiej kultury, w świetle prawa naturalnego oraz przez odniesienie do nadprzyrodzoności, intencjonalnie określającą także konieczne dla istnienia dobrego społeczeństwa reguły ładu politycznego. Inaczej mówiąc jest to filozofia polityki, zawierająca:

jej teorię bytu (metafizykę),

teorię poznania (epistemologię),

teorię wartości (aksjologię), zazwyczaj także przechodząca w teologię polityczną.

Koncepcje polityki, znane z historii myśli ludzkiej, które można uznać za istotnie "metapolityczne”:

1. Państwo i Prawa Platona,

2. Polityka Arystotelesa,

3. O Państwie Bożym św. Augustyna,

4. Sześć ksiąg o rzeczypospolitej J. Bodina,

5. Lewiatan Hobbesa,

6. Dwa traktaty o rządzie J. Locke`a,

7. O duchu praw Monteskiusza,

8. Podstawy polityki polskiej R. Dmowskiego,

Wątpliwe natomiast jest odnoszenie pojęcia "metapolityka" do dzieł, które jakkolwiek odegrały wielką rolę w historii, miały jedynie pozornie teoretyczny, a w rzeczywistości wyłącznie praktyczny cel i charakter: Książę N. Machiavellego, Manifest komunistyczny K. Marksa i F. Engelsa czy Mein Kampf A. Hitlera.

14. Rola teorii w polityce i w politologii.

Teoria - najwyższy poziom uogólnień. Realizuje zdanie w którym twierdzi się, że dwie lub więcej elementów (rzeczy, czynności, zdarzenia) w określonych warunkach zmieniają się w związku ze sobą.

Cechy teorii:

• abstrakcyjność, każde zdanie generalizujące wykracza poza określoną ramę zdefiniowaną rzeczywistości społeczną i polityczną

• ogólność, twierdzenie daje się zastosować do stosunkowo dużej liczby przypadków,

• uniwersalność, trafność zastosowań zdań nie zależy od czasu, miejsca, okoliczności, kontekstu kulturalnego,

• ograniczoność zakresowa, żadna teoria nie odnosi się do wszystkich możliwych elementów, formułuje się ograniczenia w ramach których teoria obowiązuje

Elementy teorii:

• wypowiedzi na temat określonego fragmentu rzeczywistości,

• informacje o założeniach i warunkach brzegowych, przy których ważne są określone wypowiedzi,

• możliwość tworzenie hipotezy w odniesieniu do przyszłych zdarzeń i zmian w oparciu o przyjęte założenia teoretyczne

Przedmioty odniesienia:

• pojedyncze generalizacje, zdania uogólniające, które odnoszą się do unikatowych związków między dwoma lub więcej elementami,

• teorie cząstkowe, wyjaśniają fragment jakiegoś zjawiska,

• teoria ogólna, odnosi się do całości.

15. Teorie polityki a teorie polityczne - omówienie problemu.

Teoria polityki

a) subdyscyplina politologii

b) część metodologii badań politycznych

c) poszukiwanie odpowiedzi a pytanie, jaka jest istota obiektów politycznych, co je charakteryzuje,

d) poszukiwanie swoistości polityki jako zjawiska,

e) aspekty:

1. aspekt funkcjonalny - działania epistemologiczne, poznanie, wyjaśnianie i zrozumienie wiedzy,

2. aspekt dydaktyczny - realizacja procesu edukacji politologicznej,

3. aspekt organizacji badań teoriopolitycznych - działalność określonych placówek badawczych

Ma dużą rolę w wypracowywaniu warunków realizacji badań polityki (określenie podmiotu jej zainteresowania i narzędzi metodologicznych.

Poziomy teorii polityki:

a) metawiedza - analiza mająca na celu ustalenia w jaki sposób poznać politykę, jakie są metody,

b) esencja polityki, opisywanie istoty i cech określanych zjawiskiem zwanych politycznymi,

c) forma, opisywanie, wyjaśnianie form w jakich zjawiska polityczne się uzewnętrzniają,

d) pragmatyka, poznajemy warunki skutecznej realizacji celów politycznych, skutecznych działań organizujących, warunki podejmowania skutecznych decyzji,

Teoria polityczna jest to opowieść o wyglądzie rzeczywistości politycznej, wywiedziona z założeń filozoficznych. Jest konfliktotwórcza, konfliktogenna. Twórcy wikłają się w spory ontologiczne, epistemologiczne, normatywne. Teorie polityczne są zawsze problematyczne.

Budowanie system twierdzeń, co jest procesem wielopodmiotowym i wielopoziomowym.

Na gruncie teorii polityki i innych dyscyplin.

Integracja szerokiego katalogu twierdzeń, sądów i założeń wraz z zasadami ich formowania, uzasadniania, weryfikacji i konfrontacji z innymi.

Podstawą każdej interpretacji polityki jest przyjęcie określonej koncepcji rzeczywistości, człowieka i społeczeństwa.

Teorie polityki a teorie polityczne

Odróżnienie przedmiotu badań od dziedziny badawczej. Teoria polityki jest wyodrębnioną dziedziną, a teoria polityczna rezultatem prowadzonych w jej ramach badań, obejmujących zespół twierdzeń określających poglądy na przedmiot zainteresowań politologicznych, czyli politykę.

16. Normatywne teorie polityczne.

• opowieść o wyglądzie rzeczywistości politycznej oparta na założeniach filozoficznych,

• określenie „dobrego” ładu politycznego, opartego na twierdzeniach normatywnych,

• zdominowana przez rozstrzygnięcie ontologiczno - emistemiologiczne,

•poznanie zdominowane przez wolę urzeczywistnienia „dobrego” ładu (np. komunizm).

Współcześnie:

• wywodzone z klasycznego definiowania polityki np. przedłużenie etyki,

• twórcy tych teorii nie akceptują neopozytywistów

• wizje dobrego ładu, np. liberalna, katolicka

Polityka interpretowana w kategoriach powinnościowych, odwołuje się do greckiego przesłania polityki jako roztropnego realizowania wspólnego dobra. Koncentruje się na projektowani pożądanych wizji życia politycznego. Projekty `dobrej polityki' legitymizowały władzę i uzasadniały posłuszeństwo obywateli, (np. teologie polityczne, koncepcje umowy społecznej) lub nawoływały do rewolucyjnej zmiany istniejącego porządku (np. utopia Marksa), co ujawnia relatywizm etyczny normatywnego podejścia do polityki. Na bazie krytyki normatywizm pojawiła się egzystencjalna wykładnia polityki, której ukoronowaniem był decyzjonizm.

17. Analityczno empiryczne teorie polityczne (teorie polityki):

• budowanie twierdzeń weryfikowanych empirycznie powstałych w wyniku myślenia dedukcyjnego i indukcyjnego

• koncentrowaniu się na wyjaśnianiu (np. Maxa Webera)

• koncertowanie się na modelowaniu rzeczywistości i prognozowaniu (np. Emil Durkheim)

• tworzenie siatki kategorialnej pojęciowej i terminologicznej,

• poznanie zdominowane przez chęć sformułowania praw rządzących rzeczywistością polityczną.

Współcześnie:

• wywodzą się z zanegowania arystokratycznego traktowania polityki,

• twórcy mówią, że polityka winna być wyzwolona od etyki,

• nie ma prawdy obiektywnej,

• współcześnie tworzenie różnych alternatywnych sposobów wyjaśniania i przewidywania zjawisk politycznych w polityce jest dobijanie targów,

• twórcy formułują prawa uniwersalne.

18. Dialektyczno - krytyczne teorie polityczne:

• krytyka dotychczasowa normatywnych teorii,

• poszukiwanie nowych rozwiązań modelujących rzeczywistość, które winny być wcielone przez politykę.

19. Klasyczne definiowanie polityki:

Rodowód klasycznej koncepcji polityki sięga tradycji greckiej. Arystoteles w Polityce wyrażał przekonanie, ze człowiek stworzony jest do życia w państwie - najwyższej i najdoskonalszej formie organizacji życia wspólnoty politycznej.

Klasyczne pojęcie polityki w istocie syntetyzowało w sobie trzy podstawowe założenia:

• celem polityki jest wspólne dobro obywateli,

• dbałość o wspólne dobro wymaga roztropnego zarządzania państwem,

• zarządzanie państwem jest sztuką wymagająca wiedzy, umiejętności i predyspozycji psychicznych. Stąd najpopularniejsze i jedno z najstarszych określeń brzmi: polityka to sztuka zarządzania państwem.

W klasycznej koncepcji polityki pojęciem kluczowym jest państwo, jego ustrój, instytucje i rola w życiu społecznym. Ponieważ państwo zmieniało się na przestrzeni dziejów ewoluowało także klasyczne rozumienie polityki odsłaniając skomplikowane mechanizmy organizacji życia wspólnot politycznych. Z czasem okazało się także, ze polityka nie ogranicza się do charakterystyki państwa - pojawiło się pojęcie systemu politycznego.

Przykłady rozumienia polityki przez pryzmat takich pojęć jak:

• interesy - polityka to gra interesów, w których liczy się przede wszystkim wygrana,

• decyzje - polityka to sztuka podejmowania trafnych decyzji w kierowaniu sprawami państwa,

• władza - polityka odnosi się do tych stosunków międzyludzkich, których treścią jest władza, mozliwość narzucania i egzekwowania decyzji jednostki lub grupy względem innych,

• działanie polityczne - polityka regulacji zachowań jednostek i wspólnot ludzkich zorganizowanych w państwo,

• państwo - polityka to działalność państwa, jego struktur politycznych i administracyjnych zmierzających do wytyczonych celów,

• system polityczny - politykę konstytuują:

• podmioty życia politycznego

• relacje miedzy nimi,

• role pełnione w przestrzeni politycznej,

• interakcje z otoczeniem zewnętrznym.

20. Koercyjne definiowanie polityki:

Podstawowym zadaniem nowoczesnego państwa jest jego dbałość o bezpieczeństwo i utrzymanie porządku publicznego. Państwo i jego instytucje aby móc podołać temu zadaniu muszą mieć możliwość stosowania wielu instrumentów regulacji stosunków międzyludzkich - łącznie z zastosowaniem środków przymusu fizycznego. Stąd polityka to prawomocne stosowanie środków publicznej regulacji, także przymusu nie tylko wobec ciała człowieka, ale także dóbr materialnych będących jego własnością. Tak rozumiana i uprawiana polityka nie deprecjonuje ani demokracji politycznej, ani praworządności. Bowiem chodzi o przymus, który - będąc jednym z regulatorów życia publicznego - jest zarazem:

• określony przez prawo,

• stosowany przez prawomocną władzę,

• podlega kontroli publicznej,

• uwzględnia także działania prewencyjne,

• służy utrzymaniu ładu demokratycznego.

Polityka koercyjna jest polityką państwa prawa. Wymaga szczegółowych regulacji prawnych odnoszących się do relacji obywatel - rząd, także doskonalenia systemu egzekucji decyzji władzy i kontroli jej sprawowania. Powyższa interpretacja polityki jest przeciwna polityce przemocy, czy polityce represji i terroru właściwej państwu totalitarnemu i autorytarnemu. Zważmy, że tak rozumiana polityka ściśle reglamentuje poczynania instytucji państwowych, podział ról, zakres kompetencji. Jest w niej także miejsce dla instytucji chroniących prawa obywatelskie, a nawet obywatelskiego nieposłuszeństwa. Z polityką oscylująca między prawomocnym przymusem i przemocą mamy do czynienia w państwach o mieszanym systemie rządów - demokracji i autokracji.

21. Instytucjonalne i neoinstytucjonalne definiowanie polityki.

Instytucjonalne

Instytucjonalne ujęcie polityki można zaliczyć do najstarszej orientacji badawczej - tradycje w Starożytnej Grecji i konwencji badań Arystotelesa

centrum zainteresowania badaczy stanowią: instytucje państwowe i ich rola w życiu społecznym, a także formowania i funkcjonowania struktury władzy - co było konsekwencją taktowania państwa jako instytucji wdrażającej w praktykę życia społecznego zasady ładu moralnego.

konwencja badań Arystotelesa znalazła szerokie zastosowanie w późniejszych okresach historycznych

nadal należy do jednego z najpopularniejszych nurtów, zwłaszcza w politologii ukierunkowanej normatywnie (badania wzorców działań politycznych, zawartych w konstytucjach i katach prawnych niższego rzędu)

istnienie ładu i porządku społecznego jest możliwe tylko dzięki normom prawa, które powinny być podstawą każdego działania politycznego. Państwo i jego instytucje muszą mieć możność stosowania wielu instrumentów regulacji stosunków międzyludzkich ze stosowaniem przymusu włącznie - dbałość o wspólne dobro obywateli wymaga rozsądnego i praworządnego zarządzania państwem

instytucje polityczne to zespół norm prawnych regulujących zasady określonej formy działania politycznego

do głównych kategorii analitycznych zalicza się pojęcie państwa i prawa - głównym obiektem analizy politycznej są normy konstytucyjne i tworzone na ich podstawie instytucje polityczne, współtworzące formę danego ustroju

na szczególną uwagę zasługuje akt normatywny, konstytuujący ramy organizacyjne systemu politycznego - konstytucja

centralny status kategorii państwa wynika z faktu, że posiada ono monopol na prowadzenie działalności politycznej (możliwość stanowienia norm prawnych) - ujęcie formalno-prawne

formalno-prawne ujęcie polityki posiada zalety, ale też szereg ograniczeń badawczych - zaleta: możliwość łatwej delimitacji sfery polityki od innych sfer życia społecznego (linią graniczą treść norm konstytuujących instytucje państwowe wraz z ich zakresem kompetencji), ograniczenia: w wyznaczonych przez tę orientację sztywnych ramach trudni jest zaklasyfikować formy ustrojów państw w trakcie transformacji ustrojowej

Neoinstytucjonalne

zmiany w sposobie podejścia badawczego są już na tyle daleko posunięte, że należy już mówić o neoinstytucjonalnym ujęciu polityki

z perspektywy metodologicznej badania te w większym stopniu mają już charakter interdyscyplinarny, wiążąc ujęcie formalno-prawne z socjologiczną i psychologiczną analizą różnych kwestii (typ kultury i jej wpływ na stosunki polityczne, przeobrażenia systemu aksjologii politycznej i związane z nimi zmiany zachowań w sferze polityki)

znacznie szerzej niż w ujęciu klasycznym uwzględnia się tu badanie wzajemnych relacji między systemem politycznym a jego uwarunkowaniami determinowanymi przez otoczenie społeczne

szeroko definiuje się pojęcie instytucji - względnie utrwalony sposób realnych działań bądź zachowań politycznych

wg Antoszewskiego współczesna orientacja neoinstytucjonalna sprowadza analizę politologiczną do trzech zasadniczych wymiarów funkcjonowania systemu politycznego:

85. odnosi się do charakterystyki podłoża społeczno-kulturalnego

86. dotyczy układu instytucjonalnego, wyznaczającego ramy organizacyjne zachowań politycznych

87. odnosi się do sfery zachowań w ramach rywalizacji politycznej - w tej sferze wyraża się istota systemu politycznego, analizowanego głównie z politologicznego punktu widzenia, w przeciwieństwie do dwóch poprzednich wariantów analizy, w których dominuje perspektywa socjologiczna, prawnicza i historyczna

badania w perspektywie neoinstytucjonalne okazują się poznawczo efektywne i wręcz niezbędne dla odzwierciedlenia pogłębionego obrazu określonych sfer życia politycznego - tego typu wiedza jest szczególnie cenna w realiach państw dążących do krystalizacji życia publicznego.

22. Funkcjonalne i neofunkcjonalne definiowanie polityki.

Funkcjonalne

polityka - funkcja systemu społecznego a system polityczny jeden z głównych jego podsystemów

system polityczny - podsystem systemu społecznego, całokształt zorganizowanych, zinstytucjonalizowanych i skoordynowanych działań politycznych wyznaczonych przez potrzeby i interesy grupowe związane z procesami wytwarzania, dystrybucji i alokacji dóbr w ramach szerszego układu jakim jest system społeczny

cechą funkcji systemu jest synergetygka - czyli koabitacja i kooperacja tworzących go elementów oraz wzajemne stymulowanie i wyznaczanie oddziaływań - czyli dążenie do równowagi i stabilności

funkcja jest to utrzymanie porządku normatywnego zbiorowości

cel polityki - mobilizacja warunków koniecznych dla osiągnięcia danych celów społecznych jako systemu - maksymalizacja zdolności społecznych do osiągana jego celów społecznych

Neofunkcjonalne

próba skorelowania głównych założeń funkcjonalizmu z nowymi tendencjami wyrosłymi na tle jego krytyki:

-rozwiązania szczegółowe - synteza interpretacyjna w perspektywie dylematów dotyczących empirycznego i teoretycznego oglądu polityki, jej wielowymiarowości, porządku i zmiany społecznej a także mikro i makro socjologicznego przekroju

-dążenie do syntezy poszczególnych kierunków i orientacji teoretycznych, co dawałoby możliwości zsynchronizowania odmiennych koncepcji socjologicznych

istota polityki wg neofunkcjonalizmu to łączenie działań jednostkowych z ich kontekstem systemowym.

system polityczny jest symbolem normatywizmu, neologizmu i determinizmu określonych układów i stosunków politycznych

23. Konfliktowe definiowanie polityki.

Koncepcja ta posiłkuje się wieloma ustaleniami zawartymi w socjologicznych teoriach sprzeczności i konfliktów społecznych, a także antropologicznych i psychoanalitycznych rozstrzygnięć na temat natury człowieka (agresywna, nieobliczalna). W koncepcji konfliktowej kluczowe są pojęcia: sprzeczność, agresja, walka, przemoc, konfrontacja, dezintegracja. Sam konflikt polityczny jest na ogół definiowany jako walka dwóch lub więcej podmiotów polityki posiadających wzajemnie sprzeczne potrzeby, wartości i interesy i zmierzających do osiągania odmiennych celów. Konflikt cechuje się więc tym, że:

• strony dążą do wzajemnie wykluczających się celów, które na ogół mają dla nich wartość egzystencjonalną (suwerenność państwa, jego terytorium, udział w sprawowaniu władzy),

• jest rozstrzygany w drodze walki,

• w walce ujawniają się nowi wrogowie i sojusznicy.

Konfliktowe ujęcia polityki występują w wielu wariantach, np.:

• w marksizmie znajdujemy określenie polityki jako sfery walki klas o zdobycie, utrzymanie i wywieranie wpływu na władzę,

• w decyzjonizmie Carla Shmitta polityka zostaje sprowadzona do utrzymania porządku społecznego i lokalizacji każdego, kto może podjąć wrogie działania. Zawsze uwzględnia się tutaj antagonizmy egzystencjonalne i opisuje naturę wroga - tego który zakłóca porządek w państwie,

• w nauce o stosunkach międzynarodowych karierę zrobił aforyzm Clausewitza mówiący o tym, że wojna jest kontynuacją polityki za pomocą innych środków - zwłaszcza w świetle koncepcji społeczeństwa Hobbesa, według której jest ono w stanie wojny każdego przeciwko każdemu.

24. Decyzyjne definiowanie polityki.

procesy podejmowania decyzji przenikają wszelkie sfery ludzkiej aktywności, polegają na: konfrontowaniu obecnego stanu rzeczywistości ze stanem pożądanym, ustaleniu zakresu różnic i możliwości ich eliminacji, wyborze sposobu postępowania i działaniu, którego celem jest przekształcenie rzeczywistości

procesy decyzyjne stanowią treść polityki

zwolennicy ujęcia decyzyjnego: polityka jest procesem podejmowania i realizacji decyzji, podejmowanie decyzji traktują jako istotę wszelkiej działalności politycznej

-cel ich badań: hipotetyczna rekonstrukcja determinant oraz implikacji podejmowanych decyzji

-punkt wyjścia: sama decyzja i jej wykonanie

Twórcami politologicznej analizy decyzyjnej: Snyder i jego współpracownicy, polski przedstawiciel tego nurtu: Pietraś

Klasycy: Tukidydes (V w p.n.e. - proces rozwoju i upadku cywilizacji greckiej) i Polibiusz (II w p.n.e. - mechanizmy, które doprowadziły do powstania Imperium Rzymskiego)

istotne były też teorie Machiavellego i klasyków marksizmu

25. Behawioralne definiowanie polityki.

określenie polityki w kategoriach władzy wpływu i konfliktu istniejących na różnych płaszczyznach życia społecznego niezależnie od poziomu rozwoju organizacji społecznych. Badacze uzasadniają postępowanie podmiotów politycznych oddziałującymi na nich zjawiskami zachodzącymi w otoczeniu. Oddziałują na świadomość, temperament, emocje czy instynkty, powodują reakcje przybierające postać zachowań i nie musza być one świadome

zachowania mogące nabierać charakteru politycznego: zachowanie patologiczne, instynktowne, nawykowe, rutynowe i efektywne

jedyny byt polityczny to jednostka - jednostka to statystycznie uchwytna częstotliwość pojawienia się określonych zachowań

w polityce wyróżniane są płaszczyzny działań grup interesów bądź procesu rządzenia rozumianego jako proces wzajemnego dostosowywania interesów grupowych w określonym systemie.

Polityka interpretowana jest przez pryzmat zachowań ludzkich związanych z procesem rządzenia, bowiem motywacje do uczestnictwa w polityce tkwią w psychice ludzkiej. Możemy je poznać poprzez uwolnioną od sądów wartościujących, empiryczną obserwację i opis zachowania. Granice polityki wyznacza formuła kary - nagrody, decydująca o charakterze aktywności ludzkiej związanej z procesem rządzenia.

