E. Staw biodrowy(articulatio coxae)

• Powierzchnie stawowe:

Panewkę stawu biodrowego tworzy panewka (acetabulum) kości miedniczej. Jest to zagłębienie o powierzchni półkuli, którego ciągłość dolnego brzegu przerwana jest przez wcięcie panewki (incisura acetabuli).

Właściwą powierzchnię stawową panewki tworzy powierzchnia księżycowata (facies lunata), która jest pokryta chrząstką stawową. Pozostała część panewki, nie pokryta chrząstką, to dół panewki,(fossa acetabuli), wypełniony luźną tkanką łączną i tłuszczową. Główka stawowa utworzona jest przez głowę kości udowej, która stanowi około 3/4 powierzchni kuli.

• Typ stawu i ruchomość:

Rodzaj i zakres ruchów w stawie biodrowym warunkują duże i całkowicie wsunięte powierzchnie stawowe, gruba i mocna torebka, bardzo silne więzadła oraz liczne i mocne mięśnie obejmujące staw, Staw biodrowy jest stawem kulistym panewkowym(3 stopnia swobody ruchu), w którym można poruszać kończyną w stosunku do tułowia, jak również zmieniać położenie tułowia w odniesieniu do ustalonych (nieruchomych) kończyn. Wyróżnia się trzy główne rodzaje ruchów w stawie biodrowym: zginanie i prostowanie, odwodzenie i przywodzenie oraz nawracanie i odwracanie. Kombinacją wszystkich ruchów jest ruch obwodzenia. Ruchy prostowania w stawie biodrowym hamuje mocno więzadło biodrowo-udowe,
w mniejszym stopniu więzadło hamuje także ruch odwodzenia oraz ruchy obrotowe uda. Oba więzadła biodrowo-udowe ustalają również położenie miednicy w stosun­ku do kości udowych w pozycji stojącej. Więzadło łonowo-udowe hamuje ruch odwodzenia i odwracania, natomiast więzadło kulszowo-udowe hamuje ruch przy­wodzenia i nawracania. Zakres ruchów w stawach biodrowych może być bardzo zwiększony przez odpowiednie ćwiczenia rozluźniające aparat więzadłowy.

• Więzadła stawowe:

• Panewkę znacznie pogłębia chrzęstno-włóknisty pierścień, obrąbek panewkowy (labrum acetabulare), który przechodząc ponad wcięciem panewki tworzy więzadło poprze­czne panewki (lig. transversum acetabuli)- przedłużenie chrzęstnego obrąbka. W ten sposób wcięcie panewkowe zostaje przekształcone w otwór, przez który przechodzi do dna panewki odgałęzienie tętnicy zasłonowej, tkanka tłuszczowa panewki i więzadło głowy kości udowej

• Między dołkiem głowy a doł­kiem panewki rozpięte jest więzadło głowy kości udowej (lig. capitis femoris). Na skutek pogłębienia panewki przez chrzęstny obrąbek, obejmuje ona główkę stawo­wą poza jej równik.

• Przednią ścianę torebki stawowej wzmacnia więzadło biodrowo-udowe (lig. iliofemorale),kształtu odwróconej piątki rzymskiej. Wierzchołkiem przymocowane jest w okolicy kolca biodrowego przedniego dolnego i dochodzi do kresy międzykrętarzowej. Torebka między dwoma pasmami więzadła jest słabsza.

• Przyśrodkową ścianę torebki wzmacnia więzadło łonowo-udowe (lig. pubofemorale). Rozpięte jest ono między gałęzią górną kości łonowej a dolną częścią kresy międzykrętarzowej.

• Na tylnej ścianie torebki stawowej leży więzadło kulszowo-udowe (lig. ischiofemorale).Rozpoczyna się ono na granicy między trzonem i gałęzią kości kulszowej, a kończy na końcu bliższym kresy międzykrętarzowej.

Oprócz powyższych trzech bardzo silnych więzadeł leżących na ścianie zewnętrznej torebki oraz wewnątrztorebkowego więzadła głowy kości udowej na powierzchni wewnętrznej torebki włóknistej leży warstwa okrężna (zona orbicularis), przebiega­jąca w postaci okrężnego pasma włókien dokoła najwęższego miejsca szyjki. Ma ona liczne połączenia z więzadłami powierzchownymi, a jej funkcja polega na wzmacnianiu położenia główki w panewce

• Element dodatkowy:

Panewkę znacznie pogłębia chrzęstno-włóknisty pierścień, obrąbek panewkowy (labrum acetabulare), który przechodząc ponad wcięciem panewki tworzy więzadło poprze­czne panewki

F. Mięśnie działające na staw biodrowy

1. Mięsień biodrowo - lędźwiowy - m. iliopsoas

1. m. lędźwiowy mniejszy - m. psoas minor

PP : od XII kręgu piersiowego kręgu lędźwiowego i przechodzi w powięź biodrową

2. m. lędźwiowy większy - m. psoas major

PP : cześć powierzchniowa: odchodzi od powierzchni bocznej XII kręgu piersiowego, I - IV lędźwiowych i krążków międzykręgowych, część głęboka odchodzi od wyrostków żebrowych I - V kręgów lędźwiowych, XII żebro

3. m. biodrowy - m. illiacus

PP : dół biodrowy, kolec biodrowy przedni dolny

PK : krętarz mniejszy

2. Mięsień pośladkowy wielki - m. gluteus maximus

PP : kolec biodrowy tylny górny, przyległa część grzebienia biodrowego i powierzchni pośladkowej talerza biodrowego, boczna krawędź kości krzyżowej i guzicznej, powieź piersiowo - lędźwiowa, więzadło krzyżowo - guzowe

PK : pasmo biodrowo - piszczelowe powięzi szerokiej, guzowatość pośladkowa

3. Mięsień pośladkowy średni - m. gluteus medius

PP : ok. 2/5 tylne powierzchni pośladkowej talerza biodrowego

PK : krętarz większy kości udowej

4. Mięsień pośladkowy mały - m. gluteus minimus

PP : ok. 2/5 przednie powierzchni pośladkowej talerza biodrowego

PK : krętarz większy kości udowej

5. Mięsień naprężacz powięzi szerokiej - m. tensor fasciae latae

PP : kolec biodrowy przedni górny, powięź mięśnia pośladkowego średniego

PK : kłykieć boczny piszczeli przez pasmo biodrowo - piszczelowe

6. Mięsień gruszkowaty - m. pisiformis ( czwarty pośladkowy)

PP : powierzchnia miedniczna kości krzyżowej

PK : wierzchołek krętarza większego

7. Mięsień zasłaniacz wewnętrzny - m. obturatorius internus

PP : wewnętrzna powierzchnia kości biodrowej poniżej kresy łukowatej, wewnętrzna powierzchnia błony zasłonowej, brzeg otworu zasłonionego.

PK : dół krętarzowy

8. Mięsień bliźniaczy górny — m. gemellus superior

PP : kolec kulszowy.

