PRAWO KARNE - część ogólna

POJĘCIE PRAWA KARNEGO

PRAWO KARNE to zespół norm prawnych określających czyny społecznie szkodliwe, zwane przestępstwami, zasady odpowiedzialności za te czyny oraz kary, środki karne i zabezpieczające stosowane wobec ich sprawców.

W prawie karnym można wyróżnić 3 zakresy zagadnień:

1. Prawo karne materialne - za jaki czyn jaka kara,

2. normy procedury karnej - w jaki sposób wykryć przestępstwo, przestępcę i jego osądzić,

3. prawo karne wykonawcze - sposób działania po ustanowieniu wyroku, sposób odbywania kary.

Oprócz powszechnego prawa karnego wyróżnia się także jego wyspecjalizowane dziedziny:

1. prawo karne skarbowe - dotyczy spraw związanych z naruszeniem interesów finansowych Skarbu Państwa lub organów samorządu terytorialnego. Normuje odpowiedzialność za przestępstwa i wykroczenia skarbowe oraz postępowanie w tych sprawach.

2. prawo karne wojskowe - wiąże się ono z kręgiem żołnierzy, zapewniając dyscyplinę i gotowość obroną sił zbrojnych. Odpowiedzialność karna żołnierzy opiera się na tych samych zasadach co odpowiedzialność osób cywilnych, jednak z uwzględnieniem odrębności wynikającej ze specyfiki wojskowej.

3. przepisy dotyczące odpowiedzialności karnej nieletnich - dotyczą osób, które popełniły czyn zabroniony przez prawo i nie ukończyły jeszcze 17 roku życia. Stosuje się wobec nich środki wychowawcze i poprawcze orzeczone przez sąd rodzinny. Jeśli jest to jednak osoba, która ukończyła 15 lat i popełniła szczególnie ciężkie przestępstwo (zabójstwo, zamach terrorystyczny, kwalifikowane zgwałcenie, rozbój) to podlega działalności karnej przed sądem karnym (nie rodzinnym).

SZKOŁY PRAWA KARNEGO

Do II połowy XVIII w. panowała obiektywna ocena przy dochodzeniu do odpowiedzialności za popełnione przestępstwa. Do tego czasu sprawca odpowiadał za każde przyczynienie się do przestępstwa, karano za popełnieni przestępstwa a także za nie doniesienie o jego popełnieniu. Karano także zastępczo tzn. np. burmistrz miasta dawał głowę za rozruchy w mieście, karano też śmiercią zwierzęta. Wymiar sprawiedliwości w tym czasie miał charakter stanowy, rodzaje kar zależały od pozycji w społeczeństwie. W Polsce, jak i w większości państw, osobnemu prawu podlegała szlachta, odrębnemu mieszczanie a jeszcze innemu chłopi.

Od II poł. XIII w. pod wpływem postanowień IV Soboru Laterańskiego rozpowszechniły się tortury, jednakże znaczna krytyka spowodowała iż od XVI w. powoli ich się zakazywało. W Polsce zakaz tortur wszedł w roku 1776 r.

Pod wpływem filozofii Oświecenia w wieku XVIII rozpoczyna się okres przeobrażeń systemu prawa karnego materialnego i procesowego. Na gruncie idei filozofów: Montesquieu (Monteskiusz), Beccarii powstaje nowy model prawa i procesu karnego zapoczątkowany Deklaracją Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. i kodeksem karnym francuskim z 1791 r.

Model francuski nazwano modelem klasycznym prawa karnego materialnego. Cechy tego modelu to:

1. zasada nullum crimen sine lege et nulla poena sine lege (odpowiedzialność tylko za czyn zabroniony w ustawie, kara za czyn musi być przewidziana w ustawie);

2. zasada równości wszystkich wobec prawa;

3. zasada odpowiedzialności tylko za czyn zawiniony;

4. zasada odpowiedzialności za czyn, nie za myśli;

5. podział przestępstw na zbrodnie, występki i wykroczenia.

Za sprawą zwłaszcza Cesare Beccarii, autora książki „O przestępstwach i karach” 91764) powstała KLASYCZNA SZKOŁA PRAWA KARNEGO. Wywodziła się z przeświadczenia, że człowiek ma wolną wolę, a więc z wiary z INDETERMINIZM.

ZAŁOŻENIA SZKOŁY KLASYCZNEJ

1. przestępstwo musi być określone - zgonie z zasadą nullum crimen sine lege;

2. kara winna być proporcjonalna do zachowania się danego człowieka i ciężkości popełnionego czynu;

3. proces karny winien toczyć się na zasadzie legalizmu;

4. sprawca odpowiada tylko za czyn zawiniony - odpowiedzialność karna ma charakter oceny subiektywnej;

5. wyeksponowanie prewencji generalnej i indywidualnej - karą jest sankcja przewidziana w ustawie, wymierzana proporcjonalnie do zawinienia i wagi czynu, tak aby wpłynąć na innych, by przestępstw tych nie popełniali (prewencja generalna); ponadto kara winna być sprawiedliwą odpłatą i powinna powstrzymywać sprawcę przed popełnieniem przestępstwa w przyszłości (prewencja indywidualna).

Szkoła klasyczna kładła nacisk na zwalczanie przestępstw przy pomocy prewencji generalnej, stworzenie efektu społecznego odstraszania od dokonywania przestępstw.

W II poł. XIX w. pod wpływem filozofii Augusta Comte`a i Johna Stuarta Milla powstała SZKOŁA POZYTYWNA. Szkoła ta opierała się na postulacie włączenia wiedzy, nauki i samego człowieka do nauki prawa karnego. Wysuwała zasadę DETERMINIZMU człowieka. Wypowiadała się przeciwko uznaniu winy i naruszenia określonego zakazu karnego za podstawę odpowiedzialności. W to miejsce wstawiała pojęcie „niebezpieczeństwo społeczne sprawcy”, który różni się pod względem fizycznym, psychicznym od innych osób „normalnych”. To niebezpieczeństwo to stan zagrożenia, jaki dana osoba wywołuje w społeczeństwie. Szkołą ta postuluje, aby zamiast kary stosować tylko środki zaradcze, zabezpieczające przed sprawcą, a okres ich stosowania winien być uzależniony od stanu niebezpieczeństwa. Stosowanie prewencji indywidualnej - włączenie też metod naukowych, wiedzy w zwalczanie przestępstw.

TEORIA PETRARZECKIEGO - Społeczeństwo w swojej ewolucji winno zmierzać do wzajemnego szacunku.

FUNKCJE PRAWA KARNEGO MATERIALNEGO

FUNKCJA OCHRONNA - ma służyć zabezpieczeniu podstawowych praw, prawo karne ma chronić najważniejsze dobra społeczne i jednostkowe (ochrona bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, nietykalności jednostki - nawet skazanej, ochrony życia, wolności).

FUNKCJA SPRAWIEDLIWOŚCIOWA - stosowanie prawa karnego powinno zaspakajać poczucie sprawiedliwości, ma przewidywać adekwatną reakcję za naruszenie lub zagrożenie dobra prawnego. Funkcja ta ma utwierdzić społeczeństwo, iż sprawcy przestępstw są karani sprawiedliwie, proporcjonalnie do winy i szkodliwości społecznej popełnionego czynu.

FUNKCJA GWARANCYJNA - wiąże się z tym, że prawo karne oparte jest na Konstytucji i konwencjach międzynarodowych. Funkcja ta wymaga, aby ściśle określone były zarówno czyny zakazane, jak i kary i pozostałe środki karne. Funkcja ta zamyka się w hasłach: nullum crimen sine lege, lex retro non agit, nullum crimen sine culpa.

FUNKCJA MOTYWACYJNA - wiąże się z tym, iż prawo karne ma także stymulować pewne zachowania społeczne.

FUNKCJA PREWENCYJNO - WYCHOWAWCZA - polega na tym, że celem kary i innych środków karnych nie jest wyłącznie represja za popełnione czyny, lecz także zapobiegawcze i wychowawcze oddziaływanie na sprawcę oraz społeczeństwo, które ma przeciwdziałać naruszaniu prawa.

FUNKCJA KOMPENSACYJNA - akcentuje potrzebę uwzględniania przez prawo karne interesów ofiar przestępstw. Realizowana jest przez zaliczenia do środków karnych obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu (art. 46 § 1 kk.).

ZASADY PRAWA KARNEGO

Zasady wynikające z części ogólnej prawa karnego to:

1. Nullum crimen sine lege - odpowiadać można jedynie za popełnienie czynu, który zabroniony jest w ustawie,

2. Nullum crimen sine culpa - nie ma przestępstwa jeśli sprawcy czynu zabronionego nie można przypisać winy,

3. Odpowiedzialność karna za czyn - aby stwierdzić przestępstwo musi zaistnieć czyn, nie może to być pogląd ani myśl,

4. Zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej - nie ma odpowiedzialności zbiorowej, każdy odpowiada za siebie; odpowiedzialność osobista - nie można scedować wykonania kary na inna osobę (np. odpłatnie).

5. Zasada humanizmu - człowiek jest największym dobrem, trzeba chronić praw jednostki, nie można dopuszczać do znęcania się nad drugim człowiekiem,

6. Nullum crimen, nulla poena sine lege - zasada wprowadzona w Deklaracji Praw Człowieka, dotyka wszystkich dziedzin prawa. Wiąże się z tym, iż:

1. prawo karne musi być prawem zawartym w ustawach (nie ma zasady powielaczowej)

2. przepisy prawa karnego muszą być podane maksymalnie dokładnie, muszą być sprecyzowane,

3. nie dopuszcza się analogii na niekorzyść oskarżonego,

4. prawo nie może działać wstecz,

5. kara za przestępstwo musi być przewidziana w ustawie, nie może być to wolne uznanie stosującego prawo.

Normy prawa karnego muszą być normami zapisanymi w ustawie, Konstytucji, w umowach międzynarodowych (ratyfikowanych i ogłoszonych). Orzecznictwo nie stanowi źródła prawa.

ANALOGIA W PRAWIE KARNYM

W przypadku braku normy prawnej regulującej daną kwestię, odnoszącej się do danej sytuacji powstaje problem prawny.

W przypadku norm prawa karnego można wówczas zastosować analogię, ale tylko gdy weźmie się pod uwagę dwa zakazy, dotyczące

1. zakresu przedmiotowego - niedopuszczalne jest stosowanie w drodze analogii środków przymusu procesowego,

2. zakresu podmiotowego - niedopuszczalna jest analogia na niekorzyść sprawcy i innych stron procesowych.

Rozróżnia się:

1. ANALOGIĘ LEGIS - polega na wypełnianiu luki prawnej przez stosowanie normy prawnej najbardziej zbliżonej do danej sytuacji (chodzi tu o lukę prawną, a nie o zamierzony brak uregulowania prawnego),

2. ANALOGIĘ IURIS - polega na tworzeniu nowej normy prawnej poprzez wysuwanie jej z całokształtu systemu prawnego.

Na gruncie prawa karnego procesowego analogia jest w zasadzie dopuszczalna, ale pod warunkiem, że nie będzie powodować ograniczenia lub zniesienia praw obywatelskich.

ZASADA LEX RETRO NON AGIT

Zasada ta jest gwarancją stanu pewności prawnej co do czynów, które mogą powodować odpowiedzialność karną. Zasadę te wyraża art. 1 § 1 kk. Oznacza ona, że nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej za czyn, który nie został zabroniony pod groźbą kary przed jego popełnieniem przez należycie uchwaloną i ogłoszoną ustawę (w DZ. U.).

Odstępstwem od tej zasady jest dekret z 31.08.1944 r. o wymiarze kary dla zbrodniarzy faszystowsko - hitlerowskich. Zgodnie z dekretem i ustawą z dn. 22.04.1964 r. zbrodnie ludobójstwa nie ulegają przedawnieniu.

Ustawa karna z reguły określa datę wejścia jej w życie, z tym że nie może być to data wcześniejsza od daty ogłoszenia tej ustawy w Dz. U. Okres między ogłoszeniem ustawy a wejściem jej w życie nosi nazwę vacatio legis.

PRAWO INTERTEMPORALNE (międzyczasowe)

Problematykę wynikającą ze zmiany ustawy karnej regulują zasady prawa intertemporalnego. Zgodnie z tymi zasadami, jeśli w czasie popełnienia czynu zabronionego obowiązywała inna ustawa karna, niż w czasie orzekania w sprawie o ten czyn, to należy zastosować ustawę obowiązującą, jednakże o ile nie doprowadzi to do pogorszenia sytuacji sprawcy (art. 4§ 1 kk.). Tzn. jeżeli ustawa wcześniejsza była względniejsza dla sprawcy to należy zastosować ustawę wcześniejszą a nie obowiązującą.

