Karolina Łebek

Filologia polska

II rok II stopnia

1.Rodzaj problemu:

Uczeń jako ofiara przemocy rodzinnej

„Zanim umrę chcę walczyć o życie. Dopóki mogę iść o własnych siłach, pójdę tam, gdzie zechcę.” Paulo Coelho

“Istnieje w naszej kulturze silny nurt, chroniący rodziców, który nakazuje dzieciom miłować ich i szanować. Miłować i szanować nie można “z nakazu”. Miłość i szacunek to drogocenne uczucia, które jako dzieciom nam się należą, ale, na które jako dorośli musimy zasłużyć. Gdy jest się ojcem albo matką, na szacunek dzieci się zasługuje. Wprawdzie dziecko w naturalny sposób rodziców kocha i chce szanować, ale jest to kredyt, który łatwo roztrwonić”.·

W. Eichelberger

Obowiązek niesienia pomocy ofiarom przemocy domowej spoczywa głównie na policji i instytucjach oraz organizacjach do tego powołanych. Ale zarówno moralnie jak i prawnie wszyscy jesteśmy do tego zobowiązani, a tym bardziej nauczyciel, który w swojej pracy spotyka się z najmłodszymi ofiarami przemocy - dziećmi.
Fakt, że zjawisko to występuje w Polsce jest bezsprzeczny. Nadal jednak funkcjonują w naszym społeczeństwie stereotypy, które powodują, że przemoc w rodzinie jest nieodpowiednio postrzegana. Istnieje błędne przekonanie, że przemoc domowa to sprawa prywatna każdej rodziny i nikt nie powinien się wtrącać do tego, w jaki sposób małżonkowie rozwiązują swoje problemy.

2. Charakterystyka problemu:

I. Definicje pojęcia przemocy i agresji.

Wiek XX obwołano w jego zaraniu wiekiem dziecka- w wielu krajach podjęto prace nad prawnym uregulowaniem sytuacji dzieci, zapewnieniem należnych im praw i różnych form opieki.
Niestety, nie udało się rozwiązać wielu podstawowych problemów, a zapewnienie dzieciom warunków do normalnego rozwoju wciąż pozostaje w odniesieniu do wielu z nich tylko postulatem. Do takich nierozwiązanych problemów należy przemoc wobec dzieci.
Wyjaśnienie pojęcia,,przemoc”- mimo, iż pojęcie to jest spotykane w wielu źródłach- nie jest łatwe ze względu na szeroki zakres znaczeniowy. Zwykle definiuje się je biorąc pod uwagę trzy kryteria: rodzaj zachowania, intencje, skutki.
Przykładem pierwszego podejścia jest definicja zaproponowana przez Kempe'go, która przemoc ogranicza do aktów fizycznego krzywdzenia dziecka.
Bardziej współczesną definicję przedstawia amerykańskie Centrum Pomocy Dzieciom Krzywdzonym i Zaniedbywanym, uznając za przemoc fizyczną lub umysłową działanie na szkodę, wykorzystywanie seksualne, zaniedbywanie lub maltretowanie dziecka poniżej 18 roku życia przez osobę odpowiedzialną za pomyślny jego rozwój oraz działania, które stanowią zagrożenie dla jego rozwoju.
Wg J.Kądzieli w oparciu o kryterium skutków- przemoc to takie wywieranie wpływu na ludzi, w którego wyniku ich aktualny poziom rozwoju somatycznego i duchowego jest mniejszy niż potencjalny poziom tego rozwoju.
Trafną definicją przemocy wydaje się propozycja I. Pospiszyl. Uważa ona, że przemoc to:,,... Wszelkie nieprzypadkowe akty godzące w osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do fizycznej a także psychicznej szkody osoby wykraczające poza społeczne zasady wzajemnych relacji”.
Z pojęciem przemocy wiążą się także inne pojęcia, takie jak maltretowanie czy znęcanie się. Maltretowanie rozumiane jest jako każde, zamierzone lub niezamierzone, działanie osoby, społeczeństwa lub państwa, które ujemnie wpływa na zdrowie, rozwój fizyczny i psychospołeczny jednostki, natomiast znęcanie się- to postępowanie określane potocznie jako okrucieństwo, dokonywane umyślnie i powodujące u ofiary nasilenie bólu fizycznego lub moralnego, popełniane jest z reguły wobec osób słabszych fizycznie, które nie mogą, czy też nie potrafią się bronić. Znęcanie niemające znamion czynu jednorazowego oraz niebędące wynikiem lekkomyślności sprawcy czynu- uznawane jest za przestępstwo.
Ważnym pojęciem przy omawianiu problemu przemocy jest pojęcie agresji. Często jest ono przemiennie używane przez różnych autorów.
Słownikowe pojecie agresji ma następujące brzmienie:,, zachowanie zmierzające do wyładowania niezadowolenia lub gniewu na osobach lub rzeczach; wroga, agresywna, napastliwa postawa wobec kogoś”.
W świadomości społecznej osób dorosłych istnieje dwuznaczny lub ambiwalentny stosunek do przemocy i agresji; potępienie pomieszane z afirmacją. Sprzeczności te ujawnia K.Ostrowska:,,na pięć lat przed końcem XX wieku człowiek jawi się jako istota rozdarta między wartościami i antywartościami, nie pragnie agresji, przemocy, nienawiści a morduje, niszczy, nienawidzi. Głosi sprawiedliwość, równość a niesprawiedliwie sądzi, rozdziela dobra, eksploatuje planetę. Boi się samotności a zrywa więzy”. Nasuwa się pytanie, dlaczego agresja jest zachowaniem i wartością społecznie pożądaną w niektórych kręgach czy profesjach i podkulturach, że sprzyja ona zaburzeniom tzw. ładu społecznego i moralnego.
Pojęcie przemocy w szkole wielu osobom kojarzy się bardzo często ze zjawiskiem zwanym w języku potocznym,,dręczeniem kotów”. Tworzenie różnorodnych utrudnień funkcjonowania młodszym przez starsze roczniki w szkołach nie jest czymś nowym, w ostatnich latach zjawisko to przybrało niebywałe, a zarazem inne rozmiary, w których stosowane formy tworzenia utrudnień adaptacyjnych często przybierają postać agresji.
Aby bliżej przyjrzeć się problemowi przemocy, agresji należy przyjąć jeden z obowiązujących podziałów. Najczęściej spotykany podział agresji to: agresja fizyczna, werbalna i agresja pośrednia
• agresja fizyczna- bezpośrednia napaść fizyczna w postaci bójki, używania przedmiotów w celu wyrządzenia komuś krzywdy, sprawienia przykrości i bólu, a także zachowanie o charakterze destrukcyjnym, jak: darcie, psucie, tłuczenie;
• agresja werbalna- formy ataków wymagające kontaktów,,twarzą w twarz”. Polega ona na rzucaniu wyzwisk, obelg, odmowy posłuszeństwa ( wypowiedzi szkodzące innym, poniżanie słowne, przezywanie, wyśmiewanie, groźby)
• agresja pośrednia- charakteryzująca się następującymi cechami: otwarte manifestowanie agresji werbalnej ( zniesławienie, okazywanie wzgardy), a także przypadki agresji przemieszczonej skierowanej na inny obiekt niebędący osobą ( trzaskanie drzwiami, rzucanie przedmiotów na ziemię).
W zachowaniach agresywnych można wyróżnić inny podział na: agresje bezpośrednią i pośrednią. Agresję bezpośrednią stanowi szereg prostych zachowań, takich jak: bicie, uderzanie, rzucanie przedmiotami, szczypanie, kłucie, duszenie, przeklinanie, straszenie itp. w przeciwieństwie do agresji bezpośredniej agresja pośrednia zmierza do wyrządzenia szkody osobie będącej przedmiotem agresji przez skarżenie, donosicielstwo, poniżanie kogoś ,,poza jego plecami”, przy tej formie sprawca nie ujawnia się.
Ważnym problemem, poza definicją przemocy jest określenie granicy pomiędzy oddziaływaniami wychowawczymi, oddziaływaniami mieszczącymi się w ramach władzy rodzicielskiej a działaniami noszącymi jednoznacznie znamiona przemocy. W wielu przypadkach trudno jest ustalić, czy np. oddziaływania wychowawcze, organizacja zajęć edukacyjnych, przymuszanie do określonych, społecznie akceptowanych zachowań uwarunkowane są dobrem dziecka, a ich sprawca nauczyciel, wychowawca, rodzic działał kierując się interesem dziecka. Trudno jest też oddzielić działania mające na względzie interes i ambicje dorosłych, których efektem jest szkodliwe postępowanie wobec dzieci, od działań mających na celu przekazywanie pozytywnych wzorców zachowań i ochronę dziecka przed potencjalnymi zagrożeniami.