PK : dół krętarzowy, razem z zasłaniaczem wewnętrznym

9. Mięsień bliźniaczy dolny - m. gemellus inferior

PP : guz kulszowy

PK : dół krętarzowy, razem z zasłaniaczem wewnętrznym

10. Mięsień czworoboczny uda - m. ąuadratus femoris

PP : guz kulszowy

PK : grzebień między krętarzowy

11. Mięsień grzebieniowy - m. pectineus

PP : grzebień kości łonowej

PK : kresa grzebieniowa

12. Mięsień zasłaniacz zewnętrzny - m. obturatiorus externus

PP : zewnętrzna powierzchnia błony zasłonowej, brzeg otworu zasłonionego

PK : dół krętarzowy

13. Mięsień przywodziciel długi - m. adductor longus

PP : kość łonowa, pomiędzy guzkiem łonowym , a spojeniem

PK : środkowa 1/3 wargi przyśrodkowej kresy chropawej

14. Mięsień przywodziciel krótki - m. adductor brevis

PP : gałąź dolna kości łonowej

PK : górna 1/3 wargi przyśrodkowej kresy chropawej

15. Mięsień przywodziciel wielki - m. adductor magnus

PP : gałąź dolna kości łonowej, gałąź kości kulszowej i guz kulszowy

PK : warga przyśrodkowa kresy chropawej, nadkłykieć przyśrodkowy kości udowej

16. Mięsień smukły - m. gracilis

PP : gałąź dolna kości łonowej

PK : guzowatość piszczeli ( gęsia stopa)

17. Mięsień czworogłowy uda- m. quadriceps femoris

a) m. prosty uda - m. rectus femoris

PP : kolec biodrowy przedni dolny, górny brzeg kości panewki miedniczej

PK : wspólne ścięgno mięśnia czworogłowego uda, które przez rzepkę przyczepia się do guzowatości kości piszczelowej jako więzadło rzepki

18. Mięsień krawiecki - m. sartorius

PP : kolec biodrowy przedni górny

PK : kość piszczelowa ( gęsia stopa) przyśrodkowo od guzowatości, kłykieć przyśrodkowy

19. Mięsień dwugłowy uda- m. biceps femoris

PP : głowa długa: guz kulszowy,

PK : głowa strzałki

20. Mięsień półścięgnisty- m. semitendinosus

PP : guz kulszowy

PK : kość piszczelowa ( gęsia stopa) przyśrodkowo od guzowatości

21. Mięsień półbłoniasty - m. semimembranosus

PP : guz kulszowy

PK : kłykieć przyśrodkowy kości piszczelowej, tylna ściana torebki stawu kolanowego (więzadło podkolanowe skośne) powięź mięśnia podkolanowego

Mięsień biodrowo-lędźwiowy jest silnym zginaczem stawu, biodrowego. Jest typowym mięśniem biegaczy, podnosi bowiem udo kończyny nieobciążonej podczas chodu i biegu do przodu i do góry. W działaniu tym mięsień lędźwiowy wskutek długości swych włókien wpływa na obszerność ruchu (pozwala unieść udo do ściany przedniej brzucha). Oprócz tego działa jako przywodziciel i obraca udo na zewnątrz. Przy ustalonych kończynach dolnych zgina kręgosłup lędźwiowy i pociąga miednicę do przodu. W działaniu jednostronnym zgina kręgo­słup w bok, współdziałając z mięśniami skośnymi brzucha tej samej strony. W pozycji lezącej na grzbiecie mięsień podnosi górną lub dolną połowę ciała, współpracując z mięśniami prostymi brzucha.

Mięsień pośladkowy wielki czynność mięśnia jest bardzo złożona. Najważniejsze zadanie mięśnia pośladkowego wielkiego związane jest z utrzymywa­niem pionowej postawy ciała podczas stania i chodzenia. Mięsień napina się, jeżeli środek ciężkości ciała przesuwa się do przodu od osi poprzecznej stawów bio­drowych. Wraz z mięśniem przeciwległym utrzymuje równowagę górnej części ciała.

Mięśnie pośladkowe wielkie są najsilniejszymi prostownikami stawu biodrowego, głównymi antagonistami mięśni biodrowo-lędźwiowych. Najwyraźniej działanie mię­śni występuje przy wstawaniu z przysiadu, wchodzeniu na schody, wstawaniu z pozy­cji siedzącej. Oprócz prostowania mięsień jest najsilniejszym odwracaczem i przywodzicielem uda, współpracując w tych ruchach z mięśniem biodrowo-lędźwiowym. Poprzez swój przyczep powięziowy również odwodzi udo oraz prostuje kolano. Współpracując z mięśniami biodrowo-lędźwiowymi, mięśnie obu stron przesuwają miednicę do przodu, tak dzieje się podczas pływania, wiosłowania czy huśtania.

Czynność dwóch następnych mięśni pośladkowych: średniego i małego jest identyczna, tylko znacznie słabsza.

Główna czynność obu mięśni pośladkowych polega na odwodzeniu uda „roz­kraczają one nogi" - są antagonistami przywodzicieli. W pozostałych radiach uda w stawie biodrowym, części przednie obu mięśni zginają (unoszą) i nawracają udo, a części tylne prostują i odwracają. Przy ustalonej kończynie pochylają miednicę w bok, a przy chodzeniu pochylają miednicę naprzemiennie w prawą i lewą stronę - zawsze w kierunku kończyny obciążonej (postawnej).

Mięsień naprężacz powięzi szerokiej działa na dwa stawy: biodrowy i kolanowy. W stawie biodrowym zgina udo, obraca je do wewnątrz i silnie odwodzi. Przez napinanie powięzi szerokiej ustala wyprostowany staw kolanowy wzmacniając pionową postawę ciała, nato­miast zgięty staw kolanowy zgina jeszcze silniej. Działanie mięśnia na staw bio­drowy jest znacznie silniejsze niż na staw kolanowy.

Mięsień gruszkowaty odwraca, odwodzi i prostuje udo. Bierze również udział w po­chylaniu miednicy w bok.

Mięsień zasłaniacz wewnętrzny opuszcza miednicę, odwraca, przywodzi i prostuje udo.

Mięśnie bliźniacze górny i dolny nieznacznie wzmagają działanie zasłaniacza wewnętrznego.

Mięsień czworoboczny uda jest silnym odwracaczem uda, słabszym przywodzicielem.

Mięsień zasłaniacz zewnętrzny - jego funkcja polega na słabym przywodzeniu i odwracaniu uda oraz na podtrzymywaniu głowy kości udowej w pionowej postawie ciała, ponieważ jest on rozpięty pod nią,

Pięć następnych mięśni: grzebieniowy, przywodziciel długi, przywodziciel krótki, przywodziciel wielki i smukły tworzą grupę przyśrodkową uda, która najsilniej rozwinięta jest u człowieka.

Mięsień grzebieniowy poza czynnością przywodzenia uda, może zginać je i odwracać na zewnątrz.

Mięsień przywodziciel długi silne przywodze­nie uda oraz słabe zginanie i odwracanie.

Mięsień przywodziciel krótki przywodzenie, zginanie i odwracanie oraz bierze udział w ruchu „zakładania nogi na nogę".

Mięsień przywodziciel wielki czynność złożona, jest najsilniejszym przywodzicielem uda, wykonuje ruchy obrotowe: część górna mięśnia, przyczepiająca się do wargi przyśrodkowej, obraca udo na zewnątrz. natomiast część dolna mięśnia, przyczepiająca się do nadkłykcia przyśrodkowego, z położenia odwróconego, nawraca udo. Ponadto mięsień jest bardzo silnym prostownikiem stawu biodrowego, a jego część górna rozpoczynająca się do przodu od osi poprzecznej stawu, jest słabym zginaczem. Mięsień przywodziciel wielki ma ponadto duże znaczenie w utrzymywaniu równowagi ciała.

Mięsień smukły na staw biodrowy działa jako przywodziciel i słaby zginacz uda na staw kolanowy zaś jako zginacz oraz obraca goleń do wewnątrz przy zgiętym stawie.

Pozostałe mięśnie: prosty uda, krawiecki, dwugłowy uda, półścięgnisty i półbłoniasty

Mięsień krawiecki oraz prosty uda w działaniu na staw biodrowy powodują zginanie uda, jego odwodzenie i nieznaczne odwracanie. Natomiast pozostałe mięśnie, tworzące grupę tylną mięśni uda, są silnymi prostownikami i przywodzicielami uda.

G. Zestawienie ruchów w stawie biodrowym oraz wykonujących je mięśni

Zginanie do przodu:

mięsień prosty uda,

mięsień biodrowo-lędźwiowy,

mięsień naprężacz powięzi szerokiej,

mięsień krawiecki,

mięsień przywodziciel wielki (górna część),

mięsień przywodziciel długi,

mięsień przywodziciel krótki,

mięsień grzebieniowy,

mięsień smukły,

mięsień pośladkowy średni (część przednia),

mięsień pośladkowy mały (część przednia).