Ocenę względności ustawy określa się opierając na zasadach oceny, zgodnie z którymi:

1. należy ustalić, która ustawa jest względniejsza w konkretnej sytuacji sprawcy, przy uwzgl. cech sprawcy i istotnych okoliczności czynu,

2. oceniając nie można opierać się jedynie na kryterium rodzaju i wysokości sankcji, ale należy uwzgl. warunki wymiaru kary lub środka karnego, możliw. nadzwycz. złagodzenia kary lub jej warunkowego zawieszenia.,

3. nie jest dopuszczalne stosowanie przepisów jednej i drugiej ustawy, lecz na podstawie ww. kryteriów trzeba wybrać jedną z ustaw.

Można też zastosować ustawę pośrednią, tzn. taką, która obowiązywała w okresie między popełnieniem czynu a orzekaniem w sprawie o ten czyn - o ile jest ona względniejsza dla sprawcy.

Jeśli ustawodawstwo zmieni się już po prawomocnym osądzeniu sprawcy a czyn wg nowej ustawy jest objęty prawomocnym wyrokiem zagrożonym karą niższą od orzeczonej - to obniża się ją do wysokości górnej granicy zagrożenia przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie.

W przypadku zaś, gdy sprawca został skazany na karę pozbawienia wolności, która nie została jeszcze wykonana a nowa ustawa przewiduje za dany czyn jedynie karę grzywny lub karę ograniczenia wolności, to wówczas orzeczoną karę pozbaw. wolności zamienia się na wymienione kary wolnościowe. 9wówczas zastosowanie ma przelicznik 1 m-c pozbaw. wolności = 60 stawkom dziennym grzywny lub 2 m-com ogranicz. wolności).

Inaczej sytuacja kształtuje się, gdy w chwili popełnienia czynu zabronionego, był on zabroniony pod groźbą kary, ale przed prawomocnym osądzeniem sprawcy nastąpiła depenalizacja. Wówczas w zależności od etapu postępowania karnego - jeżeli zostało wszczęte - należy je umorz. lub wydać wyrok uniewinniający.

Jeśli zaś depenalizacja nastąpiła po prawomocnym skazaniu za czyn i gdy jest ona całkowita, to skazanie sprawcy ulega zatarciu z mocy prawa (art. 4 § 4), czyli zostaje umorz. postęp. wykonawcze, usuwa się notowanie o skazaniu z Centralnego Rej. Skazanych, zaś wyroki już wykonanie nie podlegają restytucji (np. zapł. grzywny)

Jeśli wg nowej ustawy dany czyn nie jest już występkiem, lecz wykroczeniem nie dokonuje się depenalizacji, lecz obejmuje to dekryminalizacja, która polega na przekształceniu się przestępstwa w wykroczenie i tak też osądzane.

MIEJSCE I CZAS POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA

Prawo karne przewiduje wiele zasad, które wiążą się stosowanie polskiej ustawy karnej z miejscem popeln. przestępstwa, obywatelstwem sprawcy i charakterem popełn. czynu. Zasady te maja zarówno charakter prawa krajowego, jak i są związane z międzynarodową współpracą w dziedzinie ścigania i karania sprawców przestępstw.

Z punktu widzenia prawa polskiego najistotniejsze są zasady określające stosowanie jurysdykcji krajowej.

Ważne znaczenie w kontekście powyższych zasad ma ustalenie miejsce popełnienia przestępstwa. Chodzi tu o to, czy przestępstwo zostało popełn. na terytorium RP czy tez zagranicą.

Wg art. 6 § 2 przestępstwo uważa się za popełnione w miejscu:

1. gdzie sprawca działa, lub zaniechał działania do którego był zobowiązany,

2. gdzie skutek przestępny nastąpił (w przestępstwie skutkowym),

3. gdzie wg sprawcy skutek miał nastąpić (usiłowanie dokonania przestępstwa skutkowego).

Z powyższego wynika, że przestępstwo może być popełnione w różnych miejscach, tzw. teoria „wszędobylstwa”. Może więc dojść do problemu ustalenia właściwości miejscowej sądu. W takim przypadku sprawę rozpatruje sąd, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze. W przypadku, gdy problem ten dotyczy przestępstw popełnionych zarówno w Polsce, jak i zagranicą to kolizje takie rozstrzygają umowy międzynarodowe.

W związku z miejscem popełnienia przestępstwa dominujące znaczenie ma zasada terytorialności, iż „ustawę polską stosuje się do sprawcy, który popełnił przestępstwo na terytorium RP, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym”. Dopuszczalne są odstępstwa od tej reguły na podstawie umowy międzynarodowej, w której RP jest stroną (art. 5 kk).

Zgodnie z zasadą terytorialności - odpowiedzialności na podstawie pr. polskiego podlega sprawca, który popełnił przestępstwo na terenie RP bez względu na to czy jest obywatelem polskim czy też cudzoziemcem.

Wyjątkiem są jedynie immunitety dyplomatyczne i konsularne, chyba, że państwo wydające taki immunitet uchyli.

Ponadto istnieją także immunitety krajowe, które wykraczając poza zasadę terytorialności.

Przy zastosowaniu tej zasady podstawowe znaczenie ma określ. pojęcia „terytorium RP”. Zgodnie z ustawą o ochr. granicy państwowej i ustawie o obszarach morskich i administracji morskiej: terytorium RP obejmuje obszar zmieni oddzielony granicami państwa, głąb ziemi (bez ograniczeń) i słup powietrzny nad obszarem (90 km) oraz morskie wody terytorialne, które obejmują pas 12 mil morskich od linii brzegowej. Zasada ta rozciąga się też na polskie statki wodne i powietrzne bez wzgl. na jakim obszarze się znajduje. Statek taki nie jest częścią RP, lecz jurysdykcja polska rozciąga się na nie.

CZAS PRZESTĘPSTWA

Kodeks karny w art. 6§ 1 określa, że przestępstwo uważa się za popełn. w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był zobowiązany. Czasem popełnienia przestępstw skutkowych jest czas zabronionego działania lub zaniechania niezależnie od tego, czy ich dokonanie następuje z chwilą zaistnienia skutku spowodowanego tym działaniem lub zaniechaniem czy też nie.

Ustalenie czasu przestępstwa ma znaczenie przy ustalaniu czy czyn był zabroniony przez ustawę w czasie jego popełnienia i jaką ustawę karną zastos. w przypadku zmiany ustawodawstwa, a także ma znaczenie przy ustaleniu czy sprawca czynu osiągnął wiek odpowiedzialności karnej (17 lat, bądź w niektórych przypadkach wykazanych w art. 10§2 kk - 15 lat). Ponadto ważne jest określ. kwestii poczytalności sprawcy, która warunkuje jego odpowiedzialność.

Zgodnie z art. 31 § 1 nie popełnia przestępstwa, kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego, przejściowego zakłócenia czynności psychicznych nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swym postępowaniem - nie dotyczy to jednak upojenia alkoholowego lub odurzenia środkami odurzającymi.

Inaczej jest przy przestępstwach wieloczynowych. Za czas popełnienia przestępstwa przyjmuje się ostatnie za składających się na przestępstwo zachowań należących do jego istoty.

Tak samo w przestępstwach ciągłych - tu również za czas popełnienia przest. uważa się ostatnie zachowanie wchodzące w jego skład.

W przypadku przestępstw dotyczących zaniechania - za czas ich popełnienia przyjmuje się ostatni moment, w którym sprawca mógł jeszcze zrealizować ciążący na nim obowiązek.

Tą samą regułę stosuje się do przestępstw trwałych, które polegają na wywołaniu i utrzymaniu przez pewien czas stanu bezprawnego - np. bezprawne pozbawienie wolności (porwanie).

PRAWO KARNE MIĘDZYNARODOWE JAKO CZĘŚĆ PRAWA POLSKIEGO I JEGO ZASADY

Prawo karne międzynar. to zbiór norm prawnych określających:

1. zasady odpowiedzialności za przestępstwo popełnione za granicą oraz w Polsce przez cudzoziemca (pr. karne międzynarod. mater.)

2. zakres immunitetu konsularnego i dyplomatycznego, czynności procesowe, ekstradycję, ściganie i wykonywanie wyroków zagranicznych oraz przekazywanie wyroków skazujących cudzoziemców do wykonania zagranicą (pr. karne międzynar. proces.)

Prawo karne międzynarod. materialne składa się z kilku zasad:

1. zasada terytorialności - za czyn zabroniony, popełniony na teryt. RP, na polskim statku wodnym lub powietrznym odpowiada każdy sprawca, bez względu na to czy jest obywatelem polskim czy cudzoziemcem,

2. zasada obywatelstwa - zasada narodowości podmiotowej - ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą, tzn. niezależnie od odpowiedzialności karnej w danym państwie zostanie on po powrocie do Polski również pociągnięty do takiej odpowiedzialności. Obowiązuje tu zasada - warunek podwójnej karalności (art. 111 § 3),

3. zasada narodowości przedmiotowej ograniczonej (przedmiotowa zwykła, realna, narodowości biernej) - stosuje się ustawę karną polska do cudzoziemca, który popełnił przestępstwo za granicą skierowane przeciwko interesom RP, obywatela polskiego, polskiej os. prawnej, polskiej jedn. organizac. nie posiadającej osobowości prawnej. Obowiązuje tu zasada - warunek podwójnej karalności (art. 111 § 3),

4. zasada narodowości przedmiotowej obostrzonej albo nieograniczonej (ochronna) - ustawa polska ma zastosowanie bez wzgl. na obywatelstwo. Nie obowiązuje tu warunek podwójnej karalności - wystarczy zakaz karny obowiązujący tylko w Polsce. Odpowiada się na jego podstawie w razie popełnienia przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu RP, polskim urzędom lub funkcjonariuszom publ., istotnym polskim interesom gospodarczym oraz za składanie fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego.

5. Zasada uniwersalna - odpowiedzialności konwencyjnej - represji wszechświatowej - odnosi się do obywateli polskich i cudzoziemców, nie wymaga warunku podwójnej karalności. Ustawę polską stosuje się do osób, które postanowiono nie wydawać, w związku z popełn. przestępstwa za granicą, a RP jest zobowiązana do ich ścigania na podstawie umów międzynarodowych. Istotą jest, aby przestępstwa wymierzone w całą społeczność międzynarodową nie były bezkarne. Polska jest zobowiązana umowami do wprowadzenia do prawa karnego zakazu niektórych czynów i ścigania ich bez względu na miejsce ich popełnienia - np. ludobójstwo.

6. zasada suwerenności (art. 114 § 1) - orzeczenie zapadłe za granicą nie stanowi przeszkody do wszczęcia postępowania karnego o to samo przestępstwo w kraju. Sąd jednak ma obowiązek zaliczyć na poczet orzeczonej kary rzeczywistego pozbaw. wolności za granicą oraz wykonywaną tam karę, uwzględniając różnice zachodzące między tymi karami.

Prawo karne międzynarodowe procesowe obejmuje m.in.:

1. EKSTRADYCJĘ: a) czynną - żądanie RP i związane z tym postępowanie, aby państwo obce wydało wskazaną w żądaniu osobę lub rzecz; b) bierną - postępowanie na terenie państwa polskiego w wyniku żądania obcego państwa, aby wydano mu osobę lub rzecz.

W przypadku ekstradycji biernej istnieją dwa rozwiązania:

1. jeżeli sąd wyda postanowienie o niedopuszczalności wydania obywatela lub przeczy - wydanie nie może nastąpić,

2. gdy sąd wyda postanowienie, że wydanie jest dopuszczalne wówczas ostateczna decyzja należy do Min. Sprawiedliwości.

1. PRZEJĘCIE I PRZEKAZANIE DO ŚCIGANIA KARNEGO:

1. przejęcie ścigania - polega na złożeniu wniosku do właściwego organu państwa obcego o przekazanie do Polski ścigania karnego obywatela polskiego, który w tymże państwie popełnił przestępstwo. Można też przyjąć wniosek o przejęcie ścigania obywatela polskiego od organu obcego państwa,

2. przekazanie ścigania karnego - te zrezygnowanie z postępowania karnego przeciwko cudzoziemcowi, który popełnił przestępstwo w Polsce i wystąpienie z wnioskiem do właściwego organu państwa obcego (lub akceptacja skierowania do Polski wniosku organu obcego) o przeprowadzenie w tymże państwie postępowania karnego,

1. PRZEJĘCIE I PRZEKAZANIE OSÓB DO WYKONANIA WYROKU (podobnie jak w pkt 2) - osoba ukarana w obcym państwie może na swój wniosek odbywać karę w Polsce. wyrok powinien być wykonywany w zasadzie w państwie, w którym skazany ma stałe miejsce zamieszkania (nie ma trudności w porozumiewaniu się ze skazanym i ma on możliwość utrzymania kontaktu z rodziną).

Prawo karne międzynarodowe procesowe określa też zakres immunitetów konsularnych i dyplomatycznych.

POJĘCIE PRZESTĘPSTWA

Istnieją dwie metody definiowania przestępstwa:

1. formalna - polega na określeniu w oparciu o cechy prawne (ustawowe)

2. materialna - odwołuje się do ujemnej społecznie treści czynu uznanego za przestępstwo.

