Dr Zofia Skrzypczak

Katedra Ekonomii

SYSTEMY EKONOMICZNE - plan wykładu dla studiów dziennych i zaocznych

I - Systemy ekonomiczne - prezentacja modeli teoretycznych

1. Model gospodarki rynkowej

2. Model gospodarki centralnie planowanej

3. Model socjalizmu rynkowego

Literatura:

*/ S.G. Kozłowski - Systemy ekonomiczne. Analiza porównawcza

Wydawnictwo UMCS Lublin 1998

T. Kowalik - Współczesne systemy ekonomiczne. Powstawanie,

ewolucja, kryzys. Wydawnictwo WSPiZ Warszawa 2000

II - Rola państwa w gospodarce:

- aspekt historyczny

• ekonomiczne funkcje państwa

• krytyka interwencjonizmu państwowego

• instrumenty oddziaływania państwa na gospodarkę /polityka pieniężna i polityka fiskalna/

Literatura:

*/ dowolny podręcznik akademicki z zakresu ekonomii

III -Case study - analiza przypadków:

1. Reaganomika

2. Tchatcheryzm

3. Szwedzki model państwa dobrobytu

4. Społeczna gospodarka rynkowa w Niemczech

5. Cud gospodarczy w Japonii i Korei Pd

6. Przyczyny sukcesów „Młodych Tygrysów Azjatyckich”

7. „Trzecia Droga”

Literatura:

*/ T. Kowalik - Współczesne systemy ekonomiczne. Powstawanie, ewolucja,

kryzys. Wydawnictwo WSPiZ Warszawa 2000

I - Analiza porównawcza systemów ekonomicznych - pojęcia wstępne

Porównawcza analiza systemów ekonomicznych /ekonomia komparatywna/ jest subdyscypliną powstałą w ramach nauk ekonomicznych

Każdy system ekonomiczny musi rozwiązać podstawowe problemy:

1/ co produkować?

2/ jak produkować?

3/ dla kogo produkować?

Klasyfikacja systemów ekonomicznych opiera się na odpowiedzi na 2 pytania:

1/ kto jest właścicielem środków produkcji?

2/ jak zorganizowany jest proces decyzyjny?

/jaki jest mechanizm koordynacji w gospodarce?/

TYP WŁASNOŚCI

prywatna publiczna

zdecentralizowany

z mechanizmem USA Jugosławia

rynkowym

PROCES

DECYZYJNY

scentralizowany

z systemem Trzecia ZSRR

nakazów Rzesza

WŁASNOŚĆ - zbiór zasad, rządzących posiadaniem oraz kontrola

zasobów, a także powiązanych z nimi dochodów

*/ prawo własności obejmuje:

1/ prawo do dysponowania danym przedmiotem

2/ prawo użytkowania danego przedmiotu

3/ prawo użytkowania tego, co przez przedmiot własności zostało

wytworzone

PROCES DECYZYJNY - społeczny mechanizm /proces/ koordynowania

informacji oraz podejmowania decyzji, dotyczących produkcji i

podziału

*/ 3 typowe mechanizmy, które różne społeczeństwa stosują przy podejmowaniu decyzji to:

1/ rynek

2/ planowanie ekonomiczne

3/ tradycja

*/ powszechnie identyfikuje się:

• centralizację z planem

• decentralizację z rynkiem

OCENA I PORÓWNANIE SYSTEMÓW EKONOMICZNYCH:

1/ konieczne jest rozróżnienie między modelami teoretycznymi a rzeczywistymi gospodarkami

2/ osiągnięcia gospodarki zależą m.in. od celów i priorytetów ustalonych przez władze, a także warunków otoczenia

3/ konieczne jest oddzielenie wpływu systemu ekonomicznego na gospodarkę od oddziaływania na nią warunków otoczenia

4/na gospodarkę wpływa nie tylko aktywna polityka, lecz także jej brak

5/ ocena i porównanie gospodarek nie mogą być w pełni obiektywne

PROCEDURA OCENY SYSTEMÓW EKONOMICZNYCH przechodzi przez 4 fazy:

1/ wybór kryteriów, które łącznie będą stanowiły opis osiągnięć gospodarki

2/ określenie wskaźników dla każdego z kryteriów

3/ określenie sposobu mierzenia każdego wskaźnika

4/ zagregowanie mierzonych wskaźników na podstawie przyjętych wag

KRYTERIA OCENY UZNAWANE W EKONOMII PORÓWNAWCZEJ:

1/ stopa życiowa

2/ wzrost gospodarczy

3/ efektywność statyczna i dynamiczna

4/ sprawiedliwy podział dochodu

5/ stabilność ekonomiczna

6/ wpływ systemu na zaspokojenie potrzeb społecznych i niematerialnych

II - GOSPODARKA KAPITALISTYCZNA

Gospodarkę kapitalistyczną - gospodarkę rynkową cechuje:

1/ dominacja kapitalistycznej własności czynników produkcji

2/ rynkowa alokacja zasobów gospodarczych.

Własność środków produkcji w gospodarce kapitalistycznej:

1/ PRYWATNA - KAPITALISTYCZNA:

a/ własność indywidualna

b/ własność grupowa /tj. spółki/

c/ własność międzynarodowa

2/ PRYWATNA - INNA:

a/ drobnotowarowa

b/ pracownicza /akcjonariat pracowniczy/

3/ PUBLICZNA:

a/ państwowa

b/ komunalna

4/ SPÓŁDZIELCZA

*/ Własność kapitalistyczna jest szczególnym typem prywatnej własności czynników produkcji -

Oznacza istnienie takiej struktury społeczno-ekonomicznej, która umożliwia prywatnym właścicielom środków produkcji prowadzenie, przy pomocy najemnych pracowników, działalności gospodarczej nastawionej na maksymalizację zysku.

*/ Dominacja w gospodarce rynkowej prywatnej własności określa pozostałe cechy systemu ekonomicznego:

• system motywacji ludzi uczestniczących w procesach gospodarczych

/uczestnictwo dobrowolne, brak przymusu administracyjnego - przymus ekonomiczny/

• charakter stosunków /więzi/ między podmiotami gospodarczymi

• reguły funkcjonowania i cele działalności tych podmiotów

• MECHANIZM ALOKACJI ZASOBÓW.

*/ W gospodarce rynkowej poszczególne podmioty gospodarcze uczestniczą w działalności gospodarczej dobrowolnie - kierują się motywami finansowymi.

Umowy w sferach produkcji, dystrybucji i konsumpcji zawierane są przy użyciu pieniądza, wg cen kształtujących się na rynku, na podstawie kontraktów między nabywcami i sprzedawcami.

Mechanizm rynkowy to samoczynnie działający mechanizm regulowania i koordynacji procesów gospodarczych.

*/ O istnieniu w pełni rynkowego mechanizmu regulowania gospodarki można mówić, gdy spełnione są odpowiednie warunki:

1/ dominacja własności prywatnej

2/ rozwój pewnych instytucji obsługujących rynek /np. instytucji

finansowych

3/ integralność rynków, tj. istnienie wszystkich typów rynków

*/ Członkowie gospodarstw domowych wnoszą do działalności gospodarczej swój wkład w postaci pracy, zaoszczędzonych środków pieniężnych i ziemi, starając się osiągnąć z tego tytułu jak największe dochody;

nabywają za nie dobra konsumpcyjne, mogące zaspokoić ich potrzeby i przynieść możliwie największą satysfakcję.

*/ Przedsiębiorcy wnoszą do działalności gospodarczej wkład w postaci kapitału, nabywają czynniki produkcji, prowadzą działalność tak, aby zmaksymalizować zysk;

podstawą działalności przedsiębiorców jest kryterium rentowności

RYNEK JEST PODSTAWOWYM MECHANIZMEM ALOKACYJNYM - funkcje rynku;

1/ rynek jest instrumentem i miejscem wyceny różnych dóbr, usług i zasobów

2/ rynek jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych

3/ rynek jest niezbędnym warunkiem i mechanizmem racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych

4/ rynek jest mechanizmem kształtowania stanów równowagi w gospodarce

5/ rynek jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i mechanizmu dostosowywania produkcji do potrzeb.