II Formy przemocy i typy przemocy wewnątrzrodzinnej

Przemoc w rodzinie może przybierać różne formy.

a) Poniżej przedstawiam rodzaje i formy przemocy w rodzinie:

Rodzaje Przemocy	Katalog Zachowań
Przemoc Fizyczna	Popychanie, odpychanie, obezwładnianie, przytrzymywanie, policzkowanie, szczypanie, kopanie, duszenie, bicie otwartą ręką i pięściami, bicie przedmiotami, ciskanie w kogoś przedmiotami, parzenie, polewanie substancjami żrącymi, użycie broni, porzucanie w niebezpiecznej okolicy, nieudzielanie koniecznej pomocy itp.
Przemoc Psychiczna	Wyśmiewanie poglądów, religii, pochodzenia, narzucanie własnych poglądów, karanie przez odmowę uczuć, zainteresowania, szacunku, stała krytyka, wmawianie choroby psychicznej, izolacja społeczna( kontrolowanie i ograniczanie kontaktów z innymi osobami), domaganie się posłuszeństwa, ograniczanie snu i pożywienia, degradacja werbalna ( wyzywanie, poniżanie, upokarzanie, zawstydzanie), stosowanie gróźb itp.
Przemoc Seksualna	Wymuszanie pożycia seksualnego, wymuszanie nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, wymuszanie seksu z osobami trzecimi, sadystyczne formy współżycia seksualnego, demonstrowanie zazdrości itp.
Przemoc Ekonomiczna	Odbieranie zarobionych pieniędzy, uniemożliwianie podjęcia pracy zarobkowej, niezaspokajanie podstawowych, materialnych potrzeb rodziny itp.

b) Wyszczególnia się w typach przemocy wewnątrzrodzinnej gorącą, chłodną, strukturalną.
Przemoc gorąca to „furia, która rodzi się z frustracji i niemocy. Furia jest erupcją skumulowanych i niemożliwych do powstrzymania uczuć gniewu i wściekłości. Dla wielu osób jest to doznanie fascynujące, a równocześnie wstydliwe. Często doświadczenie takiej furii ma charakter ekstatyczny, w wyniku, której dochodzi do utraty kontroli emocjonalnej i kontroli nad zachowaniem”. Jest to rodzaj przemocy „naładowanej złością, gniewem i agresją. Towarzysza jej bogate formy ekspresji: krzyki, głośne wyzwiska, rękoczyny, impulsywne zachowania, gwałtowne zadawanie bólu i jest łatwo zauważalna. Zwykle pojawia się nagle i stosunkowo szubko znika”.·„Przemoc chłodna jest przeważnie dokonywana z premedytacją. Działania te mają czasami pozytywne cele, może to być dobro, realizowanie własnej filozofii czy wiary. Najistotniejszy w tego rodzaju przemocy jest cel, jaki sprawca chce osiągnąć. Przemoc chłodna rozwija się przeważnie na gruncie autorytarnych modeli współżycia między ludźmi i kierowania nimi”. ·Według J. Mazur przemoc chłodna to rodzaj złego traktowania wpisany w kulturę, obyczaj, będący częścią wyposażenia psychicznego jednostki. Człowiek stosujący chłodną przemoc realizuje utrwalony wzór postępowania, którego wcześniej nauczył się, często we własnym rodzinnym domu”

.·Przemoc strukturalna polega na przemocy wywieranej przez niesprawiedliwe struktury społeczne. Przemoc wyrażająca się we wpływie negatywnym z reguły powstaje w wyniku społecznego uczenia się. Dziecko wychowywane w atmosferze przemocy częściej sięga po nią w sytuacji zagrożenia lub, jeśli chce rozwiązać problem bądź osiągnąć określony cel. Jeżeli w danym społeczeństwie, najbliższym środowisku lub w rodzinie istnieje prawne i moralne zezwolenie na przemoc, człowiek wyzbywa się wówczas hamulców i przemoc staje się jego podstawowym narzędziem w dążeniu do celu.