DEFINICJA FORMALNA (szkoła klasyczna) - przestępstwem jest zachowanie człowieka (działanie lub zaniechanie) zabronione pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia, którego znamiona zostały określone w tej ustawie i którego społeczna szkodliwość jest wyższa niż znikoma.

Kodeks karny nie podaje definicji „wprost”. Wyprowadza się ją natomiast z przepisów wskazujących elementy istotne przestępstwa, takich jak: czyn zabroniony, pod groźbą kary, przez ustawę, w czasie jego popełnienia. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego szkodliwość społeczna jest znikoma.

Nie popełnia przestępstwa przestępca czynu zabronionego, jeśli nie można mu przypisać winy w trakcie popełniania czynu. Zatem istotnym elementem przestępstwa jest również wina sprawcy.

Każde przestępstwo jest czynem zabronionym, ale nie każdy czyn zabroniony jest przestępstwem.

Należy wiec stwierdzić, iż:

1. nie ma odpowiedzialności karnej bez czynu,

2. nie ma odpowiedzialności karnej bez zakazu zawartego w ustawie,

3. nie ma odpowiedzialności karnej bez społecznej szkodliwości czynu,

4. nie ma odpowiedzialności karnej bez winy.

Odpowiedzialność karna może być związana tylko z takim zachowaniem się człowieka, które może być uznane za czyn.

CZYN ten nie uzasadnia sama naganna myśl dopóki nie przybierze ona zewnętrznego kształtu, czyli musi być on uzewnętrzniony, zależny od woli człowieka i musi on wywoływać pewne skutki społeczne, aby uznać go za czyn odpowiedzialności karnej.

Czynem w rozumieniu prawa karnego może być nie tylko działanie, ale również i bezczynność, jeśli istniał obowiązek podjęcia określonego działania.

ZANIECHANIE - w rozumieniu prawa karnego to nie prosta bezczynność, lecz bezczynność ukierunkowana wyrażająca się w niewykonaniu działania, do którego dana osoba w danej sytuacji była obowiązana.

ZABRONIENIE jakiegoś typu czynu przez ustawę jest formalnym elementem przestępstwa i następuje przez określenie w ustawie jego znamion oraz grożącej mu kary z tytułu popełnienia tego czynu. W ten sposób zostaje nadana czynowi cecha bezprawności karnej.

Bezprawność karna jest to sprzeczność z normami prawa karnego, naruszenie zakazu lub nakazu zawartego w tym prawie

POJĘCIE ZBRODNI, WYSTĘPKU I WYKROCZENIA

Przestępstwo obejmuje jedynie zbrodnie i występki. Kryterium podziału czynów karalnych na przestępstwa zbrodni lub występki stanowi wysokość zagrożenia karą.

ZBRODNIE - to czyny zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat lub karą surowszą.

WYSTĘPKI - to czyny zagrożone karą przekraczającą 1 m-c pozbawienia wolności, 1 m-c ograniczenia wolności lub karą 30 stawek dziennych grzywny.

WYKROCZENIA - to czyny zagrożone karą aresztu od 5 do 30 dni, do 1 m-c ograniczenia wolności, grzywną do 5.000 zł lub naganą.

Grzywna - kodeks karny posługuje się systemem grzywien w stawkach dziennych, zaś kodeks wykroczeń - grzywną kwotową. Jednak gdy wysokość grzywny przekroczy kwotę 5.000 zł to staje się on występkiem.

POJĘCIE CZYNU JAKO PODSTAWY ODPOWIEDZIALNOŚCI

CZYN - to zachowanie człowieka stanowiące rezultat decyzji woli, będącej efektem skomplikowanego procesu oddziaływania różnych bodźców kształtujących motywację do tego zachowania.

CZYNEM jest tylko świadome zachowanie się człowieka.

W rozumieniu prawa karnego czyn nie zachodzi w przypadku, gdy na człowieka został wywarty przymus:

1. fizyczny - absolutny, np. skrępowanie, odurzenie siłą,

2. względny - oddziaływanie środkami fizycznymi (biciem) lub psychicznymi (groźbą) na decyzję woli człowieka.

Nie są też czynem ruchy wykonane w stanie ataku padaczki, w silnej gorączce, itd.

WINA (STRONA PODMIOTOWA PRZESTĘPSTWA)

Kodeks karny nie definiuje pojęcia „wina”. Jednakże w wyjaśnieniach ustawodawca wyraźnie stoi na gruncie teorii normatywnej połączonej z psychologicznymi przesłankami winy.

Do głównych teorii winy zalicza się:

1. teorię psychologiczną - najstarsza - ujmuje winę jako stosunek psychiczny sprawcy do czynu zabronionego. Obejmuje ona psychologiczną teść umyślności, gdzie występuje zamiar popełnienia czynu zabronionego, nie obejmuje nieumyślności - gdzie brak zamiaru (odrzucana we współczesnej nauce lub uzupełniana elementami normatywnymi),

2. teorię normatywną - wyrosła na gruncie nauki niemieckiej. Opiera się na założeniu, że istota winy polega na tym, że sprawcy można zarzucić podjęcie wadliwej decyzji woli lub naruszenie zasad ostrożności, których przestrzeganie miało zapobiec popełnieniu takiego czynu.

Ujęcie winy nie może ograniczać się do samej ujemnej oceny. Tak więc winą jest zarzucalny z punktu widzenia wymagań ustawy stosunek sprawcy do realizacji rzeczywistości objętej znamionami czynu zabronionego. Stosunek ten może wyrażać się w zamiarze popełnienia czynu zabronionego albo świadomym lub nieświadomym lekceważeniu obowiązku ostrożności. Wobec tego rozróżnia się winę umyślną i nieumyślną.

Do przesłanek normatywnych, które określają zarzucalność osobistą należą:

1. zdolność do zawinienia,

2. możliwość rozpoznania przez sprawcę bezprawności czynu,

3. „normalna sytuacja motywacyjna”, w której sprawca może dokonywać wyboru postępowania.

WINA UMYŚLNA, WINA NIEUMYŚLNA, ZAMIAR

Rozróżnia się dwa rodzaje winy:

1. umyślną

2. nieumyślną

Sednem winy umyślnej jest zamiar popełnienia czynu zabronionego, który może występować w dwóch formach:

1. zamiaru bezpośredniego - dolus directus,

2. zamiaru ewentualnego (wynikowego) - dolus eventualis,

Samo pojęcie zamiaru pochodzi z okresu prawa rzymskiego.

Istotą zamiaru jest świadome ukierunkowanie aktywności człowieka na realizację czynu odpowiadającego znamionom czynu zabronionego.

Istotnymi elementami zamiaru są: świadomość i decyzja działania.

Świadomość - bez niej zamiar nie może istnieć. Chodzi o to, że w sferze świadomości człowieka muszą znaleźć odbicie te cechy konkretnego zachowania się, które odpowiadają znamionom czynu zabronionego.

ZAMIAR BEZPOŚREDNI - polega na tym, że sprawca chce popełnić czyn zabroniony. Zamiar dokonania czynu zabronionego jest aktem woli, którego istnienie uwarunkowane jest świadomością, bowiem nie sposób wyobrazić sobie akt woli bez świadomości czego ona dotyczy.

W przypadku przestępstw formalnych świadomością i wolą muszą być objęte znamiona zabronionego zachowania się.

W przypadku zaś przestępstw skutkowych (materialnych) także w ustawie skutek.

Zamiaru popełnienia czynu zabronionego w postaci „chcenia” nie należy mylić z pragnieniem jego popełnienia ani uzależniać od określonej motywacji. W przypadku określonej motywacji, uzależnionej od szczególnego nastawienia psychicznego można mówić o przestępstwie kierunkowym, np. zabór rzeczy „w celu” przywłaszczenia.

ZAMIAR EWENTUALNY - zamiar ten oparty jest na stwierdzeniu „godzi się”. Polega on na tym, że sprawca wprawdzie nie chce popełnić czynu zabronionego, ale przewiduje realną możliwość jego popełnienia i na to się godzi.

Cel, do którego dąży sprawca może być osiągnięty tylko przy równoczesnym wprowadzeniu prawdopodobieństwa nastąpienia skutku ubocznego, który sprawca sobie uświadamia. Równocześnie sprawca nie ma wpływu na bieg wydarzeń tak, iż działając musi kwestie jego nastąpienia pozostawić w grze uruchomionych przez siebie sił zewnętrznych. Stopień prawdopodobieństwa nastąpienia tego skutku ubocznego jest na tyle poważny, że sprawca rozsądnie oceniając sytuację sądzi, iż tego skutku nie uniknie. Nie jest bowiem w stanie - wg swego przekonania - zapewnić jego uniknięcia.

O zamiarze ewentualnym wnioskować można na podstawie okoliczności i sposobu popełnienia czynu, a także zachowaniu się sprawcy po popełnieniu czynu.

Nie można go domniemywać, lecz trzeba wykazać, iż rzeczywiście zachodził on w psychice sprawcy

Nieumyślna wina ma postać nazwaną w języku prawniczym jako „lekkomyślność” i jako „niedbalstwo”.

LEKKOMYŚLNOŚĆ - polega na świadomym naruszeniu obowiązku ostrożności. Jest to postać winy, w której sprawca uświadamia sobie możliwość popełnienia czynu zabronionego, ale w odróżnieniu od umyślności - czynu tego nie ma zamiaru popełnić. Obowiązek ostrożności określają okoliczności dotyczące:

1. obowiązków na danym stanowisku, wykonywanej funkcji (lekarz, projektant budynku),

2. czynności związanych z obowiązkiem ostrożności (kierowcy, operator dźwigu),

3. podjęcia określonych zadań, z którymi wiąże się wymagana ostrożność (organiz. imprez widowiskowych, opiekun do dziecka).

NIEDBALSTWO (negligentia) - różni się od lekkomyślności brakiem świadomości sprawcy, Że narusza zasady ostrożności, których miał obowiązek przestrzegać. Obowiązek zachowania wymaganej ostrożności ma charakter obiektywny, natomiast możliwość przewidywania przez sprawcę możliwości popełnienia czynu zabronionego musi być oceniana indywidualnie, w zależności od poziomu wiedzy, inteligencji i cech osobowości sprawcy.

Uwagę należy zwrócić na fakt, iż zbrodnię można popełnić wyłącznie z winy umyślnej, występek - także z winy nieumyślnej.

USTAWOWE ZNAMIONA CZYNU ZABRONIONEGO

Ustawowe znamiona wyznaczają zespół charakterystycznych cech czynu zabronionego, tworzących zarys typu przestępstwa.

W ten sposób poszczególne zespoły znamion tworzą typ przestępstw, którym nadaje się różne nazwy: zabójstwo, zgwałcenie, rozbój.

USTAWOWE ZNAMIONA DOTYCZĄ:

1. cech podmiotu,

2. cech strony podmiotowej - określenie winy, zamiaru,

3. cech przedmiotu ochrony,

4. cech strony przedmiotowej - opisu zabronionego zachowania się, ewentualnie jego skutku, okoliczności.

W prawie karnym ustawowe znamiona czynów zabronionych dzieli się na:

PODZIAŁ I

1. nazwowe - np. „kto kradnie z włamaniem”,

2. opisowe - opisuje fałszerstwo dokumentów

PODZIAŁ II

1. wartościujące - ich interpretacja zależy w pewnym stopniu od podmiotu stosującego prawo (sądu) - np. kto „znieważa”, „upija”, „ogranicza”,

2. normatywne - posługują się one pojęciami języka prawnego, np. „niewypłacalność”, „upadłość”.

PODMIOT PRZESTĘPSTWA I CECHY PODMIOTU

Podmiotem przestępstwa - sprawcą, może być tylko osoba fizyczna, która osiągnęła odpowiedni wiek i jest poczytalna.

Granicę wieku odpowiedzialności karnej określono w polskim prawie jako ukończenie 17 roku życia, jednakże w niektórych przypadkach za przestępstwo może odpowiadać osoba, która ukończyła 15 lat (za szczególnie ciężkie przestępstwa - art. 10§2).

Nie ponosi odpowiedzialności karnej na zasadach określonych w prawie karnym osoba prawna lub inny twór zbiorowy. Odpowiedzialność karna jest bowiem rodzajem odpowiedzialności osobistej, której podstawową przesłanką jest wina sprawcy czynu zabronionego. Nie podważa tej zasady nakładanie kar pieniężnych na przedsiębiorstwa, chociaż nie są one pozbawione elementów karnych, jednakże kary te mają charakter sankcji typu administracyjnego.

Przestępstwa z uwagi na cechy podmiotu dzieli się na:

1. POWSZECHNE - ogólnosprawcze - może je popełnić każdy prawnie odpowiedzialny człowiek (osoba poczytalna, która osiągnęła odpowiedni wiek)

Podmiot powszechny jest określony za pomocą zaimka „kto” - bez bliższych określeń

2. INDYWIDUALNE - podmiotem może być jedynie osoba, która ma określone w ustawie właściwości wyróżniające ją z kręgu innych osób (intraneus).