26. Prakseologiczne („rynkowe”) definiowanie polityki

polityka ujmowana jest jako gra obejmująca sieć relacji między podmiotami zmierzającymi do realizacji partykularnych interesów grupowych

-gra interesów, w której liczy się przede wszystkim wygrana w postaci możliwości kontrolowania zasobów władzy

-analizowanie systemów konfliktowych za pomocą metody matematycznej o racjonalnym charakterze zachowań graczy

-uczestnicy konfliktów dążą do maksymalizacji korzyści i minimalizacji kosztów ich uzyskania - polega to na opracowywaniu i wyborze skutecznej strategii dającej optymalne szanse skuteczności

-działania zmierzające ku wzmocnieniu własnej pozycji oraz osłabieniu pozycji konkurentów

27. Cechy analizy decyzyjnej:

• założenie: polityka jest podejmowaniem decyzji politycznych i ich wykonywaniem,

• przedmiotem wyjaśnianym (eksplanandum) jest decyzja polityczna i jej wykonywanie,

• celem wyjaśniania jest określenie zmiennych niezależnych kształtujących podjętą decyzję (eksplanans),

• przedmiotem badań jest proces decydowania politycznego, a jego najważniejszą kategorią jest decyzja polityczna,

• zasada rozumowania - weryfikacja hipotez na temat eksplanansu.

28. Podstawy analizy decyzyjnej:

a) podmioty decyzyjne (polityczne) funkcjonują przede wszystkim na poziomie państwa:

• decydenci występują w imieniu państwa,

• decydencie działają w imieniu państwa,

• przedmiotem analizy powinno być państwo, a nie decydenci podejmujący decyzję w jego imieniu,

• decydencie są mikrosystemem społecznym, zależnym od licznych zmiennych,

b) wszystkie państwa, a więc decydenci występują w środowisku wewnętrznym i zewnętrznym:

• środowisko jest systemem powiązanych ze sobą czynników o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym,

• państwo wobec środowiska:

 reaguje na bodźce (adaptacja pasywna),

 podejmuje działania z własnej inicjatywy (adaptacja aktywna),

 dostosowuje się do sytuacji możliwych ale nie zaistniałych (adaptacja antycypacyjna)

c) wpływ na decydentów mają cztery sprzężenia zwrotne:

• aksjologiczne (te odnoszące się do wartości),

• wewnątrzpaństwowe (odnoszące się do procesów społecznych, gosp.)

• zewnętrzne (międzynarodowe)

• transnarodowe (między środowiskiem wewnętrznym a zewnętrznym o charakterze państwowym).

29. Model politologiczny analizy decyzyjnej:

• cel: wyjaśnienie polityki wewnętrznej i zewnętrznej państwa,

• cechy:

 wyjaśnianie się poprzez odwołanie się do wyznaczników zewnętrznych i wewnętrznych

 Odwołujemy się do praw rządzących rzeczywistością polityczną,

 Odwołujemy się do świadomości decydentów,

• wyznaczniki wewnętrzne:

 układ sił społecznych w państwie, potencjał gospodarczy, siła militarna,

 czynniki aksjologiczne (religia, kultura)

 czynniki demograficzne,

 czynniki geopolityczne,

 wyznaczniki subiektywne: motywacja wiedzą,

• wyznaczniki zewnętrzne:

 wyznaczniki strukturalne (struktura międzynarodowa)

 wyznaczniki funkcjonalne (stany w stosunkach międzynarodowych np.. stan wojny),

 wyznaczniki podmiotowo - strukturalne (relacje między państwem a strukturami międzynarodowymi)

 wyznaczniki podmiotowo funkcjonalne (wpływ zmian w środowisku międzynarodowym na zachowania państwa),

 wyznaczniki potencjały politycznego państwa czyli jego siła w stosunku do innych państwa np. siła sportowa, militarna, kulturowa.

30. Dwa modele analizy decyzyjnej - internacjologiczny i transnarodowy:

1. internacjologiczny:

• Cel: wyjaśnianie międzynarodowej decyzji politycznej powstałej w wyniku oddziaływania co najmniej dwóch uczestników stosunków międzynarodowych.

• Cechy: bierze się pod uwagę wszystkie dziesięć wyznaczników dla każdego państwa związanego z daną międzynarodową decyzją polityczną.

2. transnarodowy:

• Cel: wyjaśnianie decyzji transnarodowej powstałej w wyniku oddziaływania podmiotów niepaństwowych (np. kościół) na państwa lub inne podmioty transnarodowe.

• Cechy:

 bierzemy pod uwagę dziesięć wyznaczników dla każdego podmiotu politycznego związanego z daną transnarodową decyzją polityczną,

 uwzględnia się bifurkację (rozdwojenie) w stosunkach międzynarodowych, czyli podział uczestników na podmioty suwerenne i niesuwerenne (niepaństwowe).

31. Porównanie analizy decyzyjnej indukcyjnej i dedukcyjnej:

1. indukcyjna:

• obserwacja konkretnej podjętej decyzji,

• zbieranie materiałów źródłowych będących zapisem decyzji politycznej,

• traktowanie podejmowania decyzji jako typowej sytuacji wywołującej rutynowe zachowania zdominowane przez emocje, stres i frustracje,

• wyciąganie wniosków,

• formułowanie uogólnień,

2. dedukcyjna

• normatywne definiowanie racjonalnych kryteriów podejmowania decyzji politycznej,

• założenie, że decydenci działają racjonalnie, a sytuacja decyzyjna jest nietypowa, zdominowana przez wiedzę i stosowanie strategii działania,

• przyjęcie założeń teoretycznych odnoszących się do racjonalności decydentów

• formułowanie hipotez,

• weryfikacja hipotez poprzez odwołanie się do danych empirycznych i źródłowych,

• wyjaśnianie decyzji zdominowane przez dwie procedury:

 subsumpcja, czyli klasyfikowanie konkretnej decyzji pod określony model teoretyczny z wykorzystaniem wiedzy matematycznej i cybernetycznej,

 wywodzenie eksplanandum z eksplanansu.

32. Dwa rodzaje analizy decyzyjnej - aksjologiczna i czynnikowa:

1. aksjologiczna:

• założenie, że decyzje są funkcją systemu wartości przyjętego przez decydentów, z którego wywodzą się cele polityczne,

• wyjaśnianie wybranej decyzji poprzez odwołanie się do myśli politycznej.

2. czynnikowa:

• całościowe wyjaśnianie decyzji poprzez odwołanie się do czynników,

• złożenie, że decydenci dążą do realizacji wybranych celów (myśl polityczna0 a sposób racjonalny (podejście dedukcyjne), ulegając emocjom (podejście indukcyjne).

33. Typy analizy decyzyjnej - psychologiczna, organizacyjna, matematyczna, kryzysowa:

1. psychologiczna:

• decyzja stanowi funkcję zachowań ludzkich,

• podjęcie decyzji jest zawsze reakcją na bodziec jakim jest sytuacja decyzyjna,

• wyjaśnianie się decyzji za pomocą czynników psychologicznych: osobowość, motywacje, zachowania, typy decydentów.

2. organizacyjna:

• decyzje stanowią funkcję działań struktur organizacyjnych,

• podjęcie decyzji jest funkcją przetargów między elementami struktury organizacyjnej,

• wyjaśniani się decyzję za pomocą czynników organizacyjnych.

3. matematyczna:

• decyzje stanowią wyraz racjonalności podmiotów politycznych (ponadczasowej, ponadkulturowej, neutralnej), którzy są graczami na politycznej arenie,

• podjęcie decyzji jest wynikiem gry między podmiotami politycznymi,

• wyjaśnia się decyzję odwołując się do teorii gier.

4. kryzysowa:

• decyzje stanowią rozwiązanie kryzysu politycznego, kiedy zmienia się sytuacja wewnętrzna i zewnętrzna państwa, powstają zagrożenia podstawowych wartości dla systemu politycznego, czas na działanie jest bardzo krótki,

• podjęcie decyzji jest rozwiązaniem kryzysu,

• wyjaśnia się decyzję odwołując się do wiedzy o kryzysach politycznych i reakcjach ludzi na zjawiska kryzysowe.

34. Typy analizy decyzyjnej - mikrospołeczna, makrospołeczna, cybernetyczna:

1. mikrospołeczna:

• decyzje stanowią następstwo stosunków międzyludzkich zachodzących w ośrodku decyzyjnym,

• podjęcie decyzji jest następstwem zachowań ośrodka decyzyjnego,

• wyjaśniania się decyzję za pomocą czynników społecznych.

2. makrospołeczna:

• decyzje stanowią sposób realizacji interesów gr. Społecznych,

• podjęcie decyzji jest zaspokojeniem potrzeb i oczekiwań społeczeństwa,

• wyjaśnia się decyzję odwołując się do interesów społecznych oraz poziomów podmiotowości: interesów, działań, decyzji.

3. cybernetyczna:

• decyzje stanowią efekt analizy sytuacji decyzyjnej, przeprowadzanej przez decydentów w sposób analityczny, upraszczający, autorski, syntetyczny,

• podjęcie decyzji, jest następstwem funkcjonowania paradygmatu analitycznego, zbieranie informacji, przewidywanie skutków podjęcia decyzji, poznawanie własnej hierarchii, preferencji, formułowaniu alternatywy decyzyjnej, poznawanie skutków każdego z możliwych i alternatywnych rozwiązań,

• wyjaśnia się decyzję poprzez odwołanie się do paradygmatu analitycznego.

32. Walory i niedostatki analizy decyzyjnej:

Walory:

• daje możliwość zbadania rzeczywistości w sposób empiryczny, wywodzący się z wielu nauk, na wielu płaszczyznach,

• decyzje traktuje się jako zdominowaną przez czynniki racjonalne,

• decydowanie polityczne i wiedz na jego temat,

• patrzenie na rzeczywistość od strony dynamicznej,

• odformalizowanie - najważniejsze są realne ośrodki władzy,

• integrowanie wiedzy naukowej.

Niedostatki:

• za dużo racjonalności,

• wtórny formalizm,

• silny ahistoryzm,

• silna wycinkowość - redukowanie rzeczywistości politycznej do decyzji,

• konieczność interpretacji semiologicznej i semantycznej tekstu (chcąc czytać tekst trzeba brać pod uwagę nadawcę, to, że każdy tekst jest zakodowany, jest pewien kanał przekazu np. Internet, TV, jest odbiorca, dekodowanie tekstu, socjotechnika i propaganda).

33. Sytuacja decyzyjna - definicja i cechy:

Sytuacja decyzyjna:

a) w kategorii teorii działań politycznych: jest to system zmiennych niezależnych skłaniających decydentów do podjęcia działań.

b) w kategoriach oddziaływań politycznych: jest to system zmiennych zależnych od działań innego ośrodka decyzyjnego.

34. Typologia sytuacji decyzyjnych - kryterium świadomościowe:

a) sytuacje rzeczywiste:

• istnieją w sensie obiektywnym,

• ocenione przez ośrodek decyzyjny,

b) sytuacje wyobrażone:

• istnieją tylko w świadomości decydentów,

• przekształcone przez ośrodek decyzyjny

 dewiacyjne - powstające w wyniku dostosowania sytuacji rzeczywistej do wyobrażonej,

 innowacyjne - kreowane w świadomości przed powstaniem właściwej sytuacji decyzyjnej.

35. Typologia sytuacji decyzyjnych - kryterium systemowe:

a) wewnętrzne

• zachodzą w terytorialnych granicach państwa,

• wchodzą w skład różne systemy: ekologiczny, biologiczny, osobowościowy, społeczny, ekonomiczny,

b) zewnętrzne

• występuje gdy mamy przynajmniej dwa suwerenne od siebie niezależne ośrodki decyzyjne,

c) transnarodowe:

• splatanie się czynników wewnętrznych i zewnętrznych,

• potencjalnie podwójny charakter:

 funkcja wpływu międzynarodowego, kiedy jedno państwo poprzez podmioty niesuwerenne stara się wpływać na podmioty niesuwerenne w innym państwie,

 funkcja wpływu jednego państwa na społeczeństwo drugiego państwa.

36. Normalne sytuacje decyzyjne:

• stabilne - z powolnymi zmianami o charakterze przypadkowym w otoczeniu wewnętrznym i zewnętrznym,

• spokojne - z powolnymi zmianami o charakterze celowym w otoczeniu wewnętrznym i zewnętrznym.

35. Kryzysowe sytuacje decyzyjne:

• pulsujące i zakłócone - ze zmianami o wysokiej częstotliwości w otoczeniu wewnętrznym i zewnętrznym, następujące w wyniku starć i rywalizacji elementów systemu,

• turbulentne - ze zmianami jakościowymi i ilościowymi w otoczeniu wewnętrznym i zewnętrznym wywołanymi przez środowisko lub jego elementy.

36. Typologia sytuacji decyzyjnych - kryterium autonomiczności pola decyzyjnego:

• zależne od decydentów,

• niezależne od decydentów.

40. Stopień ryzyka w normalnych sytuacjach decyzyjnych:

a) deterministyczna:

• brak ryzyka,

• ośrodek decyzyjny kontroluje wszystkie parametry sytuacji,

• pewność zaistnienia skutków decyzji,

b) probabilistyczna:

• ryzyko polityczne istnieje,

• ośrodek decyzyjny kontroluje niektóre parametry sytuacji

• prawdopodobieństwo zaistnienia skutków decyzji,

c) statystyczna:

• ryzyko polityczne jest znaczne,

• ośrodek decyzyjny nie zna prawdopodobieństwa niektórych parametrów decyzji,

• możliwe jest formułowanie hipotez zaistnienia skutków,

• nie ma pewności zaistnienia skutków,

d) strategiczna:

• bardzo duże ryzyko polityczne,

• ośrodek decyzyjny nie zna parametrów sytuacji,

• nie jest możliwe formułowanie hipotez zaistniałych skutków.

41. Klasyfikacja sytuacji decyzyjnych według teorii działań:

a) kryteria różniące sytuacje decyzyjne

• przewidywalność wystąpienia sytuacji decyzyjnej:

 przewidywalne,

 nieprzewidywalne

• czas podjęcia decyzji:

 ograniczony,

 nieograniczony,

• zagrożenie podstawowych wartości:

 wysokie

 niskie

b) typy sytuacji decyzyjnych:

• kryzysowe: nieprzewidziana, ograniczony czas na podjęcie decyzji, wysokie zagrożenie podstawowych wartości.

• innowacyjna: nieprzewidziana, nieograniczony czas na podjęcie decyzji, wysokie zagrożenie podstawowych wartości.

• inercyjna: nieprzewidziana, nieograniczony czas na podjęcie decyzji, niskie zagrożenie podstawowych wartości.

• okolicznościowa: nieprzewidziana, ograniczony czas na podjęcie decyzji, niskie zagrożenie podstawowych wartości.

• refleksyjna: przewidziana, ograniczony czas na podjęcie decyzji, wysokie zagrożenie podstawowych wartości.

• deliberacyjna: przewidziana, nieograniczony czas na podjęcie decyzji, wysokie zagrożenie podstawowych wartości.

• rutynowa: przewidziana, nieograniczony czas na podjęcie decyzji, niskie zagrożenie podstawowych wartości.

• administracyjna: przewidziana, ograniczony czas na podjęcie decyzji, niskie zagrożenie podstawowych wartości.

42. Klasyfikacja sytuacji decyzyjnych według teorii gier:

a) kryteria:

• liczby uczestników:

 jedno osobowe

 n- osobowe,

• układ interesów

 identyczny,

 mieszany

• wyniki gier:

 o sumie zerowej,

 o sumie niezerowej

b) typy:

• współpracy

 identyczne hierarchie preferencji,

• rokowań

 zgodna hierarchia preferencji

 kooperacyjnej o sumie niezerowej,

• konfliktowe

 sprzeczne hierarchie preferencji,

 niekooperacyjne o sumie niezerowej

• pełnego konfliktu,

 sprzeczne hierarchie preferencji,

 o sumie zerowej

• gry n- osobowe.

43. Dwa aspekty kryzysowej sytuacji decyzyjnej:

a) subiektywny:

• odczuwanie stresu przez ośrodek decyzyjny z powodu braku czasu lub ryzyka politycznego,

• przekonanie ośrodka decyzyjnego o naruszaniu przez sytuacje decyzyjną interesów państwa. Konieczność szybkiego działania.

• wniosek sformułowany przez ośrodek decyzyjny o narażeniu własnych interesów,

b) obiektywny

• zmiany zachodzą w sposób dynamiczny i złożony oraz dotyczą całego środowiska wewnętrznego i zewnętrznego,

• następuje zagrożenie podstawowych wartości,

• nieprzewidywalne

• krótki czas na podjęcie decyzji

• następuje destabilizacji systemu politycznego,

• konieczność reorganizacji ośrodka decyzyjnego.

46. Cechy i istota kryzysu politycznego:

Cechy kryzysu politycznego:

a) destabilizacja- rozchwianie jakichkolwiek wartości,

b) groźba wojny,

c) krótki czas na podjęcie decyzji,

d) podwójna natura kryzysu:

• obiektywne (kryzys rzeczywiście istnieje)

• subiektywne (kryzys istnieje w świadomości decydentów).

47. Typy sytuacji kryzysowych:

a) kryzys rzeczywisty - obiektywnie istnieje w rzeczywistości,

b) kryzys obsesyjny - istnieje tylko i wyłącznie w świadomości decydentów,

c) kryzys neglekcyjny - kryzys istnieje obiektywnie w rzeczywistości politycznej, ale nie jest dostrzegany przez decydentów.

48. Ośrodek decyzyjny - definicja i typy.

Ośrodek decyzyjny: podmiot polityczny dążący do utrzymania równowagi z otoczeniem, zachowania własnej egzystencji oraz utrzymania podmiotowości. Ośrodek decyzyjny może mieć różny charakter, może być indywidualny, kolegialny, państwowy.

49. Typy organizacyjne ośrodka decyzyjnego:

całkowicie jednolity

całkowicie różnorodny

niezbędnie różnorodny, respektujący prawo (państwo ustaw np. Niemcy, państwo sędziowskie np. USA, państwo prawa naturalnego np. Iran)

model procesu organizacyjnego - każda ze struktur tworzących ośrodek decyzyjny posiada pewne równe uprawnienia i ponosi częściową odpowiedzialność, przywódcy jedynie kontrolują i koordynują działania innych (np. administracja Regana)

model polityki biurokratycznej - występuje dość głęboka decentralizacja ośrodka decyzyjnego, decyzja jest wypracowana jako funkcja gier przetargu między frakcjami i organizacjami, zawiera się kompromisy (np. PO)

model adwokacki - w podejmowaniu decyzji uczestniczą zwolennicy różnych opcji, decyzja jest podejmowana na zasadzie współzawodnictwa zwolenników różnych opcji, centrum ośrodka decyzyjnego rozstrzyga o wyborze decyzji (np. I sekretarz PZPR)

50. Typologia ośrodków decyzyjnych:

1. Kryterium poziomu decyzyjnego:

• narodowe,

• międzynarodowe,

• transnarodowe.

2. Miejsce ośrodka decyzyjnego w systemie politycznym:

• organy państwa,

• inne organy należące do systemu politycznego, ale nie będące organami państwa,

• niekonstytucyjne organy,

• organy decyzyjne nieformalne.

3. Kryterium trwałości:

• stałe

• powoływane tymczasowo do rozwiązania określonego problemu.

4. Charakter struktury wewnętrznej:

• hierarchiczne,

• niezhierarchizowane.

5. Skłonność do ryzyka:

• skłonne do ryzyka,

• ostrożne, kunktatorskie.

Homeostatyczne zachowanie ośrodka decyzyjnego:

Homeostaza polega na zdolności przywracania stale traconej równowagi, za pomocą środków adaptacyjnych. Elementem systemu, odpowiedzialnym za utrzymanie równowagi ze środowiskiem jest homeostat.

Proces decydowania politycznego może być analizowany za pomocą metody systemowej. Badanym systemem jest wtedy państwo, a podstawowy przedmiot analizy stanowią procesy informacyjno-decyzyjne. Ośrodek decydowania politycznego jest homeostatem systemu, czyli elementem odpowiedzialnym za usuwanie odchyleń pomiędzy stanem pożądanym, a istniejącym. Sytuacja decyzyjna może być rozpatrywana jako wejście systemu, proces decyzyjny stanowi konwersję wewnątrzsystemową, decyzja polityczna i jej implementacja to wyjście systemu, a zewnętrzna pętla sprzężenia zwrotnego pozwala na analizę reakcji środowiska na decyzje polityczne podejmowane i wykonywane przez homeostat.

Sprawność systemu stanowi funkcję trzech procesów:

• jego wewnętrznej spójności, dopasowania się i zgrania elementów,

• dopasowania się systemu do środowiska i nadsystemu oraz stylu tych interakcji,

• adekwatności wewnętrznej dynamiki systemu oraz dynamiki środowiska, z którym pozostaje w interakcjach.

Typy adaptacji ośrodka decyzyjnego ze względu na kryterium aktywności ośrodka:

• adaptacja pasywna - ośrodek decyzyjny tylko się dostosowuje, reaguje na bodźce (jak pies Pawłowa). Adaptacja pasywna zachodzi wtedy gdy ośrodek jest słaby i nie może kreować rzeczywistości lub gdy ośrodek decyzyjny wybierze rozwój ponad tożsamość.

• adaptacja aktywna - zachodzi wtedy gdy ośrodek decyzyjny narzuca środowisku własne wartości i cele. Może to wywoływać dążenie do podporządkowania sobie innych ośrodków. Występuje gdy ośrodek decyzyjny ma wysoki potencjał i preferuje własną tożsamość nad rozwojem.

• adaptacja kreatywna - stanowi kompromis miedzy adaptacją pasywną i aktywną. Polega na filtrowaniu bodźców dochodzących z otoczenia oraz poszukiwaniu punktów równowagi pomiędzy środowiskiem międzynarodowym i wewnętrznym, rozwojem i tożsamością, środowiskiem i systemem.

44. Typy adaptacji ośrodka decyzyjnego ze względu na kryterium czasu:

• adaptacja retroaktywna - polega na aktywności wstecznej, czyli na dostosowywaniu się do bodźca, którego skutki już wystąpiły, ze względu na wcześniejsze reakcje innych systemów. Jej, na ogół nieuświadamiany cel, stanowi dokonanie zmiany tych skutków, co jest oczywiście niemożliwe.