III Skąd się bierze przemoc?

Nie wrzeszcz. Chociaż masz rację. Krzyk jest nieludzki, nieczłowieczy. Nie krzycz na ludzi. Nie masz takiego prawa. To jest znęcanie się. Nawet, gdy Cię słuchają, to z nienawiścią, za to, żeś podeptał ich człowieczeństwo -żeś ich skrzywdził. Nie krzycz na ludzi. Chyba, że z miłości. Bo w miłości zawsze jest radość.

ks. M. Maliński

„Stosowanie przemocy wynika najczęściej z niemożności rozwiązywania przez ludzi problemów swojego życia o ,niemożności kochania innych, nieumiejętności zrealizowania własnych możliwości. nie mogąc kochać, człowiek zaczyna poniżać innych ludzi i sprawiać im ból.”

                                                        Erich Fromm” Wojna w człowieku”

Powszechnie przemoc traktowana jest jako akt godzący w osobistą wolność jednostki i zmuszanie jej do zachowań niezgodnych z własną wolą. Agresja to wszelkie działanie fizyczne lub słowne, którego celem jest wyrządzanie krzywdy fizycznej lub psychicznej- rzeczywistej lub symbolicznej- jakiejś osobie lub czemuś, co ja zastępuje. Przemoc upokarza, wywołuje cierpienie, rodząc tym samym nienawiść i pragnienie odwetu.

Agresja wśród dzieci i młodzieży jest znana od dawna. Możemy z własnego doświadczenia przytoczyć wiele przykładów złego traktowania przez rówieśników. Dzieci dotykane przemocą ze strony innych są zazwyczaj nieśmiałe, zamknięte w sobie, mało kontaktowe, czasem zaniedbane, źle ubrane, niedomyte lub niedożywione. Również te rozpieszczone przez rodziców, zarozumiałe i lekceważące innych są odrzucane. Poza tym wyszydzane są osoby jąkające się lub z innymi wadami rozwojowymi, bardzo szczupłe lub tęgie.

Niestety, polska szkoła nie jest wolna od przemocy. To miejsce nielubiane przez uczniów, stresujące. Sytuacje w niej przeżywane są dla uczniów trudne, w efekcie, czego wzrasta wewnętrzne napięcie, które jest rozładowywane poprzez agresywne zachowania, jak bójki czy wymuszenia. Dlatego bardzo ważna jest rola nauczycieli w kształtowaniu prawidłowych postaw wśród uczniów.

Każde ludzkie zachowanie jest ukierunkowane motywami i potrzebami. Mogą być one pozytywne i negatywne. Brak odpowiednich warunków do ich zaspokojenia powoduje, iż narażeni jesteśmy na zachowanie niezgodne z ogólnie przyjętymi normami. To postępowanie prowadzi do przykrych konsekwencji, jak: konflikt z otoczeniem, odrzucenie, kary.

Przemoc w rodzinie (wewnątrzrodzinna, domowa, wewnątrzmałżeńska) to zamierzone, wykorzystujące przewagę sił działanie przeciw członkowi rodziny, naruszające prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody. To działania lub rażące zaniedbania dokonywane przez jednego z członków rodziny przeciwko pozostałym. Znane jest również inne określenie tzw. przemocy domowej, odnoszone raczej do przemocy wobec dzieci.

W Programie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, prowadzonym przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Polsce, przyjęto następującą definicję:

,,Przemoc domowa, zwana też przemocą w rodzinie, to zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie skierowane przeciw członkowi rodziny, które narusza prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody”.

Przemoc w rodzinie charakteryzuje się tym, że:

- jest intencjonalna: przemoc jest zamierzonym działaniem człowieka i ma na celu kontrolowanie i podporządkowanie ofiary;

- siły są nierówne: w relacji jedna ze stron ma przewagę nad drugą. Ofiara jest słabsza,

a sprawca silniejszy;

- narusza prawa i dobra osobiste: sprawca wykorzystując przewagę siły narusza podstawowe prawa ofiary ( np. prawo do nietykalności fizycznej, godności szacunku itd.);

- wyrządza szkody, powoduje cierpienie i ból: sprawca naraża zdrowie i życie ofiary na poważne szkody. Doświadczanie bólu i cierpienia sprawia, że ofiara ma mniejszą zdolność do samoobrony.

Skąd się biorą agresywni ludzie?

Inni agresywni ludzie. Przeważnie mężczyźni. Agresja może przybierać różne formy, jednak dość łatwo na drodze teorii uczenia się społecznego przewidzieć, jak zostanie ukształtowane dane dziecko. Jeśli maluch dorasta w rodzinie, gdzie mężczyzna jest dominujący w dowolnej sferze życia, matka zaś uległa, to najprawdopodobniej odtworzy ten sam schemat w swoim dorosłym życiu, z tej prostej przyczyny, że nie będzie znać innego. Tu oczywiście może nasuwać się sprzeciw: „Jak to nie może? Może! Wystarczy, że przeczyta kilka książek, zmieni nastawienie i zacznie działać inaczej”. I w teorii tak jest. Ale tylko w teorii.