Podmiot indywidualny jest określony zazwyczaj za pomocą rzeczownika, np. żołnierz, funkcjonariusz, matka. Może być oznaczony także za pomocą zaimka „kto”, ale dalsze określenia muszą indywidualizować dany podmiot.

PRZESTĘPSTWA INDYWIDUALNE dzieli się na:

1. WŁAŚCIWE - indywidualne cechy (właściwości) danego podmiotu są warunkiem przestępczości czynu, np. przestępstwa żołnierzy, funkcjonariuszy publicznych,

2. NIEWŁAŚCIWE - właściwości podmiotu nie są warunkiem odpowiedzialności, ale wpływają na jej zaostrzenie lub złagodzenie (powoduje to, że są to przestępstwa kwalifikowane lub uprzywilejowane), np. w szoku poporodowym, w afekcie, ze szczególnym okrucieństwem.

PRZEDMIOT I STRONA PRZEDMIOTOWA PRZESTĘPSTWA

Przedmiotem przestępstwa (ochrony, zamachu) to dobro prawne, w które godzi przestępstwo: wolność, dobro rodziny, życie człowieka, prawa majątkowe. Dzieli się je na rodzajowe i indywidualne. Rodzajowe - to wolność, indywidualne - to wolność od groźby, wolność seksualne.

Jeżeli ten sam przepis chroni nie jedno, a kilka dóbr mówi się o złożonym przedmiocie ochrony, przy czym ocenia się, który z przedmiotów jest bliższy, a który dalszy. W przestępstwie rozboju cudza rzecz ruchoma jest przedmiotem bliższym, zaś wolności i integralność cielesna jednostki - dalszym.

ZNAMIONA STRONY PRZEDMIOTOWEJ

Do znamion tych zalicza się:

1. czyn określony przez czasownik:

• działanie - podjecie określonych czynności celowych - wykonanie, zabór, groźba,

• zaniechanie - celowe powstrzymanie się od działania, które podmiot mógł i powinien był podjąć. Uchylenie się od obowiązku np. nieudzielanie pomocy, zatajenie, uchylanie się,

sposób i okoliczności popełnienia czynu - są to znamiona szczególne, np. przemoc, groźba, podstęp. Występują w dyspozycji niektórych tylko typów przestępstw.

czas i miejsce popełnienia czynu zabronionego, określenie czasu: naruszenie nietykalności funkcjonariusza „podczas”, „w związku” z pełnieniem obowiązków, określenie miejsca: wdarcie się do „cudzego mieszkania” - wskazanie miejsca wyraźnie, albo też działanie w miejscu publicznym (ulica, restauracja).

skutek czynu - pojęcie skutku obejmuje wywołanie określonej zmiany będącej następstwem czynu. W związku ze skutkiem przestępstwa dzieli się na:

• materialne - do jego znamion należy spowodowanie określonego w ustawie skutku, uszkodzenie, rozstrój zniszczenie;

Oznacza to, że jeśli określony w ustawie skutek nie nastąpi to mówi się o usiłowaniu a nie o dokonaniu przestępstwa

• formalne - wywołanie skutku nie jest wymagane, albowiem samo postępowanie sprawcy jest już karalne, np. składnie fałszywych zeznań, kierowanie ruchem drogowym w stanie upojenia alkoholowego, w stanie nietrzeźwym.

W przypadku przestępstw formalnych skutek nie jest warunkiem ich dokonania, jednakże gdy zostanie on spowodowany wpływa zaostrzająco na wymiar kary (przestępstwo formalne kwalifikowane).

Do strony podmiotowej przestępstwa zalicza się winę i jej rodzaje, które omówiono wcześniej.

ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY

Obiektywnym warunkiem odpowiedzialności za przestępstwo skutkowe jest ustalenie związku przyczynowego między zachowaniem się sprawcy a określonym w ustawie skutkiem. Można mówić o związku przyczynowym tylko wówczas, gdy jest on istotnym elementem warunkującym następstwo czynu, zaś skutek musi być normalnym, typowym następstwem tego działania.

Rozróżnia się 3 teorie związku przyczynowego:

1. teoria ekwiwalencyjna - równorzędności warunków - zakłada obiektywny charakter związku przyczynowego, wg niej skutek składa się z wielu warunków, a ustalenie, że zachowanie człowieka jest przyczynowe wystarczy określić na jednym z tych warunków, bez którego zaistnienia skutek by nie nastąpił.

2. teoria przeciętnej przyczynowości - (adekwatna) - istnienie związku przyczynowego ze skutkiem jest wówczas, gdy skutek jest „typowym” następstwem czynu. Typowy charakter określa się na podstawie obserwacji życia.

3. teoria relewancji - istotną przyczyną jest tylko takie zachowanie się człowieka, które jest warunkiem skutku, a ponadto realizuje znamiona wykonawcze czynu zabronionego, stwarzając niebezpieczeństwo dla chronionego w danym zespole znamion - dobra prawnego. Kryterium pełni tu funkcja czasownikowa, np. kto „zabija”, „zabiera”, „pozbawia”.

PRZESTĘPSTWA UPRZYWILEJOWANE I KWALIFIKOWANE

Oprócz postaci zasadniczej (typ podstawowy) przestępstwa mają typy kwalifikowane i uprzywilejowane:

PRZESTĘPSTWO KWALIFIKOWANE - okoliczności tworzące typ kwalifikowany to:

1. szczególne okoliczności czynu - musza być objęte umyślnością, np. szczególny sposób popełnienia przestępstwa, szczególne okoliczności czynu lub szczególne nastawienie psychiczne sprawcy,

2. następstwa - odnosi się do nich wina kombinowana, np. umyślne lub nieumyślne spowodowanie katastrofy lotniczej, jeżeli następstwem jest objęta nieumyślnością śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób.

PRZESTĘPSTWO UPRZYWILEJOWANE - tworzyć je mogą jedynie szczególne okoliczności (nie następstwa). Są to w szczególności okoliczności usprawiedliwiające szczególna sytuację psychiczną sprawcy, np. zabójstwo „na żądanie”, „pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami”.

Typy uprzywilejowane wiążą się również z występowaniem klauzuli - wypadku mniejszej wagi (przy kradzieży, przywłaszczeniu, łapownictwie).

FORMY POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA

Przestępstwo można popełnić nie tylko w formie pojedynczego sprawstwa wykonawczego, ale również poprzez przestępstwa o charakterze stadialnym (etapowym), jak i w formie współdziałania osób w przestępstwie - tzw. formie zjawiskowej.

Do przestępstw popełnionych w formie stadialnej zalicza się:

1. usiłowanie (art. 13§1 kk),

2. przygotowanie (art. 16§1 kk).

USIŁOWANIE - jest to realizowanie zamiaru dokonania czynu zabronionego przez zachowanie zmierzające bezpośrednio do jego dokonania, które jednak nie następuje.

Istotnymi elementami usiłowania są zatem:

1. zamiar popełnienia przestępstwa - może on być ewentualny lub bezpośredni,

2. zachowanie się zmierzające do dokonania przestępstwa - może mieć formę działania lub zaniechania,

3. bezpośredniość zmierzająca do dokonania przestępstwa - pojęcie to oznacza, że sprawca realizacje swojego zamiaru doprowadza do etapu bliskiego dokonania.

Brak „dokonania” - jako element definicji usiłowania oznacza, że sprawca nie zrealizował wszystkich znamion przestępstwa. Usiłowanie może mieć formę usiłowania chybionego lub usiłowania zatamowanego.

Usiłowanie nieudolne - występuje, gdy dokonanie przestępstwa jest niemożliwe, ale sprawca o tym nie wie.

Prawo przewiduje odstąpienie od karalności w przypadku odstąpienia od usiłowania i dokonanie skutecznego czynnego żalu (nie usuwa to jednak odpowiedzialności za dokonane inne przestępstwo w ramach tzw. usiłowania kwalifikowanego). Prawodawca w art. 15§2 kk przewiduje nadzwyczajne złagodzenie kary wobec sprawcy, który dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi, aczkolwiek okazało się to bezskuteczne.

PRZYGOTOWANIE PRZESTĘPSTWA - polega na stworzeniu przez sprawcę warunków do przedsięwzięcia czynu zabronionego zmierzające bezpośrednio do jego dokonania. Jest to działanie celowe.

Jest to stadium, które jedynie pośrednio prowadzi do dokonania przestępstwa (usiłowanie - bezpośrednio).

Przygotowanie może wystąpić w formie personalnej lub rzeczowej:

1. FORMA RZECZOWA polega na:

• nabyciu lub przysposobieniu środków do popełnienia przestępstwa,

• zbieraniu informacji,

• sporządzeniu planu działania,

• FORMA PERSONALNA polega ba wejściu w porozumienie z inną osobą lub osobami, którego treścią jest współdziałanie w popełnieniu przestępstwa.

Przygotowanie karalne jest tylko, gdy ustawa tak stanowi za przygotowania do:

1. wszczęcia wojny napastniczej

2. ludobójstwa,

3. zamachu stanu,

4. zamachu na jednostkę Sil Zbrojnych,

5. przestępstw przeciwko bezpieczeństwo powszechnemu,

6. fałszowania pieniędzy lub papierów wartościowych, dokumentów,

7. do przestępstw dezercji i samobójstwa (w części wojskowej).

Do przestępstw popełnianych w formie zjawiskowej zalicza się:

1. podżeganie (art. 18§2 kk),

2. pomocnictwo (art. 18§3 kk),

3. sprawstwo (art. 18§1 kk)

4. współsprawstwo (art. 18§1 kk)

PODŻEGANIE - polega na nakłanianiu innej osoby do dokonania czynu zabronionego. Sama forma nakłaniania jest obojętna. Podżeganie można zrealizować tylko w zamiarze bezpośrednim (mowa jest tu o nakłanianiu do czynu zabronionego a nie do przestępstwa).

POMOCNICTWO - polega na ułatwieniu innej osobie dokonania czynu zabronionego. Może ono wystąpi jedynie przed lub w czasie dokonania czynu zabronionego przez sprawcę wykonawczego

Pomoc udzielona po dokonaniu takiego czynu stanowi przestępstwo poplecznictwa, czyli pomoc udzieloną sprawcy przestępstwa w celu uniknięcia odpowiedzialności (ukrywanie, zacieranie śladów itp.)

Odpowiedzialność karna za podżeganie i pomocnictwo jest niezależna od odpowiedzialności karnej sprawcy wykonawczego. Nie podlega karze podżegacz, pomocnik, który dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego.

SPRAWSTWO I WSPÓŁSPRAWSTWO

Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam lub wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale i ten kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby, poleca jej wykonanie takiego czynu - art. 18 § 1

Rozróżnia się cztery typy sprawstwa:

• indywidualne wykonawcze (jednosprawstwo),

• współsprawstwo,

• sprawstwo kierownicze,

• przez polecenie wydane osobie uzależnionej.

SPRAWSTWO INDYWIDUALNE wykonawcze zachodzi, gdy sprawca dokonuje przestępstwa sam.

WSPÓŁSPRAWSTWO - polega na działaniu kilku osób na podstawie porozumienia, którego treścią jest wspólne popełnienie czynu zabronionego Istotnymi elementami współsprawstwa są:

• zamiar współdziałania w dokonaniu czynu zabronionego,

• wspólne jego wykonanie,

Zamiar może być tu wyraźny lub dorozumiany (np. milczące porozumienie). Samo porozumienie nie jest jeszcze zamiarem dokonania czynu zabronionego. Zamiar dochodzi, gdy uczestnicy podejmą decyzję realizującą czyn zabroniony poprzez wprowadzenie jej w czyn, tzn. gdy każdy z nich zaakceptuje świadomością i wolą popełnieni przestępstwa i nastąpi podział ról.

Współsprawcy ponoszą odpowiedzialność za całość uzgodnionej akcji przestępnej (nie części), ale nie odpowiadają za dodatkowe (nie uzgodnione) ekscesy jednego z uczestników przestępstwa.

SPRAWSTWO KIEROWNICZE - występuje, gdy dana osoba kieruje realizacją czynu zabronionego przez inną osobę lub osoby. Sprawcą kierowniczym jest więc ta osoba, która ma faktyczną możliwość panow. nad przebiegiem bezprawnej akcji. Wydane polec. musi dotyczyć osoby, która pozostaje w faktycznym uzależn. od sprawcy kierowniczego.

SPRAWSTWO PRZEZ POLECENIE - wydane osobie uzależnionej - instytucja ta uwzględnia rolę szefa grupy przestępczej, który korzystając uzależnienie od siebie innych osób, wydaje im wiążące polecenia, nie „fatygując się” kierowaniem wykonania poleconego czynu.

OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE (UCHYLAJĄCE) ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNĄ

W prawie polskim występują dwie grupy okoliczności wyłączających odpowiedzialność karną:

1. okoliczności uchylające bezprawność (kontratypy),

2. okoliczności wyłączające winę.