• adaptacja reaktywna - składa się z działań odpornych i stanowi bezpośrednią reakcję na bodźce środowiskowe. W takich sytuacjach decydowanie polityczne jest płytkie i nieinteligentne.

• adaptacja antycypacyjna - jest jedynym skutecznym sposobem działania politycznego. Polega na uprzedzaniu faktów i przystosowywaniu decyzji do jej własnych skutków oraz skutków równoczesnego działania innych systemów.

Cechy podmiotowe ośrodków decyzyjnych:

1. otwartość ośrodka na impulsy zewnętrzne (wewnętrzne i zewnętrzne sterowane jednostki, zbiorowy ośrodek decyzyjny),

2. Wiedza ośrodków decyzyjnych o:

• zbiorze możliwych działań,

• o zbiorze możliwych stanów rzeczy krystalizujących się w otoczeniu,

• o zbiorze prawdopodobieństw przypisywanych każdemu podmiotowi politycznymi.

3. wartości wyznawane przez decydentów (ideologie, program, ale tez oczekiwania użyteczności danego wyboru)

4. emanacja elity politycznej (elity są złe i demoralizują ludzi czy ludzie sobie takie elity wybierają),

5. relacje między elitami:

• jedna elita władzy z wyraźną tendencją alienowania się ze społeczeństwa, samoreprodukcja, np. elita sanacyjna w latach 30-tych.

• równoległe istnienie dwu elit - rządzącej i opozycyjnej,

• porozumienie między elitą, a rządzonymi.

6. podejście elit do problemu adaptacji państwa:

• kosmopolityczne - modernizacja państwa w oparciu o obce wzory nawet za cenę zniszczenia własnej tradycji i kultury,

• nacjonalistyczne - odrzucanie wpływów świata zewnętrznego, wewnętrzne szukanie modernizacji, pierwszeństwo tradycji i kultury,

• kompradorskie - podział państwa na dwa segmenty: wyspy nowoczesności i obszary tradycjonalizmu,

• liberalne - próbują łączyć obie wartości, w taki sposób aby stały się one niesprzeczne. Jednostka ma mozliwość wyboru między tradycją, a modernizacją.

Zakres podmiotowy ośrodków decyzyjnych:

1. Szereg koncentrycznych kół o różnym promieniu, symbolizującym odległość od centrum decyzyjnego:

• rdzeń decyzyjny,

• centrum decyzyjne,

• peryferie,

• dalekie peryferie.

2. Z punktu widzenia obywatela:

• przywódcy polityczni, liderzy,

• zawodowi politycy,

• działacze polityczni,

• członkowie partii politycznych,

• członkowie organizacji społecznych,

• obywatele poza polityką.

47. Ośrodek decyzyjny: typy elit i rekrutacja polityczna:

Elita władzy to ci, którzy z racji swego miejsca w strukturze politycznej podejmują decyzje państwowe lub mają bezpośredni wpływ na te decyzje.

1. Relacja pomiędzy elitami:

• jedna elita władzy z wyraźną tendencją alienowania się ze społeczeństwa (MY-ONI), samoreprodukcja, np. elita sanacyjna w latach 30-tych.

• równoległe istnienie dwu elit - rządzącej i opozycyjnej, np. SLD i PiS.

• porozumienie między elitą, a rządzonymi.

2. Podejście elit do problemu adaptacji państwa:

• kosmopolityczne - modernizacja państwa w oparciu o obce wzory nawet za cenę zniszczenia własnej tradycji i kultury,

• nacjonalistyczne - odrzucanie wpływów świata zewnętrznego, wewnętrzne szukanie modernizacji, pierwszeństwo tradycji i kultury,

• kompradorskie - podział państwa na dwa segmenty: wyspy nowoczesności i obszary tradycjonalizmu,

• liberalne - próbują łączyć obie wartości, w taki sposób aby stały się one niesprzeczne. Jednostka ma mozliwość wyboru między tradycją, a modernizacją.

Rekrutacja polityczna - dwa podstawowe wymiary: jednostkowy i systemowy. Z jednej strony każdy obywatel sam wybiera sobie krąg władzy, w którym chce funkcjonować, ale z drugiej strony system polityczny i jego części składowe określają i stosują kryteria rekrutacyjne, których spełnienie stanowi warunek podjęcia działań w tym kręgu. Jeśli weźmiemy pod uwagę dwa podstawowe kryteria (wiedza na temat polityki oraz chęć aktywnego uczestnictwa) to możemy wyodrębnić cztery typy obywateli w państwie:

• aktywiści - mają bardzo pozytywny stosunek do swego uczestnictwa politycznego, są bardzo zainteresowani polityką i posiadają na jej temat wiele informacji.

• władcy - także mają bardzo wiele chęci uczestniczenia w decydowaniu politycznym, ale nie posiadają wiedzy na ten temat, a często nawet nie próbują do niej dotrzeć.

• obserwatorzy - nie są zainteresowani własnym udziałem w życiu politycznym, ale rozumieją politykę i posiadają na jej temat wiele informacji.

• obojętni- również nie mają ochoty na zaangażowanie polityczne, ale, inaczej niż obserwatorzy, także nie posiadają wiedzy politycznej.

48. Rola doradców i ekspertów w funkcjonowaniu ośrodków decyzyjnych:

1. Doradcy - opiniodawcy zależni od decydentów, ze względu na ich stałe zatrudnienie w ministerstwach, partiach politycznych,

2. Eksperci zaangażowani - zatrudniani doraźnie, posiadający wiedzę merytoryczną, ale równocześnie będący rzecznikami określonych interesów,

3. Eksperci niezależni - zatrudniani doraźnie, ale nie związani z żadnymi grupami interesów i prezentujący jedynie swoją wiedze fachową.

• Badacze - uczciwie przedstawiający i praktycznie stosujący najnowszy stan wiedzy naukowej na dany temat i nie dążący do jakichkolwiek innych celów ubocznych,

• Aksjolodzy - interesują się przede wszystkim związkami występującymi pomiędzy przedmiotem ekspertyzy oraz sferą wartości politycznych i moralnych,

• Specjaliści w określonej dziedzinie - wykonują swą pracę fachowo, w sposób obiektywny i nie wykraczający poza posiadane kompetencje,

• Aroganci - wybitni specjaliści w wąskim obszarze wiedzy naukowej, którym wydaje się, że są specjalistami we wszystkich dziedzinach,

• Koniunkturaliści - niezależnie od swoich kompetencji merytorycznych gotowi są uzasadniać decyzje z punktu widzenia reprezentowanej przez nich dyscypliny naukowej wyraźnie błędne, w celu uzyskania dodatkowych nagród bądź uniknięcia kar.

Funkcje doradców i ekspertów:

• analityczne,

• prognostyczne,

• aksjologiczne,

• maskujące (decyzja została już podjęta, a prośba o opinię jest formułowana po to, by oprzeć się na autorytecie „nauki”).

51. Kryteria stosowane w typologizacji ośrodków decyzyjnych:

1. Kryterium poziomu decyzyjnego:

• narodowe,

• międzynarodowe,

• transnarodowe.

2. Miejsce ośrodka decyzyjnego w systemie politycznym:

• organy państwa,

• inne organy należące do systemu politycznego, ale nie będące organami państwa,

• niekonstytucyjne organy,

• organy decyzyjne nieformalne.

3. Kryterium trwałości:

• stałe

• powoływane tymczasowo do rozwiązania określonego problemu.

4. Charakter struktury wewnętrznej:

• hierarchiczne,

• niezhierarchizowane.

5. Skłonność do ryzyka:

• skłonne do ryzyka,

• ostrożne, kunktatorskie.

54. Definiowanie procesu decyzyjnego:

Zespół powiązań przyczynowo- skutkowych występujących wewnątrz podmiotu politycznego poddawanego oddziaływaniom otoczenia (stan wejścia) ulegającego zmianom oraz oddziaływującego na otoczenie (stan wyjścia),

Charakter i poziomy procesu decyzyjnego:

Poziomy procesu decyzyjnego:

a) społeczny - odnosi się do grup społecznych i relacji między nimi,

b) organizacyjny - każdy organ państwa ma strukturę więc to jakaś struktura podejmuje decyzje,

c) teoretyczny / ideologiczny - poziomy procesu zachodzą zawsze na poziomie ludzkiego myślenia,

d) racjonalny - można zastosować matematykę, cybernetykę,

e) emocjonalno - osobowościowy.

55. Problem podmiotowości w polityce:

Pierwotnie podmiotowość lokowano w siłach zewnętrznych, ponadnaturalnych (bogowie, opatrzność). Zmierzch takiego myślenia nastąpił wraz z pojawieniem się procesu sekularyzacji podmiotowości. Koniec średniowiecza to początek rewolucji humanistycznej. Życie ziemskie zaczyna nabierać znaczenia, jest drogą do nieba. Życie można wypełnić dobrymi uczynkami (Kościół katolicki) lub wiarą (Luter). Pojawia się podmiotowość deterministyczna - człowiek i jego wola nic nie znaczą - to siły biologiczne, fizyczne geograficzne nas określają. Nadal losami człowieka nie zarządza sam człowiek. Podmiotowość heroistyczna pojawia się wraz ze zjawiskiem humanizacji podmiotowości (koniec XVIII wieku) - to wielkie jednostki (np. Napoleon) wprawiają w ruch społeczeństwo. Czwarta faza - podmiotowość organiczna pojawia się wraz z socjalizacją podmiotowości, następuje powtórna dehumanizacja. Wola przypisana jest społeczeństwu, odebrana jednostce. Jest to efekt rozwoju nauk biologicznych (progresywizm - ludzkość rozwija się w trybie liniowym - z każdym dniem społeczeństwu jest lepiej). Piąta, współczesna faza - podmiotowość integralna - równoczesna socjalizacja i humanizacja. Wybitni ludzie nie są emanacja wrodzonych przymiotów, a emanacją społecznych przymiotów; to społeczeństwo pozwala im się rozwijać. Rola społeczna dowartościowuje jednostkę w taki sposób, że staje się ona wybitna (np. Lech Wałęsa). Podmiotowość rozciągnięto na wszystkich ludzi i wszystkie role społeczne. Zmiana społeczna jest skumulowanym rezultatem zachowań jednostek i społeczeństwa. Podmiotowość znajduje swój wyraz zarówno w podmiotach grupowych jak i jednostkowych.

57. Podmioty interesów politycznych:

Podmioty interesów politycznych to wielkie grupy społeczne (narody czy zbiorowości). Grupy te rzadko bezpośrednio uczestniczą w decydowaniu. Zdarza się to w przypadku referendum czy plebiscytu. Wywierają one jednak wielki wpływ pośredni. Decydenci zwykle uwzględniają potrzeby tych grup, nawet w przypadku ich słabej artykulacji. Wielkie grupy społeczne różnią się od małych przede wszystkim tym, że ich liczebność jest bardzo duża, więzi społeczne mają charakter pośredni, członkowie grup są rozproszeni i tworzą własne struktury wewnętrzne. Siła i polityczne znaczenie makrostruktur społecznych zależy przede wszystkim od ich liczebności, świadomości własnej roli i potrzeb oraz stopnia politycznego zorganizowania. Pięć podstawowych makrostruktur społecznych:

Społeczeństwa rolnicze charakteryzuje dominujący udział procentowy producentów żywności w całej strukturze społecznej. Chłopi stanowią w nich około 80%, a robotnicy i usługodawcy po 10%. Taka struktura społeczna występuje w Indiach czy ChRL. Paradoksem jest, że podstawowy problem mieszkańców stanowi głód i niedożywienie.

Społeczeństwa rolniczo-przemysłowe powstają w momencie rozpoczęcia procesów intensywnej industrializacji, a ich struktura społeczna jest odmienna: chłopi stanowią około 60% ludności, a wytwórcy towarów przemysłowych i usługodawcy po 20%.

Społeczeństwa przemysłowo-rolnicze istnieją w państwach uprzemysłowionych, w których sektor rolny nadal zatrudnia wiele osób. Struktura społeczna jest wtedy zrównoważona - liczebność każdej z makrostruktur wynosi po około 30%.

Społeczeństwa przemysłowe istnieją w państwach uprzemysłowionych i charakteryzują się przewagą robotników w strukturze społecznej.

Społeczeństwa usługowe (informacyjne, poprzemysłowe) ukształtowały się w państwach, którym udało się pokonać problemy produkcji żywności i artykułów przemysłowych dzięki wzrostowi wydajności.. W państwach wysoko rozwiniętych struktura społeczna kształtuje się następująco: rolnicy stanowią 5%, robotnicy 35%, a osoby zatrudnione w usługach aż 60%.

59. Teorie podmiotowości politycznej:

1. Walter Buckley

• morfogeneza

• model strukturalno - funkcjonalny

Morfogeneza - pojęcie oznaczające rozwijanie lub zmienianie się danej formy, struktury lub stanu. Społeczeństwo jest systemem różnych komponentów znajdujących się w interakcjach co tworzy to napięcia i konflikty. Owo społeczeństwo wchodzi w wymianę ze swoim otoczeniem. Następstwem tej wymiany jest proces przeobrażania się.

2. Amitai Etzioni

• teoria samokierowania

• model społeczeństwa aktywnego

Głównym źródłem zmian jest aktywność jednostek, zbiorowości, społeczeństwa. Popada się w konflikt z aktywnością innych jednostek, zbiorowości, społeczeństw. Owa kolizja powoduje, ze społeczeństwo jest w ciągłym ruchu.

3. Michel Crozier i Erhard Friedberg

• związki między jednostką, a systemem, odrzucające prawa historii i determinizm materialistyczny lub technologiczny

• wizja zmiany społecznej

Ludzie są aktywni bo odpowiadają na pytania i problemy napotkane w rzeczywistości. Zmiana społeczna jest efektem negocjacji, gier, pertraktacji, konfliktów, współpracy. Każde następne społeczeństwo jest mądrzejsze.

4. Anthony Giddens

• odrzucenie społecznego zdeterminowania jednostki w jej działaniu

• teoria strukturalizacji

Jednostka i zbiorowość mają wolną wolę i dokonują strukturalizacji - tworzą nowe struktury. Struktury owe są tym lepsze im lepsze społeczeństwo. Strukturalizacja jest kwestia czasu, przestrzeni i przemyśleń. Dzieje ludzkie nie są więc efektem zamierzonym, a wynikiem celowych działań.

5. Tom Burns i Helen Flam

• teoria systemów reguł

Aktywność ludzka regulowana jest przez trzy moduły: system reguł, reżimy reguł i gramatykę. System reguł to wszelkie społeczne transakcje, relacje w jakie wchodzą ludzie. Reżimy narzucane są przez władze. Gramatyka to działania jednostek nakierowane na regulowanie relacji z innymi jednostkami.

6. Margaret Archer

• rozwinięta teoria morfogenezy

Formy, struktury, system są zmieniane przez ludzi. Nowe formy, struktury, system tworzą warunki w jakich funkcjonuje następne pokolenie. Do podmiotowości przypisujemy: refleksyjność, celowość, sprawstwo i innowacyjność.

60. Podmiotowość polityczna w procesie decyzyjnym:

Na społecznym poziomie procesu decyzyjnego najważniejszy problem stanowi zagadnienie funkcjonowania zjawiska podmiotowości politycznej. Można określić ją jako świadome i czynne kształtowanie rzeczywistości politycznej. Być podmiotem oznacza więc: mieć świadomość, być zdolnym do stałego działania, zaspokajać w ten sposób swoje własne potrzeby i interesy.

M. Karwat opracował holistyczny model podmiotowości politycznej i wyróżnił:

• Podmioty interesów politycznych na poziomie podmiotowości wielkich grup społecznych jako zorganizowanych całości.

• Podmioty działań politycznych na poziomie podmiotowości organizacji politycznych (partii).

• Podmioty decyzji politycznych na poziomie podmiotowości małych grup kierowniczych oraz jednostek występujących w rolach politycznych.

61. Cechy grupowego podejmowania decyzji politycznych:

Grupowe podejmowanie decyzji politycznych ma wiele zalet. Zawsze jest bardziej demokratyczne od decydowania jednostkowego. Ponadto przyczynia się do aktywizacji członków grupy decyzyjnej. Uczestniczą oni w kształtowaniu decyzji i godzą się na ponoszenie odpowiedzialności za jej treść. Funkcjonowanie grupy powinno też wywołać „efekt synergii” - wydolność grupy zwykle bywa wyższa od sumy wydolności jej członków. Decyzja podjęta przy udziale przeciwników jakiegoś rozwiązania bywa wprawdzie kompromisowa, ale możliwość jej wykonania jest wyższa, wszyscy bowiem decydenci są zainteresowani jej prawidłową implementacją.

Grupowe podejmowanie decyzji ma jednak też wady. Oczywista wada to wydłużenie czasu potrzebnego na podjęcie decyzji. Kolejną wadą jest skłonność grup do podejmowania decyzji nadmiernie ryzykownych. Grupa ma wyższą skłonność do ryzyka ponieważ odpowiedzialność rozkłada się na wszystkich członków, liderzy grupy zwykle akceptują wyższy poziom ryzyka i przesuwają preferencje grupy w kierunku decyzji bardziej ryzykownych, ryzyko ma wartość motywacyjną (osoby lękliwe starają się zdobyć uznanie grupy i popierają decyzje jakich same by nigdy nie podjęły), w czasie obrad nad treścią decyzji ludzie poznają nowe argumenty i zmieniają swoje preferencje akceptując wyższe ryzyko sugerowane przez większość grupy.

W. Ashby sformułował prawo niezbędnej różnorodności organizacyjnej, z którego wynika, że skuteczne sterowanie środowiskiem jest możliwe tylko wtedy, gdy ośrodek decyzyjny jest różnorodny w zakresie niezbędnym. Grupa całkowicie różnorodna przestaje być systemem, bo rozpada się jej struktura i granica, a grupa traci zdolność podejmowania i realizowania decyzji. Grupa całkowicie jednolita i jednomyślna traci poczucie realizmu, kontakt z rzeczywistością oraz zdolności adaptacyjne. Decyzje będą podejmowane łatwo i szybko, ale będą błędne.

Za najważniejszą wadę należy uznać syndrom myślenia grupowego. Syndrom grupowego myślenia powstaje wtedy, gdy decydenci przestają tworzyć grupę celową. Dążenie do zachowania spójności grupy i podtrzymania jej „esprit de corps” staje się ważniejsze od osiągania celów zewnętrznych i realistycznego uwzględniania faktów. Grupa staje się nadmiernie jednolita. Taki stan obniża jej poziom intelektualny i moralny, a także poziom realizmu.

Warunki sprzyjające powstawaniu tego zjawiska to: duża spoistość grupy, jej wysoki prestiż i atrakcyjność, względna izolacja decydentów w stosunku do środowiska, autorytarny przywódca, silny stres i wysokie poczucie zagrożenia oraz słabo określone sposoby podejmowania decyzji, szczególnie dotyczące radzenia sobie z rozpatrywaniem przeciwstawnych poglądów.

Osiem objawów syndromu myślenia grupowego, zdefiniowanych przez I. Janisa można zsyntetyzować w trzech grupach:

 Przecenianie siły i spójności grupy polega na powstaniu w niej przekonaniu o własnej nietykalności, co zachęca do podejmowania decyzji przesadnie ryzykownych oraz do pomijania ostrzeżeń o tym, że rzeczywistość jest inna od wyobrażonej. Prowadzi też do przekonania o własnej wyższości moralnej nad przeciwnikiem, co obniża poczucie wstydu lub winy w związku ze stosowaniem tzw. moralności Kalego. Przywódcy drugiej strony w sposób stereotypowy, jako słabi, źli i nierozsądni.

 Konformizm członków grupy staje się powszechny i wynika z wewnętrznej autocenzury oraz przekonania o potrzebie całkowitej i bezwzględnej lojalności. Powstaje więc złudzenie pełnej jednomyślności członków grupy. Ponieważ nikt nie formułuje już żadnych zastrzeżeń, to przyjmuje się fałszywe założenie, iż milczenie oznacza zgodę na przyjęcie decyzji. W rzeczywistości nawet wszyscy członkowie grupy mogą uważać projekt za całkowicie błędny.

 Powstaje system sankcji - w grupie pojawiają się strażnicy jednomyślności, którzy pretendują do roli osób najbardziej lojalnych i oddanych sprawie. Dbają oni o to, aby do grupy nie docierały żadne informacje mogące naruszyć jej jednomyślność, natomiast podsuwają wiadomości wzmacniające stereotypy i złudzenia decydentów. W ten sposób błędne koło mispercepcji zamyka się na dobre.

I. Janis sugeruje, że syndrom myślenia grupowego może być usunięty dzięki zachęcaniu do krytycznej analizy propozycji. Zaleca więc, aby lider grupy zawsze wyznaczał „adwokata diabła”, krytykującego wszelkie propozycje, oraz zachęcał do formułowania zarzutów i krytykowania projektów. W fazie przygotowywania decyzji lider powinien powstrzymywać się od prezentowania swych poglądów, a propozycje powinny przygotować grupy robocze. Wydaje się, że najskuteczniejszym sposobem zapobiegania syndromowi myślenia grupowego jest optymalizowanie całego systemu politycznego, doskonalenie procedur politycznej odpowiedzialności decydentów, stabilizowanie roli opozycji politycznej, a także stosowanie zalecanych przez Janisa procedur decyzyjnych.

62. Decyzja polityczna - definicja i aspekty:

Decyzja polityczna - akt nielosowego wyboru działania dokonany spośród co najmniej dwóch wariantów, w celu zmiany rzeczywistości istniejącej w rzeczywistości pożądaną.

Aspekty decyzji i niedecyzji politycznych:

a) prakseologiczny - technika podejmowania decyzji i jej skuteczności,

b) podmiotowy - podmiot podejmujący decyzję,

c) przedmiotowy - problem, którego decyzja dotyczy,

d) procesualny - sposób wprowadzania decyzji,

e) funkcjonalny - skutki decyzji i jej implementacja.