HISTORIA GOSPODARKI KAPITALISTYCZNEJ;

I/ Adam SMITH /1723-1790/ -„Badania nad naturą i przyczynami

bogactwa narodów” (1776)

*/ tezy: - kapitalizm zapewnia wykorzystanie osobistych interesów do

realizacji dobrobytu społecznego

- „niewidzialna ręka” -rynek powoduje, że indywidualne interesy

prowadzą do harmonii społecznej

- żadna zewnętrzna regulacja /państwo, akty prawne/ nie jest

potrzebna

*/ model:

1/ ludzie wykonują prace pożądane i opłacone przez społeczeństwo

2/ ceny mają charakter samoregulujący się, zmierzają zawsze do „naturalnego poziomu”

3/ producenci wytwarzają dobra w ilościach pożądanych przez społeczeństwo

4/ dochody uczestników procesu produkcyjnego regulowane są przez rynek

II/ Alfred MARSHALL /1842 - 1924/ - „Zasady ekonomiki”

1/ */ prezentacja idei A.Smitha w postaci graficznej - konstrukcja krzywych podaży i popytu względem ceny

*/ konstrukcja miar elastyczności cenowej

*/ stworzenie koncepcji równowag cząstkowych

*/ rozróżnienie podejścia krótko- i długookresowego w ekonomii

*/ wprowadzenie koncepcji suwerenności konsumenta

2/ twórca koncepcji efektywności kapitalizmu -

*/ efektywność kapitalizmu wymaga spełnienia szeregu kryteriów, określonych w modelu tzw. konkurencji doskonałej

• brak koncentracji władzy na rynku

• jednorodność produktu

• brak ekonomii korzyści skali

• doskonała informacja o rynku i jego podmiotach

• brak barier /swoboda wejścia i wyjścia z rynku/

PAŃSTWO W GOSPODARCE KAPITALISTYCZNEJ /RYNKOWEJ/

*/ obecność państwa w gospodarce kapitalistycznej wynika z:

1/ ułomności rynku

2/ odstępstwa od modelu konkurencji doskonałej

*/ ułomność rynku ujawnia się w 3 płaszczyznach:

1/ podział dochodów /mechanizm rynkowy nie gwarantuje, że wszyscy członkowie społeczeństwa uzyskają dochody gwarantujące egzystencję/

2/ niestabilność makroekonomiczna /cykliczność rozwoju, bezrobocie, inflacja/

3/ wytwarzanie dóbr publicznych /dobra te nie przynoszą zysku, produkcję musi podjąć państwo/

*/ odstępstwa od modelu konkurencji doskonałej:

1/ koncentracja w gospodarce

2/ bariery wejścia na rynek

3/ zróżnicowanie produktu;

III - SYSTEM GOSPODARKI CENTRALNIE PLANOWANEJ

/GOSPODARKI SOCJALISTYCZNEJ/

charakteryzuje:

1/ dominacja państwowej własności czynników produkcji

2/ planistyczny mechanizm alokacji zasobów gospodarczych

*/ DOMINACJA PAŃSTWOWEJ WŁASNOŚCI CZYNNIKÓW PRODUKCJI rzutuje na:

1/ charakter własności państwowej -

• własność państwowa utożsamiana jest z własnością społeczną, ale

brak mechanizmów umożliwiających członkom społeczeństwa realizację funkcji własnościowych /np. decydowanie o sposobie produkcyjnego wykorzystania środków, podziale wytworzonego produktu na konsumpcję i inwestycje/

• faktycznym gestorem własności państwowej była biurokracja

partyjna i państwowa

2/ mechanizm alokacji -

• dominacja własności państwowej oznaczała likwidację rynkowego charakteru gospodarki

• nastąpiło daleko idące ograniczenie samodzielności przedsiębiorstw - powstał nakazowy, planistyczny mechanizm alokacji zasobów gospodarczych

3/ hierarchiczna struktura organizacyjna-

- struktura hierarchiczna jest 4 - szczeblowa /COP, ministerstwa, szczebel pośredni, przedsiębiorstwa/

*/PLANISTYCZNY MECHANIZM ALOKACJI - opis funkcjonowania:

1/ wstępem do opracowania planu było ustalenie celów działalności /długo- i krótkookresowych/

2/ z ustalonych przez szczebel centralny celów wynikały zadania planów centralnych; 5-letnich i rocznych