KONTRATYPY - okoliczności wyłączające bezprawności to:

1. obrona konieczna (art. 25§1 kk),

2. stan wyższej konieczności (art. 26§1 kk),

3. uzasadnione ryzyka (art. 27§1 kk),

4. uzasadniona krytyka (art. 213 kk)

5. ostateczna potrzeba wojskowa (art. 319§1 kk),

6. uprawnienia i obowiązku

7. zgoda pokrzywdzonego

8. zabiegi lecznicze

9. dozwolona aborcja

Punkty d)-e) są postaciami szczególnymi, zaś f)-i) to kontratypy pozakodeksowe.

OBRONA KONIECZNA - polega na odpieraniu bezpośredniego, bezprawnego i rzeczywistego zamachu na jakiekolwiek dobro jednostki pozostającej pod ochroną prawa. Istotnymi elementami obrony koniecznej są:

1. zamach i jego odparcie (obrona)

2. konieczność obrony,

3. „współmierność” sposobu obrony do niebezpieczeństwa zamachu.

Działanie w obronie koniecznej uzasadnia jedynie zamach bezpośredni, tzn. natychmiastowe niebezpieczeństwo.

Odpierający zamach musi działać w celu jego odparcia, obrona może dotyczyć odparcia zamachu na dobro własne (obrona własna) i dobro innej osoby (pomoc konieczna). Zamach musi pochodzić od człowieka, musi być bezprawny (niekoniecznie przestępny).

Działanie obronne winno pozostawać w proporcji do zagrożenia spowodowanego zamachem, co wiąże się z naruszeniem granic obrony koniecznej, tzn. sposób obrony musi być współmierny do niebezpieczeństwa zamachu.

Przekroczenie granic obrony koniecznej stanowi świadome użycie nadmiernych środków lub sposobów obrony, gdy można było odeprzeć zamach za pomocą równie skutecznych, ale mniej niebezpiecznych środków lub sposobów obrony.

Czyn będący rezultatem przekroczenia granic obrony koniecznej jest przestępstwem uprzywilejowanym (w wyniku ekscesu intensywnego, ekstensywnego).

STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI - występuje, gdy jedynym sposobem ratowania określonego dobra chronionego prawem przed grożącym mu niebezpieczeństwem jest poświęcenie innego dobra.

Prawo przewiduje jednak warunki ograniczające pole zastosowania tej instytucji. Ujęto je w trzech zasadach:

1. zasada subsydarności - określa, iż na stan wyższej konieczności można się powołać tylko wówczas, gdy niebezpieczeństwa nie da się uniknąć inaczej niż przez poświęcenie innego dobra.

2. zasada proporcjonalności dóbr - uchylenie bezprawności czynu następuje, jeśli działanie polega na poświęceniu dobra niższej wartości od dobra ratowanego. W odwrotnym przypadku uchyla się winę, a nie przestępczość czynu,

3. zasada wyłączenia - ze stanu wyższej konieczności uchylającej winę nie mogą korzystać osoby, które mają szczególny obowiązek ochrony dobra (nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste, tj. funkcjonariusze policji, straży pożarnej, lekarz).

Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności - powoduje że sąd może wobec sprawcy zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia (art. 26§3 kk).

EKSPERYMENT - UZASADNIONE RYZYKO

W pewnych warunkach prawo karne uchyla odpowiedzialność karną za skutki eksperymentów.

Zgodnie z art. 27 kk jeśli ktoś działa w celu przeprowadzenia eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego a spodziewana korzyść ma istotne znaczenie, celowość eksperymentu i sposób jego przeprowadzenia są uzasadnione aktualnym stanem wiedzy - ten nie popełnia przestępstwa.

Warunkiem dopuszczalności każdego eksperymentu jest dobrowolnie wyrażona zgoda jego uczestnika. Musi on zostać poinformowany o grożących mu ujemnych skutkach oraz o tym, iż w każdym etapie może on odstąpić od udziału w eksperymencie.

DZIAŁANIE W RAMACH OBOWIĄZKÓW I UPRAWNIEŃ

Działanie, które jest realizacją obowiązków lub uprawnień służbowych, które w innych warunkach wypełniałoby znamiona przestępstwa - nie jest przestępstwem (np. użycie przymusu fizycznego, naruszenie tajemnicy korespondencji).

Uprawnienia i obowiązku wynikają z różnorodnych przepisów prawa, zwłaszcza dotyczących funkcjonariuszy publicznych.

Określa się je jako kontratyp pozakodeksowy, gdyż muszą spełnić wspólne dla wszystkich warunki:

1. kompetencja rzeczowa i miejscowa podmiotu do dokonania określonej czynności (np. sąd lub prokurator jest upoważniony do wydania postanowienia o przeszukaniu mieszkania),

2. istnienie określonej prawem podstawy prawnej i faktycznej dla dokonania danej czynności,

3. realizacja czynności służbowej musi być zgodna z warunkami określonymi przez odpowiednie przepisy prawa.

Naruszenie warunków legalności czynności opartych na uprawnieniach lub obowiązkach powoduje, że czynności te z prawnych przekształcają się w bezprawne.

ZABIEGI LECZNICZE I LEGALNA ABORCJA

Warunkami legalności zabiegów leczniczych są:

1. działanie w celu leczniczym,

2. wykonanie zabiegu zgodnie ze wskazaniami wiedzy i sztuki lekarskiej,

3. wykonanie zabiegu przez osobę uprawnioną.

Wykonanie zabiegów leczniczych dopuszczalne jest po uzyskaniu zgody chorego (opiekuna faktycznego lub przedstawiciela ustawowego).

Do zabiegów leczniczych nie zalicza się aborcji. Uchwalona 7 stycznia 1993 r. ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży legalizuje aborcję, gdy:

1. utrzymanie ciąży stwarza zagrożenie poważnego niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia kobiety,

2. stwierdzono ciężkie i nieodwracalne uszkodzenie płodu albo nieuleczalną chorobę zagrażającą jego życiu,

3. ciąża jest wynikiem przestępstwa.

Warunkiem jej dokonania jest:

• uzyskanie orzeczenia dwóch lekarzy innych niż lekarz wykonujący zabieg,

• dokonanie takiego zabiegu jedynie w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej,

OKOLICZNOŚCI UCHYLAJĄCE LUB UMNIEJSZAJĄCE WINĘ

Okoliczności uchylające winę nie legalizują czynu zabronionego, ale nie pozwalają na pociągnięcie jego sprawcy do odpowiedzialności. Nie można zatem przypisać winy sprawcy czynu zabronionego albo wina ta jest umniejszona, co wpływa łagodząco na jego odpowiedzialność. Do okoliczności tych należą:

1. nieletniość,

2. niepoczytalność i znaczne ograniczenie poczytalności,

3. błąd co do znamion czynu zabronionego lub okoliczności uchylającej odpowiedzialność,

4. działanie w warunkach rozkazu.

NIEPOCZYTALNOŚĆ I POCZYTALNOŚĆ OGRANICZONA

Zgodnie z art. 31§1 kk nie popełnia przestępstwa ten, kto z powodu niepoczytalności nie może w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swym postępowaniem.

Przyczyną niepoczytalności może być upośledzenie umysłowe, choroba psychiczna lub inne zakłócenie czynności psychicznych.

Wyłączenie winy i odpowiedzialności wchodzi w grę tylko wtedy, gdy sprawca był niepoczytalny w czasie popełnienia czynu zabronionego.

Pomiędzy poczytalnością a niepoczytalnością występują stany pośrednie, w których nie wyłącza się poczytalności, lecz jest ona ograniczona. Wówczas ograniczenie to nie uchyla winy lecz ja umniejsza.

W przypadku osób odurzonych alkoholem lub innym środkiem odurzającym w czasie popełnienia czynu zabronionego odpowiedzialność sprawcy uzależniona jest od zawinienia przezeń swego odurzenia (czy nastąpiło to dobrowolnie, czy przemocą lub podstępem).

BŁĄD CO DO ZNAMION CZYNU ZABRONIONEGO LUB OKOLICZNOŚCI UCHYLAJĄCEJ ODPOWIEDZIALNOŚĆ

Zgodnie z art. 28 § 1 kk sprawca nie popełnia przestępstwa umyślnego o ile dopuszcza się czynu zabronionego pod wpływem błędu, co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego. Jeżeli jednak błąd był wynikiem lekkomyślności lub niedbalstwa przestępca może odpowiadać za występek nieumyślny.

Błąd może polegać na urojeniu sobie istnienia okoliczności czy cech pewnego stanu rzeczy, które nie występują w obiektywnej rzeczywistości, albo na nieświadomości istniejących okoliczności lub cech.

Od błędu co do znamion czynu zabronionego, należy też odróżnić błędne przekonanie sprawcy, iż działa w warunkach okoliczności uchylającej bezprawność lub winę, np. że jego czyn mieści się w granicach jego służbowych uprawnień, albo że odpiera bezprawny zamach, gdy tak nie jest. Ustawa przyjmuje, że jeżeli błąd ten jest usprawiedliwiony - odpowiedzialność jest uchylona, jeśli zaś błąd jest nieusprawiedliwiony - to można jedynie zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

NIEŚWIADOMOŚĆ BEZPRAWNOŚCI CZYNU

Polskie prawo odrzuca tradycyjną zasadę, iż nieświadomość prawa zawsze szkodzi - „ignorantia iuris semper nocet”.

Przyjmuje się wyłączenie winy, gdy nieświadomość sprawcy czynu zabronionego co do bezprawności czynu jest usprawiedliwiona. Są bowiem na tle zmiennych regulacji prawa karnego celnego lub dewizowego czy związanego z obrotem gospodarczym czyny, których bezprawność karna może budzić wątpliwości. Gdy jednak nieświadomość ta jest nieusprawiedliwiona - to brak podstaw do uchylenia zarzutu winy, może ona zostać jednakże pomniejszona i może zostać orzeczone nadzwyczajne złagodzenie kary.

DZIAŁANIE W WARUNKACH ROZKAZU

Obowiązek wykonania rozkazu wiążę się z panującą w wojsku zasadą dyscypliny i podporządkowania. Odmowa wykonania rozkazu albo wykonanie rozkazu niezgodnie z jego treścią pociąga za sobą kary dyscyplinarne a także groźbę sankcji karnej, jeżeli dowódca jednostki wojskowej złoży wniosek o ściganie karne.

W polskim prawie przyjęto zasadę umiarkowanego posłuszeństwa, którego granicę wyznacz świadomość przestępczości rozkazu. „Nie popełnia przestępstwa żołnierz, który dopuszcza się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu, chyba że wykonując rozkaz umyślne popełnia przestępstwo” - art. 318 kk.

Podwładny odpowiada tylko wówczas, gdy uświadamiał sobie, iż w wykonaniu rozkazu popełni przestępstwo i chce tego lub na taką możliwość się godzi.

Ten, kto wydał rozkaz ponosi odpowiedzialność za jego skutki jako sprawca wydający polecenie jego popełnienia osobie uzależnionej.

Rozkaz dotyczy on polecenia określonego działania lub zaniechania wydane służbowo żołnierzowi przez przełożonego lub uprawnionego żołnierza starszego stopniem. Nie stanowią natomiast rozkazu regulaminu, instrukcje i inne akty wewnętrznego prawa wojskowego o charakterze ogólnym.

KARY, ŚRODKI KARNE I ZABEZPIECZAJĄCE

SYSTEM KAR W POLSCE - jest on zróżnicowany i obejmuje:

1. kary kryminalne,

2. środki probacyjne,

3. środki karne (dawniej: kary dodatkowe - orzekane dodatkowo do kary głównej).

Omawiając problem kary trzeba zwrócić uwagę na:

1. wymiar kary jaki wskazuje ustawodawca,

2. sędziowski wymiar kary (jaki orzeka sąd)

i że nie zawsze są one równe.

POJĘCIE KARY KRYMINALNEJ

KARA - to pewna dolegliwość ponoszona przez sprawcę czynu zabronionego, wymierzana przez sąd w imieniu państwa. Jest reakcją za czyn przestępny wyrażającą dezaprobatę czynu i jego sprawcy.

TEORIE KARY KRYMINALNEJ:

1. Kara bezwzględna - absolutna - cechuje ją to, że uwypukla odpłatę za przestępstwo,

2. Kara względna - utylitarna - mająca coś sprawić, użyteczna - ma oddziaływać na społeczeństwo, prewencyjna, jej celem jest poprawa sprawcy,

3. Kara mieszana - odpłatna, musi spełniać kilka celów.

Karę cechują funkcje i cele jakie ma ona spełniać.

Funkcja - to skutki jakie ma ona osiągnąć.

Rozróżnia się następujące funkcje kar kryminalnych:

1. funkcję ogólnoprewencyjną - potępienie sprawcy i sprawiedliwa odpłata za czyn ma mieć charakter ogólnoprewencyjny,

2. funkcja indywidulano-prewencyjna - ma zapobiec popełnieniu przez sprawcę kolejnych czynów zabronionych

Funkcje kary realizowane są przez:

• zabronienie czynów społecznie szkodliwych pod groźbą kary (tzw. ustawowy wymiar kary),

• orzekanie kar przez sądy wobec sprawców tych czynów (tzw. sądowy wymiar kary)

• wykonywanie orzeczonych kar.