Jeśli jakieś zachowanie było utrwalane przez kilka, kilkanaście lat, to oczekiwanie, że z dnia na dzień zostanie zastąpione innym, jest czystą ułudą. Po roku ciężkiej pracy nad sobą, zmiana jest już realna, ale na poziomie powierzchownych zachowań. Podczas kryzysowej czy stresującej sytuacji najprawdopodobniej odezwie się stary, znany od wielu lat wzorzec. Piszę to nie po to, by przekonywać do tego, że zmiany w zachowaniu i myśleniu są niemożliwe, - bo są jak najbardziej możliwe

Ludzie nie rodzą się z misją krzywdzenia innych ludzi. Rodzą się z pewnym zapisem genetycznym, który później rozwijają podczas swojego życia. Jeśli np. rodzi się człowiek z talentem plastycznym i talent ten nie jest rozwijany, to taki człowiek może malować swoje prace do szuflady i nikt się raczej o tym nie dowie, poza najbliższą rodziną. Jeśli zaś od dziecka talent ten jest rozwijany, dziecko uczęszcza na zajęcia plastyczne, później do szkoły kładącej duży nacisk na rozwijanie pasji plastycznych, kończąc na studiach - to szanse, że taka osoba zacznie samodzielnie tworzyć wspaniałe prace bardzo wzrasta. Ale jako małe dziecko nie posiada tej świadomości. Świadomość tę nabywa dopiero podczas kolejnych lat swojego rozwoju.

• Konsekwencje istnienia problemu:

IV Dziecko jako ofiara przemocy w rodzinie

„Przemoc rodzi przemoc.”   Errico Malatesta

Przemoc domowa może wyrządzić szkody fizyczne, emocjonalne i poznawcze. Z badań wynika, że skutki przemocy domowej są zarówno krótkoterminowe, jak i długoterminowe:

• strach i niepokój( obawa o życie i zdrowie)

• poczucie winy( ofiara czuje się odpowiedzialna za przemoc)

• chaos emocjonalny( zarówno miłość i nienawiść do osoby, która stosuje przemoc)

• trudności w nawiązywaniu kontaktów z innymi, brak zaufania do ludzi

• smutek

• fizyczne urazy

• zaburzenia związane z poczuciem własnej tożsamości, utrudniające funkcjonowanie w społeczeństwie

• izolowanie się

• poczucie beznadziejności

• poczucie odmienności

• wybuchowość

• agresywność( poczucie, że jedynym sposobem rozwiązywania konfliktów jest przemoc)

• zmiany w postrzeganiu prześladowcy( akceptacja sytuacji, poczucie ogromnej więzi ze sprawcą, idealizacja sytuacji)

• wstyd przed innymi

dolegliwości związane ze stresem, dolegliwości somatyczne Przemoc domowa może wyrządzić szkody fizyczne, emocjonalne i poznawcze. Z badań wynika, że skutki przemocy domowej są zarówno krótkoterminowe, jak i długoterminowe:

• strach i niepokój( obawa o życie i zdrowie)

• poczucie winy( ofiara czuje się odpowiedzialna za przemoc)

• chaos emocjonalny( zarówno miłość i nienawiść do osoby, która stosuje przemoc)

• trudności w nawiązywaniu kontaktów z innymi, brak zaufania do ludzi

• smutek

• fizyczne urazy

• zaburzenia związane z poczuciem własnej tożsamości, utrudniające funkcjonowanie w społeczeństwie

• izolowanie się

• poczucie beznadziejności

• poczucie odmienności

• wybuchowość

• agresywność( poczucie, że jedynym sposobem rozwiązywania konfliktów jest przemoc)

• zmiany w postrzeganiu prześladowcy( akceptacja sytuacji, poczucie ogromnej więzi ze sprawcą, idealizacja sytuacji)

• wstyd przed innymi

• dolegliwości związane ze stresem, dolegliwości somatyczne:bóle głowy, żołądka, moczenie nocne, zły stan zdrowia

• skłonności do samookaleczenia

• próby samobójcze

• śmierć

• :bóle głowy, żołądka, moczenie nocne, zły stan zdrowia

• skłonności do samookaleczenia

• próby samobójcze

• śmierć

” Cierpienie wymaga więcej odwagi  niż śmierć” Napoleon Bonaparte

• Typowe etapy rozwoju problemu:

Cykle przemocy

1.Faza narastającego napięcia.

Sprawca jest ciągle nerwowy, wszystko go irytuje, złości każdy drobiazg. Zaczyna awantury, staje się niebezpieczny, nie panuje nad sobą. Ofiara stara się go uspokoić ulegając mu, sprawiając mu przyjemność, przepraszając.

2.Faza gwałtownej przemocy.

Agresor wpada w szał, często bez żadnego powodu i wyładowuje się na ofierze( bicie, kopanie, wyzywanie itd.) Ofiara czuję się bezradna i przerażona. Nie może już uspokoić sprawcy.

3.Faza miodowego miesiąca.

Agresor zaczyna przepraszać i obiecuje, że stanie się inną, lepszą osobą, że to się nie powtórzy. Zaczyna płakać, prosić o wybaczenie, przekonuje, że to był tylko jeden, jedyny raz. Ofiara zaczyna wierzyć, że sprawca żałuje. Myśli, że jest dla niego ważna, kochana.

4.Faza narastającego napięcia.

Cykl się powtarza. Za każdym razem jest gwałtowniejszy.

Często ofiara nie potrafi przerwać tej powtarzającej się sytuacji(bezradność, wstyd, strach, słabość, brak szacunku dla samego siebie, zaprzeczanie, nadzieja na zmianę.)

Maltretowaniu dzieci sprzyja społeczna akceptacja bicia dzieci oraz akceptacja rozwiązywania problemów przy użyciu przemocy, czy nawet norma subkultury gloryfikująca przemoc.

• Typowe symptomy występowania problemu:

W Polsce znęcanie się nad dziećmi najczęściej obserwowano w rodzinach alkoholików. Alkoholicy pochodzą z rodzin, w których również się piło, i jako dzieci byli ofiarami przemocy i zaniedbania. Alkoholizm może prowadzić do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, w ślad, za czym idą poważne trudności w kontrolowaniu emocji i kontroli poznawczej nad otoczeniem, w tym realistycznej oceny możliwości swych dzieci (rodzice są często przekonani, że dziecko, które nie chce wykonać zadania lub polecenia jest złe lub głupie, ponieważ nie biorą pod uwagę, iż szereg jego zachowań wynika z ograniczeń związanych z wiekiem). Dzieci wychowujące się w rodzinie alkoholika mogą wymagać szczególnej opieki i troski ze względu na problemy zdrowotne i psychiczne związane z brakiem warunków koniecznych dla prawidłowego rozwoju. Rodzina alkoholika jest grupą wysokiego ryzyka, gdy chodzi o prawdopodobieństwo stosowania przemocy.