./ cele długookresowe były ustalane na podstawie oceny możliwości produkcyjnych gospodarki i wizji centralnego planisty dotyczącej pożądanej wielkości i struktury zdolności produkcyjnych oraz efektu produkcyjnego

./ z ewentualnej rozbieżności między istniejącymi zdolnościami produkcyjnymi a pożądaną ich wielkością wynikały zadania inwestycyjne

3/ jednym z istotnych wymogów planowania było zbilansowanie planu

4/ plany charakteryzowała duża szczegółowość /prymat zadań

rzeczowych, ilościowych nad jakościowymi/

5/ podstawowym narzędziem realizacji planu były nakazy określające

wielkość i strukturę produkcji oraz przydziały środków niezbędnych do

wytworzenia planowanej produkcji

SŁABOŚCI PLANISTYCZNEGO SYSTEMU ALOKACJI ZASOBÓW:

1/ przedsiębiorstwa były zainteresowane niskimi zadaniami planowymi i dużymi środkami na ich realizację

2/ ocenianie przedsiębiorstw i premiowanie za wykonanie zadań planowych /ilościowych/ nie zachęcało do działań projakościowych, do postępu technicznego

3/ cechą planowania centralnego było uprzywilejowanie w przydziale dóbr produkcyjnych, inwestycyjnych, premii i nagród tzw. grupy A przemysłu

/tj. gałęzi wytwarzających dobra produkcyjne i inwestycyjne/

4/ planistyczny mechanizm alokacji działał w sposób rozrzutny, nieracjonalny /efekt: gospodarka niedoborów/

5/ remedium na zakłócenia równowagi w sferze produkcji i na rynku były tzw. priorytety produkcyjne i zaopatrzeniowe

MECHANIZM ROZDZIAŁU ZADAŃ MIĘDZY PODMIOTY GOSPODARCZE ORAZ ROZMIESZCZENIA I WYKORZYSTANIA ZASOBÓW:

1/ centralizacja decyzji gospodarczych

2/ hierarchiczny charakter planu i pionowy układ powiązań między wyodrębnionymi szczeblami gospodarki

3/ nakazowy sposób przekazywania decyzji

4/ dominacja planowania rzeczowego nad planowaniem finansowym

5/ rozmycie funkcji przedsiębiorcy, procesów decyzyjnych i odpowiedzialności

GOSPODARKA CENTRALNIE PLANOWANA - wzorcowy model

*/ podstawowe cechy :

1/ państwowa własność środków produkcji

2/ zagwarantowane zatrudnienie z płacą jako jedynym wynagrodzeniem

czynników produkcji i zasadą podziału dochodów „wg pracy”

3/ ilościowe centralne planowanie produkcji i obrotu między

przedsiębiorstwami

4/ płace i ceny określane przez państwo, z zagwarantowaną

konsumentom swobodą zakupu /zgodnie z preferencjami, w zakresie

budżetu/

*/ w idealnym modelu zakładano, że:

1/ planiści mają pełną informację o zasobach gospodarki, jej możliwościach, technologiach, a także potrzebach społeczeństwa

2/ mogą wykorzystać w/w informacje bez problemów natury organizacyjnej czy rachunkowej

3/ interesy państwa są całkowicie zgodne z interesami społeczeństwa jako całości

4/wszystkie jednostki wykonawcze kierowane są tak, aby jak najlepiej wykonać plan

IV - TEORIA SOCJALIZMU RYNKOWEGO

*/ socjalizm rynkowy stanowi połączenie własności publicznej z mechanizmem rynkowym

- pozwala na unikniecie rachunkowych kłopotów gospodarki centralnie planowanej /bilanse materiałowe/

- zapewnia powiązanie producentów z rynkiem

*/ socjalizm rynkowy może bazować na:

• własności państwowej

• własności samorządowej /pracowniczej/

1 - WŁASNOŚĆ PAŃSTWOWA + RYNEK

*/ model teoretyczny O. Langego /1938/:

- środki produkcji są własnością państwową

• istnieje swoboda wyboru konsumpcji oraz decydowania o miejscu pracy

• ceny na dobra produkcyjne ustalane są przez centralny organ planowania metodą prób i błędów

*/ mamy tutaj kombinację rzeczywistego rynku dóbr konsumpcyjnych i pracy z pseudorynkiem środków produkcji

*/ w modelu O. Langego wyeliminowane są zyski przedsiębiorstw - aby zatem producenci podejmowali decyzje pozwalające na zaspokojenie popytu konsumentów konieczne jest ustalenie przez centralnego planistę kryteriów, którym podporządkować mają się producenci, tzn.