63. Typologia decyzji politycznych - kryterium ośrodka decyzyjnego:

a) poziom decyzyjny

• narodowy (centralne i lokalne)

• międzynarodowy (bilateralne i multilateralne)

• transnarodowy

b) zakres podmiotowy

• decyzje ogólnospołeczne podejmowane przez wszystkich obywateli

• decyzje organizacji społecznych i politycznych

• decyzje państwowe.

c) motywacje decyzyjne

• aksjologiczne,

• militarne,

• gospodarcze,

• społeczne,

• władcze

d) adresat

• decyzje podmiotowe - odnoszą się do działania ośrodka decyzyjnego, który ustala: my coś robimy czy zrobimy.

• decyzje przedmiotowe - treścią jest zobowiązanie, skierowane do innych adresatów: wy powinniście wykonać jakieś czynności.

64. Typologia decyzji politycznych - kryterium procesu decyzyjnego:

a) stopnia złożoności decyzji

• proste

• złożone

b) pole decyzyjne

• władcze

• aksjologiczne

• ekonomiczne,

• społeczne,

• militarne,

c) formy podejmowania decyzji:

• pisemna,

• ustna,

• elektroniczna,

d) stopnia poinformowania o treści decyzji:

• publiczne,

• niejawne

• tajne

64. Typologia decyzji politycznych - kryterium czasu decyzyjnego:

a) podjęte natychmiastowo lub odroczone w czasie,

b) podjęte szybko lub wolno,

c) strategiczne, taktyczne, operacyjno- wykonawcze.

65. Typologia decyzji politycznych - kryterium implementacji politycznej:

a) stopień przymusu:

• władcze- obowiązek jej wykonania,

• opcyjne - można ale nie trzeba, np. pochód,

• symboliczne,

b) podważalność decyzji

• ostateczne np. nie ma instancji odwoławczej,

• nieostateczne,

c) zakres zmian:

• reformistyczne: regulacyjne, sterujące, innowacyjne,

• rewolucyjne,

d) zakres implementacji

• rzeczywista, występuje wiedza i zamiar wykonania,

• symboliczna, występuje wiedza ale nie ma zamiaru wykonania

• nonsensowna, brak wiedzy i nie ma zamiaru wykonania,

• pseudodecyzyjne, brak wiedzy i zamiaru wykonania.

66. Problem optymalizacji decyzji politycznych:

Decyzja optymalna to decyzja najlepsza z możliwych.

Konteksty:

a) rzeczowy - każdy ośrodek decyzyjny stara się wybrać jak najlepszą decyzję,

b) metodologiczny- jest to podjęcie działania jak najbardziej racjonalnego, opartego o posiadaną wiedzę.

65. Typy i kryteria optymalizacji decyzji politycznych:

a) typy optymalizacji:

• zoptymalizowane całościowo,

• zoptymalizowane częściowo,

• zadowalające ale niezoptymalizowane,

• niezadowalające,

• błędy polityczne,

b) kryteria optymalizacji:

• aksjologiczne:

 zgodne z myślą polityczną,

 zależne od myśli politycznej,

 ustalenie hierarchii preferencji przez decydenta,

• prakseologiczne:

 osiąganie decyzji nie tylko słusznej ale również skutecznej,

 wybór środków i metod działań,

 problem dostosowania nakładów do celów,

• społeczne

 uzyskanie aprobaty społecznej dla decyzji i jej wykonania,

 dostosowanie decyzji do interesów grup społecznych i poziomu ich świadomości,

 niezbędne warunki akceptacji decyzji (aprobata oceny sytuacji dokonana przez decydentów, akceptacja listy wariantów; akceptacja preferencji decydentów.

66. Błąd polityczny:

a) Błąd polityczny- decyzja zdecydowanie nietrafna i niezoptymalizowana.

b) Rodzaje:

• teoretyczny: wydawanie fałszywych opinii i ocen,

• praktyczny: rezultat niesprawnego myślenia na skutek oparcia się na błędnej teorii, koncepcji, ideologii,

• teoretyczno-praktyczny.

67. Narodowe a międzynarodowe decyzje polityczne - analiza porównawcza:

Decyzje narodowe:

decyzje w ramach systemu politycznego danego państwa i w ramach tego państwa są wdrażane w życie np.: ustawa o bezrobociu

wyróżniamy: decyzje centralne i lokalne. W centrum podejmowane są decyzje nakazowe, a wykonywane są przez organy samorządu terytorialnego. Na szczeblu lokalnym podejmowane są decyzje artykulacyjne

mechanizm decydowania politycznego wynika z określonego w konstytucji ustroju państwa oraz systemu jego organów państwowych

w skali makropolitycznej reprezentowane są cele i interesy ogólne, podczas gdy w skali mikro raczej partykularne

decydowanie lokalne stanowi funkcję decentralizacji państwa oraz zakresu kompetencji lokalnych ośrodków politycznych i państwowych

decyzje lokalne motywowane są przez: jednostkę, grupę mieszkańców, partie lub instytucje polityczne

Decyzje międzynarodowe:

są podejmowane w wyniku interakcji suwerennie równych uczestników stosunków międzynarodowych na podstawie kompromisu, a ich cechę dodatkową stanowi zdecentralizowany sposób implementacji. (np. UE)

decyzja organizacji międzynarodowej obejmuje wszelkie akty będące formalnym wyrazem woli jej organów

specjalne procedury przyjmowania decyzji

1. jednomyślna zgoda

2. większość kwalifikowana (członkowie ciała decydującego)

3. większość bezwzględna (więcej jest głosów za niż przeciw i wstrzymujących się razem)

4. większość względna (więcej jest głosów za niż przeciw)

5. większość ważona (liczona według specjalnego logarytmu np. w UE)

68. Niedecyzja polityczna - akt nielosowego (świadomego) wyboru zaniechania politycznego.

Z punktu widzenia teorii niedecyzji politycznych należy przyjąć, że pełny i prawidłowy proces decyzyjny powinien składać się z sześciu kolejno po sobie występujących faz. Niedecyzja powstanie, gdy proces decyzyjny zostanie przerwany przed dokonaniem zmiany rzeczywistości politycznej.

67. Typy niedecyzji politycznych:

a) neglekcyjna - ośrodek decyzyjny nie przyjmuje do świadomości istnienia problemu politycznego,

b) omisyjna - trwale i skutecznie zaniechane podjęcia decyzji i uruchomienie procedury ogólnej decyzji,

c) kunktatorska - taktyczne zaniechanie decyzji,

d) remisyjna - odrzuca określenia celów działania,

e) symboliczna - ustalenie celów, bez ustalania metod i środków,

f) optatywna - brak wykonania, mimo podjęcia decyzji.

70. Implementacja polityczna - definicja:

Realizacja decyzji, zmieniająca rzeczywistość polityczną za pomocą odpowiednich środków i metod działania.

74. Implementacja polityczna - wymiary myślenia, konsekwencje wykonywania decyzji:

Dwa wymiary myślenia o skutkach decyzji politycznych:

1. prawdopodobieństwo wystąpienia danych skutków

2. stopień zgodności skutków z oczekiwaniami decydentów

Kryteria pomagają określić na ile skutki są pożądane a na ile przewidywane

Skutki:

-sytuacja optymalna - skutki pożądane i przewidywane przez decydentów (implementacja zoptymalizowana)

- skutki pożądane i nieprzewidywalne przez ośrodek podejmujący decyzję polityczną

- skutki niepożądane i nieprzewidywalne

- skutki niepożądane, ale możliwość ich wystąpienia jest przewidywana

75. Skutki decyzji politycznych:

1. W przypadku decyzji zoptymalizowanych: wykonanie sprawne, zgodność celów i skutków natychmiastowych i dalekosiężnych

2. Decyzje podejmowane szybko by załatwić problem - zgodność celów oraz skutków natychmiastowych, dalsze skutki decyzji mogą zniweczyć wysiłki decydentów

3. Decyzje strategiczne o odległym horyzoncie czasowym - cele decyzji zgodne ze skutkami dalekosiężnymi, ale skutki natychmiastowe mogą być przykre i sprzeczne z celami np.: transformacja systemowa

4. Błędne decyzje polityczne - sprzeczność pomiędzy założonymi celami oraz skutkami natychmiastowymi i dalekosiężnymi, jest to decyzja przeciwskuteczne i jej realizacja może doprowadzić do osiągnięcia odwrotności celu

76. Dyrektywy wykonawcze w implementacji politycznej:

Dezagregacja decyzji wymaga sformułowania trzech rodzajów dyrektyw:

1. Dyrektywy organizacyjne - określają cząstkowe cele działania, etapy implementacji oraz poszczególne działania, ustala się tu który podsystem wykonawczy podejmuje działania, jakie działania, w jakiej kolejności i z jakich powodów - bez sformułowania dyrektyw organizacyjnych, decyzja pozostanie jedynie symboliczną albo wytworzy chaos implementacyjną. Aby tego uniknąć konieczny jest plan koordynacji działań

2. Dyrektywy sytuacyjne - charakter ściśle wykonawczy, odnoszą się do konkretnej sytuacji, w której działanie będzie realizowane. Powinny stanowić konkretyzację dyrektyw organizacyjnych w stosunku do istniejącej sytuacji decyzyjnej.

3. Dyrektywy operacyjne określają sposób realizacji celów, zasady budowy struktur organizacyjnych odpowiedzialnych za realizację decyzji oraz zasady nadzoru i kontroli nad przebiegiem implementacji, nie są potrzebne gdy realizowany program polityczny jest typowy a aparat wielokrotnie wypełniał już takie zadania. W przypadku powstania nowej i nieprzewidywalnej sytuacji politycznej dyrektywy organizacyjne stają się absolutnie niezbędne.

77. Wykonywanie decyzji politycznych - rola aparatu wykonawczego a pozyskiwanie poparcia społecznego:

Rola aparatu wykonawczego

znaczna część decyzji politycznych ulega przekształceniu w decyzje państwowe, podejmowane w formie prawnej przez odpowiednio upoważnione organy państwa - aparatem wykonawczym decyzji politycznych w tej sytuacji jest aparat państwowy

wykonawcy decyzji politycznej stają się wręcz jej współtwórcami, nie w sensie abstrakcyjnym, ale konkretnosytuacyjnym

decyzje państwowe wykonuje administracja państwowa, która jest zorganizowana hierarchicznie

klasyczne reguły organizacyjne obowiązujące w administracji to: specjalizacja, jednolitość, kontrola oraz zwartość

aparat wykonawczy podejmuje decyzje poszukując rozwiązań satysfakcjonujących a nie optymalizujących i działa na podstawie ograniczonej racjonalności - koncepcja Simona „bounded racionality”

rola aparatu wykonawczego wzrasta gdy decydenci centralni powstrzymują się od sformułowania dokładniejszych dyrektyw wykonawczych - większe pole działania dla realizatorów decyzji

podstawowe sposoby implementacji decyzji politycznych:

1. implementacja twórcza - prawidłowe wcielanie w życie treści decyzji jej ducha (usuwanie niedoskonałości decyzji w trakcie jej wykonywania)

2. implementacja literalna - ścisłe i dosłowne wykonywanie postanowień zawartych w treści decyzji, stosowana w formie tzw. strajku włoskiego

3. implementacja nieskuteczna - wykonanie decyzji, które jest przynajmniej częściowo sprzeczne z treścią i duchem decyzji głównej

4. implementacja przeciwskuteczna - błąd polityczny, decyzja jest całkowicie sprzeczna z treścią i duchem decyzji głównej, sabotaż centralnej decyzji politycznej ze strony wykonawców

Pozyskiwanie poparcia społecznego

zakres akceptacji decyzji politycznej:

1. decyzja polityczna może uzyskać poparcie większości obywateli danego państwa

2. decyzja polityczna może być przyjęta obojętnie

3. decyzja polityczna może wywołać opór społeczny - aktywny wpływ na procesy realizacyjne, hamowanie ich lub uniemożliwianie poprzez wywieranie wpływu politycznego czy moralnego na aparat wykonawczy

najczęściej pojawia się akceptacja asymetryczna - czyli jedna grupa popiera a inne odrzucają (np. aborcja w Polsce)

skuteczność perswazji politycznej zależy od wewnętrznej równowagi odbiorcy oraz od jego wybiórczej percepcji

model klucza i zamka - siła nacisku propagandowego może nie doprowadzić do osiągnięcia jakichkolwiek pożądanych rezultatów o ile propagandowy klucz nie natrafi na odpowiedni zamek

pozyskiwanie społecznego poparcia dla treści decyzji politycznej może być podejmowane w trzech zasadniczych momentach:

w czasie formułowania propozycji decyzji - zorientowanie się w zakresie poparcia dla ogólnego i wstępnego projektu proponowanych rozwiązań

w czasie trwania procesu decyzyjnego - ośrodek decyzyjny określił już warianty rozwiązania problemu możliwe staje się przeprowadzenie konsultacji nt. społecznych preferencji w stosunku do propozycji

po podjęciu decyzji - działania mają przekonać opinię publiczną o tym, ze przyjęte rozstrzygnięcia w sposób pełny odpowiadają interesom podstawowych grup społecznych i poszczególnych obywateli

nadawnca-znak-odbiorcakomunikaty językowe

skuteczność perswazji zależy od reakcji odbiorcy, najbardziej podatni na perswazję są ludzie młodzi między 18 a 25 rokiem życia

przekonywanie może mieć charakter racjonalny gdy polega na przekazie argumentów logicznych, albo irracjonalne gdy nadawca komunikatu nie dostarcza odbiorcy informacji - przekazuje natomiast emocje

cztery typy logicznej i racjonalnej argumentacji decyzji politycznej:

1. argumentacja deskryptywna - wyraźne i dramatyczne określenie cech sytuacji decyzyjnej

2. argumentacja eksplanacyjna - składa się z opisu sytuacji decyzyjnej oraz wyraźnego wskazania przesłanek, którymi kierował się ośrodek decyzyjny

3. argumentacja prospektywna - opis sytuacji decyzyjnej, jej wyjaśnienie oraz wyjaśnienie przyczyn podjęcia decyzji, natychmiastowe i dalekosiężne skutki decyzji - watek prognostyczny i aksjologiczny - jak będzie i jak być powinno?

4. argumentacja aksjologiczna - zawarte SA w niej elementy wszystkich argumentacji, ale nacisk zostaje położony na odwoływanie się do sfery wartości politycznych czyli jak być powinno

78. Czynniki warunkujące implementację polityczną:

Kryteria optymalizacji

1. aksjologiczne

a) zgodne z myślą polityczną

b) zależne od myśli politycznej

c) ustalenie hierarchii preferencji przez decydenta

2. prakseologiczne

a) osiąganie decyzji nie tylko słusznej, ale również skutecznej

b) wybór środków i metod działania

c) problem dostosowania nakładów do celów

3. społeczne

a) uzyskanie aprobaty społecznej dla decyzji i jej wykonania

b) dostosowanie decyzji do interesów grupy społecznej i poziomu ich świadomości

c) niezbędne warunki dla akceptacji decyzji:

- aprobata oceny sytuacji dokonanej przez decydentów

- akceptacja listy wariantów decyzyjnych

- akceptacja preferencji decydentów

79. Podstawy teorii gier: geneza, założenia ogólne:

Teoria gier - geneza:

a) poszukiwanie optymalizacji decyzji politycznych, zwłaszcza militarnych (gry wojenne),

b) rozwój matematycznej teorii gier (teoria prawdopodobieństwa),

c) hipotetyczne rekonstruowanie strategii innego decydenta w związku z hipotetycznym rekonstruowaniem macierzy gry.

Teoria gier - założenia ogólne:

a) narzędzie do analizy strategicznych sytuacji decyzyjnych- decydent nie sprawuje kontroli nad parametrami kształtującymi sytuację, nie zna rozkładów prawdopodobieństw, nie jest w stanie sformułować żadnych hipotez na temat gry,

b) hipotetyczne rekonstruowanie strategii innego decydenta przez odwołanie się do macierzy gry,

c) narzędzie teoretyczne usprawniające działania pojedynczego decydenta, którego interesy są splecione z interesami innego podmiotu politycznego, przy założeniu, że obaj są racjonalni i zakładają racjonalność drugiej strony,

d) żaden z uczestników gry nie jest w stanie samodzielnie kontrolować czynników, dlatego w swoich racjonalnych zachowaniach musi brać pod uwagę reakcje drugiego gracza.

Teoria gier - wykorzystanie:

a) w badaniach biologicznych i ekonomicznych, psychologicznych, socjologicznych, wojskowych,

b) w politologii do badania formułowania strategii i taktyki politycznej,

• przesłanki zachowań politycznych,

• reguły wnioskowań, możliwości wyjaśnień,

• formułowanie prognoz i zaleceń.

75. Podstawy teorii gier: pojęcie i definicja:

a) trzy sensy pojęcia:

• metoda badawcza:

 zbiór modeli pozwalających na studiowanie procesów podejmowania decyzji,

 o charakterze matematycznym,

 wykorzystywana do analizowania postępowania decydentów racjonalnych, oddziaływujących na siebie.

• teoria skutecznego działania decydentów w kontekście innych decydentów:

 przynajmniej dwóch racjonalnych decydentów, niekontrolujących samodzielnie wyników,

 zalecenia racjonalnego i skutecznego działania decydentów,

 każdy z decydentów znajduje się pod wpływem antycypowanych relacji drugiego gracza na swoje działania (strategiczna współzależność na zasadzie wzajemnie oczekiwanych racjonalności),

 stosowana w sytuacjach interakcyjnych, konfliktów interesów, niepewności zamiarów innych uczestników.

• teoria rozwiązywania konfliktów, zbiór modeli skutecznego rozwiązywania konfliktów społecznych lub teoria współzależnego podejmowania decyzji.

b) definicje, jest to zbiór matematycznych modeli rozwiązania sytuacji, w których splatają się sprzeczne interesy ośrodków decyzyjnych:

• celem podmiotów politycznych nie jest wyeliminowanie drugiej strony,

• każda ze stron zna swoje hierarchie preferencji, hierarchie preferencji drugiej strony oraz wyniki gry,

• uczestnicy gry działają racjonalnie, czyli dążą do maksymalizacji spodziewanej użyteczności.

76. Założenia szczegółowe teorii gier:

Uczestnicy i ich interesy:

a) uczestnicy:

• przynajmniej dwóch będących w stanie interakcji

 działają racjonalnie (nie chodzi im o zniszczenie przeciwnika),

 znają hierarchie swoich preferencji i preferencji drugiej strony,

 dążą do maksymalizacji spodziewanej użyteczności,

 mają różne wyobrażenie na temat użyteczności.

• problemy:

 brak wiedzy na temat liczby uczestników gry, nie zawsze wszyscy uczestnicy gra są znani,

 brak wiedzy na temat strategii uczestników gry,

 wpływ środowiska politycznego na poczynanie uczestników gry.

b) interesy:

• uczestnicy muszą posiadać obiektywne interesy, dobrze znać własne interesy oraz interesy drugiej strony,

• teoria gier nie wyjaśnia przyczyn i genezy powstawania interesów.

• problemy:

 uczestnicy gry nie zawsze są w stanie w pełni zrozumieć obiektywne interesy własne (zjawisko misperacji- fałszywej świadomości),

 jest trudno zinterpretować interesy przeciwników, odwołujących się do innych wartości.

• istnienie obiektywnej lub subiektywnej sprzeczności interesów niezależnie od jej przyczyn

• problemy:

 trudność w definiowaniu sprzeczności interesów jedni moją interpretować sytuację jako kooperacyjną a inni jako w pełni konfliktową.

Strategie gry:

a) znajomość własnej strategii i strategii przeciwników,

b) podstawowe rodzaje:

82. strategia pokojowa P (współpracy, kooperacyjna, altruistyczna, miękka) - poszukiwanie wspólnych interesów stojących wyżej niż interesy jednostkowe.

83. strategia wojenna W (niekooperacyjna, rywalizacyjna, egoistyczna, konfliktowa, twarda) - dążenie do maksymalnej realizacji własnych interesów kosztem interesów drugiej strony lub nawet za cenę porażki obu stron. Wynika z nieufności graczy do siebie.

Wyniki i zasady gry:

a) wyniki:

• powstają na przecięciu strategii, co steruje racjonalnością wyboru, optymalizacją decyzji,

• wpływ na wartość wyników mają:

 hierarchia preferencji uczestników,

 działania i ich racjonalność.

• problemy:

 gra polityczna nigdy się nie kończy i nie można jej powtórzyć

 uczestnicy mogą różnie wyobrażać sobie macierz gry, np. jeleń,

 można jedynie domniemać wyniki gry.

b) zasady:

• cechy bardzo precyzyjne,

• zasady przestrzegane przez wszystkich uczestników,

c) typy sytuacji ze względy na racjonalność uczestników,

• problem występowania racjonalności w poczynaniach podmiotów politycznych,

 racjonalne,

 racjonalne, ale technicznie błędne (decydenci dysponują błędnymi informacjami lub błędną interpretacją sytuacji decyzyjnej),

 nieracjonalne (zdominowane przez emocje)

 irracjonalne (oparte na nieracjonalnych koncepcjach np. socjalizm),

 aracjonalne (racjonalne w ramach innego systemu wartości).

• rodzaje działania racjonalnego według McClintock'a:

 dążenie do maksymalizacji wspólnej wygranej (racjonalność kooperacyjna),

 dążenie do maksymalizacji własnej wygranej (racjonalność indywidualistyczna),

 dążenie do maksymalizacji własnej przewagi nad przeciwnikiem (racjonalność rywalizacyjna).

Postać gry:

a) definicja postaci gry - jest to abstrakcyjny sposób zapisu gry, wskazujący na jej cechy,

b) macierz gry - zapis zawierający zbiór graczy, strategii graczy i wyników gry,

c) zapisy gry:

• gra w postaci normalnej,

• gra w postaci ekstensywnej (rozwiniętej).

