23. Patriarchalna i patrymonialna koncepcja państwa

Doktryna patriarchalna

• Robert Filmer ( 1653 r.)

• „Patriarcha, albo przyrodzona władza królów“

Poglądy:

• państwo powstało w wyniku łączenia rodów w plemiona i dalej w większe całości

• zachowywano zawszę zasadę patriarchalnej władzy opiekuńczej

• król - jako spadkobierca biblijnego Adama

• król, podobnie jak starszy w rodzie

• władza sprawowana w interesie całego społeczeństwa

• bezwzględny obowiązek posłuszeństwa wobec władzy

• brak posłuszeństwa - anarchia

Obrona absolutyzmu królewskiego

• siła, porządek i stabilność społeczeństwa

• osoba panująca - pozycja ojca w rodzinie

Krytyka umowy społecznej

Doktryna patrymonialna

Ludwig von Haller ( XIX wiek ); Szwajcar

Poglądy:

• źródło powstania władzy państwowej - własność ziemi ( patrimonium - ojcowizna)

• państwo - to dziedziczna własność dynastii panującej

• zasady dziedziczenie tak jak w stosunkach prywatnoprawnych

• np. 1138 r. - Statut Bolesława Krzywoustego

• prawo książęce - sąd, pobór danin, posługi )

• własność monarchy - wszystkie ziemie nie należące do możnych

24. Doktryna umowy społecznej - Grocjusz, Baruch Spinoza, Thomas Hobbes

• Doktryna umowy społecznej

• pewne elementy już w starożytności

• znaczenie w XVII i XVIII wieku

Grocjusz ( 1583 - 1645 ):

• twórca nowożytnej szkoły prawa natury

• prawnik, filozof i dyplomata

• „Wolność mórz”; „O prawie wojny i pokoju”

• dążył do racjonalnej interpretacji prawa natury niezależnej od wartości wyznaniowych

• wprowadzenie z natury człowieka oraz zachowania się społeczeństwa zasad nieprzemijalnych i niezaprzeczalnych

Prawa natury - jako zasady organizacji życia społecznego:

1. obowiązek poszanowania cudzej własności

2. obowiązek wynagradzania szkód

3. obowiązek dotrzymywania umów

4. obowiązek ponoszenia kary za popełnione przestępstwa

• wątpił w możliwość wypracowania idealnych wzorców ustrojowych

• niezmienną cechą natury ludzkiej był popęd społeczny

• łączenie się z innymi ludźmi w celu rozumnego i zgodnego współżycia

• o formie władzy powinien decydować lud - idea suwerenności ludu

• lud może przekazać władze jednostce - zrzeczenie się

• następuje określenie umowy miedzy ludem, a władcą

• monarcha nie może łamać postanowień zawartych w umowie

• lud może wypowiedzieć mu posłuszeństwo

• nikomu nie wolno łamać zasad praw natury

• umowy nie mogą być sprzeczne z prawami natury

Baruch Spinoza ( 1637 - 1677 )

• myśliciel, teolog, polityk żydowskiego pochodzenia

• „Traktat teologiczno - polityczny”

Poglądy:

• z natury ludzkiej wypływała trwoga i wrogość wobec siebie

• dla własnego dobra należało zawrzeć umowę społeczną

• pomyślność i wolność w państwie

• jednostki zrzekały się posiadanych praw na rzecz całego społeczeństwa

• najlepszy ustrój - demokracja cenzusowa

- dowodzi to o rozsądnym zachowaniu się ludzi

- ludzie dążą do pokoju oraz korzystnego współdziałania

- rezygnacja jednostek z części swojej wolności

- wolność - swoboda postępowania w granicach przyjętych i akceptowanych przez społeczeństwo

Zadania państwa:

• zagwarantowanie obywatelom bezpieczeństwa

• zorganizowanie podstawowych usług bytowania

Gwarancje dla własności prywatnej i wolności obrotu

Tolerancja:

• podstawa nowoczesnej wizji umiarkowanego liberalizmu

• religia konieczna jako propagowanie wzorców postępowania

• państwo powinno być tolerancyjne względem religii i odwrotnie

• religie powinny być tolerancyjne względem siebie

• świadczyło to o humanizmie oraz dojrzałości społeczeństwa i jednostki

Thomas Hobbes ( 1588 - 1679 )

• filozof i teoretyk polityki

• „Elementy prawa naturalnego i polityki”; „O obywatelu”; „Lewiatan, czyli rzecz o władzy kościelnej i świeckiej”

Poglądy:

• stan naturalny w który żył człowiek, była wojna wszystkich ze wszystkimi

• „bellum omnium contra omnes”

• stan napięcia, gotowości

• instynkt powodował rezygnacje z wojny

• dążenie do pokoju i porozumienia

• naturalna potrzeba zawarcia umowy

• przekazanie suwerenowi prawa do rządzenia

• wytworzenie państwa powodowało utratę wolności

• prawo własności i organizacja społeczna

Umowa społeczna:

• wyjście podyktowane rozsądkiem

• życie w pokoju i jedności

• poddani zrzekają się praw do swej naturalnej wolności - na rzecz suwerena

• forma przyrzeczenia na rzecz suwerena - utworzenie państwa - Lewiatan

Idea prawa:

• związana z wolą suwerena; określa zasady funkcjonowania społeczeństwa i państwa

• podstawowa miara zachowania jednostek

• podstawowe zasady funkcjonowania społeczeństwa - zachowanie spokoju, obowiązek dotrzymywania umów, obowiązek przestrzegania zasad współżycia; skodyfikowanie tych zasad

