Stres

Jest to zespół specyficznych i niespecyficznych reakcji organizmu na zdarzenia bodźcowe, które zakłócają równowagę i wystawiają na poważną próbę lub przekraczają jego zdolność radzenia sobie.

Richard S. Lazarus- profesor z Uniwersytetu Kalifornijskiego uważa, że: istotą zjawiska stresu psychologicznego u człowieka, jest zdolność antycypacji, czyli planowania i przewidywania przyszłych zdarzeń.

Jednak najbardziej znanym twórcą koncepcji stresu jest Selye, według którego: organizm reaguje na różne stresory w formie „ogólnego zespołu przystosowawczego”. Owa reakcja stresowa wywołuje zmiany biologiczne i endokrynologiczne. Zaś nieprawidłowy przebieg powyższego zespołu może prowadzić do wielu chorób.

Wyróżniamy trzy fazy pełnego cyklu „ogólnego zespołu przystosowawczego”:

• Faza alarmowo- mobilizacyjna, której początkowym etapem jest szok, zaskoczenie, prowadzące do mobilizacji mechanizmów obronnych. Następuje tu ocena własnych możliwości oraz koncentracja energii.

• Faza odporności- organizm przystosowuje się do trudniejszych warunków niż w stanie normalnym. Widoczny jest tu spadek aktywności procesorów pobudzonych w stadium alarmowym.

• Faza wyczerpania- ujawnia się pod wpływem długotrwałego znajdowania się w sytuacji ekstremalnej, przez co mechanizmy przystosowawcze ulegają zakłóceniu.

Wyróżniamy również trzy psychopatyczne tzw. „osie stresu

- oś nerwowa powoduje bezpośrednie i natychmiastowe pobudzenie nerwowe organów wewnętrznych

- oś neurohormonalną- mobilizuje organizm do wzmożonego wysiłku fizycznego zgodnie z zasadą „walcz lub uciekaj”

- oś endokrynologiczną wywołuje najdłużej trwające następstwa psychiczne i somatyczne.

Możliwe jest także wyodrębnienie typologii stresu w zależności od specyfiki działania stresora oraz sposobu jego postrzegania. Podział przedstawia się następująco:

• Biologiczny i psychologiczny

• Indywidualny, rodzinny, małżeński, grupowy itp.

• Polityczny, ekonomiczny, etyczny i estetyczny

• Publiczny, decyzyjny

• Egzystencjalny, pracy, komunikacyjny

• Narodzin, dojrzewania, starzenia się

• Pozytywny (eustres) i negatywny (distres)

Warunki kryterium może spełniać zarówno rodzaj bodźca stresowego i jego intensywność, a także czas trwania czy częstotliwość występowania.

Stresowe zdarzenia życiowe mogą być wywołane obiektywnymi czynnikami środowiska oraz subiektywnymi czynnikami związanymi z indywidualną charakterystyką osoby. Codzienne zdarzenia stresowe mogą wywołać stan stresu, którego wielkość jest modyfikowana przez czynniki zewnętrzne i mediatory wewnętrzne, prowadzące w efekcie do skutków zarówno neutralnych, ale co ważne, także pozytywnych.

Istnieje podział stresu na:

• fizyczne,

• chronobiologiczne,

• psychologiczne i

• socjologiczne.

Czynniki fizyczne charakteryzują się dwiema cechami: nadają się do opisu zewnętrznego środowiska życia człowieka oraz pozwalają się łatwo ująć w kategorie ilościowe. Pośród nich wyróżnia się poszczególne czynniki, tj.:

• Klimatyczne - ujawniają się przy zmianie warunków geograficznych lub pór roku, które budzą procesy adaptacyjne zwane aklimatyzacją. Proces aklimatyzacji obejmuje trzy etapy: początkowy; stopniowej adaptacji; aklimatyzacja właściwa. Zaś proces odwrotny ma dwa etapy: dezaklimatyzacja oraz reaklimatyzacja.

• Hałas - jeśli bodźce dźwiękowe, wywołujące dźwięk nie są pożądane, wówczas określ się je jako hałas.

• Wibracje - człowiek narażony jest na różnego typu drgania mechaniczne przenoszone na organizm z urządzeń tj. maszyny, agregaty, pojazdy, samoloty.

• Oświetlenie - złe oświetlenie traktuje się jako czynnik stresowy, gdyż w takich warunkach ludzie zmuszeni są do wypracowania i nauczenia się indywidualnych strategii pokonywania trudności w odbiorze informacji wzrokowej.

• Promieniowanie jonizujące.

• Promieniowanie mikrofalowe.

• Przyspieszenie - nagłe zmiany prędkości i kierunku lotu wywołują zaburzenia czynności ustroju spowodowane działaniem siły bezwładności.

Do czynników chronobiologicznych należą:

• Rytmy biologiczne, które obejmują rytmiczne zmiany większości czynników życiowych.

• Rytmy okołodobowe, np. temperatura ciała

• Rytmy okołodobowe, a zdolność do pracy. Wiążą się one z dyspozycja psychiczną i fizjologiczną.

• Nagła zmiana strefy czasu. Powiązana jest ze swobodnym poruszaniem się w różnych strefach geograficznych.

Czynniki psychologiczne

• Zakłócenia (utrudnienia) jako źródła stresu - sytuacje, w których działają dane okoliczności szczegółowe, zmuszające człowieka do zwiększonego wysiłku.

• Zagrożenia - sytuacje, w których występuje zwiększone prawdopodobieństwo wypadku, uszkodzenia ciała, strat materialnych lub moralnych. Następuje tu naruszenie określonej wartości cenionej przez człowieka. Mogą być to zagrożenia fizyczne tj. kalectwo czy choroby oraz społeczne tj. odpowiedzialność za życie drugiej osoby czy kompromitacja przed znajomymi.

• Przeciążenie - związane jest z trudną sytuacją, wynikającą z wykonywania danej czynności na granicy wysiłku fizycznego lub psychocznego.

• Deprywacja - wiąże się z pogorszeniem sprawności działania i dyskomfortem psychicznym.

Czynniki socjologiczne

• Strukturę grupy, której kluczowym problemem jest komunikacja międzyludzka.

• Stres organizacyjny związany z dyktowaniem współczesnemu światu tempa rozwoju gospodarczego.

Objawy stresu, reakcje na stres:

Silne zmiany funkcjonowania poszczególnych układów. Zmiany te mają charakter reakcji obronnych i przystosowawczych. Reakcje dzielą się na aspekty fizjologiczne, psychologiczne i behawiorystyczne (emocjonalne).

Reakcje fizjologiczne są odzwierciedleniem mobilizacji organizmu w sytuacji stresu. Zwykle rejestruje się je za pomocą sprzętu medycznego. Objawiają się one poprzez:

• przyspieszone tętno,

• wzrost ciśnienia tętniczego krwi,

• lepsze ukrwienie układu mięśniowego,

• zwężenie naczyń krwionośnych układu pokarmowego oraz powłoki skórnej,

• wzrost ilości niektórych hormonów we krwi i moczu,

• wzmożone pocenie,

• suchość w jamie ustnej,

• dławienie w gardle,

• wybuchy zimna, gorąca oraz dreszcze,

• wzrost wrażliwości receptorycznej czynności przysadki mózgowej i nadnerczy,

• przyspieszone oddychanie,

• poczucie duszności,

• kołatanie serca,

• rozszerzone źrenice,

• wymioty i biegunka.

Reakcje psychologiczne wiążą się głównie z mechanizmem adaptacyjnym do zmian środowiska życia. W ich skład wchodzi:

• poczucie napięcia, rozdrażnienia, nerwowości,

• obawa, lęk przed nieokreślonym zagrożeniem,

• strach,

• izolowanie się lub nadmierne, uciążliwe kontakty interpersonalne,

• uczucie niemocy, apatii, przygnębienia, depresji,

• zaburzenia koncentracji uwagi, zapamiętywania i przypominania oraz procesów myślenia twórczego,

• trudności w wykonywaniu procesów decyzyjnych,

• nieadekwatna samoocena (przeważnie zaniżona),

• niewiara w siebie,

• agresywność werbalna i fizyczna,

• przewrażliwienie na krytykę,

• nadmierna podejrzliwość,

• zaburzenia zasypiania, snu, budzenia i wstawiania,

• ogólne zmęczenie oraz wyczerpanie.

Reakcje behawioralne (zachowania)

Określa się je także mianem emocjonalnych. Ukazują się poprzez okresowy wzrost aktywności motorycznej, zdolności do wzmożonego wysiłku, prowadzący do spadku aktywności. W skrajnych przypadkach następuje:

• częściowe lub całkowite zablokowanie naturalnej aktywności fizycznej,

• nadpobudliwość ruchowa,

• impulsywność działania,

• chaotyczne, nierytmiczne, niejasne wypowiadanie się oraz jąkanie,

• nerwowe triki,

• natrętne ruchy i myśli,

• wzmożone lub osłabione interakcje społeczne,

• konflikty interpersonalne w rodzinie i pracy,

• zwiększona podatność na ubytki,

• nadmierne objadanie lub spadek apetytu,

• spadek zdolności i wydajności pracy,

• dokonywanie błędów, wypadków,

• wzrost nieobecności w pracy,

• częste zmiany miejsca pracy.

W wyniku stresu możliwe są również uciążliwe choroby psychosomatyczne, tj.

• choroba wrzodowa żołądka, dwunastnicy, okrężnicy,

• choroba wieńcowa serca czy nadciśnienie tętnicze.

Poza tym stres zwiększa ryzyko zachorowania na:

• cukrzycę,

• astmę,

• reumatoidalne zapalenie stawów,

• egzemę,

• dolegliwości alergiczne,

• choroby zwyrodnieniowe i nowotworowe.

Radzenie sobie to proces ukierunkowany na uporanie się z wewnętrznymi lub zewnętrznymi wymaganiami, które są postrzegane jako nadmiernie obciążające czyli przekraczające środki czy możliwości danej jednostki. Może składać się on z behawioralnych, emocjonalnych lub motywacyjnych reakcji i myśli. Każdy człowiek z czasem opanowuje czy doskonali indywidualne sposoby radzenia sobie ze stresem. Są wśród nich formy świadome, intencjonalne, nieświadome, aktywne i pasywne, rutynowe i innowacyjne, racjonalne i nieracjonalne.

Istnieją jednak dwa główne sposoby kategoryzowania strategii walczenia ze stresem w zależności od tego czy ich celem jest bezpośrednie zmierzenie się z problemem- nastawienie na rozwiązanie problemu czy też złagodzenie przykrych doznań z nim związanych- nastawienie na regulację emocji.

Strategię stawienia czoła sytuacji problemowej charakteryzuje określenie „wziąć byka za rogi”. Sposób tego podejścia obejmuje strategie zmierzające do uporania się bezpośrednio ze stresem. Uświadamiamy sobie potrzebę działania, oceniamy sytuację oraz własne zasoby, umożliwiające uporanie się z nią i podejmujemy odpowiednie działanie w celu usunięcia lub zmniejszenia zagrożenia.

Drugi rodzaj podejścia jest przydatny wtedy, gdy mamy do czynienia ze stresorami, na które trudniej wpłynąć. Staramy się wówczas zmienić nasze uczucia i myśli odnoszące się do sytuacji. Mechanizmami ego tj. wyparcie, zaprzeczenie rzeczywistości posługujemy się nieświadomie. Celem tego typu mechanizmów jest chronienie nas przed lękami, gdyż umożliwiają nam one ocenianie sytuacji jako mniej zagrażającej.