83. Gry w postaci normalnej:

Cechy:

• charakter strategiczny i jednorazowy,

• przedstawiona w postaci macierzy gry.

• macierz gry składa się ze zbioru: graczy, strategii czystych, wyników wykorzystywania dwóch strategii przez każdego z uczestników.

Macierz gry w postaci normalnej między dwoma uczestnikami A i B:

• cyfry w kolumnach (2,2) są jednostkami użyteczności odpowiednio graczy A i B,

• litery wraz z cyframi (a1, b2) są wybieranymi strategiami

A/B	b1	b2
a1	1, 3	1, 3
a2	0, 0	2, 2
	A, B	A,B

Macierz gry w postaci normalnej między trzema uczestnikami A, B, C:

• 1 oznacza wynik satysfakcjonujący,

• 0 oznacza wynik niesatysfakcjonujący,

• litery wraz z cyframi (a1, b2) są wybieranymi strategiami,

• cyfry w kolumnach (0,1,0) są jednostkami użyteczności odpowiednio graczy A, B, C,

• gracz A wybiera wypłaty w czasie, gracz B wypłaty w kolumnie, gracz C wypłaty pomiędzy dwoma macierzami,

• gracz A wybiera strategie a2, gracz B wybierze strategie b2, gracz C wybierze wyniki macierzy drugiej.

Macierz pierwsza
A/B	b1	b2
a1	1, 3	1, 3
a2	0, 0	2, 2
	A, B	A, B

Macierz druga
A/B	b1	b2
a1	0, 0, 0	1, 0, 0
a2	0, 1, 1	1, 1, 1
	A, B, C	A, B, C

• Gry w postaci ekstensywnej:

Cechy:

• zapisem gry jest dendryt (drzewo) w postaci rozwiniętej, wskazujący na dynamikę gry i jej charakter historyczny,

• uczestnicy dążą do zakończenia gry na wybranym przez siebie wierzchołku drzewa o największej własnej użyteczności.

Macierz gry w postaci ekstensywnej między graczami A i B:

• dendryt pokazuje wszelkie możliwe warianty rozegrania gry, zawiera warianty ruchów, strategie graczy, wartości końcowe i osiągnięte na danym etapie gry,

• korzeń drzewa stanowią pierwsze ruchy graczy,

• gałęzie symbolizują zbiory dróg przechodzących do czynników,

• liście są wierzchołkami dendrytu.

• Subiektywistyczne podejście do hierarchii preferencji podmiotów politycznych w teorii gier - badanie świadomości uczestników gry:

a) ustalenie elementów najbardziej pożądanych,

b) ustalenie elementów niepożądanych,

c) ustalenie hierarchii między wartościami środkowymi,

d) zbudowanie pełnej hierarchii preferencji,

e) ustalenie odstępów między poszczególnymi elementami hierarchii preferencji.

84. Obiektywistyczne podejście do hierarchii preferencji podmiotów politycznych w teorii gier - badanie cech uczestników gry:

a) ważenie preferencji za pomocą uwzględniania (Aggarwel, Allan)

• ogólnej siły uczestników gry,

• potencjału gracza w danej sprawie,

• stabilności wewnętrznej uczestnika gry.

b) wpływ kryteriów preferencji na wybór dokonywany przez gracza:

• jeśli pozytywnie spełnia przedmiotowe trzy kryteria to wybiera wariant więźnia,

• jeśli posiada duży potencjał w danej sprawie i stabilność wewnętrzną, ale ma słaby ogólny potencjał to wybiera wariant kurczaka lub lidera,

• jeśli jest ogólnie silny i stabilny ale jest słaby w danej sprawie to wybiera wariant jelenia,

• jeśli jest ogólnie słaby i słaby w danej sprawie ale jest stabilny wewnętrznie to wybiera harmonie,

• jeśli negatywnie spełnia przedmiotowe kryteria to wybiera wariant bohatera,

• jeśli jest słaby w danej sprawie i niestabilny wewnętrznie, ale jest ogólnie silny to wybierze wariant impas lub pata,

c) kryteria tworzenia preferencji politycznych:

• wpływ maksymalizacji zysków oraz unikania ryzyka poniesienia strat na wybór dokonywany przez gracza,

 strategia minimaksowa (minimalizacja maksymalnej straty)

 strategia maksyminowa (maksymalizacja minimalnego zysku).

• analiza kształtu hierarchii preferencji pojedynczego gracza według Codermana:

 dwaj gracze A i B o dwóch strategiach do wyboru P i W:

Dla gracza A są możliwe cztery wyniki:

• nagroda za współpracę (obaj uzyskają niewielki zysk osiągnięty w wyniku współpracy),

• pokusa do odniesienia jednostronnego zysku (gracz A zastosował strategię W podczas gdy gracz B zastosował strategię P),

• zagrożenie poniesienia jednostronnej porażki (gracz A wybrał strategię P podczas gdy B wybrał strategię W),

• kara dla obu graczy (obaj zastosowali strategię W).

Gracz A posiada cztery jednostki preferencji zwane UTILAMI:

• współpraca (nagroda)

• zwycięstwo (pokusa)

• porażka (zagrożenie)

• konflikt (kara)

Gracz A może układać utile na kilka podstawowych sposobów:

*harmonia- WZPK

*jeleń- WZKP

*kurczak- ZWPK

*więzień- ZWKP

*pat- ZKWP

*lider- ZPWK

*bohater- ZPKW

*impas- ZKPW

85. Klasyfikacje gier politycznych:

a) liczba uczestników:

• dwuosobowe,

• n- osobowe.

b) wyniki:

• o sumie zerowej,

• o sumie niezerowej.

c) układ interesów:

• hierarchie preferencji zgodne/identyczne,

• przeciwstawne,

• mieszane.

86. Gry o pełnym konflikcie hierarchii preferencji podmiotów politycznych.

gry o sumie zerowej, splot interesów graczy powoduje pełen konflikt między nimi i całkowity brak nie tylko współpracy, ale także kontaktów

w grach o sumie zerowej powstaje zawsze potencjalna konieczność ustanowienia władzy jednego uczestnika nad drugim, tylko tak konflikt może przestać istnieć

matematyczna teoria gier ich dotycząca jest bdb. rozwinięta, w stosunkach politycznych taki układ interesów stron zdarza się bardzo rzadko (nawet w czasie wojny domowej uczestnicy konfliktu muszą i chcą ze sobą współpracować)

zakres współdziałania jest nie wielki; supermocarstwa prowadzą gre o sumie 0 celem rozbudowania imperiów

zastosowaniem gier o sumie zerowej są gry wyborcze - celem wybranie jednego kandydata na dany urząd spośród co najmniej dwóch

jednostką użyteczności jest cała władza (+1), przegrany to -1, a suma=0, gry o sumie zerowej mają zawsze rozwiązanie i jest ono punkcie siodłowym (punkt równowagi) - odszukanie strategii prowadzących do takiego punktu powoduje nieustanne powtarzanie rozgrywki

GRY O SUMIE ZEROWEJ

ZAMKNIĘTE OTWARTE

Mają punkt siodłowy w obrębie punkt siodłowy w obrębie strategii czystych mieszanych

punkt siodłowy określany jest za pomocą trzech czynności: 1. ustalana jest dolna wartość gry uczetnika A, jego optymalna strategia maksyminowa (ustalenie minimalnego wyniku gry, a potem jego maksymalizacja). 2. ustalenie górnej wartości gry uczetnika B, jego optymalna strategia minimaksowaowa(ustalenie wyniku najwyższego gry, a potem jego minimalizacja). 3. ustalanie łącznej wartości gry - poszukiwanie rozwiązania stabilnego, w którym dolna i górna wartość gry przecinają się ze sobą tworząc punkt siodłowy

jeżleli gra nie ma takiego punktu obrębie strategii czystych(ciągłe powtarzanie tej samej strategii) to pokazujemy rozwiązanie obrębie strategii zrandomizowanych(przemiennie różne ruchy i strategie) - jeżeli żadna strategia nie prowadzi do punktu siodłowego to można ustalić zasadę mieszania strategii by uzyskać wynik w danej gzre najlepszy

minimaksowa i maksyminowa są optymalne pod pewnymi warunkami: obaj gracze zachowują się racjonalnie, gra jest wielokrotnie powtarzana

gry o sumie zerowej nie mają zbyt częstego zastosowania do analizy konfliktów politycznych

87. Gry o częściowym konflikcie hierarchii preferencji podmiotów politycznych.

gry niekooperacyjne o sumie niezerowej - wygrana jednej strony nie pociąga za sobą równej co do wielkości przegranej drugiej strony - uczetnicy mogą jednocześnie wygrywać/przegrywać - są to wszystkie gry sportowe i towarzyskie, gra może skłaniać uczestników do współpracy lub postaw rywalizacyjnych

gry o częściowym konflikcie to: Dylemat Kurczaków(PNZK) - np. rakietowy kryzys kubański, Dylemat Więźnia(PNKZ)

Dylemat Kurczaków(PNZK)

A/B	P	W
P	-5,-5	-10,10
W	10,-10	-50,-50

Dylemat Więźnia(PNKZ)

A/B	P	W
P	-1,-1	-10,0
W	0,-10	-5,5

88. Gry o słabej zgodności hierarchii preferencji podmiotów politycznych.

są to dwuosobowe gry przetargu i rokowań - podstawową ich cechę stanowi układ interesów stron, w którym preferencje graczy są częściowo zgodne i częściowo sprzeczne, ale przeważają zgodne

gra przetargu odbywa się gdy jej uczestnicy uważają, że mogą uzyskać dodatkową korzyść, jeżeli potrafią osiągnąć porozumienie, co do kryterium wg, którego podzielą tą korzyść między sobą - gdyby strony nie doszły do porozumienia to każda z nich dążyłaby do uzyskania wyniku maksymalnego

w grze rokowań nagrody za współpracę mają najwyższą wartość

procedura rokowań obejmuje sformułowanie stanowisk wyjściowych, a następnie składanie ofert dotyczących ustępstw, ich akceptowania lub odrzucania i określanie swoich kontrpropozycji

- P - porozumienie

przystępując do rokowań A stara się umieścić punkt porozumienia w prawym skrajnym rogu wykresu, a B popycha go maksymalnie w górę

warunkiem porozumienia jest zgoda co do częstotliwości każdej ze strategii (w jakich proporcjach podzielą dodatkowe jednostki preferencji - porozumienie

żaden punkt poza ścieżką Pareto nie jest optymalny

istota gier przetargu - żadna ze stron nie może w pełni kontrolować wyniku, polega na wspólnym dyskutowaniu w celu zwiększenia zysku obu graczy, jedynie racjonalność kooperacyjna pozwala stronom na maksymalizację ich wyniku indywidualnego, ale pod warunkiem, że powstrzymają się od działań zbyt rywalizacyjnych.

procedura rokowań: 1. sformułowanie stanowisk wyjściowych. 2. składanie ofert dotyczących ustępstw. 3. akceptacja/odrzucenie oferty. 4. określenie swojej kontrpropozycji

modele rokowań politycznych:

• statyczny model liniowy - podzielenie linii porozumienia na cztery płaszczyzny rokowań

• dynamiczny model liniowy - asymetria ustępstw państw w poszczególnych płaszczyznach rokowań

• statyczny model przestrzenny

• dynamiczny model przestrzenny

rozwiązania gier przetargu - ogólne rozwiązanie to porozumienie na ścieżce Pareto między A1 - B1 a A2 - B2, miejscie położenia punktu i jak gracze podzielą ze sobą wynik.

1. rozwiązanie egalitarne - podział po równo po 1 jednostce między punkt A1 - B2

2. rozwiązanie utylitarne - podział po równo, ale w stosunku do potencjału stron na przecięciu A1 - B2

3. rozwiązanie charytatywne - punkt przecięcia A1 -B1, strona słabsza zyskuje 2, silna 0

4. rozwiązanie dystrybucyjne - są dwie zasady: sprawiedliwości wg zasady „każdemu według potrzeb” - prowadzi do rozwiązania charytatywnego ORAZ sprawiedliwości wg zasady „każdemu według wkładu jego pracy” i prowadzi do rozwiązania utylitarnego

5. rozwiązanie proceduralne - strony nie ustalają zasady, ale procedurę podziału

Fazy rokowań:

• Diagnoza strony ustalają czy podjąć rokowania, decyzja o ich podjęciu, rozstrzyganie możliwości, stwarzanie odpowiedniego klimatu do rozmów, strony i fakty procedury argumenty, strony formułują stanowiska wyjściowe

• Rokowania(opracowanie ich formuły)wymiana propozycji i kontrpropozycji, zasada i podtrzymanie rozmów nawet gdy strony nie są bliskie zgodzie

• Rokowania szczegółowe uzupełnienie pozostałych elementów umowy, nie mylić celów ze środkami, pamiętać o formie ogólnej, ustępstwa w ramach decyzji ramowej, w rokowaniach są też obietnice

89. Gry o pełnej zgodności hierarchii preferencji podmiotów politycznych.

są to dwuosobowe gry współpracy, występują dwie strategie P

jest to przeciwieństwo gier o sumie zerowej czyli o pełnym konflikcie

w grach współpracy obaj gracze najwyżej cenią sobie nagrodę „gry nagrody”

jeśli obaj gracze rozpoczynają grę od strategii P to od razu znajdą rozwiązanie i będą to powtarzać

eksperyment Schellinga - znany jest tylko dzień spotkania i miasto, nie znana godzina i miejsce - wszyscy wybraliby jedno miejsce i jedną godzinę (12.00, Central Stadion)

Przykłady gier o pełnej współpracy: Harmonia Interesów(NPZK), Polowanie na Jelenia (NPKZ), Walka Płci(NKPZ), Kamikadze (NZKP)

Harmonia Interesów(NPZK)

A/B	P	W
P	4,4	2,3
W	3,2	1,1

Polowanie na Jelenia (NPKZ)

A/B	P	W
P	4,4	1,3
W	3,1	2,2

Walka Płci(NKPZ)

A/B	P	W
P	4,4	1,2
W	2,1	3,3

Kamikadze (NZKP)

A/B	P	W
P	4,4	3,1
W	1,3	2,2

90. Gry wieloosobowe (np. koalicyjne).

Warunki informacyjne teorii gier koalicyjnych każdy gracz zna preferencje swoje i koalicji oraz jej członków, jest przekonany, że inni znają jego preferencje, wszyscy mogą przewidywać swoje zachowania

cel koalicji to stworzenie jej i uzyskanie całości użyteczności

teoria gier koalicyjnych obejmuje gry n-osobowe o pełnym konflikcie lub słabej zgodności hierarchii preferencji wielu podmiotów lub częściowym konflikcie, koalicja jest grupą celową

najbardziej dyskusyjnym założeniem jest teza, że istnieją możliwości powstania zupełnie dowolnych koalicji

pewne koalicje w ogóle nie są zawierane mimo, ze z punktu widzenia teorii gier byłyby nawet optymalne, przeszkodą są: sprzeczne interesy ekonomiczne, program polityczny, tradycje i uprzedzenia, a zasadniczą przeszkodą są niedemokratyczne przekonania przywódców.

rozwiązania gier koalicyjnych:

1. Genetyczne - w wyniku rokowań wyłania się zwycięska koalicja, całość użyteczności, powstanie takiej koalicji to spełnienie racjonalności grupowej

2. Elementarne - wzór matematyczny wartości Shapleya, uczestnicy przystępujący do koalicji nadal wygrywającej lub nadal przegrywającej mają zerową wartość Shapleya, uczestnicy przystępujący do koalicji przegrywającej potrafią przekształcić ją w zwycięską lub po ich wystąpieniu z koalicji przekształci się ona w zwycięską mają dodatnią użyteczność

wartość Shapleya określa częstotliwość z jaką dany podmiot polityki potrafi współtworzyć koalicje zwycięskie

3. Strukturalne - odnosi się do wartości całej koalicji i zawiera tezę podstawową: na ogół nie powstają koalicje zupełnie dowolne, zwykle powstają koalicje minimalnie wygrywające, istotne znaczenie ma jedynie koalicja wygrywająca, koalicja powinna dążyć do pozbycja się niepotrzebnych uczestników, uczestnicy są racjonalni gdy dążą do zwycięstwa możliwie wysokiego i możliwie najmniejszym kosztem, zakłada się występowanie pełnej informacji, występują także wypłaty uboczne (Riker)

4. Funkcjonalne - nie wszystkie teoretycznie moliwe koalicje mogą powstać, nie wszystkie imputacje są możliwe, występują wzory psi stabilne, sytuacja będzie zbiorem psistabilnym do momentu, w którym zostanie zdominowana przez jakąkolwiek alternatywę, powstawać będą tylko takie koalicje, które zienią sytuację na lepszą w rozumieniu uczestników gry.

Stabilność koalicji zalezy od: czynników ściśle racjonalnych, tradycyjnych więzów przyjaźni, wspólnoty politycznej i ideologicznej

TRIADY

triady są koalicjami najbardziej stabilnymi, można w nich wyróżnić lidera i pozostałych członków, wystepuje tendencja do organizowania się dwóch przeciwko trzeciemu, w praktyce koalicje stron słabszych przeciwko najsilniejszemu pod warunkiem, że takie ugrupowania mogą uzyskć większość

triady stabilne: przyjaciel przyjaciela - przyjacielem, wróg przyjaciela - wrogiem, przyjaciel wroga - wrogiem, wroga wroga - przyjacielem; triady niestabilne: wróg przyjaciela - przyjacielem, przyjaciel wroga - przyjacielem, wróg wroga - wrogiem, triady niestabilne będą ewoluować, stabilność triady zalezy od siły nacisku środkowego!

występują triady połączone i zwornik triad połączonych, który jest w centrum interakcji i stanie się liderem triad, będzie reprezentował triady, odbierał dynamikę i rekrutował

TETRADY

jeśli siły graczy są równe to przekształcą si,ę w rządząca triade przeciwko jednemu uczetnikowi, jeśli nie są równe to powstanie wiele układów sił.

PENTADY

siły stron są równeminimalnie wygrywająca koalicja trójstronna(A+B+C>D,E), możliwe jest powstanie dwóch koalicji: większościowej(ABC) i mniejszościowej(DE) lub utworzenie trzech bloków(AB=2, CD=2, E=1)

siły stron nie są równe 5,4,3,2,1 - minimalnie wygrywające są: AC, BCE, ADE - sprawy się komplikują gdy liczba uczestników rośnie,

Rozmowy koalicyjne prowadzone są na ogół trójkami lub szóstkami!!!

91. Trudności z zastosowaniem teorii gier:

a) gra ma charakter probabilistyczny,

b) dezinformacja,

c) blefowanie,

d) wprowadzanie przeciwnika w błąd,

e) oblicze prakseologiczne, uczestnicy mogą w trakcie gry zmieniać swoje strategie,

f) specyfika działań uczestników gry (równoczesne i sekwencyjne działania),

g) zasady regulujące zachowaniami politycznymi:

• wywodzą się te zasady z norm prawnych,

• norm politycznych,

• norm moralnych,

• zasady mogą być zmieniane za porozumieniem stron.

h) problem racjonalności- podmioty polityki nigdy nie osiągają pełnej racjonalności:

• z powodów intelektualnych - podmioty nie są w stanie zebrać wszystkich informacji, zbadać rozwiązań, przypisać wynikom użyteczności,

• psychologiczne (czynniki osobowościowe),

• organizacyjne (poddanie inercji biurokratycznej),

• może być różnie rozumiana racjonalność.

92. Myśl polityczna a polityka

Polityka, jako przedmiot badań politologicznych, posiada dwa związane ze sobą wymiary: praktyki i refleksji. W obu z nich występuje myślenie polityczne, którego owocem jest myśl polityczna. Podejmowanie badań nad polityką, wymaga analitycznych i syntetycznych studiów z zakresu myśli politycznej, przynajmniej z pięciu powodów:

1. Podmiot polityki - podejmując działania im uruchamiając procesy polityczne - korzysta z posiadanych informacji o rzeczywistości politycznej. Warstwa informacyjna jest jednym ze źródeł kształtowania się myśli politycznej, dlatego tez jej analiza pozwala określić:

• zbiór informacji, jakimi dysponował dany podmiot polityki w konkretnym czasie,

• sytuację informacyjną towarzyszącą danym działaniom.

2. Myśl polityczna jest zapisem subiektywnych cech charakteryzujących podmiot polityki (styl myślenia, wzorzec ideologii, podstawowe wartości). Określa charakter decydenta politycznego, jego osobowość i racjonalność, a w odniesieniu do zbiorowości jest podstawowym elementem ją integrującym. Działania polityczne zależą od właściwego dla danego podmiotu stylu myślenia i wzorca ideologii, można także określić, które działania dany podmiot będzie uważał za irracjonalne i aracjonalne.

3. Myśl polityczna jest zapisem hierarchii preferencji danego podmiotu polityki, który poprzez podejmowanie decyzji stara się je realizować. Odwołując się w procesie badawczym do idei, koncepcji i programów, można wyjaśnić charakter i sposób podejmowania decyzji. Oczywiście nie wszystkie decyzje służą realizacji własnej myśli politycznej. Czasami również wynikają z analizy procesu politycznego, połączonej z przekonaniem, że w danym momencie nie jest możliwe urzeczywistnienie własnych pomysłów programowych.

4. Myśl polityczna zawiera z jednej strony zestawienie różnych alternatyw decyzyjnych, z drugiej zaś uzasadnienie dokonanego wyboru jednej z nich, uznanej za optymalną. Tak więc w myśli politycznej są zawarte przesłanki dokonanego wyboru.

5. Myśl polityczna jest zapisem uzasadnienia podjętych decyzji. Wyjaśnia odnoszące się do nich tworzą podstawę dla poprawnego prognozowania zachowań decydentów. Analizując myśl polityczną można bowiem określić:

1. bodźce sytuacyjne, na jakie podmiot polityki skłonny jest reagować,

2. relacje między celami a środkami i metodami działania,

3. rejestrowane skutki, którym przypisuje się ważne znaczenie,

4. charakter dostrzeganych alternatywnych działań, które zostały odrzucone,

5. stosunek do posiadanych informacji o sytuacji decyzyjnej,

6. motywacje aksjologiczne.