Władza absolutna suwerena:

• obejmuje wszystkie dziedziny życia społecznego

• podlega mu Kościół oraz organizacje i zrzeszenia obywateli

• alternatywa - anarchia

25. Doktryna umowy społecznej - John Locke, Jan Jacques Rousseau

John Locke ( 1632 - 1704 )

• myśliciel i polityk

• “Dwa traktaty o rządzie”; “Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego”

Poglądy:

• okres przedpaństwowy - stan natury; pomyślność, dobrobyt, wolność, równość, własność

• w sytuacjach skomplikowanych ludzie stawali się sędziami we własnych sprawach

• groźba nieładu i niepewności

• potrzeba ustanowienia władzy państwowej

• umowa społeczna była umocnieniem praw naturalnych

• dwa rodzaje umów: a) między jednostkami powołującymi społeczeństwo; b) między społeczeństwem a władzą tworzącą rząd ( państwo )

• społeczeństwo było wcześniejsze od państwa

• Funkcja państwa: a) tworzenie praw pozytywnych, b) egzekwowanie prawa, c) obrona społeczeństwa

• Jednostka miała prawo do obrony swoich praw, a w skrajnych sytuacjach do obalenia rządu

• Konieczność wyodrębnienia władzy ustawodawczej ( parlament ), wykonawczej ( monarcha ) i federacyjnej ( monarcha - polityka zagraniczna )

Idea tolerancji:

• postulat oddzielenia Kościoła od państwa

• niezależność wszystkich wyznań

• brak tolerancji dla ludzi niewierzących - nie posiadają trwalszego sytemu wartości moralnych

• brak tolerancji dla tych, którzy chcą znieść tolerancję

Jan Jacques Rousseau ( 1712 - 1788 )

• filozof

• “Ekonomia polityczna”; “O umowie społeczne, czyli zasadach prawa politycznego”

Poglądy:

• stan natury - życie harmonijne

• klęski żywiołowe - powód zakładania skupisk

• rodzina - miłość, zazdrość, próżność, określone zasady

• rozwój cywilizacji - własność prywatna i zróżnicowanie majątkowe ludzi

• biedni i bogaci - wojny

• konieczność utworzenia państwa

• był to wynik porozumienia

• podstawa umowy - równość wszystkich ludzi

• wolność cywilna i polityczna - ochrona państwa

• dążenie do powiększania majątku

• prawo własności stało się przyczyną nierówności i podziału społeczeństwa na bogatych i biednych

• zmiany w ludziach - wywyższanie się jednych, rozboje innych

• społeczeństwo, aby opanować anarchię zdecydowało się powołać państwo

• była to umowa społeczna - pojawili się rządzący i rządzeni

• umowa sankcjonowała nierówność społeczną

• podstawowy cel - zachowanie i rozwinięcie naturalnych praw człowieka - wolności i równości

• suwerenność jednostki w państwie; uspołecznienie i rozwinięcie jej naturalnej wolności

• równość wszystkich ludzi - jako podstawowa zasada

• jednostka traci swą naturalną wolność, by zyskać wolność społeczną

• umowa utrwala więź między jednostkami - potwierdzanie aktu poprzez stanowienie prawa

• wola powszechna - zasada organizacji ciała politycznego

• zagwarantowanie jedności suwerennych jednostek z przynależnością do wspólnoty

• wola obywatela w celu rozwiązywania spraw ogólnych

• stosowanie prawa przez jednostkę - inaczej słuchanie własnej woli - czyli zachowanie wolności

• kto stosuje własną wolę w postępowaniu jest wolny

• prawo ze struktura instytucjonalną staje się gwarancją

• formułowanie prawo to wyraz racjonalizmu jednostki

• była to wizja utopii państwa - ojczyzny

• suwerenność ludu - oparta na suwerenności jednostki

• tylko wolni obywatele zdolni są do ustanowienia prawodawstwa z wola powszechną

• lud - suweren może tworzyć prawa gwarantujące wolność

• tylko lud zdolny jest im się podporządkować

• „Wszelka ustawa, której lud we własnej osobie nie uznał, jest nieważna, nie jest wcale ustawą”

• suweren powinien kontrolować rząd - dokładny wykonawca ustaw

• szczególnie istotne - poszanowanie umowy społecznej

• tylko tą droga można zachować istnienie państwa i wolności jednostki

• tzw. legalizacja wolności -

• suwerenność ludu jest suwerennością prawną, legalną, odpowiadającą naturalnym potrzebom życia społecznego

• suwerenność jest niepozbywalna i niepodzielna - jedn0ostka staje się ułamkową częścią ustawodawcy

• wychowanie obywatelskie - dostosowane do wymogów życia zbiorowości - patriotyzm oparty na wiedzy

• niechętnie odnosił się do parlamentaryzmu angielskiego

• pozytywnie oceniał szwajcarski system kantonalny

• lud - podmiot władzy w państwie, suwerenem

• podział władzy w państwie

• rząd republikański - pewien ideał władzy

• domagał się zlikwidowania nędzy i wielkich różnic społecznych

26. Doktryna podboju i doktryna procesu rozwarstwienia klasowego

Doktryna podboju

• XIX wiek

Ludwik Gumplowicz (1838 - 1909 )

• polski socjolog i prawnik

• „System socjologii”; „Filozofia społeczna”

Poglądy:

• występowanie w społeczeństwie pierwotnym grup ludzkich w postaci hord i plemion

• mniejsze grupy ludzkie - hordy - łączą się w grupy większe - plemiona

• grupy bardziej zorganizowane - sprawniejsze funkcjonowanie - początki własności i przywództwa