Zginanie do tylu:

mięsień pośladkowy wielki,

mięsień przywodziciel wielki (część dolna),

mięsień pośladkowy średni (część tylna),

mięsień pośladkowy mały (część tylna),

mięsień półbłoniasty,

mięsień dwugłowy uda,

mięsień półścięgnisty,

mięsień gruszkowaty

mięsień zasłaniacz wewnętrzny,

mięśnie bliźniacze.

Przywodzenie:

mięsień przywodziciel wielki,

mięsień pośladkowy wielki (część dolna),

mięsień przywodziciel długi,

mięsień przywodzicie! krótki,

mięsień grzebieniowy.

mięsień smukły,

mięsień czworoboczny uda,

mięsień zasłaniacz zewnętrzny,

mięsień biodrowo-lędźwiowy,

mięsień zasłaniacz wewnętrzny,

mięśnie bliźniacze,

mięsień półścięgnisty,

mięsień dwugłowy uda,

mięsień półbłoniasty.

Odwodzenie:

mięsień pośladkowy wielki (część górna).

mięsień pośladkowy średni,

mięsień pośladkowy mały,

mięsień naprężacz powięzi szerokiej,

mięsień prosty uda.

mięsień groszkowaty,

mięsień krawiecki

Odwracanie:

mięsień pośladkowy wielki (część dolna),

mięsień pośladkowy średni (część tylna),

mięsień pośladkowy mały (część tylna).

mięsień zasłaniacz wewnętrzny,

mięsień biodrowo-lędźwiowy,

mięsień czworoboczny uda,

mięśnie bliźniacze,

mięsień groszkowaty,

mięsień prosty uda,

mięsień przywodziciel wielki (część górna),

mięsień przywodziciel długi,

mięsień przywodziciel krótki,

mięsień dwugłowy uda,

mięsień krawiecki.

mięsień grzebieniowy.

Nawracanie:

mięsień przywodziciel wielki (część dolna)

mięsień pośladkowy mały (część przed nia),

mięsień pośladkowy średni (część przednia),

mięsień półścięgnisty,

mięsień półbłoniasty,

mięsień naprężacz powięzi szerokiej.

mięsień smukły.

2. Zespół funkcjonalny stawu kolanowego

Staw kolanowy (articulatio genus)

Największy ze stawów ciała, łączą się kłykcie kości udowej z kłykciami kości piszczelowej. Powierzchnie stawowe uzupełnione są od przodu przez powierzchnię tylną rzepki, Kłykcie kości udowej, stanowiące główkę stawu, są lekko wypukłe w kierunku czołowym, silnie natomiast, lecz nierównomiernie, w kierunku strzałkowym. Odpowiadające kłykciom kości udowej powierzchnie stawowe górne kłykci kości piszczelowej są dość płytkie o osi długiej ustawionej w przybliżeniu strzałkowo.

• Typ stawu i ruchomość:

Staw złożony z dwóch faz ruchu, który się tam odbywa, staw zawiasowo- obrotowy, 2 stopnia swobody ruchu pod warunkiem jego zgięcia, normalnie można wykonac tylko ruchy zgięcia i prostowania

W stawie kolanowym mogą zachodzić dwa rodzaje ruchów: zginania i prostowania oraz ruch obrotowy podudzia.Ruchy obrotowe w stawie kolanowym są możliwe w każdym położeniu stawu, z wyjątkiem krańcowego wyprostu i zgięcia. Zakres ruchu wzrasta od pozycji wyprostnej do całkowitego zgięcia, przy czym ruch odwracania jest większy od ruchu nawracania, a więc odwrotnie niż w stawie biodrowym.

Przy wyprostowanym stawie kolanowym ruch obrotowy uniemożliwiają napię­te więzadła poboczne, Ruchy nawracania hamują oba więzadła krzyżowe, owijają­ce się jedno na drugim, podczas gdy w ruchu odwracania odwijają się i rozluź­niają, nie stanowiąc przeszkody dla ruchu. Ruchy odwracania są hamowane przez powoli skręcające się więzadła poboczne, a zwłaszcza przez więzadło poboczne piszczelowe.

Ruchy obrotowe w stawie kolanowym mogą się odbywać również odwrotnie, tzn. przy ustalonym podudziu może obracać się kość udowa.

• Więzadła stawowe:

• Wewnatrzstawowe:

- krzyżowe pzrednie i tylne

- poprzeczne kolana

- łąkotkowo - udowe

• Zewnątrzstawowe:

- rzepki

- troczki rzepki

- poboczne piszczelowe

- poboczne strzalkowe

• z tyłu:

- podkolanowe łukowate

- podkolanowe skośne

Błona włóknista znajduje się z tyłu i po bokach, a właściwa torebka składa się tylko z błony maziowej. Z przodu błona włóknista zastąpiona jest ścięgnem końcowym mięśnia czworogłowego uda, w które jako trzeszczka włączona jest rzepka. Włókna ścięgna częściowo biegną do dołu po jej przedniej powierzchni, aby z włóknami odchodzącymi od wierzchołka rzepki wytworzyć mocne więzadło rzepki (lig. patellae), kończące się na guzowatości piszczeli. Torebka włóknista po obu stronach więzadła jest cienka. Dalej wzmacniają ją po obu stronach biegnące od mięśnia czworogłowego troczki rzepki przyśrodkowy i boczny (retinaculum pateliae mediale et laterale), które przyczyniają się do ustalenia rzepki.

Na przedniej ścianie stawu kolanowego między ścięgnem mięśnia czworogłowego a kością udową znajduje się zachyłek górny (recesus superior), stanowiący właściwie kaletkę maziową nadrzepkową (bursa supralateralis). Poza tym na przedniej ścianie stawu kolanowego znajduje się wiele innych kaletek, których nazwy określają jednocześnie ich położenie.

Przyśrodkową ścianę torebki stawowej wzmacnia więzadło poboczne piszczelowe (lig. collaterale tibiale), biegnące od nadkłykcia przyśrodkowego kości udowej do kłykcia przyśrodkowego kości piszczelowej. Jest ono zrośnięte ze ścianą torebki stawowej, przyczepia, się również do łąkotki przyśrodkowej. Po stronie bocznej stawu kolanowego leży silne więzadło poboczne strzałkowe (lig. collaterale fibulare) rozpięte między nadkłykciem bocznym kości udowej a głową strzałki. To więzadło nie zrasta się z torebką stawową. Więzadła poboczne napinają się w położeniu wyprostnym, tzn. ustalają staw kolanowy kończyny obciążonej. Przy zgiętym kolanie więzadła te wiotczeją, rozluźniają się, umożliwiając wykonywanie ruchu obracania goleni. Wewnątrz stawu kolanowego położone są dwie krótkie, bardzo silne taśmy włókien wzajemnie się krzyżujące, które stanowią więzadła krzyżowe kolana (ligg. cruciata genus). Więzadło krzyżowe przednie, dłuższe od tylnego, biegnie od przyśrodkowej powierzchni kłykcia bocznego kości udowej do poła między kłykciowego przedniego kości piszczelowej. Więzadło krzyżowe tylne, krótsze, ale mocniejsze od poprzedniego, rozpięte jest między boczną powierzchnią kłykcia przyśrodkowego kości udowej a polem międzykłykciowym tylnym kości piszczelowej. Więzadła krzyżowe działają hamująco na ruchy zginania, prostowania nawracania kolana.