93. Podstawy źródłowe analizowania myśli politycznej

Autorzy opracowań najczęściej ograniczają się do stwierdzenia, iż dokonali podstawowych ustaleń empirycznych, wykorzystując analizę świadectw myśli politycznej. Jednak w badaniach nad myślą polityczną możemy problem rozpatrywać przynajmniej na dwóch poziomach:

• świadectwa myśli politycznej (m.in. wystąpienia publiczne, dokumenty partyjne, publicystyka polityczna, wytwory prasowe) są odbiciem źródłowym poglądów politycznych, ale zniekształconym przez wątki socjotechniczne i propagandowe;

• źródłami do poznania myśli politycznej są nie tylko jej świadectwa, ale również ślady, czyli decyzje podejmowane przez twórców danych idei, którzy byli aktywni na różnych arenach politycznych i/lub uczestniczyli w sprawowaniu władzy.

Natomiast opisy procesów decyzyjnych (od analizy sytuacji decyzyjnej do oceny implementacji decyzji) możemy odnaleźć w wielu źródłach niebędących świadectwami myśli politycznej. To właśnie takie źródła zawierają wskaźniki niosące informacje o planowaniu podjęcia konkretnych działań i o realnej polityce. Ujawniają właściwości podmiotu politycznego, będącego zarazem twórcą myśli politycznej. Pozwalają wskazać wątki socjotechniczne i propagandowe stosowane w świadectwach myśli politycznej. Na podst. świadectw myśli politycznej możemy raczej domniemywać prawdopodobieństwa o poglądach autorów tych wypowiedzi źródłowych, o tyle, odwołując się do śladów myśli politycznej, uzyskujemy możliwość opisania procesu decyzyjnego przy wykorzystaniu faktów źródłowych.

W przypadku sprzeczności między świadectwami a śladami myśli politycznej znacznie większą wiarygodność mają ślady, bo ulec mogą jedynie śladowemu zniekształceniu. Powyższa zasada jest rozpatrywana w dwóch aspektach:

1. temporalny - wobec podejmowania badań nad współczesną myślą polityczną, w której filozofia polityczna została zdominowana przez technikę polityki, czyli świadomą refleksję nad sposobami realizacji własnych poglądów,

2. podmiotowym - wobec niektórych twórców idei, np. obóz piłsudczykowski (już w latach międzywojennych zainteresował się procesem decyzyjnym), ruch komunistyczny (w wytworzonych przez siebie świadectwach myśli politycznej bardziej korzystał z socjotechniki i propagandy niż ujawniał własne poglądy).

Kierunek zmian w politologii nad historiografią myśli politycznej powoduje ewolucję metod analizowania politycznych idei.

Politologowie odchodzą od wzorców badań typu ideologicznego i klasycznego na rzecz stosowania perspektyw strukturalnej i dynamicznej. Trend ten znalazł wyraz w trzech zjawiskach:

• coraz rzadziej są publikowane monografie, u podłoża których były przyjmowane założenia silnie uwarunkowane ideologicznie, np. konstruowanie wizji dobrego świata lub opisywanie dorobku określonego twórcy idei z wykorzystaniem perspektywy poznawczej dla niego charakterystycznej, bez odwołania się do aktualnej wiedzy naukowej;

• rezygnacja ze szczegółowego opisywania programów partyjnych na rzecz konstruowania modeli mających na celu nie tylko uporządkowaną według standardów współczesnej nauki deskrypcję poszczególnych zespołów idei, ale również konstruowanie wzorców myślenia politycznego i wyjaśnienia typów działalności ideotwórczej, właściwych dla poszczególnych epok;

• wyjście poza dotychczasowy kształt przedmiotu badań. Badacze odchodzą od redukowania myśli politycznej jedynie do poglądów na temat polityki, władzy państwowej i idealnego ustroju. Ten zespół przekonań nadal jest uznawany za wyjątkowo ważny, ale zwraca się również uwagę, że przedmiotem zainteresowania twórców idei w danym czasie historycznym mogą być różne obiekty o charakterze politycznym, ale niemające cech kratologicznych, ustrojowych czy też etatystycznych.

94. Definiowanie myśli politycznej

Myśl polityczna jest to wszelka forma refleksji nad polityką rozumianą jako sfera rzeczywistości, w której dany podmiot może realizować swoje interesy poprzez stosunki i mechanizmy społeczne związane ze sprawowaniem władzy.

Myśl polityczna jest to wszelka forma refleksji nad rzeczywistością polityczną (rzeczywistość polityczna są to fakty i zespoły faktów noszące cechę polityczności, czyli wydarzenia, które zaistniały w wyniku konfliktu lub samego go wywołały; dla rzeczywistości politycznej stanem właściwym jest konflikt, natomiast współpraca jawi się jako stan wyjątkowy, wynikający z okoliczności), niezależnie od stopnia rozwoju, wewnętrznej spójności i systematyzacji oraz uteoretyzowania i konkretyzacji. Powstaje w wyniku myślenia politycznego, którego przejawem jest między innymi działalność ideotwórcza.

Myśl polityczna jest kategorią nadrzędną wobec ideologii, doktryny, koncepcji i programu.

95. Zjawisko polityzacji idei

Nie można ograniczać myśli politycznej jedynie do poglądów na temat działalności społecznej,, mającej na celu realizację własnego ładu politycznego i zaspokojenia określonych interesów, czy też organizacji państwa, rozumianej jako porządek ustrojowy. Upolitycznieniu w konkretnej epoce mogą ulegać różne obiekty. Zakres i zasięg polityzacji zależy między innymi od kontekstu kulturowego i społecznego oraz systemu politycznego.

Myśl polityczna jest formułowana przez podmioty albo sprawujące władzę, albo będące w opozycji. Każdy z nich stara się określić swoją rolę i role innych w sprawowaniu władzy, precyzuje również swój stosunek do określonych zachowań władczych. Kwestia władzy naturalnie dzieli podmioty polityki na rządzące i opozycyjne, co wywiera wpływ na rozwój myśli politycznej, ale znacznie częściej twórcy myśli politycznej postrzegają ją raczej jako sposób realizacji własnych poglądów niż cel samoistny, wokół którego należy koncentrować swoją działalność ideotwórczą.

Twórcy idei, sięgając po mity i po wiedzę naukową, dokonują ich polityzacji.

96. Cztery konteksty myśli politycznej

1. pragmatyczny - wynika z niego wpływ myśli politycznej, jako elementu świadomości, na procesy polityczne za pośrednictwem działań, podejmowanych przez podmioty tworzące myśl polityczną (politycy, ruchy, organizacje, instytucje),

pragmatyczny - sprawia, że myśl polityczna wpływa jako element świadomości na procesy polityczne. Dzieje się to na dwa sposoby. Podmioty tworzące myśl polityczną projektują określone działania, za pośrednictwem których przekształcają rzeczywistość. Podmiot polityczny ocenia implementację podjętych przez siebie decyzji; te oceny można odnaleźć w myśli politycznej, a one warunkują kolejne działania;

2. kulturowy - polega na tym, że myśl polityczna jest odbiciem istniejącej kultury, w tym politycznej, oraz dominujących w niej wartości i konfliktów ideowych,

kulturowy - myśl polityczna odbija kulturę, w tym polityczną, istniejącą w danym czasie i społeczeństwie i jest swoistym zapisem wartości i konfliktów politycznych dominujących w wybranej epoce;

3. filozoficzny - określona struktura i treści podlegające ewolucji i wymianie;

filozoficzny - polega na przekazywaniu pokoleniom określonych treści i struktur będących przedmiotem ewolucji i wymiany w debacie publicznej;

4. socjologiczny - wynika z tego, że myśl polityczna odbija istniejącą strukturę społeczną i generowane przez nią potrzeby, wyłania się z niej także ocena rzeczywistości oraz obraz nowego, pożądanego świata,

socjologiczny - myśl polityczna odzwierciedla strukturę społeczną, generowane przez nią potrzeby, ewaluacje oraz wizje polityczne

/np. A Czarnota wyodrębnił jedynie trzy konteksty: kulturowy, filozoficzny i socjologiczny/

100. Myśl polityczna - sposób przejawiania się, stopień wewnętrznego uporządkowania

Sposób przejawiania się

Myśl polityczna jest światem idei, które przejawiają się na wiele różnych sposobów:

1. wypowiedzi językowe,

2. postawy,

3. przeżycia psychiczne,

4. zachowania ideotwórcze,

5. działania wykonawcze.

W/w klasyfikacja wg A. Czarnoty i Z. Jóźwiaka.

Niezależnie od przyjętej postaci idee są wytworem rozumowania, czyli ich twórca kierował się uniwersalnymi zasadami logiki (nie zawsze poprawnie). Niemniej idee mają charakter zarówno subiektywny, bowiem nie dostarczają wiedzy pewnej, jak również polemiczny, czyli dość łatwo można wobec nich postawić alternatywne propozycje.

Stopień wewnętrznego uporządkowania

Waha się on między dwoma brzegami:

terminem myśl polityczna określa się „pewne spostrzeżenia, hasła, pomysły oraz odrębne postulaty ujęte w sposób prosty, wręcz zdroworozsądkowy”, jej korzeni należy poszukiwać w wiedzy potocznej czy też w sferze mitologii społecznej;

myśl polityczna jest do tego stopnia pogłębiona teoretycznie i oparta na wiedzy naukowej, że przybiera postać teorii, która wprawdzie jest spójna, ale wyjątkowo dyskusyjna i kontrowersyjna, co spowodowało, że nabrała cechy polityczności. Taka teoria zawiera odpowiedzi na najważniejsze pytania nurtujące społeczeństwo oraz wyjaśnienia i oceny zachowań politycznych. Niesie także propozycję mechanizmu, za pomocą którego można by kontrolować aktywność społeczną, orzekając chociażby o jej postępowym charakterze i stronie moralnej.

Najczęściej jednak w rozwiniętej myśli politycznej współistnieją obok siebie poglądy potoczne oraz teorie naukowe.

Poziom abstrakcyjności (lub konkretności) poglądów składających się na myśl polityczną jest zróżnicowany; można wyodrębnić stosowne warstwy: ideologiczną, koncepcyjną i programową. Między nimi występuje hierarchiczna zależność i łańcuch wynikania: ideologia → koncepcje → programy.

101. Warstwa ideologiczna myśli politycznej

W warstwie ideologicznej myśli politycznej lokują się poglądy polityczne o największym stopniu uogólnienia.

Inspiracje, które zostały wykorzystane przez podmiot polityczny do skonstruowania własnej myśli politycznej, można podzielić na ideowe i pragmatyczne. W pierwszej grupie wyjątkową rolę spełniają recepcje innych nurtów ideowych oraz teorii naukowych. Druga grupa obejmuje m.in. stosunek i ocenę rzeczywistości politycznej zarówno w odniesieniu od przeszłości, jaki i teraźniejszości. Zaszłości historyczne umożliwiają twórcy myśli politycznej dokonanie własnego określenia swojego miejsca w dziejach oraz w odniesieniu do innych podmiotów politycznych, co jest wyjątkowo ważne przy dokonywaniu ich oceny.

Każda ideologia posiada wzorzec (paradygmat), czyli zespół idei niezmiennych dla danego nurtu myśli politycznej, podlegający w dziejach jedynie niewielkim korektom. Na paradygmat składają się system wartości i przekonań oraz tożsamość polityczna, które determinują wizję przyszłości i strategiczne cele działalności politycznej. Towarzyszą im odpowiednie sposoby rozwiązywania problemów uznawanych za polityczne oraz posługiwanie się określonymi formułami służącymi do symbolicznego wyrażania poglądów. Odrzucenie paradygmatu oznaczałoby utratę podmiotowości i racji istnienia danego podmiotu, gdyż jest to konstrukcja, na której wspierają się pozostałe idee, koncepcje i programy.

Styl politycznego myślenia jest to sposób konstruowania myśli politycznej, czyli charakter ideotwórczy. Twórcy myśli politycznej, czyli charakter działalności ideotwórczej. Twórcy myśli politycznej starają się oryginalnie podchodzić do świata idei i rzeczywistości politycznej. Charakteryzują się odmiennym stopniem dogmatyzmu i elastyczności koncepcyjno-programowej oraz upolityczniają subiektywnie wybrane przez siebie obiekty, czyniąc z nich przedmiot pożądania i równocześnie debaty publicznej.

Warstwa ideologiczna myśli politycznej konstytuuje istnienie jej podmiotu w politycznej rzeczywistości w długim czasie historycznym, daje mu też możliwość świadomego uczestnictwa w konfliktach politycznych. Dostarcza także ogólnych wytycznych, wykorzystywanych w tworzeniu obrazu świata. Jednak ideologia nie powstaje jako wynik poszukiwania prawdy o świecie oraz zgodnie ze wszystkimi zasadami logiki, lecz kształtują ją także czynniki irracjonalne: nastroje, wyobraźnia, uczucia. Jest więc pewną zmistyfikowaną wiedzą o rzeczywistości politycznej, po którą sięga podmiot polityczny w konkretnym historycznym czasie: postulując, podejmując i oceniając określone działania polityczne. W ten sposób ideologia pośrednio kształtuje politykę, a w konsekwencji rzeczywistość polityczną.

102. Warstwa koncepcyjna myśli politycznej

Opierając się na założeniach ideologicznych, twórca myśli politycznej formułuje koncepcje odnoszące się do przestrzeni publicznej. Są one zmienne, bowiem za ich pośrednictwem następuje adaptowanie się do zmian zachodzących w rzeczywistości politycznej. Zdarzają się także sytuacje odmienne - kiedy koncepcja jest postrzegana jako wartość, z której podmiot polityczny nie może zrezygnować. Jednak generalnie na poziomie koncepcji uwidacznia się bezpośredni wpływ rzeczywistości na kształt myśli politycznej, bowiem koncepcje są formułowane pod naciskiem konkretnych warunków. Koncepcja jest to uporządkowany zespół idei, wynikający zarówno z ideologii, jak również z obserwacji; jest określony w czasie i przestrzeni, czyli odnosi się do konkretnych realiów. Koncepcje zawierają propozycje zorganizowania instytucji politycznych, ocenę poszczególnych sfer rzeczywistości politycznej oraz wizje ich idealnego kształtu, a także precyzują potencjalnie dyrektywy działania, wachlarz alternatywnych środków i metod.

Należy wymienić pięć obszarów o pierwszorzędnym znaczeniu i odmiennych wartościach będących przedmiotem formułowania koncepcji. Występują one tylko wtedy, kiedy myśl polityczna ma charakter wysoce uporządkowany, rozwinięty i kompleksowy:

1. Postulowany ład polityczno-ustrojowy (stosunek do instytucji państwa, model władzy państwowej i jej legitymizacja oraz koncepcje państwa i jego ustroju).

2. Model polityki (zaliczamy do niego: sens nadawany działalności politycznej, sposób politycznego decydowania, realizację myśli politycznej <preferowane metody i środki> oraz propozycję organizacji areny politycznej wewnątrz kraju <konkretyzacja wrogów i sojuszników>).

3. Wizję systemu społecznego (obejmująca propozycje organizacji ładu etniczno-narodowościowego, religijno-wyznaniowego i społeczno-zawodowego, a także status obywatela w państwie)

4. Poglądy polityczne na gospodarkę, przybierające postać koncepcji własnościowych, strukturalnych, rozwojowych oraz koniunkturalnych; według tychże koncepcji zostałoby ukształtowane życie gospodarcze.

5. Projektowany ład międzynarodowy, uwarunkowany oceną środowiska międzynarodowego oraz uczestników stosunków tego typu (wrogowie i sojusznicy); chodzi tu m.in. o poglądy na takie kategorie jak system bezpieczeństwa, obronność i polityka zagraniczna.

103. Warstwa programowa myśli politycznej

Każda z pięciu w/w dziedzin konstruowania koncepcji stanowi jednocześnie obszary, w ramach których powstają programy polityczne. Najczęściej to one ulegają formalizacji i uzyskują postać materialną w postaci źródeł pisanych. Programy polityczne są najczęściej tworzone w momencie, kiedy uczestnik życia publicznego dostrzega warunki do podjęcia stosownych działań i uruchomienia procesów politycznych, aby zrealizować własne koncepcje. Do tego jest potrzebne przejęcie władzy lub wywieranie na nią wpływu. Jednak nie wszystkie są pochodną wcześniej przyjętych koncepcji, ale mogą również być reakcją na niepożądane (wrogie) zmiany w rzeczywistości politycznej.

Program jest to zestaw propozycji wykonania idei tworzących koncepcje lub stworzenia warunków do ich urzeczywistnienia w przyszłości.

W programach:

• określa się cele taktyczne (minimalne i maksymalne),

• są projektowane działania polityczne,

• są wybierane metody i środki,

• wyznacza się granice kompromisowych porozumień z innymi uczestnikami stosunków politycznych.

Wykonywanie programów powoduje nie tylko przekształcenie rzeczywistości na podobieństwo projektowanych wizji, ale również wywołuje nowe konflikty polityczne i decyduje o społecznej ocenie myśli politycznej.

Dążenie do osiągnięcia maksymalnej skuteczności w działaniu powoduje, że twórcy programów nasycają je hasłami propagandowymi i wątkami socjotechnicznymi oraz uwzględniają tak założenia zawarte w koncepcjach, jak i sytuację bieżącą.

Spotykamy się toteż z dwoma trudnościami:

1. możemy spotkać się ze zjawiskiem „zamazywania” poglądów, co może prowadzić do fałszywych interpretacji myśli politycznej,

2. niekiedy propozycje programowe mogą być w większym stopniu warunkowane przez ocenę sytuacji bieżącej niż chęć realizowania zaplanowanej koncepcji.

104. Myślenie polityczne

Wypracowywanie myśli politycznej jest jedynym sposobem na znalezienie odpowiedzi na wiele podstawowych pytań, wyznaczenie celów nadających sens działalności publicznej, wydzielenie z rzeczywistości faktów politycznych i łączenie ich w związki oraz odróżnienie się w sposób egzystencjalny od innych uczestników życia społecznego. Za pomocą myśli politycznej podmiot dokonuje uprawomocnienia własnej egzystencji oraz uzasadnia swoje roszczenia do panowania i realizacji własnych wizji.

Myśl polityczna powstaje „z konkretnych powodów i dla konkretnych względów”, dlatego zawiera cały szereg opisów i interpretacji rzeczywistości, które służą dokonywaniu wyborów celów politycznych i modelu polityki.

W myśleniu politycznym charakter wszelkich opisów i ocen realiów, efekt prowadzonej analizy rzeczywistości i dokonywane wartościowania nie są obiektywne, lecz zależą od systemu wartości, stylu myślenia oraz przyjętych założeń normatywnych, czyli elementów ideologicznych.

105. Twórcy myśli politycznej

Można ich podzielić na cztery grupy:

• Podmioty indywidualne, występujące w różnych rolach w przestrzeni publicznej; jedni pełnią oficjalne urzędy, a inni zajmują stanowiska w politycznych organizacjach społeczeństwa. Zaliczamy do nich konkretnych polityków, ideologów, publicystów, doradców. Prowadzą indywidualną refleksję, co jest jednym ze sposobów „pisania własnej biografii”.

W jednym przypadku jednostkowe poglądy pogłębiają i rozwijają określoną myśl polityczną, stając się częścią jej dziejów, w innym zaś - jednostki formułują idee potencjalnie polityczne, czyli takie, które w danym czasie mają jedynie wymiar indywidualny, a dopiero w określonych warunkach mogą zapoczątkować nowy kierunek myśli politycznej.

• Podmioty zbiorowe o różnym stopniu zinstytucjonalizowania i arenach aktywności politycznej (wewnątrzkrajowa lub międzynarodowa); są to: ruchy polityczne, organizacje społeczne, różne grupy społeczne (etniczne, zawodowe, regionalne, religijne, towarzyskie) oraz instytucje o charakterze prywatnoprawnym.

/W/w dwie grupy łączy określony stosunek do władzy: 1) wola zdobycia, zmiany lub utrzymania władzy; 2) chęć wywierania wpływu na działalność organów władzy poprzez ocenianie ich zachowań; 3) uczestnictwo w wykonywaniu władzy.

• Twórcy myśli politycznej noszą charakter kratologiczny, bowiem obejmuje organy władzy państwowej, międzypaństwowej i ponad państwowej, które wykonują politykę, korzystając z sankcji prawnej i w ostateczności ze środków przymusu. Działalność ideotwórcza może być prowadzona na forum ciał przedstawicielskich i rządu, w ministerstwach i przedstawicielstwach samorządowych, ale także w instytucjach międzynarodowych i strukturach koalicyjnych tworzonych w środowisku międzynarodowym. Wymienione organy władcze prezentują własne poglądy polityczne, w tym m.in. określają swoją rolę w środowisku oraz określają status innych podmiotów.

• Jest to najbardziej specyficzna grupa, ponieważ jest jednoelementowa. W wiedzy potocznej, a za nią i w naukowej zostało przyjęte, iż państwo jako podmiot suwerenny może generować idee, mimo iż faktycznie czynią to reprezentujący je politycy, działające partie polityczne lub konkretne organy władzy państwowej, a w ostateczności społeczeństwo. Niemniej nie można negować istnienia państwowej myśli politycznej.

Twórcy myśli politycznej na przestrzeni dziejów formułowali idee różnego typu, można je zawrzeć między dwoma biegunami, z jednej strony są one właściwe dla klasycznej filozofii politycznej, nastawionej na poszukiwanie i opisywanie „dobrego świata” (XIX w. i I poł. XX w.), a z drugiej strony dla refleksji o optymalnym decydowaniu politycznym w istniejących warunkach (od II poł. XX w.).