• stosunki międzyludzkie między grupami - stan nienawiści i wrogości

• rasy - jako historyczne zbiorowości etniczne - nie jako jednostkowe cechy fizyczne

• podstawowe kategorie społeczne - walka i rasa

• rozwój społeczeństw - walka o byt i konflikty

• od wieków konflikty między plemionami ludzkimi prowadziły do wojen

• w ten sposób powstawały państwa - plemiona silniejsze podbijały słabsze

• rządziły plemiona silniejsze, liczebniejsze

• państwo - instrument panowania silniejszych na słabszymi

• państwo - zostało utworzone w wyniku podboju

• władza - należy do rasy zwycięskiej

• początkowo - dążenie pewnej grupy społecznej do poprawy bytu - bodziec dalszego rozwoju społecznego

Cechy państwa według Gumplowicza

1. najdoskonalsza forma społeczeństwa

- rozwój kultury, prawa, rodziny, poprawy bytu ludności, innych

b) władcza mniejszość panuje nad większością poddanych

c) między poddanymi a panującymi zachodzi różnica ras, czyli historycznej zbiorowości etnicznej, wytworzonej w historycznym rozwoju społeczeństwa

d) stosunki panowania określa prawo państwowe

e) państwo powstaje zawsze w drodze walki i podboju - nie w drodze umowy

f) państwo jest geograficzną siedzibą ludności

g) stosunki między państwami są zawsze stanem wojny

Dopiero w państwie kształtują się elementy społeczne

W państwie powstają stany i klasy

Klasa panów i klasa pokonanych; kupcy jako pośrednicy, potem kształtowało się mieszczaństwo

Akty przemocy - znaczenie dla niektórych państwa - nie w sensie uniwersalnym

- nie docenia roli innych czynników w powstawaniu państw

Doktryna procesu rozwarstwienia klasowego

Fryderyk Engels ( 1820 - 1895 )

• myśliciel i działacz polityczny

• „Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa” (1884 r.)

Poglądy:

• historia społeczeństwa pierwotnego była znacznie dłuższa niż społeczeństw zorganizowanych

• powstanie państwa z rozpadu małych i nieskomplikowanych wspólnot ludzkich na antagonistyczne grupy społeczne

• państwo pojawiło się w wyniku wzrostu wydajności pracy i powstania własności prywatnej

• gospodarka indywidualna - umocnienie własności indywidualnej

• spowodowało to rozpad pierwotnych społeczeństw rodowo - plemiennych na nierówne klasy - wyzysk, ucisk klasowy, możliwość buntu

• początek panowania klas posiadających nad nieposiadającym

• państwo - instytucja narzucona społeczeństwu z zewnątrz

• wytwór historyczny pochodzący od społeczeństwa

• charakterystyczny dla etapu historycznego społeczeństwa o charakterze klasowym

• przeobrażenia związane z powstaniem państwa trwały bardzo długo

• powstanie organów państwowych, aparatu przymusu, , grupy rządzącej

• ukształtowanie systemu podatkowego

Przykłady historyczne:

1. państwo ateńskie

- wynik przeciwieństw klasowych w społeczeństwie rodowo - plemiennym

b) państwo rzymskie

- antagonizmy klasowe w okresie „królewskim”

- konflikt arystokracji z plebejuszami

c) przenikanie plemion germańskich di imperium zachodniorzymskiego

- przekształcanie się państwa niewolniczego w państwo feudalne

Teza Włodzimierza Uljanowa (Lenina) (1870-1924)

- „Państwo a rewolucja” (1917)

- państwo to wynik przeciwieństw klasowych

- koncepcja obumierania państwa - zniesienie przeciwieństw miało oznaczać zniesienie państwa

- konieczne - zniesienie klas społecznych i powstanie społeczeństwa bezklasowego

- ucisk nie będzie potrzebny - to nacisk społeczeństwa miał wpływać na przestrzeganie określonych norm społecznych

Ustrój społeczny - baza i nadbudowa

Baza

- tzw. siły wytwórcze i stosunki produkcji

- siły wytwórcze - człowiek z całym zasobem postępu technicznego

- określony poziom rozwoju sił wytwórczych określał formy stosunków zawiązujących się między ludźmi w procesie produkcji

- stosunki produkcji związane z określonym rozwojem sił wytwórczych przyśpieszały ich dalsze doskonalenie

Nadbudowa

- określone, odpowiadające stosunkom produkcji, inne relacje społeczne: polityczne, prawne, religijne, artystyczne czy filozoficzne

Baza i nadbudowa tworzyły formację gospodarczo - społeczną

Pięć formacji:

1. Wspólnota pierwotna

2. Niewolnictwo

3. Feudalizm

4. Kapitalizm

5. Socjalizm z forma najwyższa - komunizmem

27. Doktryny socjologiczne - teoria solidarystyczna, doktryna organiczna

Teoria solidarystyczna

Leon Duguit ( 1859 - 1928 )

• francuski prawnik

Poglądy:

• obiektywna norma społeczna - leży u podstaw życia społecznego

• przestrzeganie zasad solidarności

• państwo - nie ma specjalnej władzy nad obywatelami

• mikro i makrosocjologiczne grupy społeczne

• państwo istnieje jako jedna z organizacji społecznych

• państwo powstało w wyniku społecznego podziału pracy

• rządzący i rządzeni

Doktryna organiczna

A. Comte ( 1798 - 1857 ), O. Gierke ( 1841 - 1921 ), H. Spencer ( 1820 - 1903 )

• zjawiska społeczne to rodzaj zjawisk biologicznych

• państwo - „organizm państwowy”