• Z tyłu:

Ścianę tylną błony włóknistej torebki stawu kolanowego wzmacniają ścięgna mięśni: brzuchatego łydki, półbłoniastego i podkolanowego. Część ścięgna końcowego mięśnia półbłoniastego, od okolicy kłykcia przyśrodkowego kości piszczelowej do kłykcia bocznego kości udowej, tworzy więzadło podkolanowe skośne (lig, popliteum obliquum) wplatające się w torebkę stawową. Ponadto tylną ścianę torebki stawowej wzmacnia więzadło podkolanowe łukowate (lig. popliteum arcuatum), rozpoczynające się w okolicy kłykcia bocznego kości udowej i wchodzą­ce dalej pod więzadło podkolanowe skośne.

• Elementy dodatkowe:

Między powierzchniami stawowymi, w obrębie torebki stawowej, znajdują się parzyste łąkotki (menisci), które dzielą część obwodową jamy stawowej na dwa piętra. Łąkotki, zbudowane są z chrząstki włóknistej. Mają kształt niezupełnego pierścienia, zbliżony do litery C. Powierzchnie górne łąkotek są wklęsłe, odpowiadają wypukłym kłykciom udowym, a płaskie powierzchnie dolne - kłykciom kości piszczelowej, W przekroju poprzecznym łąkotki mają kształt klinowaty - grubsze na obwodzie, ostrym kącie wierzchołka klina skierowanym do środka. Łąkotka boczna (meniscus lateralis) jest nieco krótsza, silniej zakrzywiona, bardziej pierścieniowata. Łąkotka przyśrodkowa (meniscus medialis) jest dłuższa, słabiej zakrzywiona, bardziej sierpowata. Obie łąkotki zwrócone są do siebie swymi wewnętrznymi krawędziami, tworząc razem dość regularną ósemkę. Połączone są między sobą z przodu więzadłem poprzecznym kolana (lig. transversum genus). Części obwodowe łąkotek zrastają się częściowo z torebką stawową, natomiast ich końce, zwane rogami (cornua rnenisci), są przytwierdzone do kości piszczelowej za pomocą pasm łącznotkankowych. Ponadto od łąkotki bocznej odchodzą więzadła łąkotkowo-udowe przednie i tylne (ligg. meniscofemorale anterior et posierior), które kończą się na wewnętrznej powierzchni kłykcia przyśrodkowego kości udowej. Pomimo takiego umocowania łąkotki mają znaczną ruchomość i przesuwają się przy ruchach stawu kolanowego w ściśle określony sposób. Przy prostowaniu stawu przesuwają się do przodu, przy zginaniu - do tyłu. Droga ruchu wynosi około 10 mm. Również podczas wykonywania ruchów obrotowych podudzia przy zgiętym kolanie, łąkotki naprzemiennie przesuwają się na piszczeli do przodu i tyłu. Zależnie od doraźnego ciśnienia w czasie ruchu, łąkotki zmieniają swą grubość oraz kształt, dopasowując się do aktualnej krzywizny główki stawowej, z którą się stykają w danym momencie, spełniając tym samym również funkcję amortyzacyjną.

C. Mięśnie działające na staw kolanowy:

1. Mięsień czworogłowy uda- m. quadriceps femoris

a) m. prosty uda - m. rectus femoris

PP : kolec biodrowy przedni dolny, górny brzeg kości panewki miedniczej

b) m. obszerny boczny - m. vastus lateralis

PP : kresa międzykrętarzowa, warga boczna kresy chropowej kości udowej, przegroda międzymięśniowa boczna

c) m. obszerny pośredni - m. vastus intermedius

PP : przednia i boczna powierzchnia trzonu kości udowej

d) m. obszerny przyśrodkowy - m. vastus medialis

PP : warga przyśrodkowa kresy chropowej kości udowej

PK : wspólne ścięgno mięśnia czworogłowego uda, które przez rzepkę przyczepia się do guzowatości kości piszczelowej jako więzadło rzepki

2. Mięsień krawiecki - m. sartorius

PP : kolec biodrowy przedni górny

PK : kość piszczelowa ( gęsia stopa) przyśrodkowo od guzowatości, kłykieć przyśrodkowy

3. Mięsień dwugłowy uda- m. biceps femoris

PP : głowa długa: guz kulszowy, głowa krótka: środkowa 1/3 wargi bocznej kresy chropawej kości udowej, przegroda międzymięśniowa boczna uda

PK : głowa strzałki

4. Mięsień półbłoniasty - m. semimembranosus

PP : guz kulszowy

PK : kłykieć przyśrodkowy kości piszczelowej, tylna ściana torebki stawu kolanowego (więzadło podkolanowe skośne) powięź mięśnia podkolanowego

5. Mięsień półścięgnisty- m. semitendinosus

PP : guz kulszowy

PK : kość piszczelowa ( gęsia stopa) przyśrodkowo od guzowatości

6. Mięsień podkolanowy - m. popliteus

PP : kłykieć boczny kości udowej

PK : pole kości piszczelowej powyżej kresy mięśnia płaszczkowatego

7. Mięsień smukły - m. gracilis

PP : gałąź dolna kości łonowej

PK : guzowatość piszczeli ( gęsia stopa)

8. Mięsień brzuchaty łydki - m. gastrocnemius ( dwugłowy)

PP : głowa przyśrodkowa: powierzchnia podkolanowa kości udowej powyżej kłykcia przyśrodkowego, głowa boczna: powierzchnia podkolanowa kości udowej powyżej kłykcia bocznego

PK : guz piętowy

9. Mięsień podeszwowy - m. plantaris

PP : powierzchnia podkolanowa kości udowej powyżej kłykcia bocznego

PK : guz piętowy

Mięsień czworogłowy uda : mięsień prosty uda jest mięśniem dwustawowym działa zginająco na staw biodrowy i prostująco na staw kolanowy, trzy mięśnie obszer­ne, są mięśniami jednostawowymi w trakcie prostowania kolana pociągają rzepkę ku odpowiadającej im stronie, ustalając jej położenie do tego stopnia, że przy napiętym mięśniu czworogłowym rzepka nie daje się przesuwać na boki.

Mięsień stawowy kolana (m. articularis genus)napina torebkę stawową, chroniąc ją przed wkleszczeniem między rzepkę a kość udową podczas prostowania kolana. Mięsień czworogłowy uda jest jedynym prostownikiem stawu kolanowego. Jest najważniejszym mięśniem stawu podczas stania, jak również w czasie marszu, wchodzenia pod górę czy schodzenia w dół. Podczas stania mięsień jest rozluźniony, z chwilą jednak przesuwania się środka ciężkości do tyłu napina się, zapobiegając ugięciu się kolan. Pełni, zatem również ważną funkcję statyczną.

Mięsień krawiecki jest mięśniem stawu biodrowego i kolanowego, zgina staw kolanowy i nawraca goleń przy zgiętym kolanie.

Mięsień dwugłowy uda jest silnym zginaczem i supinatorem.

Mięsień półścięgnisty jest zginaczem i rotatorem podudzia.

Mięsień półbłoniasty -mięsień jest dwustawowy - silniejszy zginacz i rotator podudzia

Mięsień podkolanowy jest słabym zginaczem stawu i rotatorem podudzia.

Mięsień brzuchaty łydki wraz z mięśniem płaszczkowatym działa głównie na staw skokowo-goleniowy, działanie mięśnia na staw kolanowy jest słabe, mięsień bierze udział w zginaniu stawu kolanowego, a przy zgiętym kolanie jego głowa przyśrodkowa odwraca, a głowa boczna nawraca goleń,

Mięsień podeszwowy działanie zginające mięśnia na staw kolanowy jest nieznaczne. W szczególności napina on torebkę stawową.

D. Zestawienie ruchów w stawie kolanowym oraz wykonujących je mięśni

Prostowanie:

mięsień czworogłowy uda.

Zginanie:

mięsień dwugłowy uda.

mięsień półbłoniasty,

mięsień półścięgnisty,

mięsień krawiecki,

mięsień podkolanowy,

mięsień brzuchaty łydki.