Przykładowe style radzenia sobie ze stresem: planowanie rozwiązania problemu, samokontrola, poszukiwanie wsparcia społecznego, ucieczka, samoocena, fantazjowanie, wycofanie się, podejście humorystyczne, a także otwarta ekspresja uczuć.

Nieco inny sposób walki ze stresem występuje w przypadku przeżyć traumatycznych: wojen, klęsk żywiołowych, katastrof czy gwałtów. Uwidaczniają się wówczas cechy osobowe tj. dojrzałość duchowa, bogactwo intelektualne, optymizm, zaufanie, miłość, wewnętrzne poczucie kontroli oraz umiejętność ekspresji przykrych uczuć.

Skutki złego odżywiania się

Odżywianie się jest jednym z koniecznych warunków utrzymania się przy życiu. Podobnie bowiem jak inne organizmy, również i człowiek musi:

• uzupełniać zużywające się składniki komórek, tkanek czy płynów ustrojowych oraz uzyskiwać nowe składniki niezbędne do wzrostu i rozwoju,

• otrzymywać substancje, które ulegając przemianie wewnątrz ustroju wyzwalają energię

• otrzymywać dostateczną ilość składników, które nie będąc ani materiałem budulcowym, ani energetycznym, warunkują swoją obecnością przebieg wielu procesów życiowych.

Tak rozpowszechnione choroby jak otyłość, nadciśnienie, miażdżyca, wiele chorób serca, są w znacznym stopniu spowodowane niewłaściwym odżywianiem.

Skutki złego odżywiania się:

• cukrzyca

• choroby jelita grubego

• kamica żółciowa

• próchnica zębów

• osteoporoza

• otyłość

• bulimia, anoreksja

• nowotwory

• choroby układu krążenia

Otyłość definiujemy na podstawie określenia indeksu wagi ciała BMI, który wynosi u osób otyłych 30 lub więcej.

Osoby otyłe częściej zapadają na ciężkie przewlekłe schorzenia:

• cukrzyca,

• choroby pęcherzyka żółciowego,

• zagrożenia rakiem jelita grubego i odbytnicy,

• choroby kości i stawów,

• duszność i krótki oddech,

• nadciśnienie tętnicze,

• udary,

• choroba niedokrwienna serca,

• zaburzenia miesiączkowania.

Im człowiek jest bardziej otyły, tym bardziej zagrożone jest jego zdrowie. Częstość występowania otyłości wzrasta z wiekiem. Z badań przeprowadzonych w Polsce wynika, że nadwaga i otyłość dotyczy 65% mężczyzn i kobiet w wieku 35-65 lat.

Psychologiczne skutki otyłości:

W dzisiejszych czasach otyłość jest bardzo krytykowana. Otyłe dzieci uważane są za głupie, brudne, leniwe, odrażające i kłamliwe. Grube nastolatki są dyskryminowane przez swoich rówieśników w szkole i poza nią, trudniej im znaleźć prace. Nawet lekarze niekiedy mniej chętnie podejmują się leczenia otyłych pacjentów.

Jak poradzić sobie z otyłością?

1. Utrata wagi ciała przez ograniczenie ilości przyjmowanego pokarmu i opanowanie przymusu jedzenia.

2. Przekonanie pacjenta do wykonywania regularnych, umiarkowanie obciążających ćwiczeń jako uzupełnianie stosowanej diety.

 

Anoreksja jest to choroba o podłożu psychicznym. Objawia się silną obawą przed utyciem prowadzącą do unikania jedzenia. Osoby chore postrzegają siebie jako dużo grubsze i brzydsze niż są w rzeczywistości, nierzadko czują wstręt do swojego ciała i mają zaniżone poczucie własnej wartości. Często też stwierdzają, że są syte, zanim zaczną jeść.

Objawy anoreksji:

• nawet po spadku wagi rosnąca obawa przed przybraniem na wadze

• zanik okresu lub bardzo wydłużone okresy między menstruacjami

• spożywanie posiłków w samotności (wstyd przed innymi)

• wypadanie włosów

• zimne dłonie, nadmierne pocenie się stóp

• intensywne ćwiczenia fizyczne mające niejako poprawić figurę

• kłamstwa o ilości zjedzonych posiłków

• ogólne osłabienie

• wyczerpujące okresy "superaktywności"

• nierówny puls (arytmia serca)

• sucha, łuszcząca się skóra

• krótki oddech

• brak apetytu i wręcz niepohamowany wstręt do jedzenia,

• skrajnie szczupłe ciało, zaostrzają się rysy twarzy,

• ogólne osłabienie, odwodnienie, czasem dolegliwości ze strony układu krążenia,

• wraz z rozwojem choroby charakterystyczna jest coraz większa drażliwość, trudno jest spokojnie porozmawiać z osobą chorą,

Przyczyny anoreksji:

• niezadowolenie z figury

• przekonanie, że szczupła sylwetka jest pomocą w życiu

• negatywny stosunek do dojrzewania

• lęk przed "dorosłością"

• niska samoocena i brak wiary w siebie

Bulimia żarłoczność psychiczna, chorobliwe objadanie się. Jest to choroba o podłożu psychicznym, a chorzy na nią zwykle czują się głodni nawet bezpośrednio po jedzeniu. Czasami po wymiotach odczuwają tak wielką ulgę, że przejadają się po to by ponownie je wywołać. Większość pacjentów dotkniętych bulimią to kobiety. Dzielą one dni na "dobre", gdy nie odczuwają przymusu objadania się, i "złe" kiedy nie mogą powstrzymać łaknienia

Przyczyny bulimii:

• brak bliskiej osoby, z czym chory nie potrafi sobie poradzić,

• brak samoakceptacji,

• konflikty rodzinne,

• zaburzenia mechanizmów samoregulacji i samokontroli,

• uszkodzenie ośrodka sytości w mózgu,

• emocjonalne zaniedbanie dziecka dzieciństwie,

• brak akceptacji przez grupę rówieśniczą.

Zmiany fizyczne i psychiczne u osób cierpiących na bulimię:

• niedobory pokarmowe

• odwodnienie

• zmęczenie

• ospałość

• zły nastrój

• niepokój

• zaparcia

• bóle głowy

• niedociśnienie tętnicze

• zaburzenia równowagi elektrolitycznej

• nieregularne miesiączki lub ich brak

• sucha skóra

• rany lub blizny na grzbietach dłoni

• uszkodzenie szkliwa zębów

• uszkodzenie naczynek krwionośnych w oczach

• rozciągnięcie żołądka do znacznych rozmiarów

• osłabienie serca, wątroby i układu pokarmowego

• podrażnienie przełyku, zgaga,

• stany depresyjne

• poczucie wstydu i upokorzenia

• psychiczne uzależnienie od środków przeczyszczających i odwadniających

Mechanizmy obronne

Pojęcie mechanizmu obronnego po raz pierwszy pojawiło się w pracy psychoanalitycznej Zygmunta Freunda w 1893 roku, gdzie opisał wyspecjalizowane mechanizmy obronne, czyli : konwersję, przemieszczenie afektów, wycofywanie się z rzeczywistości, wyparcie, projekcję- o których szczegółowo opowiem później. Odkrył on obronę jako funkcję psychiczną i mechanizm psychiczny.

Czym są mechanizmy obronne wg Heleny Grzegołowskiej- Klarkowskiej:

,,Termin ten używany jest do określenia najróżniejszych zachowań dlatego, iż zdawały się one pełnić podobne funkcje polegające na obronie <JA> lub osobowości jako całości przed awersyjnym działaniem emocji negatywnych, przede wszystkim lęku.”

Aby określić zjawiska należące do kategorii m.o. należy wziąć po uwagę nie tylko funkcję danego zachowania, ale także jego strukturę i determinanty. Każdy ma jakiś cel w życiu, a niewielka trudność by go zrealizować mobilizuje nas do zwiększenia wysiłku na rzecz zadania , a dalszy wzrost trudności by go dokonać prowadzi do zmiany celu nie na spełnienie go, ale ochronie własnego ,,ja”. Skrajna trudność prowadzi do dezorganizacji zachowania.

W przypadku działania mechanizmu obronnego, ochrona ,,ja” jest celem. Może być on doraźny- jest to chwilowa dominacja nastawienia na ochronę; może być też stan chroniczny tj. stałe nastawienie na ochronę ,,ja”(który jest charakterystyczny dla nerwicy). Mechanizmy mogą być uruchamiane przez spostrzeżenie zagrożenia obiektu innej osoby , ważnej sprawy, jeśli zagrożenie to ma bezpośrednie implikacje dla nas. W takiej sytuacji człowiek może swój cel ochrony realizować poprzez zachowania bardzo różne strukturalnie, o których szczegółowo opowiem później. Od tych zachowań należy odróżnić objawy psychopatologiczne. Mechanizmy obronne to naturalne reakcje, a nie choroba.

Czynności obronne mogą mieć różny poziom złożoności: podstawowe, czyli elementarne, których zasadnicza rzeczą jest zniekształcenie procesu odbioru lub przetwarzanie informacji, które do nas docierają. Złożone- gdzie występuje element motoryczny, ale większość tu opisanych przykładów będą wchodziły w skład tych podstawowych.

Czynniki uruchamiające mechanizmy obronne:

Lęk jest główną i bezpośrednią przyczyną obrony. To on sygnalizuje niebezpieczeństwo pojawienia zdarzenia traumatycznego (prototyp- lęku traumatycznego) który pojawia się już w okresie niemowlęcym i dziecięcym w skutek bezradności i frustracji. Oprócz tego, Freud wymienia również czynniki: cierpienie i bolesne emocje. Jest przeżyciem intensywnym i nieprzyjemnym. Rodzaje lęku ułożone są przez prawo rozwoju: niebezpieczeństwo bezradności, utraty opiekuna, u chłopców niebezpieczeństwo kastracji u dziewcząt utraty miłości i konflikt superego.

,,Superego jest uwewnętrznieniem zakazów oraz nakazów o charakterze społecznym. Jeżeli między Ego i Superego powstają konflikty, to wówczas włącza się mechanizm tłumienia albo wypierania (w ujęciu Freuda), który powoduje przesunięcie nie akceptowanych przez Superego treści do podświadomości, skąd właśnie mogą przechodzić do świadomości w postaci zniekształconej (marzenia senne, czynności pomyłkowe)”

Głównym zagrożeniem jest uświadomienie sobie istnienia problemu, zdarzenie wywołuje w nas silny lęk który przypomina sytuację lęku traumatycznego z dzieciństwa, gdzie byliśmy bezradni, a nasz mechanizm obronny unieszkodliwia go.

Uświadomienie sobie zagrożenia Lęk sygnałowy Uruchamianie mechanizmów obronnych. Człowiek może bronić się przed pozytywnymi emocjami, ale tylko w sytuacji, gdy one mogą w dalszej fazie prowadzić do lęku.

Mechanizmy obronne:

Dwa główne to: wyparcie i obronność percepcyjna.

Reszta równie ważna to: anulowanie, dysocjacja, fantazjowanie, idealizacja, identyfikacja, inkorporacja, internalizacja, introjekcja, izolacja, kompensacja, konwersja, odwrócenie, projekcja, przemieszczenie, racjonalizacja, reakcja upozorowana, regresja, sublimacja, substytucja, symbolizacja, wynagradzanie, zaprzeczanie.

• Anulowanie- mechanizm obronny za pomocą którego podmiot może uważać jakieś zdarzenie za niebyłe. Jest to anulowanie jakiegoś postępku, czynu, myśli, pragnienia, którego wykonanie lub doświadczenie okazało się świadomie nie do zniesienia.

• Dysocjacja- oddzielenie i odłączenie od idei, sytuacji, powstaje stan, w którym dwa lub więcej procesów psychologicznych może istnieć obok siebie bez kontaktu ze sobą.