Znęcanie się nad dzieckiem stanowi zanegowanie jego osobowości. Znęcaniu fizycznemu towarzyszą na ogół eksplozje werbalnej agresji, obelgi, poniżanie, próby zniszczenia poczucia własnej wartości i godności. Ofiary tej rodzinnej przemocy mogą głęboko uzewnętrznić przeświadczenie, że są złe, odrażające, głupie - ich osobowość kształtuje się jako odbicie tego wyobrażenia, jaki mają o nim rodzice. Kiedy mówimy: "Ty leniu, weź się do roboty", bardziej prawdopodobne jest, że dziecko uzna się za lenia, osobę trwale niezdolną do spontanicznego wysiłku, niż weźmie się do roboty. Ktoś atakowany za to, że "do niczego się nie nadaje", może później do niczego się nie nadawać; ktoś bity za to, że jest "złym człowiekiem".

U dzieci, które są maltretowane przez swoich rodziców, obserwuje się złamania, blizny, siniaki, ślady po oparzeniach, wybite zęby, wyrwane włosy. Najczęściej pobite bywają dzieci do czwartego roku życia i w tej grupie wiekowej najczęściej dochodzi do zgonów i trwałych ubytków zdrowia.

Zachowanie maltretowanego dziecka jest na tyle charakterystyczne, że zaleca się wykrywanie przypadków znęcania się nad dziećmi przez obserwację tego zachowania. Typowe cechy zachowania dziecka maltretowanego to: lękliwość w stosunku do dorosłych, oczekiwanie kary za błahe przewinienia, brak reakcji na ból, bezsenność, niska samoocena, obojętność na płacz innych dzieci, ale także zachowanie agresywne. Dzieci krzywdzone często wykazują małą umiejętność rozwiązywania problemów oraz niski poziom empatii.

Nie wszystkie dzieci stykające się z przemocą domową odczuwają ją znacząco na swojej psychice. Dzieci w jakiś sposób chronione przed efektami negatywnych oddziaływań często rozwijają się równie dobrze jak ich rówieśnicy niedoświadczający przemocy. Badania przeprowadzone na dzieciach w środowiskach, gdzie przemoc występuje często, wykazują, że najistotniejszym czynnikiem ochronnym jest silna, pozytywna więź dziecka z rozumnym i troskliwym dorosłym. Dziecko narażone na przemoc potrzebuje szczerej rozmowy o swoich lękach z umiejącym okazać współczucie dorosłym.

• Konsekwencje istnienia problemu ( dla ucznia, dla otoczenia):

Większość dzieci liczy na to, że w sytuacji kryzysu lub emocjonalnych przemian taką pomoc otrzyma od jednego z rodziców, jednak, gdy przemoc trwa długo, zwykle nie są oni w stanie tego zapewnić. Rodzice żyjący pod presją ciągłej przemocy mogą być emocjonalnie zobojętniali, przygnębieni, zirytowani lub niekontaktowi, a przez to niedostępni. Krzywdzona matka może nie być emocjonalnie otwarta na potrzeby dziecka, gdy sama przeżywa akty przemocy albo cierpi na wywołaną przez nie depresję. Badania wykazują, że takie matki są skłonne do stosowania kar i częściej wykazują agresywne zachowania w stosunku do dzieci. Podobnie ojcowie, którzy są sprawcami przemocy, są mniej otwarci wobec dzieci, mniej skłonni do racjonalnych rozmów z nimi i mniej uczuciowi niż ojcowie, którzy przemocy nie stosują. Wciąż jednak potrzeba więcej badań dotyczących tych zagadnień.

Jeśli dziecko nie znajduje oparcia w rodzicach, może mu pomóc bliska więź z troskliwym dorosłym związanym z rodziną lub szkołą. Ważne jest, aby osoby czy instytucje (nauczyciele, wychowawcy, policja, ośrodki pomocy społecznej, służba zdrowia, sądy rodzinne, Kościół czy inne osoby) podejmujące w stosunku do dziecka maltretowanego interwencję, nie stanowiły dodatkowego źródła lęku, czy naruszały poczucia jego wartości.

Dziecko musi mieć pewność, że pomagające mu osoby staną się jego sojusznikami, ale nie wynika z tego, że osoby te mogą demonstrować niechęć czy pogardę do jego rodziców.

Potrzebne są jednak głębsze badania, by rozpoznać, jakiego typu pomoc jest w związku z tym najpotrzebniejsza, i w jakich sytuacjach. Dzięki bardziej wnikliwym badaniom osoby pracujące z dziećmi będą mogły opracować lepsze strategie zapobiegania i interwencji.

dr Marian Łakomski - doktor nauk humanistycznych w zakresie filozofii

Według statystyk, co czwarty uczeń jest ofiarą przemocy w rodzinie.

Z badań przeprowadzonych anonimowo w Hamburgu przez profesora Petera Wetzelsa, który pod uwagę wziął 2000 uczniów z różnych szkół wynikło, iż największa przemoc, jakiej młodzi ludzie doświadczają ma miejsce w domu rodzinnym. Przemoc rodzicielska zmalała w ostatnim czasie, zwłaszcza wśród rodzin muzułmańskich, ale ciągle jeszcze 39,6 procent młodych ludzi doświadcza przemocy fizycznej o różnym stopniu natężenia.

19,8 procent pytanych mówi o „ciężkich” formach wychowywania i przemocy. Rosnąca liczba młodych ludzi mówi również o kompletnym braku zainteresowania ze strony rodziców. Pod względem przemocy szkoła jest wymieniana na drugim miejscu. 11,9 procent przyznało się do bycia ofiarą w przeciągu miesiąca.
60,8 procent uczniów przyznało się do bycia przynajmniej raz sprawcą przemocy, w jakiejkolwiek formie. Ogromną rolę odgrywają tu zachowania nauczycieli:, jeśli wychowawca nie reaguje, przemoc drastycznie rośnie.