Nawracanie:

mięsień półbłoniasty,

mięsień półścięgnisty,

mięsień krawiecki,

mięsień smukły,

mięsień podkolanowy,

mięsień brzuchaty łydki- głowa boczna

Odwracanie:

mięsień dwugłowy uda,

mięsień brzuchaty łydki - głowa przyśrodkowa.

3. Połączenia kości goleni (podudzia)

Kościec goleni albo podudzia składa się z kości długich - „piszczeli i strzałki". Są one ze sobą połączone na całej długości: w końcu bliższym przez staw piszczelowo-strzałkowy; trzony kości łączy błona międzykostna, a końce dalsze - więzozrost piszczelowo-strzałkowy.

B. Połączenia piszczelowo-strzałkowe

Połączenie obu końców bliższych kości goleni tworzy staw piszczelowo-strzałkowy (articulatio tibiofibularis). W stawie tym łączy się powierzchnia stawowa głowy strzałki z powierzchnią stawową strzałkową kłykcia bocznego kości piszczelowej. Torebka stawowa jest silnie napięta. Wzmacniają ją więzadło przednie i tylne głowy strzałki (ligg. capitis fibulae anterius et posterius).

Ruchy w stawie są nieznaczne, amortyzują odchylenie kostki bocznej w stawie skokowo-goleniowym.

Więzozrost piszczelowo-strzałkowy (syndesmosis tibiofibularis) stanowi połą­czenie między wcięciem strzałkowym dalszego końca piszczeli a powierzchnią przyśrodkową dalszego końca strzałki, Więzozrost wzmacniają dwa silne, mocno napięte więzadła piszczelowo-strzałkowe przednie i tylne (ligg. tibiofibulare anterius et posterius). Więzozrost umożliwia nieznaczne odchylenie obu kostek w mchach zgięcia grzbietowego stopy. Sprężyste połączenie końca bliższego I dalszego strzałki z piszczelą stanowi istotne zabezpieczenie kości strzałkowej przed złamaniem.

Błona międzykostna goleni (membrana interossei cruris) rozpięta jest między brzegami międzykostnymi piszczeli i strzałki. Włókna jej biegną skośnie ku dołowi od kości piszczelowej do strzałki. W dolnej części błona przedłuża się w więzozrost piszczelowo-strzałkowy. W części górnej i dolnej błony znajdują się różnej średnicy otwory do przejścia naczyń. Włókna błony międzykostnej są silnie napięte, co uniemożliwia przesuwanie się obu kości goleni w kierunku podłużnym.

4. Zespół funkcjonalny stawów bliższych stopy

Do stawów bliższych stopy zaliczono połączenie między stopą a kośćmi goleni oraz połączenia między kośćmi stępu, czyli staw skokowo-goleniowy, oraz stawy międzystępowe: skokowo-piętowy, skokowo-piętowo-łódkowy, piętowo-sześcienny i klinowo-łódkowy.

B. Stawy bliższe stopy

Staw skokowo-goleniowy (articulatio talocruralis) noszący także nazwę stawu skokowego górnego, stanowi połączenie końców dalszych kości podudzia z kością skokową. Główkę stawową tworzy bloczek kości skokowej, a panewkę powierz­chnia stawowa dolna kości piszczelowej oraz powierzchnie stawowe obu kos­tek — przyśrodkowej i bocznej, które na kształt widełek obejmują bloczek. Torebka stawowa- przyczepia się do brzegów powierzchni stawowych wchodzących w skład stawu. Jest ona cienka i wiotka z przodu i od tyłu, a po obu bokach wzmocniona więzadłami: trój graniastym, skokowo-strzałkowym i piętowo-strzałkowym.

Więzadło trójgraniaste (lig. deltoideum), czyli przyśrodkowe, odchodzi od kostki przyśrodkowej do podpórki kości piętowej, do kości skokowej i do kości łódkowatej. Więzadło to wzmacnia również staw skokowo-piętowy;

Więzadła skokowo-strzałkowe (ligg. talofibularia) przednie i tylne, odchodzą od kostki bocznej i biegną do szyjki kości skokowej (przednie) i do wyrostka tylnego tej kości (tylne);

Więzadło piętowo-strzalkowe (lig. calcaneofibulare) rozpięte jest między kostką boczną a powierzchnią boczną kości piętowej.

Staw skokowo-goleniowy jest stawem zawiasowym z poprzecznie ustawioną osią ruchu. Dokoła tej osi można wykonywać ruchy stopy w stosunku do goleni rab też, przy ustalonej na podłożu stopie, ruchy goleni do przodu i do tyłu. Ruch przodostopia do góry jest określany jako zgięcie grzbietowe stopy, w kierunku ku dołowi - jako zginanie podeszwowe. W zgięciu grzbietowym stopy, obie kostki boczne goleni są nieco rozsunięte na boki przez przednią, szerszą część bloczka kości skokowej. Odwrotnie jest w zgięciu podeszwowym, gdzie luźne przyleganie kostek bocznych do węższej, tylnej części bloczka, umożliwia nieznaczne ruchy boczne kości skokowej. Przy wykonywaniu czynności staw skokowy górny jest częściowo sprzężony ze stawem skokowym dolnym.

Staw skokowy dolny tworzą odpowiednie powierzchnie stawowe kości skoko­wej, piętowej i łódkowej. Z punktu anatomicznego (morfologicznego) składa się on z dwóch zupełnie oddzielnych stawów: tylnego, czyli stawu skokowo-piętowego, i przedniego, stawu skokowo-piętowo-łódkowego. Czynnościowo oba stawy są sprzężone tworząc jedną całość,

Staw skokowo-piętowy (articulatio subtalaris) jest utworzony przez powierz­chnię stawową skokową tylną kości piętowej i powierzchnię stawową piętową tylną kości skokowej.

Torebka stawowa jest cienka i luźna, wzmocniona przez pięć więzadeł skokowo-piętowych: przednie, tylne, boczne, przyśrodkowe i międzykostne, które rozpięte są między odpowiednimi powierzchniami obu kości. Najsilniejsze z nich, więzadło skokowo-piętowe międzykostne (lig. talocalcaneum inierosseum) stanowi granicę między stawem skokowym tylnym i przednim.

Staw skokowo-piętowo-łódkowy (articulatio talocalcaneo navicularis), czyli staw skokowy przedni, stanowi połączenie pomiędzy odpowiednimi powierzchniami kości skokowj, piętowej i łódkowej, przy czym kość skokowa tworzy główkę stawu, natomiast panewka utworzona jest przez kość łódkową i piętową oraz przez więzadło piętowo-łódkowo-podeszwowe (lig. calcaneonaviculare plantare) rozpięte między nimi. Torebka stawowa przyczepia się wzdłuż brzegów odpowied­nich powierzchni stawowych. Oprócz wspomnianego więzadła piętowo-łódkowego przyśrodkowego, staw wzmacnia więzadło trójgrantaste (jego część piszczelowo-łódkowa) oraz więzadło skokowo-łódkowe (lig. talonaviculare) i piętowo-lódkowe (lig, calcaneonaviculare).

W stawie skokowym dolnym zachodzą ruchy obrotowe stopy. W ruchu nawracania stopy zostaje uniesiony brzeg boczny stopy z jednoczesnym obniżeniem brzegu przyśrodkowego. Ruch ten jest sprzężony z odwodzeniem stopy oraz jej zgięciem grzbietowym (pronatio + abductio + flexio dorsalis). Podczas odwracania stopy unosi się jej brzeg przyśrodkowy, a boczny obniża. Ruch odwracania jest sprzężony z przywodzeniem stopy i zgięciem podeszwowym (supinatio + adductio +flexio plantaris).