• Fantazjowanie- myślenie obrazowe lub zaspokajanie pragnień w wyobraźni. Podmiot rzutuje swój konflikt w sferę wyobraźni przez co patrzy na nią obiektywnie i próbuje go tam rozwiązać.

• Idealizacja- wyolbrzymienie wartości i znaczenia emocjonalnego jakiejś osoby, grupy, w celu nie dopuszczenia do świadomości bolesnych i nie akceptowanych aspektów.

• Identyfikacja- bywa też postrzegana jako projekcja własnego ,,ja”. Na przykład idealizowanie na temat drugiej osoby przez co nie widzi się jej wad. Zniekształca obraz obiektu w kierunku pozytywnym.

• Inkorporacja- prymitywny mechanizm, za pośrednictwem którego przyswajamy i asymilujemy niektóre aspekty, cechy, reakcje postawy innej osoby.

• Introjekcja- polega ona na symbolicznym wchłanianiu różnych obiektów zewnętrznych. Obiektami tymi mogą być zarówno ludzie jak i ich cechy. Najczęściej żywimy wobec tych obiektów silne uczucia (np. miłość lub nienawiść), które mogą być zarówno świadome jak i nieświadome. Proces introjekcji jest nieuświadomiony.

• Przemieszczenie- prymitywny mechanizm dzięki któremu emocje przesuwane są z obiektu wewnętrznego na obiekt zewnętrzny. Główna cechą jest zewnętrzne rozładowanie pobudzenia emocjonalnego na obiekcie mniej zagrażającym niż obiekt pierwotny.

• Racjonalizacja- proces myślowy, który jest fałszywym rozumowaniem prowadzącym do usprawiedliwienia i modyfikacji impulsów by mogły być tolerowane przez świadomość. Wyróżniamy tu: sympatię i sympatię. Szukanie winy w sytuacji zewnętrznej, czynienie wyjątku, odwoływanie się do konieczności.

• Zaprzeczenie- ochrona przed nieprzyjemną rzeczywistością poprzez odmowę jej spostrzegania. Podmiot nie widzi czegoś i nie wie, że nie widzi. Blokuje pewne treści, by nie dostały się do jego świadomości.

Wyparcie jako podstawowy mechanizm obronny.

Kiedy przeżycia są zbyt trudne by sobie z nimi poradzić, psychika stawia tamę, by nie dopuścić tego do świadomości. Zauważa się ten mechanizm u ludzi, którzy przeżyli traumatyczne doświadczenia. Na przykładu ludzi, którzy przeżyli wojnę, lub byli wykorzystywani seksualnie w dzieciństwie. Wtedy następuje wyparcie- człowiek zapomina o wydarzeniu. Jednak emocje, które się wtedy zrodziły, będą działały nadal w innych sytuacjach zupełnie poza kontrolą. Dziś wszyscy unikają tematu śmierci, bo lepiej o nim nie mówić. Ale aktywny lęk przed nią może popsuć nam życie. Dlatego się bronimy.

Wyparcie może być rozumiane jako: odrzucenie i niedopuszczenie do świadomości, umotywowane zapomnienie. Mechanizmy obronne są nieświadome, ale poznając je dokładnie, można nad nimi zapanować przez oczywiście ciężką pracę.

Obronność percepcyjna- skomplikowany proces odbioru i wstępnej obróbki informacji dopływającej .

Freud napisał, że rdzeniem osobowości są zachowania, które dzieją się w psychice jedności, które motywuje zadanie. Uważa on, że wszelkie zachowanie jest motywowane, każde zachowanie ma przyczynę i cel. Czyli można spróbować kontrolować nasze mechanizmy obronne, przynajmniej te najprostsze.

Naukowcy postanowili przeprowadzić doświadczenie na grupie rówieśników, pragnąc sprawdzić hipotezę: czy osoby, które nie osiągnęły poziomu dojrzałej tożsamości, będą bardziej czy mniej korzystać z mechanizmów obronnych. Według Erika Eriksona osoby, które nie osiągnęły dojrzałości będą mierzyć się z wewnętrznym kryzysem. A kryzys powoduje lęk. Tak więc osoby badane, miały opowiedzieć historyjki na temat obrazków z księgi Testu Apercepcji Tematycznej pod kątem mechanizmów obronnych takich jak: projekcja i zaprzeczenie. Wyszło, że faktycznie osoby o niedojrzałej tożsamości częściej posługiwały się mechanizmami niż reszta grupy.

Błędy jatrogenne

Błąd jatrogenny jest to zachowanie i wypowiedź lekarza, które wywierają szkodliwy wpływ na stan psychiczny lub fizyczny pacjenta. Wywołuje to u pacjenta reakcje lękowe, depresyjne itp. i powoduje dodatkowe schorzenia czy dolegliwości wywołane przez autosugestię lub nieprawidłowe leczenie. Większość błędów jatrogennych jest związana z niedostarczeniem niezbędnych informacji, niewłaściwym ich przekazaniem, z nieprawidłową postawą wobec chorego, brakiem wiedzy, empatii lub umiejętności psychologicznych w kontakcie z chorym. Wynikiem błędów jatrogennych jest prawie zawsze lęk, poczucie zagrożenia.

Źródła błędów jatrogennych:

• przekazywanie i odbiór informacji, np. brak lub niewystarczające informacje, używanie określeń niezrozumiałych przez pacjenta, zamierzone i bezpośrednie straszenie chorego.

• badanie lekarskie - lekceważenie potrzeby całościowego podejścia do pacjenta i wytwarzanie dystansu między lekarzem a pacjentem, badanie pacjenta przy innych osobach, lekceważenie jego poczucia skrępowania i zawstydzenia, pogłębianie u pacjenta fałszywego i lękotwórczego obrazu własnej choroby.

• badania dodatkowe - wykonywanie dodatkowych licznych badań bez uzasadnienia, lekceważenie potrzeby przygotowania pacjenta pod względem psychologicznym do czekających go badań diagnostycznych.

• leczenie - wykonywanie zabiegu lub leczenia bez dodatkowych wskazań, lekceważenie potrzeby przygotowania pacjenta pod względem psychologicznym do zabiegu, nieuzasadnione stosowanie leków, prowadzące niekiedy do farmakomanii.

• hospitalizacja - skrajne i sztywne trwanie przy pionowym układzie hierarchicznym, pozbawienie chorego snu i wypoczynku, co wiąże się zarówno z niekulturalnym i hałaśliwym zachowaniem personelu szpitala, jak i bezdusznie zredagowanymi regulaminami.

Rodzaje błędów jatrogennych:

• błąd medyczny - nieumyślne działanie lekarza, lekarza dentysty, pielęgniarki, położnej lub osoby wykonującej inny zawód medyczny na szkodę pacjenta. Na błąd medyczny muszą składać się następujące elementy: postępowanie niezgodne z powszechnie uznanym stanem wiedzy medycznej, wina nieumyślna (tzw. lekkomyślność lub niedbalstwo), ujemny skutek popełnionego błędu, związek przyczynowy między popełnionym błędem, a ujemnym skutkiem postępowania leczniczego w postaci śmierci pacjenta, uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia. Następstwem błędów medycznych mogą być choroby jatrogenne.

• błąd lekarski - Pojęcie tradycyjne używane przez lekarzy, pracowników jak również przez samych poszkodowanych.

• błąd w sztuce lekarskiej - postępowanie, które jest obiektywnie sprzeczne z powszechnie uznanymi zasadami wiedzy i praktyki medycznej.

Podział błędów lekarskich:

• błąd techniczny - niepoprawny sposób realizacji decyzji diagnostycznej lub terapeutycznej.

• błąd w rozpoznaniu - polega na tym, że lekarz nie rozpoznaje występującej u pacjenta choroby, lub jego diagnoza wskazuje na chorobę, która nie występuje u pacjenta. Ten błąd najczęściej ma miejsce z powodu niewłaściwej interpretacji badań diagnostycznych czyli na przykład z powodu niewłaściwego odczytania zdjęcia rentgenowskiego lub innej dokumentacji.

• błąd w leczeniu - ma miejsce, gdy lekarz zastosuje niewłaściwy sposób leczenia lub wcale nie leczy pacjenta.

• błąd lekarski w konsekwencji - może naruszać przepisy kodeksu karnego: nieumyślne spowodowanie śmierci człowieka, nieumyślne spowodowanie uszkodzenia ciała i rozstroju zdrowia, narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia.

Rodzaje błędów w sztuce medycznej:

• błąd diagnostyczny - polega na postawieniu niewłaściwej diagnozy na skutek obiektywnie sprzecznego z zasadami obowiązującymi w medycynie postępowania lekarza.

• błąd terapeutyczny - zachodzi wtedy, gdy została wybrana obiektywnie niewłaściwa z punktu widzenia medycznego metoda leczenia.

• błąd rokowania - o odpowiedzialności za błędy tego rodzaju możemy mówić tylko wtedy, gdy prowadzą one do powstania szkody.

Pacjent powinien znać poszczególne terminy medyczne jakie wiążą się z pobytem w szpitalu, zalicza się do nich 4 najważniejsze: ryzyko leczenia, ryzyko jakie wiąże się z operacją, nietolerancja na leki oraz niepowodzenie lecznicze. Znajomość tych 4 najważniejszych terminów pozwala na dokładniejsze przygotowanie psychiczne pacjenta.

Najczęstszymi sprawami jakie są wnoszone przeciwko lekarzom dotyczą głównie schorzeń chirurgicznych, neurochirurgicznych, neurologicznych, położniczych, internistycznych, pediatrycznych, anestezjologicznych oraz coraz częściej pojawiających się schorzeń onkologicznych.

Głównymi przyczynami wnoszenia spraw przeciwko lekarzom to: nagła, niespodziewana śmierć bliskiej osoby, wystąpienie ciężkich powikłań, udzielanie świadczeń zdrowotnych na które pacjent nie wyraził zgody, nieudzielanie pomocy choremu przez wezwanego lekarza, styl pracy lekarzy oraz personelu pomocniczego, nieprawidłowa ocena badań fizykalnych, udzielanie informacji przez osoby do tego nie powołane oraz osobista niechęć pacjenta do konkretnego lekarza.

Skutkiem tych wszystkich błędów medycznych może być nieumyślne spowodowanie śmierci, spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, spowodowanie uszkodzenia czynności narządów ciała lub rozstroju zdrowia jak również narażanie na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

Lekarza traktuje się jako wysokiej klasy fachowca. Wymaga się od niego staranności w działaniu, wiedzy, umiejętności zawodowych i taktu w postępowaniu.

Uzależnienia

Uzależnienie - nabyta silna potrzeba wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji.

W języku potocznym termin "uzależnienie" jest stosowany głównie do osób, które nadużywają narkotyków, leków (lekomania), alkoholu, czy papierosów. W szerszym kontekście może odnosić się do wielu innych zachowań, np. gier hazardowych, oglądania telewizji, Internetu, czy seksu. Są to uzależnienia często mniej znane i opisane, nie zawsze nawet określane w oficjalnych klasyfikacjach chorób jako zaburzenie.