Wagary nie są przyczyną, ale objawem problemu, podkreśla profesor. Jako alarmujący określa fakt, że co trzeci z notorycznie opuszczających szkołę pozostawał bez jakichkolwiek konsekwencji z tego powodu

Przemoc wobec dzieci i ich złe traktowanie jest poważnym problemem społecznym: 60% dorosłych Polaków stosuje kary fizyczne wobec swoich dzieci do 19 roku życia; co szósty 12-latek przyznaje, że w wyniku przemocy ze strony rodziców doznał urazów takich jak siniaki, zadrapania; blisko 23% polskich studentów przyznaje, że w ich domach przynajmniej kilkakrotnie dochodziło do przemocy fizycznej, a 37% mówi o kilkakrotnym wystąpieniu sytuacji, w której doszło do przemocy psychicznej; 34% pacjentów lecznictwa odwykowego stwierdza, że w okresie intensywnego picia używało przemocy fizycznej wobec dzieci, a 50% stosowało przemoc psychiczną. Większość przypadków krzywdzenia dzieci pozostaje jednak tajemnicą rodzinną.Krzywdzenie dzieci może zaburzać ich funkcjonowanie we wszystkich dziedzinach życia.

• Zakres zadań terapeutycznych i ramowy program ich prowadzenia.

Zakres zadań terapeutycznych w szkole:

1. Integrowanie działań wszystkich podmiotów szkolnych( nauczycieli, uczniów, rodziców, pracowników niepedagogicznych)

2. Integrowanie działań z podmiotami współpracującymi ( policją, strażą miejską, strażą pożarną, służbą zdrowia itp.)

3. Przeciwdziałanie wszelkim formom przemocy

4. Ustalenie wspólnych działań pracowników szkoły w celu poprawy bezpieczeństwa

Zakres zadań terapeutycznych w rodzinie:

a) diagnozowanie problemu przemocy w rodzinie,

b) opracowanie indywidualnego planu pomocy ofierze przemocy w rodzinie uwzględniającego: potrzeby, cele, metody i czas pomocy,

c) udzielanie poradnictwa:

-medycznego,

- psychologicznego,

- prawnego,

- socjalnego,

d) prowadzenie grup wsparcia lub grup terapeutycznych dla ofiar przemocy w rodzinie,

e) prowadzenie terapii indywidualnej ukierunkowanej na wsparcie ofiary przemocy w rodzinie oraz nabycie umiejętności ochrony przed osobą stosującą przemoc w rodzinie,

f) zapewnienie dostępu do pomocy medycznej,

g) ocenę sytuacji dzieci na podstawie przeprowadzonego w tej rodzinie rodzinnego wywiadu środowiskowego, o którym mowa w art. 107 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362, z późn. zm.²⁾), i udzielanie im wsparcia lub pomocy psychologicznej oraz specjalistycznej pomocy socjoterapeutycznej i terapeutycznej,

h) udzielanie konsultacji wychowawczych;

• Proponowany zestaw literatury dla ucznia i dla jego otoczenia

-M. Molnicka, Bajki terapeutyczne dla dzieci, Poznań 1999.

-M. Molnicka, Bajkoterapia: o lękach dzieci i nowej modzie terapii, Poznań 2002.

-J. Papuzińska, Dziecko w świecie emocji literackich, Warszawa 1996.

-C. Nilsch, Bajki pomagają dzieciom, Warszawa 2001.

• Sposób wykorzystania na etapie diagnozy:

Przemoc w rodzinie jest problemem trudnym do zdiagnozowania. To, zdaniem specjalistów, rozmiary i szkodliwość zjawisk związanych z przemocą w rodzinie wskazują, że jest to jeden ze szczególnie ważnych problemów społecznych w Polsce. Wymaga on podjęcia szerokiego, dobrze zorganizowanego i zaplanowanego na wiele lat programu przeciwdziałania. Dlatego też realizacja Programu powinna uwzględniać działania w sferze:

-prewencji

-prawa

-zdrowia

-edukacji

-pracy socjalnej

przemoc fizyczna: jest stosunkowo łatwa do rozpoznania. Najczęściej przyjmuje postać zewnętrznych obrażeń skóry: zranienia skóry, krwiaki, sińce, obrzęki, oparzenia, które są wynikiem bicia dzieci różnymi przedmiotami, kopania, wykręcania rąk, szarpania, ciągnięcia za ciało, za włosy, popychanie o ściany, przypalenia, kłucia, nacinania ciała, szczypania, mocnego wstrząsania ciała, rzucanie różnymi przyborami przywiązanie w celu ograniczenia swobody.

przemoc psychiczna: na ogół definiowana jest jako rozmyślne niszczenie lub znaczące obniżanie możliwości prawidłowego rozwoju dziecka bez stosowania przemocy fizycznej.

Przemoc ta objawia się słownym znieważaniem, wyśmiewaniem, wyszydzaniem, straszeniem, moralizowaniem, wymuszaniem lojalności, szantażowaniem, nadmiernym kontrolowaniem, wzbudzaniem poczucia winy, nieposzanowaniem godności i prywatności, niszczeniem jego rzeczy osobistych, wyrzucaniem pamiątek, listów, czasową izolacją dziecka

• Strategie diagnozujące:

-Ocena stanu dzieci żyjących w atmosferze przemocy

- Ocena stanu dzieci na podstawie wywiadu z rodzicami

Pytania do rodziców pozwalające na dokonanie oceny stanu dziecka:

1. Czy coś niepokoi panią w sposobie, w jaki pani czy partner odnosi się do dzieci?

2. Gdy dzieci nie słuchają lub nie wykonują poleceń, w jaki sposób wymusza pani dyscyplinę?

3. Co w takich sytuacjach robi pani partner?

4. Czy niepokoją panią seksualne zachowanie partnera w obecności dzieci? Czy w ich obecności dochodzi do pieszczot, nie chcianego kontaktu fizycznego, pocałunków? Czy on naraża dzieci na kontakt z pornografią?

5. Czy pani partner terroryzuje dzieci lub straszy je? Czy prowadzi samochód po alkoholu?

6. Czy partner kiedykolwiek groził dzieciom zabiciem lub uczynieniem im krzywdy, celem zastraszenia lub ukarania pani bądź powstrzymania pani przed porzuceniem go?