• tworzenie państwa niezbędne - podobnie jak organizmów biologicznych

28. Doktryna psychologiczna

Doktryna psychologiczna

Leon Petrażycki ( 1867 - 1931 )

• prawnik, filozof i socjolog

• „Wstęp do nauki polityki prawa”

Poglądy:

• powstanie państwa - dzięki przeżyciom prawnym, emocjom

• państwo - projekcja psychologiczna

• przypisywanie określonym ludziom i organom określonej władzy w wyobrażeniu ludzkim

• władza państwowa - forma przeżyć

• świadomość związana z koniecznością podporządkowania się woli pewnej grupy osób

• w wypadku rządzących i rządzonych dochodzi do władczych stosunków międzyludzkich

• rządzący - wydaje właściwe decyzje i egzekwuje ich realizację

• rządzeni - bezwzględne wypełnianie danej decyzji pod groźbą użycia aparatu przymusu

• podkreślał rolę prawa - „państwo tylko wspiera prawo”

29. Państwo jako wspólnota etniczna

Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831)

- „Wykłady z filozofii dziejów”, „Zasady filozofii prawa”

Tezy:

- państwo królestwem wolności

- państwo etyczną całością

- państwo to coś więcej niż suma jednostek

Państwo królestwem wolności

Stan natury - bezprawie, gwałty, barbarzyńskie czyny

- ograniczenie przez społeczeństwo i państwo

- kształtuje się prawdziwe pojęcie wolności - rozumnej

- wolność tylko w ramach państwa - prawo i etyka - jako treść

- etyczność jest ideą wolności - państwo jako etyczność

- w trakcie dziejów następował postęp w uświadamianiu wolności

- konieczne uświadomienie sobie przez ducha własnej wolności

„Państwo to etyczna całość, będąca rzeczywistością, w której jednostka posiada wolność korzystania w ściśle oznaczonych granicach w określony sposób”

- ograniczenie wolności - to ograniczenie samowoli człowieka

Etyczność państwa

- jedność powszechnej woli oraz woli subiektywnej (namiętność)

- jednostka uświadamiająca sobie potrzeby ogółu - posiada wartość

- wartość polega na substancjalności - czyli jedności woli powszechnej i woli subiektywnej

- w państwie powinny obowiązywać określone zasady - czyny i zmysły ludzkie

- absolutna potrzeba rozumu

- człowiek jest wolny jeśli uznaje zasady i prawo - powstaje wówczas określona całość

Państwo to coś więcej niż suma jednostek

- nieuniknione różnice między rządzącymi a obywatelami

- określone sprawy powinny być określane o uchwalane przez lud

- człowiek poznając konieczność zachowuje się rozumnie

30. Państwo w doktrynie prawa międzynarodowego

Klasyfikacja sposobów powstania państwa w świetle prawa międzynarodowego:

• zjednoczenie państw np. Niemcy w 1990 r.

• rozczłonowanie państw np. Czechosłowacja w 1993 r.

• secesja np. 1860 w USA

• uzyskanie niepodległości np. Polska 1918 r.

31. Funkcje państwa - oddziaływanie na systemy społeczne

A.Funkcja adaptacyjna

- dostosowanie struktur organizacji państwowej do zmieniającego się otoczenia tej organizacji

B.Funkcja regulacyjna

- tworzenie wzorców zachowań w organizacji państwowej

- tworzenie i utrzymanie wewnętrznego ładu w państwie

C.Funkcja innowacyjna

- wprowadzanie nowych elementów

- zapoczątkowywanie, ukierunkowywanie zmian, które bez państwa nie zostałyby dokonane

32. Funkcje państwa - zasięg przestrzenny występowania skutków działalności państwa

II Zasięg przestrzenny występowania skutków działania państwa

A. Funkcja wewnętrzna

• utrzymanie ładu społecznego

• utrzymanie porządku publicznego

• bezpieczeństwo wewnętrzne

• administracja publiczna, wymiar sprawiedliwości - odpowiedzialność

B. Funkcja zewnętrzna

• bezpieczeństwo zewnętrzne państwa

• ochrona tzw. żywotnych interesów państwa - racja stanu

• polityka międzynarodowa

• działalność służb dyplomatycznych

• stymulowanie kierunków wymiany gospodarczej

• tworzenie struktur współpracy gospodarczej, politycznej, militarnej

• rozwiązywanie konfliktów międzynarodowych

33. Funkcje państwa - w znaczeniu uniwersalnym

Funkcje w znaczeniu uniwersalnym

A. Funkcja normotwórcza

• układ wiążących wzorców zachowań

• przymus państwowy

• decyduje o przewidywalności zachowań

• decyduje o kształcie lądu społecznego i poczuciu bezpieczeństwa

B. Funkcja rozdzielcza

• podział dóbr i wartości, które występują w ograniczonej ilości

• wtórny podział dochodu narodowego

• organy władzy publicznej decydują o dostępie do dóbr ( np. oświata, nauka, służba zdrowia )

• występują określone standardy międzynarodowe - prawa człowieka

C. Funkcja organizatorska

• organizacja życia zbiorowego

• dotyczy jednostek i grup

• elementy polityki gospodarczej, socjalnej, kulturalnej

D. Funkcja ochronna ( gwarancyjna )

• gwarantowanie bezpieczeństwa publicznego

• przestrzeganie prawa - wyciąganie konsekwencji

• przeciwdziałanie anarchizacji życia publicznego ( funkcja represyjna )