Narkomania

Wpływ narkotyków na zdrowie:

• mózg: uszkodzenie kory mózgowej, obniżenie sprawności umysłowej, choroby psychiczne

• serce: niewydolność, zaburzenie krążenia, arytmia, zatory, martwica tkanki mięśniowej

• płuca: zapalenie płuc, obrzęki, rak, ropnie

• wątroba: żółtaczka, marskość, stany zapalne

• nerki: martwica, zaniki kanalików, stany zapalne

• inne zmiany: choroby skórne, choroby weneryczne, zmniejszenie poziomu testosteronu, impotencja

Najczęstszymi powodami sięgania po narkotyki są:

• ciekawość,

• presja kolegów i koleżanek,

• aspirowanie do dorosłości,

• niezadowolenie z siebie i swojego życia,

• konflikty i napięcia wewnętrzne,

• problemy w szkole lub w domu,

• robienie na przekór dorosłym, rodzicom

• brak atrakcyjnych sposobów spędzania wolnego czasu.

Objawy zażywania narkotyków:

• zachowanie, sposób bycia:
  - huśtawka nastrojów, naprzemienne ożywienie i ospałość,
  - nadmierny apetyt lub brak apetytu,
  - porzucenie dotychczasowych zainteresowań,
  - kłopoty w szkole,
  - izolowanie się od innych domowników,
  - zmiana grona przyjaciół, zwłaszcza na starszych od siebie,
  - kłopoty z koncentracją,
  - nadmierne reakcje na krytykę lub niewielkie nawet niepowodzenie.

• wygląd zewnętrzny:
  - nowy styl ubierania się,
  - szybkie wychudzenie lub nagły wzrost masy ciała,
  - przewlekły katar, krwawienie z nosa,
  - zaburzenia pamięci oraz toku myślenia,
  - przekrwione oczy, nadmiernie zwężone lub rozszerzone źrenice,
  - bełkotliwa, niewyraźna mowa,
  - brak zainteresowania swoim wyglądem i nieprzestrzeganie zasad higieny,
  - ślady po ukłuciach.

Najbardziej skuteczne jest leczenie w warunkach szpitalnych, gdyż zapewnia ono dwa bardzo ważne składniki procesu leczenia - absolutnie odizolowanie narkomana od grupy narkomańskiej oraz stałą kontrolę zdrowia psychofizycznego podczas całego procesu leczenia. Leczenie szpitalne stosuje się najczęściej w pierwszej fazie uzależnienia pacjenta od uzależnienia fizycznego, natomiast leczenie ambulatoryjne jest kontynuacją szpitalnego po odzwyczajeniu fizycznym lub w rodzajach narkomanii nie stwarzających uzależnienia fizycznego.

Objawy odstawienia - zespół objawów, jakich doświadcza osoba biorąca narkotyk, gdy nie zażyje swojej kolejnej dawki (nawet u osób, które piją bardzo dużo kawy, jeśli nie wypiją kolejnej filiżanki, może wystąpić ból głowy). Jeśli organizm przyzwyczaił się do regularnego przyjmowania jakiejś substancji, potrzebuje jej, by normalnie funkcjonować, bo w przeciwnym razie będzie protestował, występują: ból głowy, drażliwość, nadmierna potliwość, bezsenność (objawy są różne, zależne od substancji uzależniającej).

Lekomania

Lekomania, farmakomania, zależność lekowa to nawykowe nadużywanie leków, przeważnie nasennych, przeciwbólowych, ale także pobudzających oraz ataraktycznych („uspokajacze”), związane z zależnością psychiczną i fizyczną. Termin rozciąga się też niekiedy na nadużywanie środków, które nie są lekami, wówczas należy raczej mówić o toksykomanii.

Przez przyzwyczajenie rozumiano stan, wynikający z powtarzanego zażywania leku charakteryzujący się następująco:

• pragnieniem, albo niekoniecznie potrzebą kontynuowania zażywania leku, ze względu na lepsze samopoczucie po jego zażyciu;

• niewielką tendencję lub nawet jej brakiem do podwyższania dawek;

• pewną zależność psychiczną w odniesieniu do skutków działania leku, przy braku zależności fizycznej, a więc i braku zespołu objawów abstynencji;

• brakiem społecznych skutków nadużywania

Zależność lekowa jest to stan psychiczny, a niekiedy także fizyczny, wynikający z interakcji pomiędzy żywym organizmem a środkiem charakteryzującym się szeregiem zachowań i objawów. Tolerancja może występować lub nie. Osoba może być zależna od więcej niż jednego środka. Doznanie osiągane po przyjęciu środka skłania użytkownika do ponawiania przyjęcia. Środek przyjmowany ma zatem właściwości behawioralnego wzmocnienia.

Dwie pierwsze fazy leczenia opierają się głównie na farmakoterapii, a trzecia jest ściśle diagnostyczna, o tyle ostatnie fazy, mają za zadanie wywołanie u pacjenta odpowiedniej motywacji do rzucenia nałogu i do odcięcia się od możliwości powrotu do nałogu. Czwarta faza opiera się głównie na psychoterapii, a piąta na zabiegach psychologicznych. Większość autorów jest zdania, że pierwsze dwie fazy leczenia powinny przebiegać w warunkach przymusowej hospitalizacji. Dla wielu dopiero ostatnie tygodnie (miesiące) resocjalizacji mogą być realizowane poza specjalnym zakładem.

Nikotynizm

Nikotynizm jest bardzo silnym uzależnieniem. Jest to jednocześnie najpopularniejsze uzależnienie na świecie. Uzależnienie od nikotyny to silna potrzeba palenia papierosów.

Palenie tytoniu powoduje, w porównaniu z działaniem innych leków uzależniających, stosunkowo słabe pobudzenie albo depresje ośrodkowego układu nerwowego, zaburzenia percepcji, nastroju, myślenia, zachowania się lub czynności ruchowych. Jakiekolwiek efekty psychotoksyczne tytoniu są słabe w porównaniu z działaniem wielu leków uzależniających.

Z tego też względu zależność od tytoniu, prawdopodobnie jest najbardziej rozpowszechnionym na świecie uzależnieniem.

Przewlekłe używanie tytoniu pod postacią wąchania, żucia lub palenia prowadzi do zależności niepełnej, zwykle tylko psychicznej. U intensywnie nadużywających chronicznie tytoniu mogą występować objawy nieżytu dróg oddechowych i pokarmowych, podwyższenie ciśnienia krwi, zaburzenia snu, a niekiedy objawy depresji z myślami samobójczymi. Znacznie rzadziej stany pobudzenia psychoruchowego ze słuchowymi i wzrokowymi omamami.

Nagłe zaprzestanie palenia sprawia, że wytworzone w organizmie mechanizmy kompensacyjne nie są równoważone działaniem nikotyny. Stąd objawy zespołu odstawienia są zasadniczo odwrotnością działań nikotyny. Pojawiają się one zwykle po 24 godzinach od zaprzestania palenia i obejmują:

• „głód” nikotyny;

• rozdrażnienie;

• zmęczenie;

• niepokój

• lęk;

• zaburzenia koncentracji;

• obniżenie nastroju;

• wzrost apetytu i przyrost masy ciała;

• zmniejszenie częstości tętna.

Objawy zespołu odstawienia osiągają maksimum po około 48 godzinach i ustępują w ciągu kilku tygodni. Niektóre objawy („głód” nikotyny, wzrost apetytu, obniżenie nastroju) mogą jednak utrzymywać się przez kilka miesięcy.

Alkoholizm

Nie ma jednej, ogólnie przyjętej definicji alkoholizmu. Ogólnie rzecz biorąc alkoholizm jest narkomanią sui generis - zespół narkomaniczny w alkoholizmie, przewlekłym i postępującym schorzeniem psychobiologicznym i fizycznym uzależnieniem od alkoholu z następczą ecefalopatią niedoborowo-toksyczną.

Czynniki choroby alkoholowej:

• czynniki zawodowe (ludzie pracujący w lokalach gastronomicznych oraz przy sprzedaży i produkcji alkoholu są bardziej narażeni);

• czynniki społeczne i kulturowe (obyczaje i tradycje różnych grup społecznych, w których "oblewa się" zarówno sukces, jak i niepowodzenie).

• osobowość (niedojrzała emocjonalnie, wrażliwa na urazy, frustracje, stresy, neurostyczna, agresywna);

• uzależnienie rodziców (chodzi tu o uczenie się nieprawidłowych wzorców zachowania, a nie o dziedziczenie);

Objawy uzależnienia alkoholowego:

• Zmiana tolerancji na alkohol
  Podwyższenie tolerancji ujawnia się, gdy wypicie tej samej ilości co kiedyś powoduje słabsze niż poprzednio efekty - żeby uzyskać ten sam efekt co poprzednio trzeba wypijać więcej niż kiedyś. Obniżenie tolerancji ujawnia się, gdy przy dawkach alkoholu mniejszych niż poprzednio pojawiają się podobne efekty nietrzeźwości.

• Objawy abstynencyjne
  Gdy człowiek przerywa dłuższe picie lub zmniejsza ilość wypijanego trunku pojawiają się bardzo przykre objawy - niepokój i drażliwość, dreszcze i drżenie kończyn, skurcze mięśniowe, poty, nudności, a nawet zaburzenia świadomości i majaczenia. Osoba uzależniona stara się szybko usunąć te cierpienia przy pomocy alkoholu.

• Subiektywne poczucie łaknienia alkoholu
  W miarę upływu czasu bez alkoholu pojawiają się nieprzyjemne doznania podobne do głodu i wewnętrznego przymusu wypicia, połączonego z poczuciem paniki i obawą, że się nie wytrzyma długo bez alkoholu.

• Koncentracja życia wokół picia
  Obecność alkoholu w życiu codziennym staje się czymś bardzo ważnym, dużo uwagi i zabiegów jest skoncentrowanych wokół okazji do wypicia i dostępności alkoholu.

• Utrata kontroli nad piciem
  Po wypiciu pierwszej porcji alkoholu ujawnia się niemożność skutecznego decydowania o ilości wypijanego alkoholu i o momencie przerwania picia.

• Zaburzenia pamięci i świadomości
  Po wypiciu pojawiają się dziury pamięciowe, całe fragmenty wydarzeń znikają z pamięci, mimo próby obrony pozorów rozumności i ciągłości postępowania coraz więcej rzeczy dzieje się poza świadomością osoby uzależnionej

• Nawroty picia po próbach utrzymywania okresowej abstynencji
  Od czasu do czasu człowiek dostrzega, że picie wymyka się spod jego kontroli i próbuje udowodnić sobie i innym, że potrafi nad tym zapanować, jednak próby te przynoszą niepowodzenie.

Fazy choroby alkoholowej:

1. Faza wstępna (od kilku miesięcy do kilku lat)

Objawy:

• po wypiciu kieliszka pijący czuje się bezpieczniej, alkohol przynosi odprężenie, ułatwia kontakty, nikną napięcia i stresy;

• wszystkie problemy zaczyna rozwiązywać za pomocą alkoholu;

• wzrasta tolerancja alkoholowa, aby uzyskać przyjemny nastrój, pijący musi wypić więcej niż poprzednio.

2. Faza ostrzegawcza (od pół roku do kilku lat)

Objawy:

• występują luki pamięciowe, okresowe zaniki pamięci;

• u pijanego (wielekroć) nie obserwuje się typowych objawów upicia się, prowadzi normalną rozmowę, czego na drugi dzień nie pamięta;

• pije łapczywie, poza "kolejką", zachłannie, jak człowiek gaszący pragnienie, zaczyna pić ukradkiem;

• zaczyna się w nim budzić poczucie winy;

• unika rozmów na ten temat.

3. Faza krytyczna

Objawy:

• traci kontrolę nad raz rozpoczętym piciem;

• jeżeli już zaczął pić, pije do głębokiego upojenia alkoholowego;

• jest jeszcze w stanie podjąć decyzję: pić czy nie pić;

• pogłębia się w nim poczucie winy, niezadowolenia z siebie, które kompensuje agresywnością wobec innych;

• zaczyna pić od rana (picie poranne).