• produkować tak, aby: Kp = min

• wytwarzać tyle, aby: Kk = cena

*/ istotnym elementem w modelu O. Langego jest zasadnicza rola państwa w określaniu wielkości i struktury inwestycji;

źródła gromadzenia środków inwestycyjnych to:

• oszczędności społeczeństwa, stymulowane wysokością stopy procentowej

• bezpośrednie wydzielenie środków ze strumienia zysków i rent otrzymanych przez państwo od przedsiębiorstw z tytułu użytkowania środków produkcji

2 - MODEL SAMORZĄDOWY

*/ zasady:

- załoga kontroluje działalność przedsiębiorstwa

• rynek pełni rolę koordynatora w relacjach między przedsiębiorstwami oraz przedsiębiorstwami i konsumentami

• możliwy jest wpływ na przedsiębiorstwa w formie planowania wskaźnikowego /indykatywnego/

*/ otwartym problemem jest forma własności oraz finansowanie kapitału ;

typy form własności w modelu:

• własność państwowa

• własność mieszana, państwowo - kolektywna

• własność indywidualna

*/ motywy organizowania przedsiębiorstw samorządowych:

• rozszerzenie wolności jednostki

• wyeliminowanie alienacji

• zapewnienie satysfakcji z pracy

• wyższa wydajność pracy

MODEL SAMORZĄDOWO-RYNKOWY W PRAKTYCE -

GOSPODARKA JUGOSŁOWIAŃSKA

I - POWOJENNA EWOLUCJA SYSTEMU:

*/ - reforma rolna i nacjonalizacja dużych przedsiębiorstw /1945/

- upaństwowienie przemysłu, handlu hurtowego i bankowości /1946/

• upaństwowienie handlu detalicznego i gastronomii /1948/

*/ rozdźwięk i motywowane politycznie zerwanie z ZSRR - początek reform ekonomicznych

1949-53: - zniesiono centralne planowanie

- zrezygnowano z kolektywizacji

- utworzono Rady Robotnicze

• ceny i płace nadal ustalane były przez państwo

• państwo kontrolowało 50% inwestycji

1961-65: - zapewniono przedsiębiorstwom swobodę podziału dochodu

- obniżono podatki

- przekazano bankom kontrolę nad środkami na inwestycje

- zreformowano ceny i rozluźniono kontrolę nad nimi

- zniesiono państwowy monopol handlu zagranicznego

1971-76: - ograniczenie znaczenia kadr kierowniczych przedsiębiorstw;

- organizacje podstawowe pracy zrzeszonej

- system przedstawicielstw pracowniczych

- planowanie społeczne

II - SYSTEM EKONOMICZNY

*/ - przed 1971r podstawowymi jednostkami produkcyjnymi były przedsiębiorstwa;

• reformy lat 70-tych - to podział przedsiębiorstw na mniejsze jednostki, ograniczenie koncentracji i zwiększenie konkurencji, zmniejszenie wpływu kierownictwa

*/ formuła bilansu finansowego:

1. PRZYCHODY BRUTTO /z uwzględnieniem procentu od kapitału ulokowanego w banku i zysku z inwestycji poza przedsiębiorstwem/

2. Minus KOSZTY PONIESIONYCH NAKŁADÓW /bez nakładów pracy/

3. DOCHÓD BRUTTO FIRMY

4. Minus PODATKI, ODSETKI, KOSZTY UBEZPIECZEŃ

5. DOCHÓD NETTO FIRMY - podział:

1. DOCHÓD OSOBISTY BRUTTO

2. ŚWIADCZENIA SPOŁECZNE W NATURZE /posiłki, wczasy/

3. AKUMULACJA /tu także obowiązkowe wpłaty na fundusze rezerwowe przedsiębiorstw i gminy/

*/ propozycje podziału dochodu przygotowywała rada pracownicza, a zatwierdzało ogólne zebranie pracowników

*/ Rada Pracownicza :