KARY KRYMINALNE - zalicza się do nich

1. grzywnę,

2. ograniczenie wolności,

3. pozbawienie wolności,

4. 25 lat pozbawienia wolności,

5. dożywotnie pozbawienie wolności.

GRZYWNA - jest to forma ukarania pieniężnego oparta na stawkach dziennych, określana jak ilość stawek dziennych. Każda jednostka określana jest w złotych - obecnie min. 10 zł, max. - 2.000 zł.

W zależności od powagi czynu, jej negatywnego wydźwięku określa się najpierw ilość stawek dziennych (najmniej-10, najwięcej-360). Ustalając wielkość stawek sędzia bierze pod uwagę stan majątkowy, zarobki, stan rodziny i możliwości zarobkowe.

Celem tej kary jest wyegzekwowanie pewnej postawy człowieka.

Można ją zastosować w zamian, gdy odstępuje się od wymierzenia kary do lat 5 lub, gdy występują okoliczności wskazujące na obniżenie kary.

Nie można orzekać kary grzywny jeśli jest to niecelowe, tj. gdy dochody sprawcy, możliwości zarobkowe uzasadniają przekonanie, że sprawca grzywny nie uiści i że nie będzie jej można ściągnąć w drodze egzekucji.

KARA OGRANICZENIA WOLNOŚCI - dominuje w Europie Zachodniej. W wielu ustawodastwach konieczna jest też zgoda sprawcy.

W Polsce sąd decyduje jaką karę orzeknie. kara ta dotyczy sytuacji, gdy na daną osobę zostanie nałożony dany obowiązek polegający np. na:

1. braku możliwości poruszania się,

2. obowiązku udzielania wyjaśnień z odbywania kary (co robił, gdzie przebywał),

3. obowiązku odbywania danej pracy określonej przez sąd - ta możliwość dotyczy wykonywania pracy nieodpłatnej na cele społeczne, albo gdy część dochodów ze stosunku pracy przeznaczona jest na cele społeczne (od 20-40 godzin, lub 10-25% wynagrodzenia),

Kara ta może być orzeczona na okres od 1 m-ca do 12 m-cy. Musi być ona kontrolowana przez „osobę godną zaufania” np. kuratora. W okresie odbywania kary skazany nie może zmienić miejsca stałego pobytu bez zgody sądu i ma obowiązek udzielania wyjaśnień, co do przebiegu wykonania kary (art. 34§ 2 kk).

Skazanego, który odbył połowę kary ograniczenia wolności, sumiennie wykonywał nałożony obowiązek pracy i wykonał pozostałe nałożone obowiązki, sąd może zwolnić z reszty kary uznając ją za odbytą (art. 83).

KARA POZBAWIENIA WOLNOŚCI

Kodeks karny przyjął zasadę prymatu kar wolnościowych, gdy dotyczy to drobnej i średniej przestępczości, tj. takiej która zagrożona jest kara nieprzekaraczającą 5 lat pozbawienia wolności.

Jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary, sąd orzeka karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko, gdy inna kara lub środek karny nie może spełnić jej celów. Można zastąpić tę karę karą grzywny lub ograniczeniem wolności o ile przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 5, a sprawca nie dopuścił się występku umyślnego i nie był uprzednio skazany na karę pozbawienia wolności w wymiarze nie mniejszym niż 6 m-cy bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.

Niezbędne jest zastosowanie kary pozbawienia wolności w sprawach o zbrodnie i ciężkie występki, zwłaszcza wobec recydywistów i sprawców agresywnych. Karę pozbawienia wolności orzeka się w granicach od 1 m-ca do 15 lat.

KARA 25 LAT POZBAWIENIA WOLNOŚCI I KARA DOŻYWOTNIEGO POZBAWIENIA WOLNOŚCI

Oprócz kary pozbawienia wolności w granicach ustawowych kodeks karny przewiduje:

1. karę 25 lat pozbawienia wolności

2. karę dożywotniego pozbawienia wolności.

Karami tymi zagrożone są najcięższe zbrodnie przeciwko pokojowi i ludzkości, zbrodnie wojenne, zamach na życie Prezydenta RP i zabójstwo. Kary te pełnią funkcję ochronną.

POJĘCIE I FUNKCJE ŚRODKÓW KARNYCH

ŚRODEK KARNY - występuje obok kary kryminalnej. Ma on wskazywać sędziemu, że środek ten winien traktować jako środek racjonalnej polityki kryminalnej, którego celem jest naprawienie szkody, odebranie korzyści i zapobieganie przestępstwom, nie zaś zwiększanie dolegliwości kary w ogóle lub ubocznie.

Środki karne dzieli się na:

1. środki w których przeważa element represyjny:

• pozbawienie praw,

• przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstwa

• środki, w których przeważa element prewencyjny:

• zakaz prowadzenia określonej działalności,

• zakaz prowadzenia pojazdów,

• przepadek narzędzi przestępstwa.

FUNKCJE środków karnych:

1. funkcja represyjna,

2. funkcja prewencyjna,

3. funkcja kompensacyjna - gdy zostanie orzeczona nawiązka na rzecz pokrzywdzonego

POZBAWIENIE PRAW PUBLICZNYCH

Pozbawienie praw publicznych polega na pozbawieniu lub uszczupleniu określonych praw publicznych i obywatelskich. Obejmuje ono utratę (art. 40 kk):

1. czynnego i biernego prawa wyborczego do Sejmu, Senatu i organizacji samorządu terytorialnego lub zawodowego,

2. prawa do udziału w wymiarze sprawiedliwości (jako sędzia, ławnik, prokurator),

3. prawa do pełnienia funkcji w organizacjach państwowych i samorządowych (chodzi o funkcje decyzyjne),

4. odznaczeń, orderów, tytułów honorowych oraz zdolności do ich uzyskania w okresie trwania kary

W przypadku żołnierzy obejmuje ponadto degradację, czyli utratę uzyskanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego.

Orzekanie o pozbawieniu praw publicznych pozostawione jest ocenie sądu i może nastąpić w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas dłuższy niż 3 lata za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie (niskiej pobudki).

Pozbawienie praw publicznych orzekane jest na okres od 1 roku do 10 lat.

ZAKAZ PROWADZENIA POJAZDÓW

Zakaz ten obejmuje pojazdy poruszające się w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym. Mogą to być pojazdy mechaniczne lub niemechaniczne.

Podstawą orzekania zakazu - jest skazanie za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, np. spowodowanie katastrofy albo wypadku. Zakaz ten można orzec wobec osoby uczestniczącej w ruchu, jeżeli z okoliczności wynika, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji.

Zakaz orzeka się wobec osoby kierującej pojazdem w okresie od 1 roku do 10 lat.

Obligatoryjnie zakaz ten orzeka się, gdy sprawca w czasie popełnienia przestępstwa był w stanie nietrzeźwym, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca wypadku.

Zakaz ten można skrócić po upływie połowy okresu, na który go orzeczono, nie mniej niż do 1 roku, jeśli skazany w tym czasie przestrzegał porządku prawnego. Nie dotyczy to sytuacji, gdy zakaz ten orzeczono obligatoryjnie.

Zakaz prowadzenia pojazdów występuje też w kodeksie wykroczeń i jest orzekany za:

1. spowodowanie zagrożenia przez niezachowanie należytej ostrożności,

2. prowadzenia pojazdu po spożyciu alkoholu lub innego podobnie działającego środka,

3. nie stosowanie się do sygnałów kontroli ruchu drogowego w celu uniknięcia kontroli,

4. nie udzielenie przez uczestnika wypadku pomocy innej ofierze wypadku,

Wymiar kary w tym przypadku (za wykroczenie) wynosi od 6 m-cy do 3 lat.

Zakaz prowadzenia pojazdu obejmuje utratę posiadanego uprawnienia oraz niemożność jego uzyskania w okresie objętym zakazem.

Jeśli skazanie dotyczy przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji popełnione przez nietrzeźwego kierowcę lub gdy zbiegł on z miejsca zdarzenia możliwe jest orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych.

W innym przypadkach podaje się dany rodzaj pojazdów, których zakaz ma dotyczyć.

Kara i środek karny nie biegną jednocześnie.

SYSTEM ŚRODKÓW PROBACYJNYCH

ŚRODKI PROBACYJNE - polegają na poddaniu próbie sprawcy przestępstwa. Probacja polega na zawieszeniu orzeczenia lub wykonania kary, nałożeniu na sprawcę określonych obowiązków próby i poddanie go dozorowi kuratora.

Do środków probacyjnych należą:

1. warunkowe umorzenie postępowania,

2. warunkowe zawieszenie wykonania kary,

3. warunkowe przedterminowe zwolnienie.

WARUNKOWE UMORZENIE POSTĘPOWANIA

Polega ono na rezygnacji ze skazania i kary wobec sprawcy uznanego winnym przestępstwa. Nie jest to jednak uwolnienie od odpowiedzialności. Warunki stosowania tej instytucji to:

1. zagrożenie czynu karą nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności (do 5 lat, gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą lub sprawca naprawił szkodę, ewentualnie zawarto ugodę co do jej naprawienia),

2. wina sprawcy i stopień społecznej szkodliwości popełnionego czynu nie są znaczne,

3. brak jest wątpliwości co do popełnienia przestępstwa i jego okoliczności,

4. sprawca nie był dotąd karany za przestępstwo umyślne,

5. występuje pozytywna prognoza, że sprawca nie popełni ponownie przestępstwa i będzie przestrzegał porządku prawnego.

Prokurator (art. 336 kk) może zamiast aktu oskarżenia skierować do sądu wniosek o warunkowe umorzenie postępowania, który to wniosek sąd rozpatruje przed rozprawą. Sąd może wówczas orzec o warunkowym umorzeniu postępowania w formie postanowienia.

Warunkowe umorzenie postępowania następuje na okres próby, tj. od 1 roku do 2 lat i biegnie od uprawomocnienia się wyroku. Obligatoryjnie sąd nakłada obowiązek naprawienia przez sprawcę wyrządzonej szkody (w całości lub części). Ponadto na sprawcę można nałożyć obowiązek:

1. informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,

2. przeproszenie pokrzywdzonego,

3. wykonanie ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,

4. określone świadczenie pieniężne (z art. 39 pkt 7 kk)

5. zakaz prowadzenia pojazdów od 1 roku do 2 lat.

Środki określone w punkcie a) - c) nakłada się po wysłuchaniu oskarżonego.

Skutki prawne warunkowego umorzenia postępowania uzależnione są od przebiegu okresu próby (tj. od tego czy sprawca w tym czasie przestrzegał porządku prawnego, wykonywał nałożone obowiązki, polecenia kuratora lub innej organizacji sprawującej dozór).

Sąd obligatoryjnie podejmuje postępowanie karne, jeśli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany. Fakultatywnie zaś, gdy rażąco narusza porządek prawny, uchyla się od dozoru, wykonywania nałożonych obowiązków lub orzeczonego środka karnego.

Sąd nie może podjąć postępowania, gdy upłynął okres próby i dodatkowe 6 m-cy. Umorzenie jest wówczas definitywne z mocy prawa.

WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONANIA KARY

Przesłanką warunkowego zawieszenia kary jest pozytywna prognoza, że pomimo niewykonania orzeczonej kary sprawca będzie przestrzegał porządku prawnego i nie popełni ponownie przestępstwa.

Obejmuje ono warunkowe zawieszenie kary, która przewiduje pozbawienie wolności do dwóch lat, karę ograniczenia wolności oraz karę grzywny samoistnej.

Następuje ono na okres próby, który biegnie od uprawomocnienia się wyroku:

1. w przypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności okres ten wynosi od 2 do 5 lat,

2. w stosunku do młodocianych i recydywistów wielokrotnych - od 3 do 5 lat,

3. w przypadku warunkowego zawieszenia kary ograniczenia wolności oraz grzywny okres próby wynosi od 1 roku do 3 lat.

Zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności można orzec karę grzywny. Jej wymiar wynosi wówczas do 180 stawek dziennych przy zawieszeniu kary pozbawienia wolności, do 360 stawek dziennych - przy zawieszeniu wykonania kary ograniczenia wolności. Nie podlega ona jednak wykonaniu, jeśli nastąpiło zarządzenie wykonania zawieszonej kary. jeśli zaś uiszczenie grzywny nastąpiło wcześniej to kara pozbawienia lub ograniczenia wolności ulega skróceniu o okres odpowiadający liczbie uiszczonych stawek dziennych.

W ramach warunkowego zawieszenia wykonania kary można na sprawcę nałożyć obowiązki próby - takie jak:

1. informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,

2. przeproszenie pokrzywdzonego,

3. wykonanie ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,

4. wykonywanie pracy zarobkowej, podjecie nauki,

5. powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,

6. poddanie się leczeniu (odwykowemu lub rehabilitacyjnemu),

7. powstrzymanie się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach.