4. Faza przewlekła

Objawy:

• początkiem jej jest przejście do picia ciągłego;

• Alkoholik stara się podtrzymywać stan upojenia - stale jest pijany;

• następuje wyraźne obniżenie tolerancji na alkohol, do upicia się wystarczy niewielka ilość alkoholu;

• pojawiają się zaburzenia psychiczne, od nieokreślonych stanów lękowych, aż do psychoz alkoholowych włącznie.

Leczenie alkoholizmu jako choroby kontroli wymaga od chorego uznania, że nie da się zapanować nad piciem, utrzymać go w ryzach, właściwie kontrolować. Dlatego jedynym wyjściem jest jak mówią Anonimowi Alkoholicy uznać swoją bezsilność wobec alkoholu i całkowicie z niego zrezygnować.

Leczenie alkoholizmu jako choroby zaprzeczenia wymaga od chorego spojrzenia prawdzie w oczy, odkłamania zafałszowanego obrazu rzeczywistości i jasnego zobaczenia, jakie spustoszenia poczynił alkohol w jego życiu. Wymaga też przyswojenia sporej wiedzy o uzależnieniu.

Leczenie alkoholizmu jako choroby emocji wymaga od chorego, żeby nauczył się na trzeźwo przeżywać swoje uczucia: rozeznawać się w nich, wytrzymywać je i dawać im wyraz.

Nie istnieją żadne cudowne środki, żadne tabletki, które uwalniałyby człowieka od nałogu. Jak widać, musi to być długi i skomplikowany proces, w którym w dodatku konieczny jest świadomy i zaangażowany współudział samego alkoholika.

Internetoholizm

Schorzenia wynikające z uzależnienia od Internetu:

• depresja ;

• fobia społeczna ;

• zespół deficytu uwagi;

• zaburzenia kontroli popędów ;

• skrajnie - zaburzenia schizoidalne;

• wady wzroku;

• bóle pleców i kręgosłupa (krzywica);

• zespół ciasnoty kanału nadgarstka;

• podatność na infekcje i robaczyce
  (z uwagi na zaniedbanie higieny osobistej);

• bezsenność i podenerwowanie.

Skutki w relacjach rodzinnych

W miarę jak wydłuża się czas spędzany przed komputerem, zmniejsza się jego ilość poświęcana bliskim i rodzinie. Prowadzi to do niszczenia więzi między rodzicami a dziećmi, ważnych przyjaźni, a także małżeństw. Na początku Internet jest dobrym sposobem na ucieczkę od codzienności, stopniowo człowiek traci nią zainteresowanie, zaniedbuje obowiązki domowe, pracę, relacje z bliskimi. Często życie partnerów doprowadza do ruiny nawiązanie romansu online, jedno z nich, uzależnione od Internetu, szuka ucieczki w wirtualnym związku i oddala się od rzeczywistego partnera, który czuje się odrzucony.

Skutki w pracy i szkole

Korzystanie z Sieci jest znakomitą pomocą naukową dla uczniów czy studentów, ale jest też źródłem rozproszenia uwagi i trudności z koncentracją, ponieważ oferuje niezliczoną ilość różnych możliwości rozrywki i łatwo korzystać z niego w niewłaściwy sposób. Również tak zwani pracownicy umysłowi mogą używać Internetu w firmie, w której są zatrudnieni, w celach pozazawodowych. Bywa, że staje się to powodem zwolnienia z pracy. Osoba, która jest połączona z Siecią przez większą część dnia z godzinami nocnymi włącznie, nie może z powodu zmęczenia uzyskiwać dobrych wyników ani w szkole ani w pracy.

Problemy finansowe

Pojawiają się zwłaszcza wówczas, gdy osoba uzależniona bierze udział w licytacjach, kupuje online lub uprawia wirtualne gry hazardowe. Zakupy przez Internet mogą stwarzać okazję do oszustw, gdy jako środek płatniczy stosuje się karty kredytowe. Przesłane kody mogą zostać niewłaściwie użyte lub trafić w niepowołane ręce. Problemy mogą pojawić się również w związku z kosztami połączeń, sięgających pięćdziesięciu godzin tygodniowo, korzystanie z materiałów pornograficznych lub innych płatnych stron.

Leczenie

W przypadku uzależnienia od Internetu najlepszym rozwiązaniem wydaje się nauka właściwego korzystania z Sieci, ponieważ dzięki temu osoba uzależniona ma szansę na zrozumienie swojego zachowania. Ważna jest tutaj pomoc przyjaciół i rodziny oraz właściwe podejście pracodawców do problemu. Ważne jest znalezienie alternatywnych zainteresowań, wykorzystanie większej ilości czasu dla siebie i bliskich. Ważnym elementem terapii jest też nauka umiejętności komunikacyjnych, skutecznego wyrażania swoich uczuć, emocji oraz trudności, w czym nieodzowna może okazać się pomoc terapeuty.

Hazard

Pod pojęciem hazardu rozumie się wszystkie gry, w których wygrać lub przegrać można pieniądze. Wygrana zależy zwykle od przypadku i trudno ją przewidzieć. Do gier hazardowych można więc zaliczyć ruletkę, karty, automaty go gry, zakłady sportowe, loterie, rzutki, kości, wyścigi konne, bingo itd. Większość osób grających w gry hazardowe chce wygrać lecz traktuje to z dystansem, jako zabawę. Są w stanie przerwać grę kiedy tego chcą, na przykład po wydaniu określonej kwoty.

Fazy rozwoju uzależnienia

1. faza zwycięstw - granie okazjonalne, fantazjowanie na temat wielkich wygranych, duże wygrane powodujące coraz silniejsze pobudzenie, coraz częstsze zakłady i coraz wyższe stawki; człowiek zaczyna wierzyć w to, że będzie zawsze wygrywać a w przypadku osiągnięcia "wielkiej wygranej" dąży do jej powtórzenia (nieuzasadniony optymizm) coraz częściej ryzykując coraz to większe kwoty;

2. faza strat - stawiając na wysokie zakłady naraża się na wysokie straty; wysokie pożyczki i próby odgrywania się, a w przypadkach powodzenia wygrane idą na spłaty długów; hazardzista gra kosztem pracy i domu, kłamie i zaczyna ukrywać swoje uzależnienie; unika wierzycieli i cały czas wierzy, że wkrótce nastąpi kolejna "wielka wygrana„

3. faza desperacji - separacja od rodziny i przyjaciół; utrata pracy i narastające długi powodują panikę; presja wierzycieli popycha często ku przestępstwom; te obciążenia prowadzą z kolei do psychicznego wyczerpania, pojawiają się wyrzuty sumienia, poczucie winy, bezradność i depresja;

4. faza utraty nadziei - rozwód; poczucie beznadziejności, myśli i/lub próby samobójcze; zostają wówczas 4 wyjścia: ucieczka w uzależnienie od alkoholu lub leków, więzienie, śmierć (samobójstwo lub z ręki wierzycieli) albo zwrócenie się po pomoc.

Leczenie uzależnienia od hazardu w zasadzie nie różni się od terapii pozostałych uzależnień. Osoby cierpiące z powodu tego rodzaju uzależnienia mogą być leczone w standardowych grupach psychoterapeutycznych dla uzależnionych. Dodatkowo powinny uczestniczyć w zajęciach poruszających problemy specyficzne dla patologicznego hazardu. Osoby uzależnione od hazardu mogą również jak inni uzależnieni korzystać z grup wsparcia np. Anonimowych Hazardzistów, grupy opartej na Programie Dwunastu Kroków.

Seksoholizm

Fachowo określane jako uzależnienie seksualne, to choroba, obejmująca zachowania o podłożu seksualnym, które mają destrukcyjne skutki dla życia społecznego i emocjonalnego jednostki takie jak: masturbacja, natręctwa seksualne, częsta zdrada, częste oglądanie pornografii. Pojęcie seksoholizmu jako odrębnej jednostki diagnostycznej jest przedmiotem kontrowersji w kręgach psychologów i psychiatrów.

Objawy

Uzależnieni od seksu nie potrafią cieszyć się nim, w naturalny sposób i traktować go jako relacji intymnej i wymiany przyjemności. Zachowania jakie praktykują, to obsesyjna masturbacja, stosunki seksualne z przypadkowymi osobami lub z prostytutkami, ekshibicjonizm, voyeuryzm (oglądactwo), sadomasochizm, snucie obsesyjnych fantazji seksualnych, nabywanie materiałów pornograficznych, korzystanie z usług erotycznych przez telefon, Internet i inne. Seks staje się dla nich pierwszą potrzebą, dla której gotowi są poświęcić wszystko inne, ze zdrowiem, rodziną, przyjaciółmi i pracą włącznie.
Uzależnieni od seksu to osoby, które nie potrafią powiedzieć "nie" i zatraciły umiejętność dokonywania wyborów. Nie potrafią kontrolować zachowań seksualnych. Euforia wywołana przez stosunek seksualny trwa tyle, ile rytuał seksualny, po czym przychodzi smutek, poczucie winy, świadomość, że jest się oszustem i tchórzem. Negatywne myśli na swój temat, wstyd, poczucie winy i nienawiść do samego siebie stwarzają rodzaj presji. Osoby uzależnione od seksu szukają w nim pocieszenia i przyjemności. W ten sposób powstaje błędne koło postępującej choroby, która w końcu pozbawia ich życie steru.

Etapy uzależnienia od seksu:

• ETAP I- Efekt uzależnienia.

Daje się zauważyć, że osoby, które interesują się pornografią z biegiem czasu zaczynają się coraz bardziej angażować i sięgać po coraz to nowe pisma i video-kasety. Materiały te dostarczają im silnego pobudzenia płciowego, które najczęściej realizują przez masturbację. Ich wyobraźnię wypełniają silnie podniecające sceny, które często przywołują na pamięć i rozwijają w formie ich własnych fantazji.

• II ETAP -Efekt eskalacji.

Z upływem czasu amatorzy pornografii zaczynają rozglądać się za materiałami coraz bardziej wyrazistymi, drastycznymi, dewiacyjnymi, by uzyskiwać dotychczasowy stopień pobudzenia ( przypomina to zjawisko tolerancji obserwowane u narkomanów). Jeżeli mają oni żony albo są w wolnych związkach seksualnych z kobietami, zaczynają wymuszać na partnerkach coraz bardziej dziwaczne i dewiacyjne zachowania seksualne, co doprowadza w efekcie do rozwodu bądź zerwania znajomości.

• III ETAP-Efekt tracenia wrażliwości.

Materiały- książki, magazyny, filmy, które wcześniej postrzegali jako szokujące, nieprzyzwoite, szokujące, odrażające, nielegalne zaczynają im się wydawać możliwe do zaakceptowania, a nawet zwyczajne. Dewiacyjne zachowania seksualne, jakim się w tych materiałach przyglądali, teraz stały się teraz do zaakceptowania. Są przekonani, że wszyscy tak robią, więc oni też mogą, nawet jeżeli byłoby to wbrew obowiązującemu prawu lub kłóciłoby się to z ich dotychczasowymi przekonaniami.

• IV ETAP-Wzrastająca tendencja wcielania w życie.

Coraz silniej odzywa się potrzeba praktykowania zachowań oglądanych w publikacjach pornograficznych, takich jak: niepohamowana swoboda płciowa, ekshibicjonizm, grupowe współżycie, podglądactwo, odwiedzanie domów publicznych, współżycie z dziećmi, zadawanie bólu sobie lub partnerowi w czasie współżycia, gwałty i.t.p. Podejmując te zachowania, mężczyźni ci popadają w stan zależności, z którego nie potrafią się wydostać niezależnie od tego, jak negatywne dla ich życia były konsekwencje takiego postępowania.