Zakres tych ruchów, dopasowujących stopę do nierówności podłoża jest o wiele mniejszy niż analogicznych ruchów ręki. Zakres poszczególnych ruchów podlega dużym indywidualnym wahaniom i w dużym stopniu zależy od wieku osobnika oraz od wyćwiczenia ruchów stopy, przykładem są stopy tancerek baletowych. Zgięcie grzbietowe stopy wynosi przeciętnie 45°, zgięcie podeszwowe 60°, przy czym ogółem w około 40-50° zachodzi ono w stawie skokowym górnym, a reszta w stawie skokowym dolnym. W ruchach odwracania i nawracania stopy staw skokowy górny nie bierze udziału, wykonywane są one tylko w stawie skokowym dolnym.. Średnio wynoszą około 30° w każdą stronę, z niewielką przewagą ruchu supinacyjnego. Wielkość ruchów odwodzenia i przywodzenia stopy nieznacznie przekracza 30° w każdą stronę. Przy zgięciu podeszwowym stopy, ruchy boczne stopy są nieznacznie większe niż w położeniu zgięcia grzbietowego, gdyż dochodzą tu ruchy boczne w stawie skokowym górnym na skutek uwolnienia bloczka kości skokowej z obu­stronnego ucisku obu kostek goleni.

Pozostałe stawy stępu.: staw piętowo-sześcienny (articulatio calcaneocuboidea); staw klinowo-łódkowy (articulatio cuneonavicularis) dla wyżej wymienionych ruchów stopy mają znaczenie podrzędne.

C. Mięśnie działające na stawy bliższe stopy

1. Mięsień piszczelowy przedni - m. tibialis anterior

PP : kłykieć boczny i górna część powierzchni bocznej kości piszczelowej, błona międzykostna, powięź goleni

PK : podeszwowa strona kości klinowatej przyśrodkowej, guzowatość kości śródstopia I

2. Mięsień prostownik długi palucha- m. extensor hallucis longus

PP : powierzchnia przyśrodkowa strzałki, przyległa część błony międzykostnej

PK : paliczek dalszy palucha

3. Mięsień prostownik długi palców- m. extensor digitorum longus

PP : kłykieć boczny kości piszczelowej, głowa strzałki, ¾ część brzegu przedniego strzałki, błona międzykostna, powięź goleni

PK : rozcięgna grzbietowe palców II-V

4. Mięsień brzuchaty łydki - m. gastrocnemius ( dwugłówy)

PP : głowa przyśrodkowa: powierzchnia podkolanowa kości udowej powyżej kłykcia przyśrodkowego, głowa boczna: powierzchnia podkolanowa kości udowej powyżej kłykcia bocznego

PK : guz piętowy

5. Mięsień płaszczkowaty - m. soleus

PP : tylna powierzchnia głowy 1/3 górna tylnej powierzchni strzałki, kresa mięśnia płaszczkowatego, łuk ścięgnisty mięśnia płaszczkowatego

PK : guz piętowy

6. Mięsień trójgłowy łydki - m. triceps surae (m. płaszczkowaty, m. brzuchaty łydki)

7. Mięsień podeszwowy - m. plantaris

PP : powierzchnia podkolanowa kości udowej powyżej kłykcia bocznego

PK : guz piętowy

8. Mięsień piszczelowy tylny - m. tibialis posterior

PP : tylna powierzchnia błony międzykostnej i przyległe brzegi obu kości goleni

PK : podeszwowa powierzchnia guzowatości kości łódkowatej, kości klinowate, podstawy kości śródstopia II-IV

9. Mięsień zginacz długi palców - m. flexor digitorum longus

PP : tylna powierzchnia kości piszczelowej

PK : podstawy paliczków dalszych II-V palca

10. Mięsień zginacz długi palucha - m. flexor hallucis longus

PP : 2/3 dolne tylnej powierzchni trzonu strzałki, przyległa część błony międzykostnej goleni

PK : podstawa paliczka dalszego palucha

11. Mięsień strzałkowy długi - m. peroneus ( fibularis) longus

PP : kłykieć boczny kości piszczelowej, głowa strzałki, torebka stawu piszczelowo -strzałkowego( część górna), górna ½ powierzchni bocznej trzonu strzałki, przegrody międzymięśniowe przednia i tylna goleni, powięź goleni (cześć dolna)

PK : powierzchnia podeszwowa kości klinowatej przyśrodkowej, guzowatość kości śródstopia I

12. Mięsień strzałkowy krótki - m. peroneus ( fibularis) brevis

PP : dolna połowa powierzchni bocznej strzałki, przegroda międzymięśniowa goleni przednia i tylna

PK : guzowatość kości śródstopia V

Mięśnie stawów bliższych stopy lezą na goleni tworząc trzy grupy topograficzno- czynnościowe: grupę przednią prostowników, która składa się z mięśnia piszczelowego przedniego, mięśnia prostownika długiego palców i mięśnia prostownika długiego palucha; grupę tylną, zginaczy, do której należy mięsień trójgłowy łydki i mięsień podeszwowy, tworzące warstwę powierzchowną, oraz mięsień piszczelowy tylny, mięsień zginacz długi palców i zginacz długi palucha w warstwie głębokiej. Grupę boczną tworzą mięśnie strzałkowe.

Mięsień piszczelowy przedni powoduje silne zgięcie grzbietowe stopy oraz jej odwracanie i przywodzenie. Przy ustalonej stopie, mięsień pociąga podudzie do przodu i dlatego jest szczególnie czynny podczas jazdy na nartach, szybkiego marszu oraz biegu.

Mięsień prostownik długi palców zgina stopę grzbietowe i nawraca oraz prostuje palce. Przy ustalonej stopie działa podobnie jak mięsień piszczelowy przedni.

Mięsień strzałkowy trzeci (m. peroneus tertius) współpracuje z prostownikiem palców w ruchach zginania grzbietowego, nawraca­nia i odwodzenia stopy.

Mięsień prostownik długi palucha zgina grzbietowe stopę, jest silnym prosto­wnikiem palucha. W zależności od fazy ruchu stopy mięsień może również słabo nawracać lub odwracać stopę.

Mięsień trójglowy łydki składa się z dwóch głów mięśnia brzuchatego łydki i z mięśnia płaszczkowatego; jest najsilniejszym zginaczem podeszwowym stopy. Przyciskając stopę do podłoża, podnosi piętę i przenosi ciężar ciała na palce. Działa podczas chodzenia, biegu i skoków, również bardzo silnie odwraca stopę oraz ją przywodzi, mięsień brzuchaty łydki działa również jako słaby zginacz stawu kolanowego.

Mięsień podeszwowy jest słabym zginaczem podeszwowym stopy.

Mięsień piszczelowy tylny silnie odwraca stopę, poza tym ja przywodzi i w mniejszym stopniu zgina podeszwowo. Przy stopie usta­lonej pociąga goleń do tyłu. Stanowi również podporę poprzecznego sklepienia

Mięsień zginacz długi palców - odwraca, przywodzi i zgina podeszwowo stopę. Zbliża piętę do goleni przy unoszeniu na palce. Wzmacnia wybitnie sklepienie stopy.

Mięsień zginacz długi palucha zgina podeszwowo, odwraca i przywodzi stopę. Wspólnie ze zginaczem długim palców unosi stopę na palce. Unosząc podpórkę kości piętowej, ustala prawidłowe położenie kości skokowej. Wzmacnia sklepienie stopy i zapobiega płaskostopiu.

Mięśnie strzałkowe, długi i krótki tworzą boczną grupę mięśni goleni, oba mięśnie strzałkowe nawracają stopę: mięsień strzałkowy długi przez obniżenie brzegu przyśrodkowego; mięsień strzałkowy krótki przez unoszenie jej brzegu bocznego. Wspólnie ze zginaczami, oba mięśnie zginają stopę podeszwowo oraz ją odwodzą, Mają również udział w zabezpieczeniu sklepienia stopy przez spłasz­czeniem.