34. Scharakteryzuj typ państwa niewolniczego

Państwo niewolnicze

• jedna z form wyzysku, która polega na tym, że pewna grupa ludzi wraz z narzędziami pracy, stanowi własność innych ludzi bądź instytucji mogących nimi swobodnie rozporządzać

• występowanie właścicieli niewolników oraz ich własność - niewolnicy

• właściciele - główna siła społeczna i polityczna, decydujący głos w sprawach publicznych

• stosunki zwierzchnictwa; właściciele - panują i posiadają prawa obywatelskie

• starożytne cywilizacje - Babilonia, Asyria, Egipt, Indie, Chiny

• niewolnicy zależni od władców, kapłanów i wojowników

• niewolnictwo - czynnik ekonomiczny

• praca niewolnika - niskie koszty

• czynnik społeczny - znaczne różnice w kulturze, wykształceniu i posiadaniu dóbr

• część ludzi wyrażała zgodę na fakt niewolnictwa

• Bliski i Środkowy Wschód - religia zabraniała czynić mahometan ludźmi niewolnymi - sprowadzano niewolników z Azji, Afryki, Europy

Odmiany niewolnictwa:

Niewolnictwo patriarchalne:

• republika rzymska; Grecja archaiczna ( VIII - VI w.p.n.e )

• dobre traktowanie niewolników

Wzrost znaczenia niewolników w produkcji:

• Grecja klasyczna ( 443 - 336 r.p.n.e.)

• Rzemiosło, kamieniołomy, kopalnie, rolnictwo

• Podboje rzymskie - w rolnictwie i w domach patrycjuszy

• Częste powstania niewolników np. powstanie Spartakusa (73 - 71 r.p.n.e.)

Wczesne średniowiecze:

• często osadzano niewolników na działkach uprawnych

Kolonizacja Afryki, Ameryki i Azji

• potężne gospodarstwa rolne i przemysłowe

• olbrzymie obciążenia w pracy

• częste bunty Indian

• XVI wiek - początki niewolnictwa z Afryki

• XVIII - I połowa XIX wieku - punkt szczytowy handlu niewolnikami

Znoszenie niewolnictwa:

1794 r. - Francja

1865 r. - USA

1807 r. - Anglia ( zakończono w 1833 r. )

1888 r. - Brazylia

1910 r. - Chiny

1952 r. - Arabia Saudyjska

1926 r. - Liga Narodów - państwa będą dążyły do zniesienia niewolnictwa

1948 r. - Deklaracja Praw Człowieka - zakaz handlu niewolnikami

1956 r. - Konwencja w sprawie zniesienia niewolnictwa

Współcześnie:

- nie istnieje niewolnictwo w formie której występowało przed wiekami

- problemem jest nielegalny przewóz osób z krajów biednych ( głównie afrykańskich )

35. Scharakteryzuj typ państwa feudalnego

Państwo feudalne

• ostatecznie wykształcił się w IX wieku głównie we Francji

• następnie cała Europa

• łac. „feudum” - lenno, ziemia i dochody z niej

- feudalna własność ziemi należąca do rycerstwa lub kościoła

- feudałowie świeccy i kościelni - dominacja społeczna i polityczna; decyzje w sprawach chłopów

- zwierzchnictwo i podporządkowanie - poddaństwo chłopów feudalnych

- feudałowie - własność ziemi oraz inne dobra; prawa publiczne i sprawowanie urzędów

- chłopi - przypisani do ziemi; różne świadczenia; podlegają pewnej ochronie prawnej

Przyczyny feudalizmu:

• powstanie warstwy rycerstwa - służba władcy, a w zamian prawa do ziemi i urzędy

• słaba władza centralna

• słabość administracji Rzymu

• liczne wojny

• zmiana technik militarnych

„System społeczno - polityczny opierający się na systemie hierarchicznej zależności jednostek”

Geneza:

• czasy plemienne - przyjaźń i wierność między władcą, a jego żołnierzami

• poszukiwanie „opiekunów”

• właściciele potężnych majątków ziemskich

• aparat administracyjno - skarbowo - wojskowy

• wąska grupa dostojników związanych z władcą

• udział w dochodach

• wykształciła się drabina zależności ( od cesarza do rycerza )

• instytucja umowy nabrała szczególnego znaczenia

lenno ( inwestytura )

• wasal otrzymywał prawo do dochodów z dóbr ziemskich

• zobowiązanie do pomocy zbrojnej, finansowej, doradczej

• władza sądownicza, ściąganie podatków, ochrona granic państwa

immunitet ( łac. „immunitio” - uprzywilejowanie, zwolnienie )

• sądowniczy - władza sądownicza na terenie należącym do feudała

• ekonomiczny - zwolnienie ze świadczeń finansowych i materialnych wobec panującego

Struktura społeczeństwa feudalnego:

Parowie

• najbardziej zamożni, lennicy władcy

• duże posiadłości, władza sądownicza, drużyna zbrojna

• nadawali lenna wasalom niższego rzędu

• konieczność lepszego zarządzania

Obowiązki wasala:

• utrzymanie seniora podczas podróży

• ciągła gotowość zbrojna

• rada

• pomoc materialna - w razie potrzeby

Słabła systematycznie władza króla

Wierność traktowano dosyć swobodnie

Potęga najzamożniejszych feudałów

Chłopi - pozbawieni praw politycznych

• przywiązanie do ziemi

• pańszczyzna

• renta feudalna

- inne świadczenia

36. Scharakteryzuj państwo wczesnokaptalistyczne

• koniec XVIII wieku

Geneza:

• postęp gospodarczy

• mieszczanie walczyli o prawa polityczne

• rewolucyjna zmiana mentalności

• stabilność i równowaga między mocarstwami

• mobilność społeczna - migracje ludności ze wsi do miast

• możliwość szybkiego awansu społecznego

• początek industrializacji gospodarki światowej ( rewolucja przemysłowa w Anglii )

Państwo wczesnokapitalistyczne

- jest organizacją polityczną społeczeństwa kapitalistycznego nastawioną na ochronę i sprzyjanie rozwojowi społeczno gospodarczemu

- oraz zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego ludności kraju

- nie wkracza zbyt daleko w stosunki między pracodawcami a pracownikami oraz występujące konflikty społeczne i sprzeczności rozwoju społecznego

Wpływ koncepcji liberalnych

- ochrona społeczeństwa danego kraju przed gwałtami i napaścią z zewnątrz

- ochrona przed niesprawiedliwością oraz „uciskiem” ze strony współobywateli

- sprawowanie właściwego wymiaru sprawiedliwości

- utrzymanie pewnych instytucji i urządzeń publicznych - utrzymanie przekracza możliwości jednostek lub prywatnych zrzeszeń

- budowa i utrzymanie dróg, mostów, kanałów, portów, szkół (podstawowe)

- całość życia społecznego - poza ingerencją państwa

Stosunki polityczne

- wpływ idei Oświecenia (wolność, suwerenność ludu, podział władz, inne)

- młoda burżuazja - duże znaczenie w decyzjach politycznych

- częsty kompromis mieszczańsko - feudalny (Francja, Niemcy) - cecha w państwach europejskich

- USA - nie występowały obciążenia feudalne

- początek nowożytnego republikanizmu - rewolucja amerykańska i francuska

- długotrwały proces - do I wojny światowej - trzy republiki (Francja, USA, Szwajcaria)

- duże znaczenie zmiany w prawach wyborczych - likwidacja cenzusów

- zmiany sytuacji kobiet - szczególnie po I wojnie światowej

Powstanie państw opartych na systemie kapitalizmu wolnokonkurencyjnego

Liberalizm gospodarczy:

• wolność pracy, produkcji i handlu

• konkurencja na wolnym rynku

Liberalizm polityczny:

• określony sposób sprawowania władzy

• wolności obywatelskie - sumienia, słowa, druku, zgromadzeń

• państwo demokratyczne - konstytucja, ochrona obywateli i ich swobód

• duże znaczenie Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r.

Doktryna państwa kapitalistycznego - Oświecenie

• Anglia, Francja, USA

Rozproszenie prywatnej własności

Konkurencja na rynkach:

• kapitałowych

• surowcowych

• handlowych

• siły roboczej

Duża żywiołowość, brak osłon socjalnych, wydłużona praca

Szybszy rozwój państw kolonialnych

• Belgia, Francja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Wielka Brytania

Częste kryzysy

Koniec XIX wieku - I połowa XX w.:

• gromadzenie własności

• tworzenie większych organizacji gospodarczych

• powstanie kapitalizmu monopolistycznego

• Większe inwestycje

Nowe metody zarządzania

Chłonność rynków zewnętrznych

Sprzeczności między państwami

Państwo - dominujący podmiot w aspekcie ekonomicznym, społecznym i politycznym

• nie tylko „nocny stróż”

• „regulator” aktywności społeczeństwa

• interwencjonizm państwowy o charakterze protekcjonistycznym - wsparcie dla organizacji kapitalistycznych

• liczne ulgi i preferencje

- P. interwencje w różne dziedziny życia społeczno - gospodarczego i politycznego

- konieczność stabilności i jedności społeczeństwa

- rozwiązywanie sprzeczności i konfliktów

- stymulowanie rozwoju gospodarczego i politycznego

- państwo jako silna i sprawna organizacja; rozszerzenie pola swojej działalności; silna pozycja w stosunku do jednostki

- rozwinięty aparat państwa z dużymi możliwościami działania

- wpływ państwa na wychowanie, oświatę, służbę zdrowia, opiekę nad ubogimi, stosunki pracy

- reformy socjalne w Niemczech, Wielkiej Brytanii, działania we Francji (warunki pracy)

- subsydiowanie działań gospodarczych, infrastruktury - np. kolej

Kapitalizm państwowomonopolistyczny ( 1914 - 1945 )

• administracja centralna współtworzyła z korporacjami jeden silny organizm

• państwo czynnym regulatorem gospodarki

• państwo - właścicielem środków produkcji ( nacjonalizacja )

• ochrona przez państwo określonych grup kapitałowych - głównie na arenie międzynarodowej

37. Scharakteryzuj państwo liberalno - demokratyczne

Państwo liberalno - demokratyczne

• wysoko rozwinięte państwa kapitalistyczne z minimum wolności jednostek; demokracja dla społeczeństwa

• Europa Zachodnia i Ameryka Północna

• stabilny system polityczny; rozbudowane mechanizmy rozstrzygania konfliktów społecznych

• zachęcanie grup społecznych do rozwijania wytwórczości dla zaspokajania potrzeb ludzkich

• wykształcenie społeczeństwa obywatelskiego - społeczeństwa otwartego

• zmiany miały charakter ewolucyjny

• liczne prawa publiczne ( powszechne prawo wyborcze, tworzenie samorządów )

• zmiany w strukturze społecznej

• ewolucja w stosunkach produkcji ( np. chłop - przedsiębiorcą ), robotnicy - wyspecjalizowani pracownicy różnych dziedzin