Skutki uzależnienia seksualnego

Człowiek cierpiący na uzależnienie od seksu ponosi wynikające z tego konsekwencje na poziomie zdrowotnym, finansowym, emocjonalnym, poznawczym i społecznym.
Na poziomie zdrowotnym w związku z uzależnieniem mogą rozwinąć się zaburzenia seksualne, takie jak przedwczesny wytrysk, anorgazmia itp., jak również choroby weneryczne i zakaźne (AIDS), choroba wrzodowa, wycieńczenie organizmu i zaburzenia snu.

Uzależnienie od seksu jest bardzo kosztowne. Bezpośrednie koszty z niezwiązane to opłacanie prostytutek, pornografii, akcesoriów, erotycznych i telefonów. Duże sumy pochłaniać mogą również drogie prezenty dla kochanków, koszty prawne czy związane z rozwodem. W sferze uzależnienie od seksu wygłusza uczucia, doprowadzając do apatii i zaniedbania. Osoby dotknięte tą chorobą bywają infantylne, niecierpliwe i demonstrują postawę roszczeniową. Nie potrafią zaakceptować prawdziwej intymności, z obawy przed odrzuceniem. Mogą też wystąpić poważne skutki dla procesów mentalnych.

Trzeźwość, żywość i ostrość myślenia oraz zdolność koncentracji są zaburzone. Pojawianie się niechcianych myśli i fantazji może uniemożliwiać pracę i skupienie się na codziennych zajęciach. Poza tym myślenie uzależnionego opiera się na kłamstwie, zaprzeczeniu, usprawiedliwieniu i bagatelizowaniu. Zdarza się też myślenie typu paranoicznego i mania prześladowcza.
  

Problemy w obszarze społecznym dotyczą rodziny, przyjaciół i znajomych. Osoby uzależnione absorbują uwagę, tracą czas i pieniądze swoich rodzin, często przekonują samych siebie, że kochają swoich małżonków i dzieci, ignorując jednocześnie ich potrzeby. Często bywają poza domem i dostarczają dzieciom niewłaściwych wzorców. Cały ciężar wychowania dzieci spada w tej sytuacji na partnera. Niektórzy mają niszczący wpływ na swoją rodzinę: tyranizują ją, stosując przemoc wobec dzieci i partnerów oraz popełniając wobec nich nadużycia seksualne.

Inna poważną konsekwencją jest fizyczne uzależnienie podobne do występującego przy nadużywaniu kokainy. Uzależnieni odczuwają niezwykle silną potrzebę przyjmowania narkotyków, wykonania jakiejś czynności czy kontaktu z osobą, po to by poczuć, że są normalni i dobrze funkcjonują. Stan ten nosi miano patologicznego głodu. Jeśli potrzeby tej nie mogą zaspokoić, cierpią.
Pomimo poważnych skutków, jakie niesie za sobą ich postępowanie, osoby uzależnione od seksu nie znajdują sposobu, aby położyć kres destrukcyjnym zachowaniom. Ściągają na siebie róże zagrożenia, ignorują rzeczywistość, zniekształcają ją lub tracą z nią kontakt.

Terapia

W przeciwieństwie do terapii uzależnienia od substancji, której celem jest całkowite odstawienie, w przypadku uzależnienia od seksu celem jest powrót do zdrowego życia płciowego, oparty na świadomości, jakie są przyczyny uzależnienia. Patologią leczy się stosując terapię grupową lub indywidualną. Pacjentom o skłonnościach samobójczych można zaproponować hospitalizację, w niektórych przypadkach stosuje się również leki psychotropowe.

Asertywność

Asertywność to zdolność człowieka do szczerego, zrównoważonego i precyzyjnego wyrażania własnych myśli, przekonań, przeżyć i pragnień, w sposób akceptowany społecznie, przyznając jednocześnie innym ludziom prawo do czynienia tego samego.

Asertywność to zdolność „wpuszczania” drugiego człowieka do naszego niepowtarzalnego świata wewnętrznego, aby mógł on nas zrozumieć i uszanować. Aby mógł skorzystać z bogactwa naszej osobowości. Podstawą tak rozumianej asertywności jest zaufanie, że drugi człowiek potrafi zrozumieć i uszanować moje przekonania, potrzeby, ideały, moją tożsamość i wrażliwość.

Sprawdzianem asertywności jest zdolność do adekwatnej obrony własnych słusznych praw i własnej tożsamości, przy jednoczesnym respektowaniu słusznych praw i tożsamości innych ludzi. „Masz prawo prosić mnie o wszystko, czego chcesz pod warunkiem, że przyznajesz mi prawo do powiedzenia nie”

Zaprzeczenie asertywności

Dana osoba nie przyznaje sobie prawa do tego, by szczerze mówić o tym co myśli, co czuje i czego pragnie. Zgadza się z innymi ludźmi kosztem samego siebie.

Prawa człowieka:

• mam prawo do wyrażania własnych myśli i opinii, nawet jeśli różnią się one od poglądów innych ludzi,

• mam prawo do robienia tego co chcę, dopóki nie ranię innych,

• w sytuacjach spornych zawsze mam prawo przedyskutowania tej sytuacji z daną osobą,

• mam prawo prosić o to, czego chcę,

• mam prawo do korzystania ze swoich praw,

• mam prawo do samodzielnego podejmowania decyzji i ponoszenia konsekwencji, nie pozwolę aby ktoś inny decydował za mnie lub dokonywał wyborów,

• mam prawo do prywatności, nie wszyscy muszą znać szczegóły mojego życia,

• mam prawo do popełniania błędów, ważne tylko, aby ich nie powielać i wyciągać odpowiednie wnioski.

Wyróżnia się cztery typy zachowań :

• bierny

• agresywny

• bierny-agresywny

• asertywny

Człowiek bierny:

• unika konfrontacji nawet kosztem samego siebie,

• ma nadzieje, że inni domyślą się czego chce,

• przywiązuje nadmierną uwagę do tego, co inni o nim myślą,

• utrzymuje minimalny kontakt wzrokowy,

• ma cichy, niepewny głos,

• nadmiernie się usprawiedliwia,

• łatwo daje za wygraną.

Człowiek agresywny:

• zdecydowany jest wygrywać nawet kosztem innych,

• stawia potrzeby własne ponad potrzeby innych,

• ma natarczywe spojrzenie, natrętny głos, jest hałaśliwy,

• ma tendencję do zagarniania cudzej przestrzeni,

• łatwo oskarża innych, często się wtrąca, przerywa innym,

• krytykuje osobę a nie jej zachowanie,

• prośbom nadaje ton rozkazu,

• łatwo doprowadza do zaognienia sytuacji.

Typy zachowania bierny-agresywny:

• wyrównywanie rachunków bez konfrontacji,

• minimalny kontakt wzrokowy,

• wyrównuje rachunki za plecami,

• zgryźliwy humor,

• niecierpliwe gesty,

Ten typ występuje często, gdy ludzie dążą do asertywności, ale czują, że nie mają dość siły, by ją osiągnąć.

Człowiek asertywny:

• broni własnych praw i szanuje prawa innych,

• utrzymuje dostateczny kontakt wzrokowy,

• daje innym pewność szczerych intencji,

• potrafi i chce słuchać, stara się zrozumieć ludzi,

• traktuje ludzi z szacunkiem,

• jest przygotowany na konieczność kompromisu,

• jest konkretny i bezpośredni, potrafi wyjaśnić co chce,

Zachowanie asertywne daje pewność trzech istotnych korzyści:

1. stwarza szansę uzyskania tego, na czym nam zależy,

2. daje pewność, że nasza rola w rozmowie była pozytywna,

3. buduje fundament dla pozytywnych interakcji w przyszłości.

Zachowując się asertywnie musimy pamiętać o czterech fundamentach asertywności:

• dobry kontakt wzrokowy,

• naturalny głos ,

• otwarta postawa,

• używane słownictwo.

Ucząc się asertywności musimy przejść przez cztery poziomy:

• I poziom - jesteśmy nieświadomi swoich braków,

• II poziom - uświadamianie sobie swoich braków

• III poziom - poziom najtrudniejszy, zachowujemy się właściwie ale musimy o tym myśleć, w przeciwnym razie dawne przyzwyczajenia biorą górę i wracamy do dawnego postępowania, czyli poziomu II,

• IV poziom - osiągany kosztem sporego wysiłku, jeśli stare przyzwyczajenia zastąpiliśmy nowymi i nie wracamy już do nich, wówczas możemy mówić, że nauczyliśmy się asertywności.

Asertywność to w dużym stopniu umiejętność dobrego komunikowania się z innymi.

• Mówienie w jasny i prosty sposób, to co chcemy powiedzieć. Należy unikać „owijania w bawełnę”,

• Elastyczność-w różnego rodzaju sytuacjach, z różnymi ludźmi rozmawiamy inaczej.

• Mówienie w swoim imieniu-wygłaszamy poglądy podkreślając, że jest to nasze zdanie

• Słuchanie-jest jednym z podstawowych elementów komunikacji. Nie wystarczy tylko dobrze mówić, trzeba potrafić słuchać.

Dlaczego jesteśmy asertywni?:

• jesteśmy zadowoleni z siebie i innych,

• mamy szacunek dla siebie i innych,

• pomaga nam to w osiąganiu celów,

• mniej ranimy innych,

• rośnie wiara w nas samych,

• mamy poczucie kontroli nad własnym życiem,

• jesteśmy uczciwi dla samych siebie i innych.

Co ryzykujemy będąc asertywnymi?:

• możemy nie być lubiani za to, że wyrażamy siebie otwarcie,

• zmiany w naszych relacjach z innymi,

• pewien stres w początkowej fazie bycia asertywnym.

Wpływ choroby na pacjenta

Używając pojęcia “choroba” to kojarzy się nam ona najczęściej z utratą zdrowia. Stanu zdrowia na ogół nie odczuwa się, natomiast wyraźnie odczuwa się jego niedostatek w postaci złego samopoczucia czy choroby. Podstawowym objawem choroby jest zakłócenie homeostazy, czyli równowagi między organizmem człowieka a otaczającym go środowiskiem.

Choroba powoduje powstanie ogólnych zmian biologicznych, które wpływają ujemnie na psychikę pacjenta. Zmiany te przejawiają się ograniczeniem czynności życiowych i ogólnej wydolności organizmu, czemu mogą towarzyszyć: ból, kaszel lub brak apetytu. Ten stan może przeobrazić się w “chorobę przewlekłą”, która cechuje się zmianami postępującymi i nieodwracalnymi. Przebiega ona z okresami zaostrzeń i remisji. Stany remisji sprzyjają zaniedbaniom choroby a nawroty bywają zaostrzone i niejednokrotnie prowadzą do śmierci. Zmiany chorobowe mają różne tempo przebiegu.

Wpływ choroby na stan psychiczny pacjenta:

Pod wpływem choroby lub kalectwa wielu pacjentów popada w apatię, traci sens i celowość życia. Są podatni na nałogi alkoholowe i narkotyki. Każdy organizm posiada inne mechanizmy adaptacyjne, przy pomocy, których jest w stanie przystosować się do zmienionych warunków takich jak: ból fizyczny, oszpecenie, amputacja kończyn i utrata sprawności. W przypadku występowania choroby lub kalectwa, czyli stresorów, człowiek nie jest w stanie sam zaspokoić potrzeb psychicznych, społecznych i ekonomicznych, co wywołuje stany zwane frustracjami.