7. Czy pani partner kiedykolwiek uderzył dziecko pasem, dyscypliną czy innym przedmiotem, co pozostawiło ślady w postaci siniaków, pręg, otarć czy innych obrażeń?

Starszym dzieciom można zadać pytania dodatkowe, dotyczące którejś z poniższych kwestii:

1. O co tata i mama kłócą się ze sobą?

2. Co się dzieje, gdy rodzice kłócą się ze sobą? Czy możesz opisać jakąś bójkę między rodzicami, której byłeś świadkiem? Czy widziałeś obrażenia na ciele matki lub zniszczenia w domu? Co wtedy robiłeś?

3. Co robisz, gdy tata popycha, szarpie lub bije mamę? Czy wychodzisz z pokoju i z domu?

4. Czy możesz opisać jakąś bójkę między rodzicami, w której niechcący znalazłeś się w środku, lub, w której świadomie interweniowałeś? Co się wtedy stało

- Interwencyjna praca z dziećmi i ich rodzicami

• plan zapewniający dzieciom bezpieczeństwo. Można to zrobić z rodzicem i dzieckiem będącym ofiarą. Plan powinien uwzględnić odpowiedzi na następujące pytania:

• Jaką drogą dzieci będą mogły opuścić dom, jeśli dojdzie do aktów przemocy?

• Dokąd będą mogły się udać w nagłym przypadku?

• Jak wezwać policję?

• Jak wezwać na pomoc członków rodziny, przyjaciół?

1) zebranie  informacji na temat rozmiarów zjawiska  przemocy w rodzinie na obszarze Polski;
2) badanie istniejącej infrastruktury instytucji pomagających   ofiarom przemocy w rodzinie;
3) zbadanie skuteczności pomocy udzielanej rodzinom dotkniętym przemocą w tym zbadanie istniejących przeszkód w zakresie pomagania ofiarom przemocy;
4) badanie potrzeb szkoleniowych dla pracowników „pierwszego kontaktu”.

• Sposób wykorzystania na etapie terapii:

Pierwszą płaszczyznę przeciwdziałania przemocy stanowią działania interwencyjne. Polegają one na uniemożliwieniu dalszego krzywdzenia dziecka i udzieleniu mu pierwszej pomocy. Tę pierwszą i natychmiastową pomoc winni udzielać specjaliści.

1. izolowanie sprawców od ofiar na podstawie odrębnych przepisów;
   2) stosowanie procedury „Niebieskich Kart”.

Wzmocnienie ochrony ofiar przemocy w rodzinie przez:
- opracowywanie i realizację  programów ochrony ofiar  przemocy z udziałem Policji, prokuratury, kuratorów sądowych;
- opracowywanie i realizacja programów terapeutycznych dla ofiar  przemocy w rodzinie;
- zabezpieczenie odpowiednich warunków do przesłuchań dzieci (niebieskie pokoje) oraz  w miarę możliwości dorosłych - ofiar przemocy w rodzinie

• proponowane formy pracy:

-budowanie pierwszego kontaktu z dzieckiem- ofiarą przemocy

-rozmowa z rodzicem dziecka, wobec którego stosowana jest przemoc,

-przyczyny przemocy wobec dziecka,

-konsultacja z psychologiem dziecięcym, bądź lekarzem psychiatrą

- zastosowanie indywidualnej terapii wobec dziecka z szczególnym uwzględnieniem przemocy rodzinnej,

-korekcyjno- edukacyjne działania wobec ofiar przemocy w rodzinie,

-tworzenie zajęć arteterapeutycznych dla dzieci ( ofiar przemocy),

• Konspekt zajęć ukazujących wykorzystanie określonego dzieła literackiego w pracy terapeutycznej.

(Dla klas szkoły podstawowej)

Temat zajęć: Przemoc i agresja jako jedne ze źródeł niepowodzenia w szkole.

Cel główny: wzmocnienie u ucznia poczucia własnej wartości poprzez zachęcenie go do nabywania nowych doświadczeń, jakie oferuje obcowanie z literaturą.

Cele szczegółowe:- wzmacnianie pozytywnych emocji poprzez lekturę, wyrabianie nawyków czytelniczych, ukazanie zabawowej, rozrywkowej funkcji czytania, kształtowanie umiejętności podejmowania rozsądnych decyzji w sytuacji przemocy, zaakceptowanie siebie, kształtowanie pozytywnych cech (odwaga), docenianie osiągnięć

własnych i innych osób, uwrażliwienie na rozumienie innych, kształtowanie empatii.

Materiały pomocnicze: kartki z treścią wierszyka

,,Nikt nie może mnie poniżać, bić, krzywdzić wyzywać,

I każdego mogę zawsze na ratunek wzywać”

Oraz treść,, bajki o mróweczce”- M. Molicka, Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Poznań 2002, mała piłeczka

Przebieg zajęć:

Część wstępna: powitanie oraz przedstawienie celu spotkania ( nauczyciel wraz z uczestnikami spotkania siada w kręgu. Zabawa - ,, Wizytówki” dzieci kolejno na karteczkach zapisują swe imiona oraz pierwszą literę nazwiska, a następnie odczytują je kolejno na głos.

1.Zabawa - „Tajemnicze kolorowe koperty” - dzieci dzielą się na cztery grupy według kolorów wizytówek. Grupy mają za zadnie odnaleźć w sali kopertę w takim samym kolorze. W kopertach znajdują się kartki z opisem scenek z życia szkoły oraz pytania , na które uczniowie muszą znaleźć odpowiedź. Oto scenki z życia szkoły :

• Na boisku szkolnym , podczas przerwy podchodzą do ciebie dwaj starsi chłopcy i mówią, abyś dał im pieniądze

• Ktoś próbuje wepchnąć się przed tobą w kolejce do sklepiku szkolnego

• Podchodzi do ciebie uczeń i bierze bez pytania twoje flamastry

• Trzy osoby niszczą twój plecak w szatni. Wokół jest pełno uczniów

Pytania zapisane pod scenkami : jak czuje się osoba poszkodowana ? Dlaczego te osoby

użyły przemocy? Jak powinieneś się zachować ? Uczniowie chętni udzielają odpowiedzi na pytania.