<<W ostatnich dekadach XX wieku mocno zarysowała się przebudowa myśli politycznej jako przedmiotu badań politologicznych, wywołująca swoisty podział jej twórców na dwie grupy:

1. Tworzą ją podmioty, których idee są nasycone rozważaniami o polityczności i skoncentrowane na poszukiwaniu idealnego ładu.

2. Możemy zaliczyć nurty myśli politycznej zdominowane poglądami na temat polityki jako formy aktywności. Skupieni w nich politycy starają się organizować dyskusje na temat doskonalenia procesu decyzyjnego, widząc w tym współczesny wymiar działalności ideotwórczej.>> <<Każdy podmiot tworzący myśl polityczną winien nade wszystko precyzyjnie określić wrogów i sojuszników>>

106. Znaczenie myśli politycznej

Poznawanie idei jest niezbędne nie tylko do opisania podmiotu politycznego je tworzącego oraz właściwego mu stylu myślenia, ale również dwóch pozostałych elementów zawierających się w polu badań politologicznych - działań politycznych i ich skutków

W myśli politycznej możemy odnaleźć:

1. założenia racjonalności stojące u podstaw wszelkich zachowań politycznych,

2. system wartości motywujący do działania i ukierunkowujący politykę,

3. wizję pożądanego ładu, który zamierza urzeczywistniać dany podmiot polityczny,

4. wiedzę o procesie decyzyjnym oraz o alternatywach decyzyjnych,

5. hierarchię preferencji danego podmiotu politycznego,

6. zbiór informacji o rzeczywistości politycznej,

7. ocenę wszystkich elementów składających się na rzeczywistość polityczną,

8. projekcję skutków, jakie podmiot zamierza osiągnąć, realizując własne programy.

Wymienione elementy określają charakter decydenta politycznego, a w odniesieniu do zbiorowości spełniają funkcję integrującą. Analiza i ocena dziejów oraz bieżącej rzeczywistości (realiów) dokonywana przez twórcę myśli politycznej określa jego ideową postawę, zawierającą się w zbiorze mieszczącym się między generalnym odrzuceniem świata powstałego w wyniku historycznego rozwoju a krytycznym uznaniem istniejącej rzeczywistości. Działalność ideotwórcza polega na projektowaniu pożądanego ładu politycznego, który może być całkowitą negacją zastanego świata lub jego korektą. Na tę projekcję składają się nie tylko wizje o różnym stopniu idealizacji i typie hierarchizacji wartości, ale również propozycje optymalnych struktur władzy, koniecznych działań politycznych i pożądanych procesów politycznych.

Myśl polityczną należy traktować z jednej strony jako intelektualną podstawę działań politycznych, z drugiej zaś jako subiektywistyczny zapis procesu politycznego, właściwy dla danego podmiotu, zgodny z jego systemem wartości. Badania nad myślą polityczną pozwalające poznać racjonalność i styl myślenia jej twórcy dostarczają odpowiednich przesłanek do wnioskowania o działaniach, które dany podmiot będzie uważał za irracjonalne i aracjonalne. Twórcy myśli politycznej nie tylko tworzą własne wyobrażenia o rzeczywistości politycznej i projektują działania w celu dokonywania przemian, ale również dokonują konfrontacji tych dwóch elementów.

107. Organizacje w polityce - pojęcie i struktura.

1. Status organizacji:

istnieją na różnych poziomach społecznych (makro, mezo i mikro),

są całością skupiającą różne interesy obecne w środowisku i wewnątrz samego systemu organizacyjnego.

celem jest zachowanie tożsamości, przetrwanie, rozwój,

nie są obojętne wobec systemu, w którym funkcjonują - umacniają istniejący ład społeczno-ekonomiczny i polityczny albo działają wobec niego dysfunkcyjnie lub są neutralne.

2. Definicja struktury - całokształt relacji między elementami systemu oraz pomiędzy elementami a całością

może być interpretowana statycznie (stan) oraz dynamicznie (proces)

może być pojmowana atrybutowo (właściwość jakiegoś zjawiska, procesu lub podmiotu), czynnościowo (strukturalizowanie rzeczywistości), rzeczowo (podmioty)

może być wyróżniana ze względu na funkcję społeczną albo na właściwości albo na przyczynowy charakter wobec innych zjawisk i procesów.

3. Wymiary struktury (aspekty):

informacyjno-komunikacyjny

idealno-aksjologiczny

normatywny

interakcyjny

społeczno-polityczny

technologiczny

geograficzno-architektoniczny

ekonomiczny

funkcjonalny

4. Schemat struktury:

• definicja - uogólniony, wyidealizowany i uproszczony sposób jej interpretowania powstający w rezultacie określonego ujęcia kluczowych problemów analizowania struktury

• Typy:

• dychotomiczny - konfliktowy; struktura jest źródłem sprzeczności, konfliktów, stabilizuje nierówności,

• gradacyjny - stopniowalny; przenikają się różne wymiary i elementy ułożone warstwowo i tworzące pewną stratyfikację,

• funkcjonalny - usytuowanie pewnych elementów z punktu widzenia bytu i rozwoju całości.

5. Sposoby ujmowania struktury:

5.1 struktura organizacyjna - właściwości konstrukcyjne organizacji

5.2 struktura społeczna organizacji - społeczno-humanistyczny charakter wizji organizacyjnej

5.3 struktura zarządzania organizacją

Typologie struktur:

• płaskie - niewielka liczba stopni w hierarchii i znaczna rozpiętość kierowania

• smukłe - liczne stopnie w hierarchii i mała rozpiętość kierowania

1. hierarchiczne - zorientowane na dystrybucję władzy w organizacji

2. szeregowe - zorientowane na skuteczności funkcjonowania każdego elementu w organizacji

3. równoległe - zorientowane na utrzymanie minimalnej sprawności organizacji

4. mieszane

108. Modele struktur organizacji zorientowane hierarchicznie.

1. liniowe - zorientowane liniowo, jednolitość rozkazodawstwa

2. funkcjonalne - zorientowane na specjalizację

3. sztabowe - zorientowane na sytuowanie wewnątrz organizacji wyspecjalizowanych jednostek przy utrzymaniu jednolitości rozkazodawstwa

4. techniczne - zorientowane na podporządkowanie zależności służbowych uwarunkowaniom technologicznym zdominowane przez układ horyzontalny

5. typu U - zorientowane na unitarność, jednolitość, spójność, uniwersalność zdominowane przez promienisty układ, którego centrum stanowi lider. Wraz ze specjalizacją funkcji kształtują się zależności hierarchiczne, sztabowe

6. typu H - zwana konglomeratową lub holdingową, polega na istnieniu wielu niepowiązanych ze sobą służbowo jednostek prowadzących zróżnicowaną działalność w formach prawnych, zapewniających im odrębność i samodzielność, te jednostki są podporządkowane jednemu centrum, które ustala obowiązującą wszystkich strategię

7. typu M - zwana dywizjonalną lub wielobranżową, polega na istnieniu samodzielnych i wielofunkcyjnych oddziałów wyspecjalizowanych w określonych dziedzinach stanowiących autonomiczne centra związane ze sobą kontekstem organizacyjnym i władzą centralną decydującą o ogólnej strategii organizacji

8. macierzowe - powstają w wyniku podwójnego podporządkowania w płaszczyźnie poziomej i pionowej, według różnych kryteriów wydzielane są płaszczyzny zależności, które się ze sobą krzyżują.

109. Modele struktur organizacji niezorientowane hierarchicznie:

1. Sieciowe

Cechy:

1. płynność i elastyczność powiązań

2. wielostronność interakcji i zależności

3. brak hierarchii, rozproszenie władzy

4. swoboda komunikowania się

5. charakter poziomy i przestrzenny więzi organizacyjnej (heterarchia)

6. wirtualizacja więzi organizacyjnej

Skład - warstwy:

7. fizyczna (sprzęt)

8. łącz (reguły odnoszące się do obiegu informacji)

9. sieciowa (trasy przebiegu informacji)

10. transportowa (system rejestrowania i nadzorowania przepływu informacji)

11. sesji (kolejność pakowania informacji)

12. prezentacyjna (wyświetlanie danych na ekranach komputerów odbiorców)

13. aplikacyjna (użytkowe oprogramowanie stosowane przez uczestników sieci)

2. Holograficzne

Cechy:

1. zdolność pojedynczego elementu do rozwinięcia się w pełną strukturę, każdy składnik zarodkiem całości bowiem może zrekonstruować całą strukturę

2. nadmiar funkcji, co daje elastyczność organizacji i redukuje koszty (części mogą przejąć funkcję całości)

3. niezbędna różnorodność, krytyczne minimum specyfikacji (ograniczenie formalizacji i instytucjonalizacji) aby uniemożliwić rutynizację

4. zdolność uczenia się

110. Kompleksowy model struktur organizacji H. Mintzberg:

1. Istota struktury jest określona przez sumę sposobów według których praca organizacji jest wewnętrznie podzielona ba poszczególne zadania oraz sposoby zapewniania koordynacji pomiędzy wykonywanymi zadaniami

2. Składniki strukturalne organizacji:

1. rdzeń operacyjny - wykonawcy zasadniczych dla istnienia organizacji prac i czynności

2. wierzchołek strategiczny - kierownictwo organizacji

3. szczebel średni - ogół kierowniczych funkcjonujący miedzy wierzchołkiem a rdzeniem

4. technostruktura - przygotowująca strategiczne plany organizacyjne standardy, metody pracy, analizy, prognozy

5. personel pomocniczy - wykonawcy funkcji pomocniczych i logistycznych

3. Mechanizmy zapewniające koordynację organizacji

1. wzajemne dostosowywanie elementów organizacji

2. bezpośredni nadzór kierowniczy

3. standaryzacja procesu pracy

4. standaryzacja wyników

5. standaryzacja wiedzy i umiejętności

4. Parametry struktury organizacyjnej

1. specjalizacja poszczególnych elementów i osób

2. formalizacja osiągana za pomocą wprowadzenia norm

3. szkolenia i indoktrynacja

4. departamentalizacja czyli sposób grupowania jednostek organizacyjnych ról i stanowisk

5. wielkość jednostek organizacyjnych

6. systemy planowania i kontroli

7. mechanizmy spełniające działania organizacji (symbole, kultura, język, pojęcia, mity, rytuały, ceremoniał, schematy)

8. decentralizacja pionowa polegająca na delegowaniu uprawnień stopniom organizacji, przesuwanie kompetencji w dół

9. decentralizacja pozioma polegająca na rozproszeniu władzy i odpowiedzialności

5. Typy struktur organizacyjnych

1. struktury proste - dominacja wierzchołka strategicznego organizacji, budowa nieskomplikowana, niska formalizacja, słaba hierarchizacja, scentralizowane kierowanie, koncentracja władzy

2. biurokracja maszynowa - wysoka centralizacja i formalizacja, specjalizacja ról i zadań, przewaga zadań prostych, podział pracy, standaryzacja zachowań, niska elastyczność

3. biurokracja profesjonalna - średnia formalizacja i centralizacja, standaryzacja władzy i umiejętności

4. struktura dywizjonalna - podział na wierzchołek strategiczny i struktury autonomiczne, dominacja szczebla średniego

5. adhokracja - niskie sformalizowanie, duże zdecentralizowanie, specjalizacja pionowa, dominacja specjalistów, wierzchołek strategiczny zajmuje się jedynie uwarunkowaniem decyzji

6. struktury misjonarskie - zdominowane przez indoktrynację i wartości ideologiczne

111. Fazy procesu decyzyjnego w ujęciu empirycznym:

ustalanie faktów

definiowanie celów

precyzyjna definicja problemu

sformułowanie opcji

opracowanie listy konsekwencji przyjęcia każdej z opcji

dokonanie wyboru

komunikat o treści decyzji

wykonanie decyzji

112. Fazy procesu decyzyjnego w ujęciu normatywistycznym:

1. faza wejścia

a) zdefiniowanie, opisanie, rozpoznanie i zbadanie sytuacji decyzyjnej oraz przyczyn jej powstania

b) zebranie informacji

c) zdefiniowanie problemu decyzyjnego

d) analizy informacji zebranych

2. faza konwersji

a) przygotowanie decyzji

b) klasyfikacja problemu decyzyjnego

c) ocena możliwości wprowadzenia zmian

d) przyjęcie kryteriów pomiaru rezultatów

e) sporządzenie listy alternatywnych rozwiązań

f) ewaluacja alternatywnych rozwiązań - ocena skutków pożądanych, niepożądanych, pewnych, prawdopodobnych i niepewnych

g) przyjęcie kryteriów wyboru rozwiązań

h) dokonanie wyboru

3. faza wyjścia

a) realizacja decyzji

b) określenie struktury wykonującej decyzję - ustalanie wykonawców, środków wykonania, zasad kontroli wykonania

c) zbieranie sygnałów na temat odbioru decyzji i nieprawidłowości w jej wykonaniu

d) ocena implementacji

113. Problem wariantowości w procesach decyzyjnych.

istotę procesów decyzyjnych stanowi konwersja polegająca na formułowaniu wariantów przyszłej decyzji oraz ocenie ich skutków.

Koźmiński i Zawiślak wyróżnili następujące rodzaje wariantów decyzyjnych:

a) wariant kreatywny czyli reformatorski

b) wariant rekreatywny - utrzymanie statusu quo

c) wariant proaktywny - irracjonalny i awanturniczy

na ogół ośrodki decyzyjne rozpatrują 5 możliwych wariantów działania

1. wariant przesadnie rewolucyjny

2. wariant innowacyjny - powolne, „przyrostowe” i raczej płytkie zmiany rzeczywistości

3. wariant centrowy - kompromis pomiędzy innymi rozwiązaniami procesu decyzyjnego

4. wariant konserwatywny - utrzymanie istniejącego stanu rzeczywistości

5. wariant przesadnie zachowawczy

dwa warianty skrajne formułuje się tylko po to by pokazać zakres pola decyzyjnego w związku z czym są one odrzucane bez większej dyskusji, natomiast trzy środkowe są traktowane jako możliwe do przyjęcia. Liczba rozpatrywanych wariantów w sposób istotny wpływa na racjonalność decyzji

wybór jednego z przygotowanych wariantów decyzyjnych stanowi istotę procesy decyzyjnego. Jeśli cel można określić tylko ilościowo (cel jest nie stopniowalny) najlepszym rozwiązaniem stanie się wybór opcji dającej najwyższe prawdopodobieństwo osiągnięcia celu, jeśli zaś cel można określić jakościowo (cel jest stopniowany) stosuje się następujące kryteria: najwyższej oczekiwanej wartości, najwyższej użyteczności lub najwyższej sprawności. Problem polega jednak na tym, że w decydowaniu politycznym każda opcja decyzyjna może być optymalna z punktu widzenia różnych kryteriów np.: wariant x będzie optymalny z powodów aksjologicznych, ale wariant y z powodów społecznych itp.

114. Organizacyjne uwarunkowania decydowania politycznego.

Ośrodek decyzyjny zawsze stanowi element różnych struktur organizacyjnych. Organizacja jest systemem, którego elementy stanowią celowe grupy ludzkie jest to całość której wszystkie składniki przyczyniają się do powodzenia całości. Musi ona mieć wewnętrzną strukturę, której najważniejszą częścią jest ośrodek kierowniczy sterujący działaniami systemu i zwrotnie sprzężony z jego podsystemami i elementami. Ośrodek decyzyjny jest elementem tylko jednej organizacji politycznej lub wielu z nich

odwołując się do prawa niezbędnej różnorodności organizacyjnej W. Ashby'ego należy stwierdzić, że decyzje polityczne są zawsze kształtowane także przez otoczenie organizacyjne, w którym działa centralny ośrodek decyzyjny. Decyzje zależą więc od całego systemu politycznego danego państwa, który składa się z wielu różnorodnych organizacji i instytucji

podstawowe relacje pomiędzy ośrodkiem decyzyjnym i jego środowiskiem organizacyjnym:

1. Ośrodek decyzyjny może być całkowicie jednolity (model totalitarny wg. M. Zdyb), ośrodek decyzyjny próbuje wtedy dominować nad środowiskiem, które jest scentralizowane. Władzę sprawuje wyłącznie ścisłe kierownictwo państwowe i powstaje tendencja do reprezentowania tylko interesów gr. rządzącej; decyzje są podejmowane szybko, ale bardzo trudno o ich optymalizację, taki system decyzyjny uniemożliwia adaptację państwa i jest niesprawny.

2. Ośrodek decyzyjny może być całkowicie różnorodny (model indywidualistyczno-nihilistyczny wg M. Zdyb) - ośrodek decyzyjny przestaje być wtedy systemem ze względu na rozpływanie się jego celów, granic i struktur wewnętrznej; istnieje głęboka decentralizacja i niemożliwość dokonywania zmian w rzeczywistości.

3. Niezbędnie różnorodny system decyzyjny (model państwa ustaw, państwa sędziowskiego, państwa prawa naturalnego) - ośrodek decyzyjny z jednej strony zachowuje swoją tożsamość, zdolność decydowania i działania, ale z drugiej strony jest zdolny do odbierania bodźców i adaptowania się do zmiany środowiskowej

-model procesu organizacyjnego - każda ze struktur, która tworzy ośrodek decyzyjny posiada pewne równe uprawnienia i ponosi częściową odpowiedzialność, przywódcy jedynie kontrolują i koordynują działania innych

-model polityki biurokratycznej - występuje dość głęboka decentralizacja ośrodka decyzyjnego, decyzje są wypracowane jako funkcje gier przetargu między frakcjami i organizacjami zawierają się kompromisy np. PO

-model adwokacki- w podejmowaniu decyzji uczestniczą zwolennicy różnych opcji, decyzja jest podejmowana na zasadzie współzawodnictwa różnych opcji, centrum ośrodka decyzyjnego rozstrzyga o wyborze decyzji

115. Polityka strategiczna organizacji w przestrzeni publicznej.

Pojęcie i jego geneza - pojęcie przeniesione z wiedzy wojskowej, w Starożytnej Grecji. Strateg to przewodniczący armii i tworzący koncepcję walki (odpowiednie umiejętności, wiedza, talent, zaangażowanie).

Sens pojęcia strategia organizacji:

- subiektywny - plany i zamierzenia organizacji,

- obiektywny - rzeczywiste działanie organizacji, niezależnie od ich zgodności z założeniami.

Cechy strategii:

- określanie zasobów niezbędnych do przetrwania i rozwoju,

- definiowanie i realizowanie celów organizacji oraz jej misji,

- zespół skoordynowanych, dostosowanych do sytuacji oraz otoczenia sposobów osiągania celów,

- czynnik determinujący istnienie organizacji,

- czynnik określający wzór zachowań organizacji w długim czasie,

- odzwierciedlenie systemu wartości i przekonań,

- wyraz całościowych interesów organizacji.

Właściwości definicyjne strategii:

- sposób rozwiązywania sprzeczności między podmiotem a otoczeniem oraz sprzeczności wewnętrznych w jego funkcjonowaniu (adaptacja),

- zachowanie podmiotu w długiej perspektywie czasowej z uwzględnieniem interesów podmiotu jako całości,

- ciąg decyzji tworzących system,

- koncentracja i skupienie wysiłków na rzecz realizacji pewnych celów,

- sposób uczestnictwa w rywalizacji z innymi podmiotami.

Rodzaje strategii organizacji:

planistyczna - plan tworzony w procesie planowania przyszłości, złożony z dwóch etapów:

agregacji - zebranie, uporządkowania, selekcja, analiza i synteza informacji

dezagregacji - uszczegółowienie planów

ewolucyjna - proces zachodzący stopniowo poprzez eksperymenty i reakcje na nowe wydarzenia, polegający na wspieraniu działań, przynoszących sukces i minimalizujących koszty błędów i pomyłek

pozycyjna - projekt odniesienia zwycięstwa nad przeciwnikiem w grze, zdominowany przez myślenie o minimalizacji kosztów i kumulowaniu środków, różnicowaniu oferty

zasobów umiejętności i uczenia się - sposób komponowania zasobów umiejętności, którymi podmiot dysponuje.

116. Rodzaje strategii organizacji w polityce.

wielkie strategie - polegają na rozwoju organizacji, stabilizacji, regresji, likwidacji, transformacji organizacji

strategie wzrostu - polegają generalnie na dwóch różnych działaniach: specjalizacji (koncentracja na wybranej dziedzinie) i dywersyfikacji (angażowanie się w nowe dziedziny i obszary aktywności)

strategie konkurencji - w zależności od rynku i oceny własnych zdolności konkurencyjnych polegają na wyborze przez organizację różnych wzorów zachowań: walka konkurencyjna, ograniczenie konkurencji, unikanie konkurencji, ignorowanie konkurencji

strategia funkcjonalna - polega na urzeczywistnieniu podstawowych funkcji organizacji: elastyczne, wielopłaszczyznowe, różnorodne.

117. Analizy strategiczne -SWOT, PEST.

analiza strategiczna SWOT opiera się na ocenie silnych i słabych stron organizacji oraz stojących przed nią szans i zagrożeń. Składa się z analizy wewnętrznej (silne i słabe strony) oraz analizy zewnętrznej (szanse i zagrożenia).

* S (Strengths) - mocne strony: wszystko to co stanowi atut, przewagę, zaletę analizowanego obiektu,

* W (Weaknesses) - słabe strony: wszystko to co stanowi słabość, barierę, wadę analizowanego obiektu,

* O (Opportunities) - szanse: wszystko to co stwarza dla analizowanego obiektu szansę korzystnej zmiany,

* T (Threats) - zagrożenia: wszystko to co stwarza dla analizowanego obiektu niebezpieczeństwo zmiany niekorzystnej.

analiza strategiczna PEST opiera się na ocenie grupy czynników oddziałujących na organizacje: polityki, ekonomiki, społeczeństwa, kultury i technologii.

* P (Political Environment) - środowisko polityczne,

* E (Economic Environment) - środowisko ekonomiczne,

* S (Sociocultural Environment) - środowisko społeczno-kulturowe,

* T (Technological Environment) - środowisko technologiczne.