• grupa inteligencko - urzędnicza - specjaliści organizacji wytwórczości i pracownicy instytucji usługowych

• inna proporcja zajęć i umiejętności - usługi najważniejsza gałąź gospodarki

• olbrzymi wpływ technologii - komputeryzacja, inne metody działania

• aktywna postawa państwa w sferze, społecznej, politycznej i kulturalnej - w różnych formach (silny interwencjonizm, pewien wpływ na działania, państwo dobrobytu)

• władza za pośrednictwem swoich przedstawicieli ( powszechne, równe i tajne wybory )

• formy demokracji bezpośredniej ) referendum )

• administracja - bezstronność, pomoc obywatelom

Silny związek z gospodarką. Czynniki mające wpływ na funkcjonowanie państwa:

• hiperinflacja

• bezrobocie

• gwałtowny spadek PKB

• recesja gospodarki

Duże znaczenie społeczeństwa obywatelskiego

• dążenie do poprawy warunków bytu

• państwo nie blokuje inicjatyw

Olbrzymia rola samorządu

• decentralizacja

• wzrost znaczenia społeczności lokalnej

Rola środków masowego przekazu:

• szybkość informacji ( Internet )

• współczesne społeczeństwo informacyjne

Współczesne państwa określa się jako państwa przemysłowe

- koncepcja Johna Kennetha Galbraitha

- rozwój ludzkości w trzech erach: przedprzemysłowa, przemysłowa i postprzemysłowa

- obecnie - wykorzystanie wiedzy naukowej w organizacji stosunków społecznych

- duże znaczenie - elity profesjonalistów (wysokie kwalifikacje)

- funkcjonalny charakter władzy - umiejętność rozwiązywania konfliktów społecznych

- elity - bezstronne i gwarantujące rozwój społeczeństwa

- zanika przeciwstawieństwo interesów korporacji i państwa - rodzaj „nowego” solidaryzmu

Doktryna państwa dobrobytu

- wpływa państwa na życie społeczno - gospodarcze - organizacja życia gospodarczego i socjalnego

- dążenie do realizacji idei sprawiedliwości społecznej

- koncepcja po drugiej wojnie światowej - w zachodniej części Europy

Cechy:

- podejmowanie inicjatywy gospodarczej - różne formy - planowanie kierunków rozwoju, zapobieganie kryzysom gospodarczym, prowadzenie polityki pełnego zatrudnienia lub ograniczenia bezrobocia

- rozbudowanie funkcji socjalnej państwa - ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, rodzinne

- realizowanie zasady sprawiedliwości społecznej i zasady „równych szans” - redystrybucja dochodu narodowego (podatki progresywne, stypendia, wyrównywanie szans regionów, warstw, grup społecznych

- Wielka Brytania, Szwecja, Nowa Zelandia, Niemcy

Gunnar Myrdal (1898-1987)

- szwedzki uczony (Nagroda Nobla - ekonomia)

- konieczność wpływów państwa na zasadnicze problemy kraju (społecznych, ekonomicznych)

John Kenneth Galbraith (USA)

Stosunki polityczne

- bardziej złożone i wielowymiarowe - wiele podmiotów politycznych o różnej aktywności

- sprawa kluczowa (wartość nadrzędna) - stabilna demokracja polityczna - instytucje i urządzenia ustrojowe dla spełniania funkcji publicznych

- demokratyczne konstytucje, akty prawne (regulacja ustroju i metod działania)

- pluralistyczna struktura polityczna - możliwość aktywności obywatelskiej

- różne systemy partyjne w ramach walki o władzę

- wyłanianie elit w procesie wyborczym

Kryzysy polityczne rozwiązywane poprzez działania legalne

- reformy, aktywna polityka socjalna i gospodarcza

- wysoki stopień kultury politycznej - nawyki przestrzegania prawa, troska o dobro wspólne

- rozbudowany samorząd - zadania władzy publicznej wypełniane przez społeczności lokalne

- wolności jednostek - zabezpieczenia przez państwo - granica ingerencji państwa w sferę życia prywatnego

38. Scharakteryzuj państwo faszystowskie

Państwo faszystowskie

• XX wiek, Europa

Przyczyny:

• kryzys po I wojnie światowej - ekonomiczny, społeczny i polityczny

• bezrobocie, strajki

• postanowienia traktatu wersalskiego

• strach przed ekspansją komunizmu - rewolucja w Rosji

• akceptowano ograniczenie wolności i demokracji

Włochy - Benito Mussolini

Niemcy - Adolf Hitler

Argentyna, Chorwacja, Grecja, Hiszpania, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Węgry

Cechy:

• kult siły i tężyzny fizycznej

• walka o byt - słabszy ulega silniejszemu

• człowiek - twardy, brutalny, agresywny, bez subtelnych reakcji i odczuć

• ograniczona rola kobiet ( „dzieci i kuchnia” )

• pełnia władzy w rękach wodza

• idee sprawiedliwości społecznej ( powszechna i bezpłatna oświata, likwidacja bezrobocia, wsparcie dla małych firm, świadczenia socjalne )

• w praktyce wiele nie zrealizowano

• olbrzymia rola propagandy

• kontrola nad gospodarką ( zachowano własność prywatną )

• rozbudowa policji politycznej

• likwidacja samorządu terytorialnego

• likwidacja opozycji

Stosunki ekonomiczno - społeczne

- nie zniesiono własności prywatnej (z wyjątkiem własności żydowskiej w Niemczech)