D. Zestawienie ruchów w stawach bliższych stopy oraz wykonujących je mięśni

Zginanie grzbietowe stopy:

mięsień piszczelowy przedni

mięsień prostownik długi palców

mięsień prostownik długi palucha

mięsień strzałkowy trzeci

Zginanie podeszwowe stopy:

mięsień trójgłowy łydki

mięsień piszczelowy tylny

mięsień zginacz długi palucha

mięsień zginacz długi palców

mięsień strzałkowy długi

mięsień strzałkowy krótki

mięsień podeszwowy

Odwracanie stopy:

mięsień trójgłowy łydki

mięsień piszczelowy przedni

mięsień piszczelowy tylny

mięsień zginacz długi palucha

mięsień zginacz długi palców

mięsień podeszwowy

Nawracanie stopy:

mięsień strzałkowy długi

mięsień strzałkowy krótki

mięsień strzałkowy trzeci

mięsień prostownik długi palucha

mięsień prostownik długi palców

Odwodzenie stopy:

mięsień strzałkowy długi

mięsień strzałkowy krótki

mięsień strzałkowy trzeci

mięsień prostownik długi palucha

mięsień prostownik długi palców

Przywodzenie stopy:

mięsień piszczelowy przedni

mięsień trójgłowy łydki

mięsień piszczelowy tylny

mięsień prostownik długi palucha

mięsień prostownik długi palców

mięsień podeszwowy

5. Zespól funkcjonalny stawów dalszych stopy

Do stawów dalszych stopy zaliczono: stawy stępowo-śródstopne, międzyśródstopne, śródstopno-paliczkowe oraz międzypaliczkowe.

A. Stawy dalsze stopy

W stawach stępowo-śródstopnych (articulationes tarsometatarsea) łączą się kości klinowate i kość sześcienna stępu z podstawami kości śródstopia I-V. Zwykle stawy mają trzy oddzielne torebki stawowe, a szczelina stawowa przebiega poprzecznie od brzegu przyśrodkowego do brzegu bocznego stopy, zakreślając łuk wygięty do przodu. Stawy wzmocnione są więzadłami - stępowo-śródstopnymi grzbietowymi i podeszwowymi (ligg. tarsometatarsea dorsalia et plantaria) oraz klinowo-śródstopnymi międzykostnymi (ligg. cuneometatarsea interossea).

Stawy międzyśródstępne (articulationes internietatarsea) są utworzone przez skierowane do siebie powierzchnie podstaw kości śródstopia II-V. Torebki stawowe są wzmocnione więzadłami śródstopnymi (łigg. metatarsea) — grzbietowymi, podeszwowymi i międzykostnymi. Stawy te, podobnie jak poprzednie, są stawami płaskimi, ruchy pomiędzy poszczególnymi kośćmi są nieznaczne.

Stawy śródstopno-paliczkowe (articulationes metatarsophałangeae) oraz międzypaliczkowe (articulationes interphalangeae) są zbudowane podobnie do odpowiednich stawów ręki. Stawy śródstopno-paliczkowe stanowią połączenia między głowami kości śródstopia a podstawami paliczków bliższych, palców, a stawy międzypaliczkowe - między członami palców. Torebki stawowe obu rodzajów stawów są wzmocnione więzadłami pobocznymi (ligg. cllateralia), a stawów śródstopno-palcowych dodatkowo więzadłami podeszwowymi (ligg. plantaria) i poprzecznymi głębokimi śródstopia (ligg. metatarsea transversa profunda).

Stawy śródstopno-paliczkowe są stawami kłykciowymi pachy odbywają się dokoła osi poprzecznej - zginanie i prostowanie, oraz dokoła osi podłużnej kości - odwodzenie i przywodzenie. Ruchy zgięcia grzbietowego są obszerniejsze (około 60°) niż ruchy zgięcia podeszwowego (około 30°). W położeniu zgięcia grzbietowego możliwe są ruchy przywodzenia i odwodzenia - obszerniejsze u dzieci, aniżeli u osób dorosłych. W zawiasowych stawach międzypaliczkowych odbywa się słabe zgięcie podeszwowe palców.

B. Mięśnie działające na stawy dalsze stopy

Mięśnie długie

1. Mięsień prostownik długi palców- m. extensor digitorum longus

PP : kłykieć boczny kości piszczelowej, głowa strzałki, ¾ część brzegu przedniego strzałki, błona międzykostna, powięź goleni

PK : rozcięgna grzbietowe palców II-V

2. Mięsień prostownik długi palucha- m. extensor hallucis longus

PP : powierzchnia przyśrodkowa strzałki, przyległa część błony międzykostnej

PK : paliczek dalszy palucha

3. Mięsień zginacz długi palców - m. flexor digitorum longus

PP : tylna powierzchnia kości piszczelowej

PK : podstawy paliczków dalszych II-V palca

4. Mięsień zginacz długi palucha - m. flexor hallucis longus

PP : 2/3 dolne tylnej powierzchni trzonu strzałki, przyległa część błony międzykostnej goleni

PK : podstawa paliczka dalszego palucha

Mięśnie krótkie:

1. Mięsień prostownik krótki palców -m. extensor digitorum brevis

PP : grzbietowo-boczna strona kości piętowej przed zatoką stępu.

PK : rozcięgna grzbietowe palców II, III i IV

2. Mięsień prostownik krótki palucha - m. extensor hallucis brevis

PP :. grzbietowo-boczna strona kości piętowej przed zatoką stępu.

PK : paliczek bliższy palucha

3. Mięsień odwodziciel palucha - m. abductor hallucis

PP: przyśrodkowa strona guza piętowego, troczek zginaczy, rozcięgno podeszwowe,

PK: brzeg przyśrodkowy podstawy paliczka bliższego palucha, trzeszczka przyśrodkowa,

4. Mięsień zginacz krótki palucha - m. flexor hallucis brevis

PP: powierzchnia podeszwowa kości klinowatej przyśrodkowej, więzadło podeszwowe długie, rozcięgno podeszwowe.

PK: głowa przyśrodkowa: trzeszczka przyśrodkowa, brzeg przyśrodkowy podstawy paliczka bliższego palucha; głowa boczna: trzeszczka boczna, brzeg boczny podstawy paliczka bliższego palucha.

5. Mięsień przywodziciel palucha - m. adductor hallucis

PP: głowa skośna: kość sześcienna i klinowata boczna, podstawy II i III kości śródstopia, więzadło podeszwowe długie; głowa poprzeczna: podeszwowe strony torebek stawów śródstopno-paliczkowych III-V.

PK: trzeszczka boczna, brzeg boczny paliczka bliższego palucha.

6. Mięsień zginacz krótki palców - m. flexor digitorum brevis
   PP: powierzchnia dolna guza piętowego, rozcięgno podeszwowe.
   PK: podstawa paliczków środkowych II-V palca.

7. Mięsień czworoboczny podeszwy - m. quadratus plantae
   PP: podeszwowa i przyśrodkowa powierzchnia kości piętowej.
   PK: ścięgno mięśnia zginacza długiego palców.

8. Mięśnie glistowate - mm. lumbricales
   PP: ścięgna długiego zginacza palców.

PK: brzegi przyśrodkowe podstawy paliczków bliższych II-V palca.

9. Mięśnie międzykostne grzbietowe - mm. interossei dorsales
   PP: dwoma głowami na zwróconych cło siebie powierzchniach kości śródstopia I-V

PK: podstawy paliczków bliższych i rozcięgno grzbietowe II-IV palca

10. Mięśnie międzykostne podeszwowe - mm. inierossei plantares

PP: podeszwowo-przyśrodkowe powierzchnie kości śródstopia II-V

PK: podstawy paliczków bliższych i rozcięgno grzbietowe palców III-V

11. Mięsień odwodziciel palca małego - m. abductor digiti minimi

PP: wyrostek boczny guza piętowego, powierzchnia dolna kości piętowej, rozcięgno podeszwowe

PK: guzowatość kości śródstopia V, podstawa paliczka bliższego V palca

12. Mięsień zginacz krótki palca małego - m. flexor digiti minimi brevis

PP: więzadło podeszwowe długie, podstawa kości śródstopia V

PK: podstawa paliczka bliższego palca małego

13. Mięsień przeciwstawiacz palca małego - m. opponens digiti minimi

PP: więzadło podeszwowe długie, pochewka ścięgna mięśnia strzałkowego długiego,

PK: strona boczna kości śródstopia V

Mięsień prostownik długi palców prostuje palce II-V i zgina je grzbietowo. Jego działanie na stawy dalsze stopy jest słabsze.