Istotą warunkowego skazania jest uzależnienie skutków prawnych od przebiegu okresu próby od jej wyników.

POZYTYWNY WYNIK - powoduje zatarcie skazania z mocy prawa. Przyjmuje się, że próba jest udana, jeżeli w ciągu 6 m-cy od jej upływu nie nastąpiło zarządzenie sądu o wykonaniu zawieszonej kary. W przypadku, gdy wobec skazanego orzeczono grzywnę lub środek karny, zatarcie skazania następuje po wykonaniu darowania lub przedawnienia wykonania orzeczonej grzywny lub środka karnego. Zatarcie skazania oznacza prawne uznanie niekaralności sprawcy przestępstwa.

NEGATYWNY WYNIK - oznacza naruszenie jej warunków lub dopuszczenie się nowego przestępstwa. Obligatoryjnie zarządza się wykonanie zawieszonej kary, gdy sprawca w okresie próby popełni przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności. Fakultatywnie zaś, gdy sprawca w okresie próby lub przed uprawomocnieniem się wyroku rażąco narusza porządek prawny, gdy popełni inne przestępstwo niż określono poprzednio, gdy uchyla się od uiszczenia grzywny, uchyla się od wykonania nałożonego obowiązku próby, dozoru kuratorskiego.

WARUNKOWE PRZEDTERMINOWE ZWOLNIENIE

Jest ono wyrazem indywidualizacji kary pozbawienia wolności. Są dwie przesłanki warunkowego przedterminowego zwolnienia:

1. merytoryczna - tj. pozytywna prognoza oparta na ocenie właściwości i warunków osobistych skazanego, jego sposobu życia przed i po popełnieniu przestępstwa oraz w toku wykonywania kary,

2. formalna - tj. odbycie przez skazanego określonej w ustawie części kary - przynajmniej połowy, lecz nie mniej niż 6 miesięcy, zaś w przypadku:

• recydywistów podstawowych - nie wcześniej niż po odbyciu ²/₃ kary

• recydywistów wielokrotnych - nie wcześniej niż po odbyciu ¾ kary, nie wcześniej niż po roku,

• skazanych na 25 lat pozbawienia wolności - po odbyciu kary 15 lat pozbawienia wolności,

• skazanych na dożywotnie pozbawienie wolności po odbyciu kary 25 lat pozbawienia wolności.

Zwolnienie to następuje na okres próby, tj. na czas pozostałego odbycia kary, nie krócej niż na 2 lata i nie dłużej niż 5 lat.

Odwołanie warunkowego przedterminowego zwolnienia:

1. jest obligatoryjne - jeśli zwolniony w okresie próby popełni przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania,

2. jest fakultatywne - gdy zwolniony rażąco narusza porządek prawny, uchyla się od nadzoru, wykonywania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych.

POZYTYWNY UPŁYW OKRESU PRÓBY - to nieodwołanie warunkowego przedterminowego zwolnienia w tym okresie i w ciągu dalszych 6 m-cy. W takiej sytuacji uważa się karę za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia

POJĘCIE, RODZAJ I ISTOTA ŚRODKÓW ZABEZPIECZAJĄCYCH

Koncepcję stosowania środków zabezpieczających wobec szczególnie niebezpiecznych przestępców wysunęła szkoła pozytywna prawa karnego. Ich realizację wprowadziła natomiast szkoła socjologiczna.

Wyróżnia się:

1. środki o charakterze leczniczo - izolacyjnym i rehabilitacyjnym,

2. środki o charakterze nieleczniczym,

ŚRODKI O CHARAKTERZE LECZNICZO - IZOLACYJNYM I REHABILITACYJNYM

Kodeks karny przewiduje umieszczenie w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym sprawcy czynu zabronionego o znacznej szkodliwości, który z powodu niepoczytalności w czasie jego popełnienia nie podlega odpowiedzialności karnej.

W przypadku ograniczonej poczytalności sąd skazując takiego sprawcę na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania może orzec umieszczenie go w zakładzie karnym, gdzie stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne.

Sąd może orzec środek zabezpieczający związany z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym tylko, gdy jest to niezbędne, tzn., aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego. Ponadto wymaga się też, aby sprawca ten dopuścił się czynu o znacznej szkodliwości społecznej i aby istniało wysokie prawdopodobieństwo ponowienia tego czynu w przypadku niezastosowania środka zabezpieczającego.

ZAKŁAD ODWYKOWY - można umieścić tam sprawcę skazanego na karę do 2 lat pozbawienia wolności za przestępstwo pozostające w związku z nałogowym używaniem alkoholu lub środków odurzających. Okres pobytu wynosi od 3 m-cy do 2 lat.

PLACÓWKA LECZNICZO - REHABILITACYJNA - jeśli sprawca przebywający w zakładzie karnym lub odwykowym wykazuje poprawę to może zostać umieszczony w takiej placówce na okres próby od 6 m-cy do 2 lat i wówczas stosuje się wobec niego dozór.

ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE O CHARAKTERZE NIELECZNICZYM (zwane też środkami administracyjnymi)

Środki te polegają na orzeczeniu pozbawienia praw lub przepadku przedmiotów.

Wobec sprawcy, który dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności można orzec:

1. zakaz zajmowania określonego stanowiska,

2. zakaz wykonywania zawodu,

3. zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej,

4. zakaz prowadzenia pojazdów,

5. przepadek rzeczy.

Pozbawienie praw lub zakazy orzeka się bezterminowo.

Przepadek przedmiotów jako środek zabezpieczający może być także orzeczony w razie umorzenia postępowania z powodu znikomej szkodliwości czynu, warunkowego umorzenia postępowania a także, gdy zachodzi okoliczność wyłączająca karalność sprawcy.

POJĘCIE I ZASADY SĄDOWEGO WYMIARU KARY I ŚRODKÓW KARNYCH

SĄDOWY WYMIAR KARY - to określenie rodzaju i wielkości kary lub środka karnego za przestępstwo przypisane indywidualnemu sprawcy. Konkretyzuje on karę i następuje on w granicach ustawowego wymiaru kary, czyli w ramach sankcji karnej przewidzianej w ustawie.

ZASADY SĄDOWEGO WYMIARU KARY - to określony sposób rozstrzygania węzłowych kwestii związanych ze stosowaniem przepisów dotyczących orzekania kar i środków karnych. Wskazują one na sposób rozstrzygnięcia przy pojawieniu się wątpliwości.

Zasada swobody sędziowskiej - sędziowie w sprawowaniu swego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom (art. 178 ust. 1 Konstytucji). Nikt nie może wywierać nacisku na sąd lub wpływać na wydawane wyroki. Sąd wymierza zaś karę wg swego uznania.

Zasada humanitaryzmu - przy wymiarze kary i środków karnych sąd winien kierować się godnością człowieka, a szczególnie dążyć do zminimalizowania dolegliwości wynikających z kar, środków karnych i zabezpieczających, w granicach określonych celami tych kar i środków.

Zasada indywidualizacji kar i środków karnych - polega na ich dostosowaniu do właściwości i warunków osobistych każdego skazanego oraz możliwości i perspektywy zapobiegawczego i wychowawczego oddziaływania na niego.

Zasada zaliczania faktycznego pozbawienia wolności na poczet kary - polega na tym, iż dolegliwość związała tymczasowo z aresztowaniem lub inną formą pozbawienia wolności została wyrównana, tj. by nie stanowiła „nadwyżki” ponad orzeczoną karę. Faktyczne pozbaw. wolności na podstawie decyzji procesowych zalicza się na poczet orzeczonej kary pozbaw. wolności, lecz gdy takiej kary nie orzeczono to zaliczenie następuje na poczet polegającej wykonaniu kary ograniczenia wolności lub grzywny.

Zasada preferencji kar nieizolacyjncyh (nie dotyczy zbrodni i ciężkich występków, wielokrotnych recydywistów, uczestników przestępczości zorganizowanej oraz przestępców zawodowych) - polega na tym, że jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary, to sąd orzeka karę pozbaw. wolności bez warunków. zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie mogą spełnić celów kary. W każdym przypadku sąd musi uzasadnić dlaczego nie orzekł kary grzywny lub ograniczenia wolności. Sąd może bowiem orzec karę grzywny lub ograniczenia wolności zamiast kary pozbaw. wolności za przestępstwo zagrożone karą do 5 lat, może również odstąpić od wymierzenia kary i orzec środek karny w przypadku występków zagrożonych karą pozbaw. wolności nie przekraczaj. 3 lat a stopień społecz. szkodliwości czynu nie jest znaczny.

DYREKTYWY WYMIARU KARY

DYREKTYWY WYMIARU KARY - są to zawarte w ustawie wskazania, którymi sąd ma obowiązek kierować się przy wymiarze kary. Ich funkcja jest zapewnienie realizacji celów kary.

Rozróżnia się dyrektywy

1. ogólne - kształtują wymiar kary wobec ogółu sprawców przestępstw,

2. szczególne - dotyczą jedynie określ. kategorii sprawców lub poszczególnych kar i środków karnych

Dyrektywa współmierności do winy i szkodliwości czynu (ogólna) - zwana sprawiedliwościową - ma zapewnić adekwatną relację między winą sprawcy i szkodliwością jego czynu a surowością orzeczonej kary. Przy ustalaniu stopnia winy uwzględnia się przesłanki tj. zdolność do zawinienia, sytuacja motywacyjne, jak i stosunek sprawcy do popełnionego czynu. Przy ocenie społecznej szkodliwości czynu (ocena kompleksowa) bierze się po uwagę stopień naruszonego dobra, rozmiar wyrządzonej lub grożącej szkody oraz formę zamiaru i motywację sprawcy.

Dyrektywa prewencji indywidualnej i ogólnej (ogólna) - ma na celu takie ukształtowanie kary, które możliwie najskuteczniej zapobiegać będzie powrotowi sprawcy do przestępstwa. Wymiar kary ma opierać się na rozpoznaniu okoliczności, które doprowadziły sprawcę do popełnienia przestępstwa. Dyrektywa ta ma utwierdzać w społeczeństwie przekonanie, iż sprawcy przestępstw ponoszą odpowiedzialność za swoje czynu.

Dyrektywa wobec nieletnich i młodocianych (szczególna) - tzw. prymat wychowawczego oddziaływania kary - polega ona na stosowaniu względów wychowawczych w przypadku nieletnich i młodocianych poprzez stosowania wobec nich nadzwyczajnego złagodzenia kary.

OKOLICZNOŚCI WPŁYWAJĄCE NA WYMIAR KARY

Prawodawca w kodeksie karnym wskazuje na okoliczności, które sąd ma obowiązek uwzględnić kształtując wymiar kary.

Co do okoliczności wymienia się:

• rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstw (szkoda majątkowa i niemajątkowa)

• rodzaj i rozmiar niebezpieczeństwa dla dobra prawnego,

• sposób działania sprawcy,

• motywację popełnienia przestępstwa (np. działanie zmierzające do zaspokojenia potrzeb rodziny, podjęte w wyniku szczególnego splotu okoliczności - motywy pozytywne, zaś motywy negatywne - np. motyw zemsty, dążenie do bezprawnej korzyści na szkodę innej osoby)

• mediację - przeprowadzana w ramach osiągnięcia w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem ugody miedzy pokrzywdzonym a sprawcą.

KONSTRUKCJA RECYDYWY

RECYDYWĄ jest ponowne lub wielokrotne popełnienie przestępstwa przez tego samego sprawcę (z łac. recedere - ponownie wpadać).

Kodeks karny wyodrębnia:

1. recydywę ogólną,

2. recydywę szczególną.

RECYDYWA OGÓLNA obejmuje dwie kategorie:

1. powrót do przestępstwa po uprzednim skazaniu za jakiekolwiek przestępstwo umyślne - negatywnie wpływa na stosowanie warunk. umorzenia postępowania,

2. powrót do przestępstwa po uprzednim skazaniu za występek umyślny na karę pozbawienia wolności, na czas nie krótszy niż 6 m-cy bez warunk. zawieszenia jej wykonania - wyklucza orzeczenie grzywny lub kary organicz. wolności za występek zagroż. karą pozbaw. wolności do lat 5.

RECYDYWA SZCZEGÓLNA - dotyczy osób, które odbywały już karę pozbawienia wolności i w ciągu określ. czasu powracają do przestępstwa podobnego lub do określ. kategorii przestępstw. Jest to cięższa postać recydywy. Obejmuje ona:

1. recydywę szczególną podstawową - gdy skazany na karę pozbaw. wolności za przestępstwo umyślne w ciągu 5 lat od odbycia poprzedniej kary, nie mniej niż 6 m-cy, zostaje ponownie skazany za podobne przestępstwo umyślne.