118. Analizy strategiczne - analiza zasobów, funkcji i rdzennych kompetencji organizacji; model H. I. Anshoffa; łańcuch wartości.

analiza zasobów, funkcji i rdzennych kompetencji organizacji - opiera się na analizie różnych zasobów (organizacyjnych, społecznych, „rynkowych”, finansowych, produkcyjnych, technologicznych) oraz ich znaczeniu dla organizacji, jej funkcjonowaniu i rozwoju, wydziela się spośród nich strategiczne zasoby organizacji (wyjątkowe), mające cechy niepowtarzalności, ograniczonego naśladownictwa, ograniczonej substytucyjności i użyteczności, to one tworzą rdzenne kompetencje, które stają się podstawami specjalizacji organizacji i opracowanie strategii

model H. I. Anshoffa - opracowywanie strategii wzrostu organizacji przy pomocy analizy relacji między produktem i rynkiem, organizacja wykonuje ciągi strategiczne, czyli podejmuje logiczną i spójną sekwencję działań - jest 5 ciągów:

1. stabilny

2. reaktywny

3. antycypacyjny

4. eksploracyjny

5. kreatywny

model łańcucha wartości - polega na ustaleniu udziału poszczególnych funkcji w tworzeniu wartości, funkcje dzielimy na główne (logistyka, wytwarzanie, marketing) i pomocnicze (infrastruktura, zasoby ludzkie, rozwój technologii, zaopatrzenie).

119. Analizy strategiczne - model wpływów konkurencyjnych; model analizy portfelowej; benchmarking.

model wpływów konkurencyjnych - reakcja na oddziaływanie innych organizacji, bierze się pod uwagę: zagrożenie ze strony nowych konkurentów, pozycję i siłę klientów, pozycję i siłę dostawców, charakterystykę konkurencji w danej dziedzinie, zagrożenie ze strony produktów substytucyjnych

model analizy portfelowej - wyodrębnianie poszczególnych elementów składających się na działalność organizacji w celu zidentyfikowania segmentów strategicznych (unikatowa kombinacja czynników sukcesu opartych na szczególnych umiejętnościach i doświadczeniach skumulowanych przez organizację), będących autonomicznymi jednostkami analizy strategicznej i planowania strategicznego, tworzy się mapę działań strategicznych

benchmarking - polega na porównywaniu się do najlepszych (benchmark to punkt orientacyjny jako punkt odniesienie w geodezji, norma), w celu ulepszania własnej działalności

120. Model zarządzania strategicznego.

Najpopularniejszą definicję zarządzania strategicznego przedstawił R. W. Griffin, która mówi, że: "zarządzanie strategiczne jest kompleksowym, ciągłym procesem zarządzania nastawionym na formułowanie i wdrażanie skutecznych strategii sprzyjających wyższemu stopniowi zgodności organizacji i jej otoczenia oraz osiągnięciu celów strategicznych".

Wielość poglądów na temat zarządzania strategicznego, przekłada się z kolei na proponowaną przez wielu autorów strukturę tego procesu. Modele zarządzania strategicznego różnią się przede wszystkim liczbą etapów, które w nich występują, oraz ich treścią i kolejnością.

Najprostszy model zarządzania strategicznego wyróżnia trzy etapy: formułowanie strategii, inaczej planowanie strategiczne, realizację strategii i kontrolę strategiczną.

Rozwinięty model zarządzania strategicznego składa się z pięciu faz:

1. Ustalenie kierunków działania organizacji,
2. Analiza strategiczna,
3. Sformułowanie strategii,
4. Wdrożenie strategii,
5. Kontrola strategiczna.

Ustalenie kierunków działania organizacji, polega na stworzeniu wizji strategicznej, ustaleniu misji organizacji a na końcu sformułowaniu celów strategicznych. Wszystkie te pojęcia są do siebie zbliżone, tzn. w sposób ogólny wyrażają one sens działania czy powód istnienia organizacji. Pod pojęciem wizji należy rozumieć ogólnie nakreślone wyobrażenie przyszłej pożądanej roli i pozycji danej organizacji w otoczeniu, za które odpowiadają władze organizacji. Natomiast misja organizacji wyraża jej daleko idące zamierzenia i aspiracje w sposób przystępny dla członków organizacji oraz jej otoczenia, w którym funkcjonuje. Na podstawie dobrze sformułowanej misji można ustalić cele strategiczne. A cel to nic innego jak stan rzeczy, który organizacja chce osiągnąć w przyszłości. Cel musi obejmować kluczowe zagadnienia dotyczące istnienia organizacji i jej rozwoju. Nigdy nie należy stawiać przed organizacją tylko jednego celu, takie postępowanie mogłoby zagrozić funkcjonowaniu organizacji. Trzeba formułować wiele celów, które pomagają w rozwoju organizacji w coraz to nowszych obszarach. Kolejnym etapem zarządzania strategicznego jest analiza strategiczna, która polega na badaniu organizacji i jej otoczenia, pozwala na sformułowanie strategii organizacji. Po wyborze odpowiedniego planu działania strategicznego, należy odpowiedni wariant wdrożyć. W związku z tym należy podjąć szereg istotnych działań polegających głównie na przyjęciu odpowiednich rozwiązań organizacyjnych, wypracowaniu odpowiednich rozwiązań dotyczących przepływu informacji, przygotowaniu systemu kontroli działań oraz wprowadzeniu systemu motywowania członków. Warto podkreślić również, że styl kierowania organizacją ma duże znaczenie dla realizacji przyjętej strategii. Ostatnim etapem zarządzania strategicznego jest kontrola strategiczna. Głównym zadaniem kontroli jest stałe monitorowanie otoczenia organizacji, postępu w osiąganiu wyznaczonych celów strategicznych i realizacji przyjętej strategii.

121. Modele polityki organizacji.

87. polityka jest funkcją i atrybutem organizacji gdyż:

1. bez interesów organizacja nie może istnieć

2. organizacja dąży do zaspokojenia własnych potrzeb

3. warunkiem istnienia organizacji jest rozstrzyganie sposobu zdobycia bądź wytworzenia zasobów oraz ich podziału i dystrybucji

88. polityka organizacji jest to działanie w odniesieniu do całości organizacji, polegające na formułowaniu celów, a także na administrowaniu bieżącymi zasobami oraz podejmowaniu decyzji organizacyjnych

89. trzy płaszczyzny w polityce organizacji:

1. wewnętrzna - rozwiązywanie konfliktów i interesów wewnątrz organizacji, ważnych dla jej tożsamości i przetrwania,

2. zewnętrzna - wobec innych organizacji,

3. funkcjonalna - wobec środowiska jako nadrzędnego systemu, w którym organizacja istnieje.

122. Osobowościowe uwarunkowania preferencji politycznych - orientacja totalitarna i antytotalitarna.
Pierwsza grupa teorii traktujących o osobowościowych uwarunkowaniach preferencji politycznych dotyczy psychologicznych uwarunkowań orientacji politycznych, ujmowanych globalnie w kategoriach totalitarnych i antytotalitarnych, nazywanych w literaturze przedmiotu zamiennie antydemokratycznymi i demokratycznymi. De facto teoretyczna i empiryczna analiza wrażliwości na ideologie totalitarne obejmowała przede wszystkim skłonności i postawy profaszystowskie. O orientacjach antytotalitarnych (demokratycznych) wnioskowano na podstawie braku poparcia lub przeciwstawiania się faszyzmowi. Uwarunkowań preferencji totalitarnych i antytotalitarnych poszukiwano we właściwości psychologicznej człowieka zwanej autorytaryzmem. Najbardziej znanymi przedstawicielami tego nurtu byli przedstawiciele tzw. grupy frankfurckiej (której tradycje kontynuowane były przez grupę z Berkley) Fromm (teoria charakteru autorytarnego) oraz Adorno i jego zespół (teoria osobowości autorytarnej). Obie teorie zaliczane są do teorii psychodynamicznych. Przeprowadzone przez grupę z Berkley badania nad osobowością autorytarną wyznaczyły na długie lata kierunek badań nad psychologicznymi uwarunkowaniami preferencji politycznych ludzi.

123. Przywódca a społeczeństwo - problem osobowości autorytarnej.
Podstawowe składniki osobowości autorytarnej:

cyniczne przekonania na temat świata i natury ludzkiej, zgeneralizowana wrogość do ludzi, nieufność, podejrzliwość, przeświadczenie, że świat jest pełen niebezpieczeństw, a ludzie źli, egoistyczni, wrodzy dla siebie

antyintracepcja - niechęć do rozumienia siebie i innych, niechęć do wglądu we własną i ludzką psychikę jako czegoś, co jest ulotne, subiektywne, nieważne

przesądność, tendencja do ulegania stereotypom, wiara w siły mistyczne pozostające poza kontrolą człowieka

nadmierne zajmowanie się sprawami siły i władzy, wiara w siłę, lekceważenie, potępianie słabości

podporządkowanie, bezkrytyczny stosunek do wyidealizowanego autorytetu (z własnej grupy), bezkrytyczne uwielbianie rodziców i innych autorytetów

agresja, wrogość w stosunku do słabszych

konwencjonalizm i konserwatyzm ekonomiczny, sztywne przywiązanie (przynajmniej w deklaracjach) do wartości klasy średniej, podatność na naciski wewnętrzne

124. Osobowościowe uwarunkowania preferencji politycznych - orientacja lewicowa i prawicowa.
- przekonania dotyczące natury świata i sposobu jego poznania oraz natury człowieka tworzą mniej lub bardziej spójne syndromy, które są określane jako ideologie lewicowe i prawicowe
- badania - Silvan Tomkins (1962, 1963, 1964) - teoria skryptów afektywnych:
lewica ideologiczna - zbiór przekonań czy światopogląd, w którym człowiek, jego potrzeby, emocje, wytwory działań stanowią najważniejszą i autonomiczną wartość
prawica ideologiczna - system przekonań, w których człowiek nie jest autonomiczną wartością, lecz jest podporządkowany wartościom wobec niego ważniejszym, nadrzędnym, stanowi instrument realizacji tych wartości
Tomkins określa ideologię lewicową jako humanistyczną (człowiek z natury dobry), a prawicową jako normatywną (człowiek z natury zły).
Podstawą takich ideologii są wytworzone w dzieciństwie skrypty afektywne.

125. Osobowościowe uwarunkowania preferencji politycznych - orientacja indywidualistyczna i kolektywistyczna, równościowa i hierarchiczna.
Orientacja indywidualistyczna i kolektywistyczna:
- mechanizmy kształtujące te orientacje: rodzaj tożsamości, sposób w jaki jednostka dochodzi do określenia własnego Ja.
2 procesy formowania się tożsamości:
1. indywidualizacja - różnicowanie między Ja i nie Ja, prowadzące do ujmowania siebie jako odrębnej, niezależnej - w sensie stanowiącej o sobie - istoty, czyli do uformowania tożsamości osobistej. Wartości indywidualistyczne: podmiotowość (samokierowanie), dążenie do twórczości, niezależności, zaspokajania ciekawości, decydowania o własnym życiu, dążenie do przyjemności i szczęścia.
2. identyfikacyjna - proces utożsamiania się z pewnymi całościami społecznymi, poszukiwania przynależności, prowadzący do opisywania siebie jako członka jakiejś całości, czyli do tożsamości społecznej. Wartości kolektywistyczne: dążenie do zakorzenienia w grupie, konformizm, przywiązanie do tradycji, bezpieczeństwo i porządek społeczny.

Orientacja (czyli zbiór przekonań, ocen, zachowań) kolektywistyczna jest możliwa u tych osób, które mają uformowaną tożsamość społeczną, warunkiem ukształtowania się orientacji indywidualistyczej jest tożsamość osobista.

W każdym człowieku istnieją psychologiczne przesłanki zarówno indywidualistyczne, jak i kolektywistyczne. Występuje ważna rola czynników kulturowych przy kształtowaniu dostępności do danej tożsamości. Modernizacja i urbanizacja zwiększają indywidualizm, a kolektywizm jest wzmacniany w społeczeństwach tradycyjnych, biedniejszych, rolniczych. Wyjątek to Azja Wschodnia, gdzie mimo postępu technicznego występuje silny kolektywizm.

Orientacja równościowa i hierarchiczna:

Orientacja równościowa i hierarchiczna to przekonania, które opisują i regulują wzajemne położenia jednostek oraz grup

Przekonania równościowe ujmują rzeczywistość społeczną jako układ relacji między równymi jednostkami (osobami lub grupami), mają charakter normatywny czyli mówią o tym, co powinno być normą.
- równość partnerów, wzajemność
- funkcje kierownicze obejmowane w formie wyborów
- równy dostęp do polityki (wyborów)

Przekonania hierarchiczne - reprezentacja świata społecznego jako hierarchicznie uporządkowanych pozycji (położeń) poszczególnych jednostek i grup.
- budowanie własnej tożsamości i poczucia wartości poprzez określenie swojej pozycji w hierarchicznym systemie
- nierówny dostęp do polityki (wyborów)

126. Poziom dogmatyzmu w polityce.

127. Psychologiczne powody błędów w myśleniu i decydowaniu politycznym.

1. Nieostrość pojęć politycznych - ludzie mają trudności w zdefiniowaniu pojęć takich jak: równość wobec prawa, wolność słowa, tolerancja dla odmienności. Pojęcia polityczne mają charakter prototypów i są używane stereotypowo. Posługują się przy definiowaniu owych pojęć albo cechami zbyt ogólnymi albo zbyt szczegółowymi.

2. Złożoność i integracja w myśleniu
- myślenie polityczne można charakteryzować z punktu widzenia wielkości aspektów zjawiska - sytuacji politycznej, aktora politycznego, decyzji
- najniższy poziom złożoności i integracji oznacza centralizację na jednym (subiektywnym) aspekcie zjawiska
- jest tym wyższa, im:
- szerszy jest zakres wykorzystywanych informacji
- większa tolerancja dla informacji niejednoznacznych lub sprzecznych z przekonaniami osób podejmujących decyzje
- większa skłonność do kompromisowych rozwiązań

3. Schematy atrybucyjne - korzystanie ze schematów poznawczych, czyli uproszczonych reprezentacji poznawczych szerokich kategorii obiektów i zjawisk, służy w pewnym sensie temu, aby szybko i bez wysiłku umysłowego wydać opinię bądź ocenić jakiś konkretny obiekt.

4. Atrybucja odpowiedzialności - przypisywanie odpowiedzialności wiąże się ze spostrzeganiem u osoby działającej intencji „wyprodukowania” określonych konsekwencji oraz wolnością (swobodą wyboru z puli możliwości) jej działań.

5. Atrybucja odpowiedzialności a schematy płci - stereotypowe postrzeganie kobiet itd.

6. Błąd fałszywej powszechności (złudzenie konsensusu) - polega na przecenianiu stopnia rozpowszechniania własnych opinii, przekonań, preferencji i zachowań populacji. Szczególnie przeceniamy powszechność własnych sądów w grupie, z którą się identyfikujemy.

128. Podejście socjologiczne do zachowań wyborczych jednostek.

- historycznie najstarszy nurt badań zachowań wyborczych
- punkt wyjścia - główny motyw głosowania, to przynależność wyborcy do określonej wspólnoty społecznej (np. grupa etniczna, religijna lub zawodowa)
- kolektywny charakter zachowań wyborczych - głosują jednostki, ale ich preferencje są zdeterminowane przez przynależność do określonej grupy

- pierwsze badania pod kierunkiem P. F. Lazafsfelda w okręgu Erie (stan Ohio) podczas wyborów w 1940 - F.D. Roosvelt (Partia Demokratyczna) i Wendell Wilkie (Republikanie), główny wniosek był taki, że poparcie określonego kandydata na prezydenta jest procesem grupowym, a jego elementami składowymi są:
- duża zgodność preferencji w rodzinach
- podobne decyzje wyborcze wśród przyjaciół, współpracowników i sąsiadów
- silny wpływ liderów opinii
- mały wpływ mediów masowych

- socjalno-strukturalny model zachowań - obywatel głosuje tak, jakie miejsce zajmuje w ramach struktur społecznych, na partię najlepiej dostosowaną do potrzeb swojej grupy społecznej
- główne determinanty decyzji wyborczych - szeroko rozumiane zmienne demograficzne i geograficzne
- szczególne czynniki - przynależność klasowa, wiek, pochodzenie etniczne, podziały religijne, kontekst społeczny, wpływ sąsiedztwa w miejscu zamieszkania, wykonywany zawód
- w dużym uproszczeniu można powiedzieć, że to, jak człowiek będzie działał w sferze polityki, jest w znacznej mierze wyznaczone przez miejsce i czas, w którym się urodził

129. Podejście socjopsychologiczne do zachowań wyborczych jednostek.
- słabość paradygmatu socjologicznego skłoniła badaczy do skoncentrowania się na procesach psychicznych determinujących decyzje wyborcze
- kluczowy punkt analiz - podkreślenie pośredniczącej roli trwałych predyspozycji psychologicznych, zwłaszcza identyfikacji partyjnej, w kreowaniu zachowań politycznych (słabość i odporność na zmianę owej identyfikacji)

­- Angus Cambell, Philip Converse - identyfikacja partyjna to postawa, pozytywne ustosunkowanie się emocjonalne wobec spostrzeganych obiektów na scenie politycznej: partii i kandydatów:
- działa ona filtrująco na postrzeganie polityki
- dostarcza wyborcom wskazówek dotyczących sposobów podejmowania decyzji wyborczych i sposobów interpretowania wydarzeń i problemów społeczno-politycznych
- identyfikacje te są trwałe i mało podatne na krótkoterminowe wpływy kampanii politycznych, w niewielkim stopniu zależą od pozycji zajmowanej przez kandydata czy partię

- istotna rola socjalizacji politycznej w stawaniu się zwolennikiem danej partii - to, jak głosujemy, zależy od tego, jak jesteśmy wychowani, np. jeśli podziwiamy w dzieciństwie Piłsudskiego, to prawdopodobnie zagłosujemy - na zasadzie efektu halo bądź efektu asymilacji - na jego politycznych sukcesorów
- uspołecznienie jednostki: system wartości, poczucie alienacji politycznej. Satysfakcja z życia, lęk

- pojęcie socjopsychologiczne jest często traktowane jako uzupełnienie socjologicznego, jednak podobnie jak to drugie, jest często krytykowane

130. Podejście ekonomiczne do zachowań wyborczych jednostek.
- twórca - Anthony Downs (1957)
- aksjomatem jest założenie, że zachowanie obywateli w sferze polityki jest racjonalne. Głosując, wyborca dokonuje celowego, świadomego wyboru - udziela poparcia kandydatowi bądź partii, która w jego przekonaniu przyniesie mu najwięcej korzyści
- racjonalny obywatel dąży do maksymalizacji użyteczności swojej decyzji, jest egoistą, kieruje się wyłącznie własnym interesem
- wyborca, niczym konsument, wybiera najbardziej satysfakcjonujący go program polityczny, aktualnie dostępny na rynku
- wyborca w konsekwencji nie głosuje na kandydata, lecz na określone rozwiązanie problemu politycznego

131. Podejście wieloczynnikowe do zachowań wyborczych jednostek.

krytyka innych paradygmatów analizy zachowań wyborczych doprowadziła do konstruowania wielozmiennowych modeli, uwzględniających modele zaczerpnięte ze wszystkich podejść, pozwalają one znacznie lepiej zrozumieć zachowania wyborcze obywateli. Szczególną wartość mają 4 takie propozycje bardziej złożonego ujęcia:


a) socjo-geograficzny model zachowań Brytyjczyków
- 3 geografowie polityczni - Ron Johanson, Charles Pattie i Graham Allsopp
- analiza danych dotyczących wyborów parlamentarnych w Wielkiej Brytanii (1979-1987)
- szczególny nacisk na 2 czynniki wyjaśniające decyzje wyborcze:
I. Zmienne społeczne, za pomocą których można scharakteryzować wyborców
II. Aspekt przestrzenny - pochodzenie wyborców z różnych regionów kraju - czynniki te działają niezależnie od siebie, ale wchodzą w interakcje kształtując preferencje wyborcze Brytyjczyków

b) teoria zaplanowanego działania
- psychologiczna propozycja Icka Ajzena (1991, 1996) - celem jest wyjaśnienie i przewidywanie ludzkiego zachowania w różnych sytuacjach życiowych i w odniesieniu do różnych obiektów
4 główne założenia:
1. intencja jest tym elementem, który bezpośrednio poprzedza samo zachowanie człowieka
2. intencja jest zdeterminowana przez postawy, jakie jednostka przyjmuje w stosunku do zachowania (czy obiektu zachowania), jej subiektywne normy oraz przez spostrzeganą kontrolę behawioralną nad tym zachowaniem
3. determinanty intencji są funkcją przekonań, odpowiednio: behawioralnych, normatywnych i dotyczących posiadania kontroli
4. przekonania te są ze sobą powiązane i zależą od wcześniejszych doświadczeń jednostki

c) marketingowy model zachowań wyborczych - opracowany i weryfikowany przez Bruce'a I. Newmana model zachowań wyborczych, jego podstawowe założenie - wyborcy są konsumentami usług oferowanych przez polityków, wybierają najlepszego kandydata
7 domen poznawczych (nie są ze sobą powiązane):
- problemy i kierunki działań politycznych
- uczucia
- wizerunek kandydatów
- bieżące wydarzenia
- osobiste wydarzenia
- wyobrażenia społeczne
- problemy epistemiczne (ciekawość poznania wyborców i ich potrzeba poszukiwania wrażeń)

d) przyczynowo-skutkowy model zachowań wyborczych - jest to przyczynowa reinterpretacja modelu zaproponowanego przez Newmana, opracowana przez Wojciecha Cwalinę i Andrzeja Falkowskiego, uwzględnia te bardziej złożone relacje między domenami a decyzjami wyborczymi obywateli, wprowadza także jeszcze jeden nowy element - znaczenie mediów.

---