U Z. Sękowskiej dowiadujemy się, że czynnikami wywierającymi bezpośrednimi wpływ na system nerwowy człowieka, a wynikającymi z choroby są:

• toksyny bakteryjne zatruwające organizm,

• uboczne produkty wadliwej przemiany materii,

• zmiany hormonalne w niektórych chorobach,

• farmakoterapia np. antybiotyki i narkotyki,

• sytuacje frustrujące związane z chorobą,

• czynniki jatrogenne, wpływ kontaktu chorego z lekarzami i personelem medycznym.

Według Z. Sękowskiej, rodzaj reakcji człowieka na chorobę uzależnia się:

• od indywidualnych cech pacjenta, tj. cech psychofizycznych, wcześniejszego doświadczenia życiowego, wychowania i środowiska,

• od obiektywnego stanu zdrowia, tj. sposobu powstania choroby, nasilenia objawów chorobowych, świadomości pacjenta, co do przebiegu choroby i jej prognozy,

• od sytuacji życiowej pacjenta, inaczej na chorobę reaguje dziecko, inaczej człowiek dorosły, ale mający zapewnioną opiekę, a inaczej samotny pozostawiony sam sobie.

Przykładami chorób somatycznych są: stwardnienie rozsiane, reumatyzm, gościec, gruźlica i choroby nowotworowe. W przypadku chorych na raka i stwardnienie rozsiane, pojawia się ogromny stres i przygnębienie. Tracą oni sens życia i popadają w skrajności. Utrata części ciała z powodu raka lub stosowanej terapii bywa źródłem głębokiego żalu. Uraz psychiczny spowodowany amputacją powoduje nieraz głębsze problemy niż fizyczne konsekwencje samej choroby. Choroba somatyczna zmniejsza zwykle odporność na stresy psychiczne, które łatwiej niż u człowieka zdrowego wywołują odczyn nerwicowy.

Zaburzenia psychosomatyczne oznaczają choroby, których powstaniu towarzyszą wpływy czynników psychicznych, a przede wszystkim czynników emocjonalnych. Do chorób psychosomatycznych zalicza się następujące grupy:

• układu krążenia: choroba wieńcowa, nadciśnienie samoistne, zawał serca,

• przewodu pokarmowego: wrzód trawienny żołądka i dwunastnicy, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, jadłowstręt psychiczny, wymioty psychogenne,

• układu oddechowego: dychawica oskrzelowa, choroby alergiczne górnych dróg oddechowych,

• niektórych chorób skóry zwłaszcza atopowych przebiegających z pokrzywką i świądem.

W przypadku chorób psychosomatycznych, stres, depresja i psychiczne nastawienie chorego mogą pogłębiać i nasilać się stan chorobowy, a tym samym utrudniać skuteczność leczenia. Skłonność do określonego sposobu emocjonalnego reagowania, może wpływać na określony rodzaj schorzeń, jakim ulega człowiek. Nastrój chorych jest zwykle podwyższony, przy wyraźnej równocześnie drażliwości i skłonności do reakcji niewspółmiernych w stosunku do bodźców sytuacyjnych. Chorzy przejawiają wzmożoną aktywność, a zarazem chaotyczność działania i trudność skupienia uwagi.

Zmiana środowiska często powoduje zachwianie równowagi emocjonalnej. Pacjent może mieć tendencje do popadania w niepokój, nawet w panikę, czuć się bezradny i przygnębiony, okazywać gniew i wrogość personelowi medycznemu, rodzinie i innym pacjentom. Zachowanie spokoju, nadziei i podtrzymywanie dobrych relacji może okazać się ważne w trakcie choroby i procesu zdrowienia.

Wiele aspektów obrazu siebie pacjenta zostaje wskutek choroby zniszczonych. Trzeba poradzić sobie ze zmianą wyglądu, ról zawodowych i rodzinnych oraz zdolności do funkcjonowania w typowy dla danej osoby sposób. Często konieczne okazuje się przejście przez kilka stadiów żalu z powodu utraty dawnego obrazu siebie, zanim uda się zaakceptować nowy, osadzony w zmienionych realiach życia. Zmiana ról pociąga za sobą duże zmiany w sposobie kontaktowania się ze znaczącymi osobami. Pacjent, niegdyś samodzielny, musi uczyć się korzystania z pomocy innych; pacjent aktywnie wchodzący w relacje z innymi musi ograniczyć tę aktywność.

W.Szewczyk wymienia pięć sposobów patrzenia na chorobę. Należą do nich:

wyzwanie, czyli trudność którą należy rozwiązać; wróg którego trzeba pokonać; kara, którą trzeba podnieść; ucieczka od odpowiedzialności i problemów życiowych oraz wartość, która rozwija i pogłębia wewnętrznie.

Stanom chorobowym towarzyszy lęk. Jest on rozpoznawalny przez: unikania spojrzeń w oczy, napięcie mięśni twarzy i rąk, skulona pozycja ciała. Sytuacja choroby może człowieka załamać i prowadzić do ucieczki w śmierć samobójczą lub psychologiczną.

M. Jarosz wskazuje, że choroba może być dla osoby chorej przeszkodą, stratą, ulgą, korzyścią lub wartością. Traktowana jako przeszkoda łączy 2 określenia: wyzwanie i wróg.

Wyzwanie:

• walka

• przeciwstawienie się schorzeniu

• silna motywacja do pokonania włąsnej słabości.

Choroba jako wróg:

• gotowość poddania się

• strata prowadząca do reakcji rezygnacji

• wycofanie się i bierne poddanie biegowi wydarzeń

Choroba jako ulga:

• usprawiedliwienie wobec siebie i innych

• korzyść(dowód zainteresowania i troski)

Depresje:

• fizjologiczna (np. zaburzenia snu i apetytu, poczucie zmęczenia)

• poznawczy (poczucie beznadziejności, bezradności, negatywna samoocena, myśli samobójcze)

• behawioralny (wzmożona aktywność lub jej brak, agresja, napady płaczu)

• afektywny (stan emocjonalny: miłość i nienawiść, utrata szacunku do samego siebie, poczucie winy, braku wartości)

• relacji (przyjmowanie pozycji ofiary).

Lek na depresję:

• rozmowa z osobą wspierającą

• Spacer

• Muzyka

• Dobra książka

• Sport w miarę możliwości

• Rozmowa z psychologiem

Choroba może być również powszechną szansą. Daje wówczas czas na myślenie, refleksję, ocenę dotychczasowego życia i wskazuje co można zmienić, ulepszyć odnowić.

Komunikacja werbalna i niewerbalna

Termin „komunikacja” wywodzi się z łaciny od słowa „communitatio” i oznacza łączność, wymianę, rozmowę. W relacji między ludźmi komunikacja to przekaz pewnej informacji(komunikatu) i zdolność do odbioru i rozumienia tego przekazu.

Mówiąc o komunikacji interpersonalnej nie sposób nie wspomnieć tu a barierach komunikacyjnych. Do barier komunikacyjnych zaliczamy te wszystkie czynniki, które wywierają niekorzystny wpływ na komunikację. Bariery komunikacyjne utrudniają zrozumienie informacji zawartych w danym komunikacie. Bariery komunikacyjne mogą mieć charakter fizyczny lub psychologiczny.

Do barier komunikacyjnych zaliczamy:

• różnice kulturowe - wszystkie nasze dotychczasowe doświadczenia mają wpływ na nasz system poznawczy, zróżnicowania w interpretacji tego samego komunikatu przez kilka osób wynikają właśnie z kontekstu poznawczego i związanych z nim doświadczeń, które w zasadniczy sposób odciskają swoje piętno na sposobie myślenia każdego z nas

• brak decentracji - zrozumienie rozmówcy oraz właściwa interpretacja danego komunikatu jest możliwa tylko wtedy, jeżeli będziemy w stanie przyjąć punkt widzenia i perspektywę nadawcy komunikatu, osoba, która opiera się tylko na własnej osobie i na własnym punkcie widzenia nie może być ani dobrym słuchaczem, ani dobrym rozmówcą

• utrudnienia percepcyjne - komunikacja może być zaburzona, gdy nie jesteśmy w stanie zrozumieć swojego rozmówcy, który ma niewyraźną artykulację, mówi zbyt szybko, jaka się itd.

• stereotypy - określone stereotypy wpływają na naszą komunikację, np. osoba, która posiada wysoki status społeczny będzie zazwyczaj słuchana dużo chętniej, niż osoba, której status jest niski, jeżeli nasz rozmówca charakteryzuje się pewnymi atrybutami, które mogą być przejawem jego wysokiego statusu społecznego, to najprawdopodobniej poświęcimy mu więcej swojego czasu, więcej naszej uwagi, będziemy bardziej uprzejmi i chętniej zgodzimy się z jego poglądami, natomiast zupełnie inaczej będziemy traktować rozmówcę, której status społeczny nie jest wysoki

• wybiórczość uwagi - skupianie się tylko na niektórych aspektach wypowiedzi, a nie na jej całokształcie, w przypadki, kiedy słuchacz stara się odtworzyć w myślach przebieg opowiadanego zdarzenia, może pominąć pewne ważne aspekty wypowiedzi

• samopoczucie - sposób patrzenia na otaczającą nas rzeczywistość jest w dużej mierze uzależniony od właściwości psychologicznych, określone postawy, wartości, normy, plany i cele wyznaczają ogólne i względnie trwałe ramy, a określony stan psychofizyczny wpływa na tymczasowe spostrzeganie pewnych zdarzeń i sytuacji

Komunikację interpersonalną możemy podzielić na komunikację werbalną i niewerbalną.

• komunikacja werbalna(słowna) charakteryzuje się tym, że w wymianie komunikatów używamy wypowiadanych słów, które za pomocą określonych reguł gramatycznych są przekształcane w zdania.

• komunikacja niewerbalna(bezsłowna) opiera się na mowie ciała (np. gestach mimice).

W codziennej komunikacji:

55% informacji przekazujemy kanałem niewerbalnym,

38% kanałem werbalnym (np. ton głosu),

Słowa to jedynie 7% informacji, jakie przekazujemy naszemu rozmówcy.

Komunikacja niewerbalna

Komunikacja niewerbalna to "język ciała". Bardzo istotne są w niej takie czynniki, jak:

warunki środowiskowe komunikacji i fizyczna charakterystyka uczestników komunikacji,

przestrzeń społeczna (dystans) - jest to wyraz władzy, choć różni się w zależności od wzorców kulturowych.

Według teoretyków istnieją 4 rodzaje dystansu:

• intymny - od 0 do 45 cm - Strefa zarezerwowana dla rodziny, partnerów, dzieci, przyjaciół, bliskich znajomych. Jeżeli nie należymy do żadnej z wymienionych osób, naruszenie tej strefy jest dla naszego rozmówcy nieprzyjemne, krępujące, rodzi dyskomfort i zmusza do niechcianej bliskości,

• osobisty - od 46 cm do 122 cm - Strefa zarezerwowana dla klientów, powinna być przestrzegana w kontaktach handlowych, na przyjęciach, na spotkaniach w gronie przyjaciół, zapewnia prywatność i jednocześnie pozwala na utrzymanie wygodnego dla obu stron dystansu,

• społeczny - 1, 2 m - 3, 6 m - Strefa zarezerwowana dla szefa prowadzącego spotkanie, wykładowcy na uczelniach, hydraulika reperującego Kran, listonosza, sklepikarza, itd.

• publiczny - powyżej 3, 6 m - Strefa umożliwiająca poczucie swobody w tłumie ludzi na ulicy;

Nasze wtargnięcie w cudzą Przestrzeń powoduje agresją, wycofanie i niechęć tej osoby. Jeżeli potrafimy szanować przestrzeń innych osób jesteśmy odbierani pozytywnie.