Mięsień prostownik długi palucha jest bardzo silnym prostownikiem i zginaczem grzbietowym palca I.

Mięsień zginacz długi palców ma mniejszy udział w zginaniu palców II-V niż całej stopy w zgięciu podeszwowym.

Mięsień zginacz długi palucha nie tylko zgina palec I, ale przez pasmo, które mięsień wysyła do mięśnia poprzedniego, bierze również udział w zginaniu pozo­stałych palców. Dzięki temu odgrywa rolę przy podnoszeniu się na palce,

Dwa z mięśni krótkich stopy: mięsień prostownik krótki palucha i mięsień prostownik krótki palców prostują, zginają grzbietowo i nieco odwodzą palce.

Pozostałe mięśnie krótkie stopy leżą na jej stronie podeszwowej. Tworzą one trzy wyniosłości: przyśrodkową, boczną i pośrednią. Na wyniosłość podeszwową przyśrodkową (eminentia plantaris medialis) składają się trzy mięśnie krótkie palucha: odwodziciel, zginacz i przywodziciel palucha. W porównaniu z kłębem kciuka, brak tu mięśnia przeciwstawiacza, a więc i ruchu przeciwstawia­nia palucha.

Wyniosłość podeszwowa boczna (eminentia planiaris lateralis) utworzona jest przez trzy mięśnie palca V: odwodziciel, zginacz krótki i przeciwstawiacz.

Pomiędzy obu wyniosłościami leżą mięśnie wchodzące w skład wyniosłości podeszwowej pośredniej (eminentia plantaris intermedi): zginacz krótki palców, czworoboczny podeszwy, glistowate i międzykostne. Poszczególne mięśnie krótkie stopy wykazują duże podobieństwo do mięśni ręki, ale jednak ich siła jest znacznie większa; służą one bowiem nie tylko do poruszania palców, ale również usztywnieniu sklepienia stopy. Z uwagi na małą ruchomość palców stóp, mięśniom tym przypada w większym stopniu zadanie statyczne niż dynamiczne.

C. Zestawienie ruchów w stawach dalszych stopy oraz wykonujących je mięśni

Zginanie podeszwowe palców:

mięsień zginacz długi palucha

mięsień zginacz długi palców

mięsień zginacz krótki palucha

mięsień zginacz krótki palca małego

mięsień zginacz krótki palców

mięsień odwodziciel palucha

mięsień przywodziciel palucha

mięsień odwodziciel palca małego

mięśnie glistowate

mięśnie międzykostne

Prostowanie i zginanie grzbietowe palców:

mięsień prostownik długi palców

mięsień prostownik długi palucha

mięsień prostownik krótki palców

mięsień prostownik krótki palucha

mięsień strzałkowy trzeci

Przywodzenie palców:

mięsień przywodziciel palucha

mięśnie glistowate

mięśnie międzykostne podeszwowe

Odwodzenie palców:

mięsień prostownik krótki palców

mięsień prostownik krótki palucha

mięsień odwodziciel palucha

mięsień odwodziciel palca małego

mięśnie międzykostne grzbietowe

6. Architektura stopy

Zadaniem stóp jest dźwiganie ciężaru ciała człowieka nie tylko podczas stania na obu lub na jednej kończynie, lecz także w czasie różnych form przemieszczania. To ciągle zmieniające się statyczne i dynamiczne obciążenie stóp stwarza konkretne wymagania konstrukcyjne

W budowie stopy została zastosowana konstrukcja sklepienia. Sklepienie stopy składa się z pięciu łuków podłużnych, odpowiadających kościom śródstopia w przedniej części i zbiegających się ku tyłowi oraz z łuków poprzecznych. Trzy łuki podłużne przyśrodkowe biegną przez kości klinowate i kość łódkowatą do kości skokowej. Dwa łuki boczne przechodzą przez kość sześcienną do kości piętowej. Podłużne sklepienie stopy wzmocnione jest w sposób bierny „klamrą więzadłową", w skład, której wchodzi rozcięgno podeszwowe, więzadło podeszwowe długie, więzadło piętowo-sześcienne podeszwowe oraz więzadło piętowo-łódkowe. Sklepienie stopy utworzone jest również przez luki poprzeczne. W tylnej części śródstopia i przedniej stępu łuk poprzeczny jest całkowity, ku tyłowi łuki te są niepełne. Łuki poprzeczne są wzmocnione poprzecznie biegnącymi więzadłami podeszwowymi. Oprócz biernej „klamry więzadłowej", sklepienie stopy wspomaga komponenta czynna w postaci licznych mięśni krótkich i długich, które przeciw­działając ciężarowi ciała, umożliwiają stopie wykonanie zadań statycznych i ruchowych. Niektóre mięśnie długie goleni, tworząc czynną klamrę mięśniową, podtrzymują podłużne łuki stopy. Znaczenie mięśnia zginacza długiego palucha, którego ścięgno podtrzymując podpórkę skoko­wą kości piętowej, zapobiega zsuwaniu się kości skokowej, a w konsekwencji płaskostopiu i wykoślawieniu stóp. Również mięśnie piszczelowy przedni i tylny, które wraz z mięśniami strzałkowymi długim i krótkim tworzą na stronie podeszwowej stopy dwa „strzemiona ścięgniste", mają udział w czynnym podtrzymywa­niu sklepienia stopy. Jednak mięśnie spełniają tę funkcję dobrze tylko wtedy, gdy rytmicznie pracują, gdy podlegają naprzemiennym skurczom, gdy jest czas na ich regenerację. Natomiast podczas stania mięśnie znajdują się pod wpływem stałego obciążenia, są w długotrwałym skurczu izometrycznym. Stąd szybsze narastanie uczucia zmęczenia podczas długiego stania niż w czasie wielogodzinnego marszu. Sklepienie podłużne stopy po stronie przyśrodkowej jest większe niż po stronie bocznej, która spoczywa na podłożu. Najlepiej uwydatnia się to na negatywie, śladzie stopy, który charakteryzuje głębokie wcięcie po stronie przyśrodkowej, ograniczone od przodu przez wyniosłości głów kości śródstopia i opuszki palców, od tyłu przez wyniosłość pięty, z boku zaś przez brzeg boczny stop. „Zawieszenie w powietrzu" przyśrodkowego brzegu stopy chroni przed uciskiem nerwy zaopa­trujące stronę podeszwową, zapewnia swobodne krążenie krwi oraz zwiększa sprę­żystość stopy, która jest dolnym amortyzatorem w łańcuchu stawowym kończyny dolnej. Spłaszczenie sklepienia stopy i obniżenie jej brzegu przyśrodkowego powo­duje, że stopa całą płaszczyzną podeszwową przylega do podłoża. Powstaje płaskostopie utrudniające chodzenie. Obrazem odwrotnym płaskostopia jest stopa wydrążona. W ukształtowaniu tym wcięcie przyśrodkowe może być tak głębokie, że pomiędzy wyniosłością przednią stopy a wyniosłością piętową powstaje przerwa. Brzeg boczny nie przylega wtedy do podłoża.

Wypadnięcie czynności niektórych mięśni w przypadku porażenia grup mięśnio­wych prowadzi do zaburzeń ruchowych stopy i niewłaściwego jej ustawienia. Długotrwałe działanie szkodliwych czynników może doprowadzić do trwałych nieprawidłowości anatomicznych w konstrukcji stopy.

---