- kontrola nad gospodarką i planowanie

- elementy socjalne - jako idea solidarności - organizacje sportowo - rekreacyjne, akcje pomocy dla biednych, wspólne wycieczki pracowników

Stosunki polityczne

- budowa „państwa totalnego” - wprowadził do polityki Mussolini

- kult jednostki, wodza

- wódz- szefem rządu, ponad gabinetem, skupienie najważniejszych decyzji w państwie

- partia faszystowska była scalona z aparatem państwowym

- parlamenty - jako organy bez znaczenia; szczególne pełnomocnictwa dla wodza

- ograniczenie praw i swobód obywatelskich

- terror - rozbudowa aparatu policyjnego, służb specjalnych; obozy

39. Scharakteryzuj państwa trzeciego świata

Państwa trzeciego świata

• powstały po II wojnie światowej

• rozpad kolonializmu - państwa wyzwolone

• niski stopień rozwoju gospodarczego

• zróżnicowana struktura społeczna

• słabo rozwinięta struktura polityczna

• zróżnicowany zakres praw i swobód obywatelskich

Państwa Afryki, Azji, czy Ameryki Łacińskiej - elastyczne podejście

1943 - 1956 - niepodległość większości państw azjatyckich i północnoafrykańskich ( np. Indie, Pakistan, Egipt )

• Proces wyzwalania trwał kilkadziesiąt lat

• Próbowano adaptować systemy polityczne metropolii

• Ciągłe zamach stanu

• Żywiołowe ruchy polityczne

• Analfabetyzm ( brak szkół, nauczycieli, ośrodków naukowych )

• Konflikty na tle ideowym, kulturowym i etnicznym ( krwawe i brutalne )

Konieczność zmiany mentalności przywódców państw !

Struktura społeczno - ekonomiczna

- bardzo zróżnicowana

- początek - układ kapitalistyczny, feudalny, czy rodowo - plemienny

- duże wpływy szczepowych i lokalnych wodzów

- w przeciągu lat niezbyt wielkie zmiany

- małe środki na inwestycje, słaba kadra zarządzająca (niewielka) - powolna modernizacja

- w wielu krajach nastąpiło wręcz pogorszenie sytuacji; problemy z żywnością - głód

Struktura polityczna

- mieszanina różnych instytucji, organizacji, wspólnot ludzkich

- początkowo - wzorce starych metropolii - systemy parlamentarne, półprezydenckie; konstytucje - często zmieniane

- czasami nawiązywano do rodzimych tradycji - Nigeria

- próbowano sięgać do wzorców europejskich - systemy wyborcze

- budowa systemów partyjnych - w ramach zastępowania układów rodowo - plemiennych

- często władza publiczna w rekach wodzów klanów i plemion - próby przejęcia władzy przez wojskowych - częste zamachy stanu

- po pewnym czasie - budowano systemy jednopartyjne

- wąska baza - grupy klanowe, wojskowe, zawodowe

- partie przypominają ruchy społeczne

- w części krajów stabilny system wielopartyjny - Indie

- w innych feudalno - absolutystyczna monarchia - Arabia Saudyjska, monarchia konstytucyjna - Maroko; silne wpływy religijne - Iran

- ciągłe poszukiwania trwałych rozwiązań instytucjonalnych

40. Scharakteryzuj państwo socjalistyczne

Państwo socjalistyczne

„socjalizm” - od łac. „sociare” - łączyć ludzi; „socialis” - społeczny charakter; „societis” - społeczeństwo

• Karol Marks i Fryderyk Engels - twórcy idei

• Sprzeciw wobec idei indywidualizmu, liberalizmu, konserwatyzmu

• Kapitalizm - źródłem zła

- społeczna własność środków produkcji - państwo głównym właścicielem

- swobodni wytwórcy zatrudnieni w zakładach państwowych

- główna siła społeczna - klasa robotnicza i chłopstwo i wywodząca się z nich elita społeczna

- grupy społeczne mają formalnie deklarowane równe prawa

- elita partyjna partii rządzącej - najważniejszy wpływ na rządzenie

- osoby z różnych grup społecznych, służebni grupom przywódczym

1871 r. - Komuna Paryska

1917 r. - rewolucja w Rosji

1924 r. - Mongolia

Po drugiej wojnie światowej - państwa Europy Środkowo - Wschodniej

• państwa tzw. „demokracji ludowej”

1954 r. - Wietnam

1948 r. - Korea Północna

1949 r. - Chiny

1959 r. - Kuba

Państwa socjalistyczne nie były jednorodne

Cechy:

• silna uniformizacja stosunków społeczno - politycznych

• określona pozycja obywatela w państwie

• trzy grupy społeczne - robotnicy, chłopi, inteligencja

• w praktyce system momopartyjny

• tzw. fikcyjna demokracja ( fałszowanie wyników wyborów )

• szykanowanie opozycji politycznej

• dominacja własności państwowej

• kolektywizacja rolnictwa

Współcześnie:

- Korea Północna, Kuba, Chiny

Stosunki społeczno - gospodarcze

- państwowa własność środków produkcji - upaństwowienie najważniejszych dziedzin gospodarki

- kolektywizacja rolnictwa (poza Polską i Jugosławią)

- likwidacja prywatnej własności - poza drobnym handlem i rzemiosłem

- formalnie - dominująca rola klasy robotniczej

Stosunki społeczno polityczne

- monopolistyczna rola partii komunistycznej

- środki przymusu i przemocy aparatu państwowego wobec społeczeństwa

- ograniczenie swobód obywatelskich

- zakaz działalności opozycji

---