Symbole również podkreślają dystans, władzą, zajmowane stanowisko, wyraz twarzy, mimika, kontakt wzrokowy.

• Wyraz twojej twarzy

Staraj się zwrócić do rozmówcy całą twarzą. Jeśli Twój rozmówca zmieni położenie "podążaj za nim".

• Kontakt wzrokowy

Utrzymuj cały Czas z rozmówcą kontakt wzrokowy. Nie unikaj wzroku rozmówcy, ale też nie wpatruj się uporczywie w oczy drugiej osoby, gdyż może to ją krąpowaą.

• Uśmiech

Uśmiechaj się życzliwie. Sygnalizuj rozmówcy uśmiechem, gdy mówi o sprawach dla Ciebie ciekawych i ważnych.

• Otwarta postawa

Nie krzyżuj rąk i nóg, nie zaciskaj dłoni (np. na długopisie), nie kul się, nie rób (np. z notatnika) bariery między Tobą a rozmówcą. Nie chowaj głowy w ramiona. Takie Zachowanie Twój rozmówca może odebrać jako niechęć lub Opór przed tym co mówi.

• Pozycja ciała

Pochyl się lekko w stroną rozmówcy. To sygnalizuje, że utrzymujesz kontakt, że mówi on rzeczy interesujące. Twoje odchylenie do tyłu może być odebrane jako dezaprobata. Sztywna Postawa może sprawiać wrażenie napięcia, niepewności, przeżywanego stresu.

• Zarówno ruchy głowy tzw. kiwanie głową, jak i potakiwanie: "tak", "właśnie", "mhm" mogą stanowią zachętę dla rozmówcy do kontynuowania wypowiedzi. Dzięki temu masz szansą na uzyskanie dalszych - ważnych dla Ciebie informacji.

• Dźwięki nieartykułowane

Westchnienia, kaszlnięcia, śmiech, drżenie głosu oraz inne wydawane przez nas dźwięki mówią nam o naszym nastroju, samopoczuciu, stanie psychofizycznym. Unikaj w trakcie rozmowy zachowań, które świadczyć mogą o nerwowości.

Objawem tego jest np.: odchrząkiwanie, wiercenie się, zakrywanie ust ręką, unikanie kontaktu wzrokowego, rytmiczne zaciskanie szczęk, "strzelanie" długopisem, pocieranie zaciśniętej dłoni, itp.

Sygnały niewerbalne i ich interpretacja:

• Energiczny, wyprostowany chód - pewność siebie

• Trzymanie rak na biodrach - mobilizacja, agresja

• Siedzenie z Noga założona na nogą i kopanie w powietrze - znudzenie

• Ramiona skrzyżowane na klatce piersiowej - obronność, wycofanie

• Chodzenie z rękami w kieszeniach i ze zgarbionymi ramionami - smutek, nastrój depresyjny

• Dłoń na policzku - zastanawianie się, rozmyślanie

• Dotykanie i lekkie tarcie nosa - odmowa, wątpliwości, kłamstwo

• Przecieranie oczu - wątpliwości, niedowierzanie

• Ręce założone za plecami - gniew, frustracja, obawa

• Siedzenie ze ściśniętymi nogami - strach, niepewność

• Głowa oparta na ręce, oczy spuszczone - nuda

• Zacieranie rak - oczekiwanie

• Siedzenie z rękoma założonymi za głowę i skrzyżowanymi nogami - pewność siebie, poczucie dominacji

• Otwarte dłonie - szczerość, otwartość, niewinność

• Szczypanie nasady nosa, oczy zamknięte - negatywna ocena

• Bębnienie palcami - zniecierpliwienie

• Poprawianie, układanie włosów - brak pewności siebie, brak poczucia bezpieczeństwa

• Przechylanie głowy - zainteresowanie

• Stukanie się w brodę - próba podjęcia decyzji

• Spoglądanie w dół z odwrócona twarzą - niewiara

• Obgryzanie paznokci - brak poczucia bezpieczeństwa, zdenerwowanie

• Szczypanie, pociąganie ucha - niezdecydowanie

• Ręce w kieszeni - skrytość, oderwanie od rzeczywistości, niekiedy depresja

Funkcje komunikacji niewerbalnej:

a) funkcja informacyjna: komunikacja niewerbalna jest istotnym źródłem wiedzy i informacji. Dzięki niej można dowiedzieć się o samopoczuciu rozmówcy, jego pewności siebie, stanie uczuciowo - emocjonalnym, a także postawie wobec drugiej osoby. Zapoznanie się z ta wiedzą umożliwia lepiej i skuteczniej panować nad przebiegiem procesu komunikacji. Wszelkie sygnały niewerbalne są niezwykle istotne również dlatego, że często bywają nieuświadomione, a danej osobie trudno jest nad nimi zapanować.

b) wspieranie wypowiedzi słownej: za pomocą komunikacji niewerbalnej jednostka może "dopowiedzieć" komunikat przekazywany przy użyciu słów. Dzięki temu następuje pełniejsze zrozumienie wypowiedzi. Wspieranie komunikatu słownego przybiera kilka form:

powtarzanie komunikatu słownego - jest stosowane w celu objaśnienia lub podkreślenia wypowiedzi słownej, np. wskazywanie drogi nie tylko poprzez mowę, ale także poprzez gesty

• zaprzeczanie - mamy z nim do czynienia wtedy, kiedy jednostka zapewnia słowami, że wszystko jest dobrze, ale jej mimika, głos czy nerwowe ruchy wskazują na coś zupełnie innego

• uzupełnianie - komunikat niewerbalny uzupełnia wypowiedź słowną, np. podczas wyznawania uczuć mamy tez do czynienia z miłym głosem, bliskim dystansem, kontaktem wzrokowym

• zastępowanie - niektóre sygnały niewerbalne mogą zastąpić wypowiedź słowną, np. machanie ręką na pożegnanie

• akcentowanie - służy podkreśleniu pewnych aspektów wypowiedzi, np. pauza w określonym miejscu, odpowiedni akcent

c) wyrażanie postaw i emocji: komunikacja niewerbalna służy głownie wyrażaniu stanów uczuciowo - emocjonalnych. Do wyrażania emocji służą głownie dotyk, mimika, gesty czy dystans. Można to zauważyć na podstawie wyrażania przyjacielskości lub wrogości. Wyrażaniu sympatii służą uśmiech, bliskość fizyczna, kontakt wzrokowy, dotyk, natomiast postawa wrogości charakteryzuje się przeciwstawnymi komunikatami niewerbalnymi. Podobnie jest w przypadku postaw dominacji i podporządkowania. Postawa dominacji charakteryzuje się brakiem uśmiechu, donośnym głosem i rękoma założonymi na biodrach

d) definiowanie relacji: ta funkcja komunikacji niewerbalnej może służyć do określenia poziomu poufałości i zażyłości pomiędzy uczestnikami komunikacji. Przy użyciu sygnałów niewerbalnych jednostki mogą zakomunikować własną bliskość. Osoby, które są ze sobą w bliskim kontakcie utrzymują kontakt wzrokowy, zmniejszają dzielący ich dystans fizyczny, pochylają się ku sobie i dotykają się wzajemnie. Do wyrażenia własnej dominacji służy określona postawa, sposób nachylenia sylwetki, napięcie mięśni.

e) kształtowanie wrażenia: stosowane przez nas sposoby komunikacji niewerbalnej umożliwiają stworzenie określonego wizerunku. Do najbardziej efektywnych strategii należą te, które opierają się na atrakcyjności i zaufaniu.

Komunikacja werbalna

Komunikacja werbalna to przekazywanie informacji za pomocą wyrazów.

Dużą rolą odgrywają tu takie czynniki, jak: akcent - jest ważniejszy niż treść wiadomości,

stopień płynności mowy - świadczy o kompetencji i odpowiedzialności, zawartość (treść wypowiedzi) - jest uzależniona od władzy oraz związków międzyludzkich, uzależnionych od przyjętego systemu kulturowego.

Aby komunikacja werbalna odznaczała się skutecznością i efektywnością, uczestnicy komunikacji powinni posiadać umiejętności mówienia, czytania, słuchania oraz przekonywania. Pewne arabskie powiedzenie mówi o ty, że człowiek posiada tylko jedne usta, ale dwoje uszu. Parafrazując to przysłowie można powiedzieć, że człowiek ma czworo uszu i posługuje się czterema językami.

Wyjaśnieniem tego jest fakt, że istnieją cztery płaszczyzny komunikacji:

• rzeczowa (formalna) - informacje są przekazywane w sposób formalny i oczywisty

• autoportretu (autoprezentacji) - płaszczyzna ta służy do przekazania informacji o naszym nastroju w chwili nadawania komunikatu

• wzajemnych relacji - wskazuje stosunek do drugiej osoby lub otoczenia

• apelu - zawiera życzenie lub żądanie skierowane do odbiorcy komunikatu

W celu uniknięcia nieporozumień podczas komunikacji jednostki powinny wykazywać się umiejętnością aktywnego słuchania. Można to osiągnąć za pomocą następujących technik:

• odzwierciedlenie - przekazujemy rozmówcy komunikat o tym, jak zostały przez nas zrozumiane jego intencje i odczucia

• parafrazowanie - przekazany nam komunikat powtarzamy innymi słowami w celu przekonania się, czy został dobrze zinterpretowany

• klaryfikacja - to prośba skierowana do rozmówcy, aby skupił się na jednym wątku wypowiedzi lub wyjaśnił to, co nie jest zrozumiałe

• potwierdzenie - podczas przekazywania komunikatu staramy się dopowiedzieć kilka słów, aby pokazać zainteresowanie wypowiedzią drugiej osoby

Rodzaje komunikacji werbalnej:

a) komunikacja pionowa: z komunikacją pionową mamy najczęściej do czynienia w przypadku komunikatów formalnych, które maja miejsce pomiędzy pracownikami a ich przełożonymi. Komunikacja pionowa może służyć przekazywaniu informacji i poleceń, wskazaniu spraw, które wymagają szczególnej uwagi lub rozwiązania. W takim przypadku występuje komunikacja w dół. O komunikacji w górę mówimy wtedy, gdy pracownicy informują swoich przełożonych o własnych dokonaniach, o realizacji i wykonaniu zadań, o problemach w pracy itd. Odpowiedzialni przełożeni nie unikają komunikacji w górę, gdyż ułatwia ona kierowanie przedsięwzięciem i umożliwia nadzór nad rozwojem prowadzonej działalności. Komunikację w górę możemy zaobserwować także w placówkach szkolnych, gdzie uczeń komunikuje się z nauczycielem, kierownikiem szkoły lub pozostałymi pracownikami placówki.

b) komunikacja pozioma: komunikacja pozioma jest charakterystyczna dla członków określonego zespołu lub pracowników, którzy zajmują stanowiska na tym samym poziomie. Komunikacja pozioma może być formalna lub nieformalna.

Sposób zachowania osoby mówiącej nieprawdę: osoba mówiąca nieprawdą mniej gestykuluje, obawiając się, że gesty mogą ją zdradzić. Konsekwencja tego jest siadanie na swoich dłoniach czy chwytania się poręczy krzesła. Często wzrasta również kontakt dłoni z twarzą, a w szczególności dotykanie nosa. Zwiększona częstotliwość "poprawiania się" na krześle, jak gdyby całe ciało mówiło "chcą być gdzie indziej". Występuje zwiększona liczba wzruszania ramionami Wzrost częstotliwości minimalnych zmian twarzy - krótkie, lecz zauważalne wyrazy zaskoczenia, bólu lub wątpliwości.

Osobowość

Zachowania prozdrowotne

Wypalenie zawodowe 

31

---