2. recydywę szczególną wielokrotną - gdy:

• sprawca był już skazany w warunkach recydywy podstawowej,

• odbył łącznie co najmniej 1 rok kary pozbaw. wolności,

• w ciągu 5 lat od odbycia ostatniej kary powrócił do przestępstwa,

• powrót dotyczył przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwa zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem, przestępstwa przeciwko mieniu z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia.

W przypadku przestępstwa popełn. w warunkach recydywy szczególnej podstawowej sąd może orzec karę pozbaw. wolności, grzywny lub ogranicz. wolności z możliwością jej zaostrzenia do górnej granicy sankcji zwiększonej o połowę. Kara nadzwyczajnie obostrzona nie może przekroczyć 540 stawek dziennych grzywny, 18 m-cy organicz. wolności lub 15 lat pozbaw. wolności.

W przypadku recydywy szczególnej wielokrotnej sąd obligatoryjnie wymierza karę pozbawienia wolności w wysokości wyższej niż minimum kary przewidzianej za określ. przestępstwo z możliwością zaostrzenia wymiaru kary do górnej granicy sankcji zwiększonej o połowę.

Ponadto do recydywistów wielokrotnych można zastosować inne obostrzenia:

1. ograniczenie możliwości warunk. zawieszenia kary pozbaw. wolności,

2. wymóg odbycia ¾ kary do ubiegania się o warunk. przedterminowe zwolnienie,

3. obligatoryjne stosowanie dozoru wobec tychże sprawców.

Obostrzenie stosuje się też do przestępców, którzy z popełniania przestępstw uczynili sobie stałe źródło dochodu lub popełnili przestępstwo działając w zorganizowanej grupie przestępczej.

Zaostrzenia dotyczą jedynie kary pozbawienia wolności i nie mogą być stosowane w wypadku orzekania kary ograniczenia wolności lub grzywny.

PRZESTĘPSTWO PODOBNE - art. 115 § 3 k.k. - to przestępstwo skierowane przeciwko temu samemu rodzajowo dobru chronionemu prawem, a także popełnione z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia, albo w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY

Polega ono na wymierzeniu kary łagodniejszej niż przewidziana w sankcji za dane przestępstwo.

Nadzwyczajne złagodzenie kary przewidzianej za zbrodnie polega na obniżeniu jej minimum do 1/3 dolnej granicy zagrożenia. W przypadku występków może ono polegać na orzeczeniu kary grzywny, ograniczeniu lub pozbaw. wolności.

Przesłanki - okoliczności nadzwyczajnego złagodzenia kary:

• wskazanie w przepisie ustawy,

• postawa lub szczególna sytuacja sprawcy.

ODSTĄPIENIE OD UKARANIA I KLAUZULA NIEKARALNOŚCI

Odstąpienie od wymierzenia kary - zwane sędziowskim darowaniem kary polega na rezygnacji z wymierzenia kary i poprzestaniu na orzeczeniu środka karnego lub odstąpieniu od wymierzenia jakiegokolwiek środka karnego. Nie oznacza to jednak braku odpowiedzialności karnej.

Przesłanką odstąpienia od wymierzenia kary jest zapis zawarty w ustawie. Obligatoryjnie następuje jeżeli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, a wobec uczestnika zorganizowanej przestępczości - gdy ujawni on organowi ścigania współuczestników oraz istotne okoliczności przestępstwa.

Poza tym GENERALNA KLAUZULA pozwala na odstąpienie od wymierzenia kary i poprzestanie na orzeczeniu środka karnego za przestępstwo zagroż. karą do 3 lat pozbaw. wolności jeśli jego szkodliwość społeczna nie jest znaczna, a orzeczony środek karny spełni cele kary.

PRZEDAWNIENIE KARALNOŚCI I ZATARCIE SKAZANIA

PRZEDAWNIENIE - polega na uchyleniu karalności czynów przestępnych po upływie określ. w ustawie czasu od ich popełnienia. Ma ono charakter bezwzględny i następuje z mocy prawa.

Przedawnienie karalności:

1. zbrodni zabójstwa - po upływie 30 lat od jej popełnienia,

2. innej zbrodni - po upływie 20 lat od jej popełnienia,

3. występków zagroż. karą pozbaw. wolności do lat 3 - po upływie 10 lat od ich popełnienia,

4. występków zagroż. karą grzywny lub ogranicz. wolności - po upływie 3 lat od popełnienia czynu.

5. przestępstw karno - skarbowych - po upływie 1 roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy (ogólny okres 3 lata).

Nie podlegają przedawnieniu zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości, a także umyślne przestępstwa: zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lun pozbaw. wolności ze szczególnym udręczeniem, popełnione przez funkcj. publ. w związku z pełnieniem obowiązków służb.

Okres przedawnienia rozpoczyna bieg od czasu popełnienia przestępstwa, zaś w przypadku przestępstw skutkowych - od momentu jego wystąpienia.

Termin przedawnienia karalności ulega przedłużeniu o 5 lat, jeżeli w okresie przedawnienia wszczęto postępowanie karne przeciwko osobie.

PRZEDAWNIENIE WYKONANIA KARY - polega na tym, iż nie można wykonać kary lub środka karnego po upływie:

1. w przypadku kary pozbaw. wolności powyżej 5 lat - po 30 latach od uprawomocnienia się wyroku skazującego,

2. w przypadku kary pozbaw. wolności poniżej 5 lat - po 15 latach od uprawomocnienia się wyroku skazującego

3. w przypadku grzywny i kary ograniczenia wolności - po 10 latach od uprawomocnienia się wyroku skazującego.

ZATARCIE SKAZANIA - polega na uznaniu skazania za niebyłe i usunięciu wpisu o skazaniu z rejestru skazanych. Od tego momentu skazany ma prawo twierdzić, że nie był karany, a żaden organ czy instytucja nie może ograniczyć jego praw z powołaniem się na karalność.

Zatarcie następuje z mocy prawa, na skutek decyzji sądu albo Prezydenta, który korzysta z prawa łaski.

Jeżeli sprawcę skazano za dwa lub więcej pozostających w zbiegu przestępstw oraz gdy skazany przed upływem okresu potrzebnego do zatarcia skazania ponownie popełnił przestępstwo dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań.

Z mocy prawa następuje:

1. wskutek zmiany ustawodawstwa,

2. w przypadku pomyślnego upływu próby, na którą warunkowo zawieszono karę pozbaw. wolności + 6 m-cy,

3. w przypadku wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary w zależności od okresu orzeczonej kary.

Na wniosek skazanego:

1. po upływie 5 lat - gdy sprawca skazany był na karę pozbaw. wolności do lat 3

2. po upływie 3 lat, gdy skazanie dotyczyło kary grzywny lub ograniczenia wolności.

ZBIEG PRZESTĘPSTW (pojęcie, wymiar kary łącznej, ciąg przestępstw, przestępstwo ciągłe, czynność współukarana),

RZECZYWISTY (realny) zbieg przestępstw polega na rozpoznaniu dwóch lub więcej przestępstw w jednym postępowaniu karnym. Warunkiem jest, aby sprawca za żadne z tych przestępstw nie był dotychczas osądzony, nawet nieprawomocnym wyrokiem.

W tym przypadku sąd wymierza najpierw kary za poszczególne przestępstwa a następnie orzeka karę łączną.

Rozróżnia się rzeczywisty zbieg przestępstw

1. jednorodzajowy - gdy w jednym postępowaniu podlegają osądzeniu dotąd nie ukarane czyny tego samego rodzaju,

2. wielorodzajowy - gdy są to przestępstwa różnorodzajowe,

KARA ŁĄCZNA - rozróżnia się systemy określania kary łącznej:

1. system kumulacji - polega na sumowaniu kar wymierzonych,

2. absorpcji - polega na wchłanianiu innych kar przez karę najsurowszą,

3. modyfikowany - bądź przez redukcję kary skumulowanej, bądź przez zaostrzenie najsurowszej z wymierzonych kar (przyjęty w Polsce).

Wymiar kary łącznej według powyższych zasad ma zastosowanie, gdy zostały wymierzone kary tego samego rodzaju. Łączeniu podlega również kara pozbawienia wolności z karą ograniczenia wolności - w tym przypadku zamienia się karę ograniczenia wolności na karę pozbawienia wolności (1 m-c = 15 dni pozbawienia wolności).

W przypadku zbiegu środków karnych tego samego rodzaju stosuje się zasady wymiaru kary łącznej, jeśli zaś są to środki karne różnego rodzaju to muszą być one orzekane i wykonywane osobno.

W przypadku grzywny wymierzając karę łączną sąd określa na nowo wysokość stawki dziennej w taki sposób, iż nie może ona przekroczyć najwyższych z ustalonych uprzednio.

W przypadku kary łącznej ograniczenia wolności - sąd określa na nowo wymiar czasu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne albo wysokość potrąceń

RECYDYWA - zachodzi, gdy ten sam sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw, z tym że kolejne przestępstwo zostają popełnione po skazaniu lub odbyciu kary za poprzednie. Nie wchodzi wówczas w grę orzekanie kary łącznej.

Istnieje również instytucja wyroku łącznego. Ma ona miejsce, gdy w odrębnych postępowaniach sprawca został skazany prawomocnie za różne przestępstwa. Wówczas sąd, który wydał ostatni wyrok skazujący, orzeka o połączeniu kar wymierzonych w poprzednich wyrokach wydając jeden wyrok łączny.

PRZESTĘPSTWO WIELOCZYNOWE - na przestępstwo takie składa się sekwencja zabronionych zachowań lub ich odmian, np. znęcanie się psychiczne lub fizyczne nad członkiem rodziny.

WSPÓŁUKARANIE CZYNÓW - wyróżnia się współukarane czyny uprzednie i następcze.

Chodzi tu o czyny stanowiące etapy realizacji przestępstwa lub związane z jego następstwami, np. gdy ktoś najpierw usiłuje dokonać zabójstwa, ale mu się nie udaje, a następnie i tak popełnia to przestępstwo to odpowiada tylko za zabójstwo, usiłowanie zaś pozostaje bezkarne (współukarane). Współukarane zostają też czynności towarzyszące przestępstwu, jak i wiążące się z przestępstwem nieuchronne skutki.

Współukaranie czynów następczych - dotyczy postępowania z przedmiotami pochodzącymi z przestępstwa albo zachowań wiążących się sytuacyjnie z dokonanym przestępstwem, np. złodziej, który dokonał kradzieży rzeczy nie odpowiada odrębnie za jej zniszczenie. Takie zachowanie uważa się za współukaranie o ile z przestępstwem głównym łączy je więź sytuacyjna i czasowa. Rozerwanie tej więzi powoduje, że zostają one osądzone jako odrębne przestępstwa.

Przestępstwo ciągłe

Polega na tym, że sprawca dokonuje powtarzających się zamachów na to samo dobro. Teoretycznie powinien działać w ten sam lub podobny sposób (np. kilkakrotnie kraść, a nie dopuszczać się kradzieży i paserstwa). Ważne jest też, by czynów nie dzieliła długa przerwa albo by nie były dokonywane w zupełnie innych sytuacjach. Wszystkie musi łączyć wspólny zamiar albo chęć wykorzystania powtarzającej się sposobności. Może to być nawet tzw. przestępstwo ratalne, kiedy przestępca, nie mogąc np. ukraść za jednym zamachem całej zawartości mieszkania, którego właściciele wyjechali na wakacje, wynosi przedmioty po kolei, albo zabiera z fabryki maszynę po kawałku. Potrzebnym elementem, gdy przedmiotem zamachu jest dobro osobiste (np. cześć, zdrowie), jest tożsamość pokrzywdzonego.

Ciąg przestępstw

Pojawia się, gdy sprawca popełnia w podobny sposób, w krótkich odstępach czasu, dwa lub więcej przestępstw podlegających wspólnemu osądowi. Warunkiem jest jednak, by nie zapadł jeszcze pierwszy wyrok (choćby nieprawomocny). W takiej sytuacji sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, który można zastosować wobec każdego z tych czynów (którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje, jak mówi kodeks).

Wysokość owej kary sięga górnej granicy zagrożenia zwiększonego o połowę. Dzięki nowej konstrukcji możliwe jest osobne osądzenie czynu, który wprawdzie należał do serii (np. kilku kradzieży z włamaniem), ale został ujawniony później, już po pierwszym procesie. Tym różni się w praktyce ciąg (wielu) przestępstw od (jednego) przestępstwa ciągłego; tamto bowiem raz osądzone uniemożliwiało powtórny proces. Jest to odmiana realnego zbiegu przestępstw, tyle że z łagodzonymi konsekwencjami. Nie orzeka się bowiem kar za poszczególne przestępstwa i kary łącznej lecz tylko jedną karę

Czyn ciągły

Składają się nań co najmniej dwa zachowania wynikające z jednego zamiaru. Jeśli oczywiście zostało naruszone dobro osobiste, warunkiem uznania serii działań za jeden czyn zabroniony jest wymierzenie ich w jednego pokrzywdzonego (np. Iksiński wielokrotnie bił ostatnio żonę, żeby zmusić ją do gotowania).

4

---