2. Nauczyciel odczytuje treść bajki terapeutycznej, uczniowie uważnie słuchają.

3. Wspólne podsumowanie oraz odnalezienie przesłania jakie niesie z sobą bajka o mróweczce Molickiej.

4. Uczniowie otrzymują karteczki z treścią krótkiego wierszyka, głośne odczytanie oraz opanowanie pamięciowe tekstu.

5. Podsumowanie zajęć: nauczyciel mówi, iż agresja oraz przemoc wobec innych mają wiele źródeł i są głównym powodem wyalienowania ludzi je stosujących, natomiast ludzie, którzy pałają empatią dla innych oraz potrafią docenić czyjś trud , akceptują siebie i innych zawsze otrzymają pomoc wtedy, gdy nie potrafią sami sobie dać radę z problemem.

6. Zakończenie zajęć; zabawa w ,, Tańczącą piłeczkę”- ma ona na celu mobilizację uczniów do wypowiedzi na temat zajęć oraz ich oceny- uczniowie kolejno podają sobie do rąk miękką, małą piłeczkę i jednocześnie sami dokonują podsumowania zajęć.

7. Pożegnanie uczestników.

• Opis przypadku.

Identyfikacja problemu:W szkole istnieje kilka grup uczniów potrzebujących wsparcia. Są to uczniowie:

-o zaburzonym zachowaniu wynikającym z zaburzeń emocjonalnych lub z innych powodów,

- którzy czują się odrzuceni (w domu ro­dzinnym, w szkole, w grupie rówieśniczej),

- którzy mają kłopoty z nauką (mniej zdol­ni, o obniżonej normie intelektualnej, za­niedbani wychowawczo),

-o wątpliwym stanie fizycznym ( widoczne na ciele otarcia, siniaki, lima)

Własna obserwacja oraz informacje szkolnego pedagoga, nauczycieli, wycho­wawców klas, wywiad z rodzicami potwier­dza istnienie problemu i konieczność pomo­cy uczniom przez zajęcia biblioterapeutyczne prowadzone przez bibliotekarzy szkolnych (terapeutyczna funkcja biblioteki szkolnej).

Propozycje rozwiązania

Cel: pomoc uczniom, którzy z róż­nych względów potrzebują psychicznego wsparcia, rzeczowej informacji i pomocy w rozwiązywaniu ważnych dla nich pro­blemów natury egzystencjalnej.

• Utworzenie grup terapeutycznych (6-8-osobowych), dobranych pod względem potrzeb i problemów (które mogą być roz­wiązane poprzez terapię czytelniczą i inne wspierające ją metody terapeutyczne) oraz wiekowych - dzieci są dopiero w trakcie nauki czytania, ponadto dzieci rozwijają się i stale zmienia się ich zakres możliwo­ści percepcyjnych.

• Stosowanie określonych modeli postę­powania biblioterapeutycznego w zależ­ności od rodzaju problemów dotyczących danej grupy, np. model wzmacniający ich poczucie wartości, model przeciwdziała­jący zachowaniom agresywnym, model wspierający lub pobudzający ich kreatyw­ne działania, model mający na celu wyrów­nywanie ich deficytów intelektualnych i edukacyjnych.

• W czasie zajęć wykorzystywane będą: książki przygodowe, obyczajowe, bajki terapeutyczne, książki nagrane na kasetach magnetofonowych, teksty relaksujące, re­fleksyjne, utwory literackie i lektury szkol­ne na kasetach wideo, kasety magnetofo­nowe z muzyką, z różnymi efektami akustycznymi i odgłosami przyrody, dra-ma, elementy pedagogiki zabawy, gry i zabawy czytelnicze, edukacyjne i terapeu­tyczne programy komputerowe.

• Bibliografia

• K. Browne i M. Herbert „Zapobieganie przemocy w rodzinie” PARPA, 1999

• W. Danielewicz, Pomoc dziecku i rodzinie w środowisku lokalnym, Białystok ,,Trans Humana” , 1995.

• R. Brochocińska, Przemoc wobec dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, Gdańsk 1999.

• I. Jundził, Dziecko- ofiara przemocy, Warszawa 1993.

• I. Borecka, Biblioterapia. Skrypt dla studentów, Wałbrzych 2001.

• I. Borecka, Biblioterapia: teksty terapeutyczne, konspekty i scenariusze zajęć. Gorzów Wlkp. 2002.

• S. Kawula, Pedagogika rodziny: obszary i panorama problematyki, 1999.

• J. Bińczycka, Między swobodą a przemocą w wychowaniu, Kraków 1999.

• T. Gordon, Wychowanie bez porażek: w szkole, Warszawa 1996.

• M. Karkowska, W. Czarnecka, Przemoc w szkole, Kraków 1996.

• K. Kmiecik- Baran, Młodzież i przemoc. Mechanizmy socjologiczno- psychologiczne, Warszawa 1999.

• R. Stach, Zachowania agresywne, Wrocław 1989.

Artykuły z czasopism:

• D. Borecka- Biernat, Emocjonalno- rodzinne uwarunkowania agresji i nieśmiałości. ,,Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 2000 nr1 s. 2-5.

• R. Bryłka, Wpływ rodziny na postawę agresji u dzieci. ,, Problemy Opiekuńczo- Wychowawcze” 2000 nr9, s. 47-50.

• P. Czejenko, Problem przemocy w szkole. ,,Edukacja” 1996, nr.1, s. 96-100.

• I. Dąbrowska, Przejawy agresywnych zachowań wśród dorosłych i dzieci: Przykłady zabaw i ćwiczeń interakcyjnych. ,, Wszystko dla szkoły” 2001, nr9, s.17-18.

• G. Dróżdż : Przeciw przemocy. „Gazeta Szkolna” 2000 nr 19 s. 20

• S. Lewandowska : Agresywny rodzic-agresywne dziecko. „Edukacja i Dialog” 2000 nr 4 s.20-24

• M.Wojciechowski : Przemoc wśród dzieci szkolnych. „Lider” 1996 nr 6 s. 15-16

---