• wybierano ją w każdej organizacji zatrudniającej ponad 30 osób

• skład rady musiał odpowiadać strukturze zatrudnienia w firmie

• wybierano ją na 2 lata, z możliwością ponownego wyboru

• z możliwości ubiegania się o członkostwo wyłączeni byli dyrektorzy

i kierownictwo najwyższego szczebla

• kandydatów proponowała organizacja związkowa

*/ Rada Pracownicza:

• podejmowała decyzje w zakresie:

polityki ekonomicznej przedsiębiorstwa

planów

decyzji inwestycyjnych

zaciągania kredytów

zatwierdzania bilansu

• zatwierdzała wybranych w drodze konkursu dyrektorów

*/ SEKTOR NIEPRODUKCYJNY - zorganizowany był w ramach tzw. samorządowych wspólnot interesów;

były to formy porozumień między dostawcami usług a ich odbiorcami, przygotowane bez zaangażowania państwa;

odbiorcy usług - tj. przedsiębiorstwa sfery produkcyjnej negocjowali opłaty za usługi z ich dostawcami;

po wynegocjowaniu sumy zobowiązań była ona rozdzielana między przedsiębiorstwa proporcjonalnie do dochodów osobistych pracowników

III - MECHANIZM INFORMACJI I KOORDYNACJI:

RYNEK + PLANOWANIE SPOŁECZNE

*/ planowanie społeczne wprowadzono w latach 70-tych dla uniknięcia anarchii związanej z czystym mechanizmem rynkowym

*/ reprezentowały je 2 instytucje:

• porozumienia samorządowe

/formalnie dobrowolne umowy między przedsiębiorstwami, dotyczące:

łączenia przedsiębiorstw, umów między kontrahentami itp./

• umowy społeczne

/porozumienia między przedsiębiorstwami i władzami oraz organizacjami społeczno-politycznymi, dotyczyły różnych drażliwych w wielonarodowym kraju kwestii ekonomicznych/

IV - WŁASNOŚĆ PRYWATNA I NAKAZY -

GOSPODARKA TRZECIEJ RZESZY

*/ dominacja własności prywatnej, ale:

• przedsiębiorstwa prywatne podlegały w znacznym stopniu kontroli państwa

• o tym „co produkować?” decydowało państwo,

o tym „jak produkować?” decydowało przedsiębiorstwo

• alokacja surowców, ustalanie cen - leżało w gestii państwa

*/ podstawowym mechanizmem koordynacji i regulacji były decyzje państwa;

bezpośrednia kontrola państwa dotyczyła:

cen

płac

pożyczek instytucji finansowych

inwestycji

wielkości produkcji

handlu zagranicznego

*/ aktywizacja gospodarki realizowana była przez:

• zamrożenie płac /1934r - rozwiązano związki zawodowe/

• program robót publicznych /cel - zbrojenia/

• program samowystarczalności i kontrola handlu zagranicznego

• kontrola rynków i instytucji finansowych

• wzmacnianie systemu karteli /minimalne ceny kartelowe, zakaz konkurencji ze strony firm nie będących w kartelu/

• planowanie w rolnictwie /każdy wytwórca powiązany z produkcją żywności był włączony do ogólnonarodowego Kartelu Żywnościowego/

V - EKONOMICZNA ROLA PAŃSTWA - aspekt historyczny

I - EKONOMIA KLASYCZNA I NEOKLASYCZNA

*/ A. Smith /1776/ - teza: autonomiczna zdolność wolnokonkurencyjnej gospodarki rynkowej do pełnego wykorzystania zasobów /tj. czynników podażowych/

*/ J.B. Say /1803/ - prawo Saya: podaż automatycznie stwarza własny popyt;

dochody powstałe w procesie produkcji dóbr i usług automatycznie przekształcają się w zakupy wystarczające do wchłonięcia rynkowej podaży dóbr i usług

przedsiębiorstwo gospodarstwo domowe

*/ L.Walras /1874-1877/ - teoria równowagi ogólnej;

„równowaga ogólna” - to stan wyrównania popytu z podażą wszystkich dóbr i usług oraz czynników wytwórczych:

rygorystyczny układ równań:

1. równanie popytu na dobra

2. równanie kosztów

3. substytucja techniczna

4. równanie podaży usług produkcyjnych

5. warunki równowagi dla usług produkcyjnych

6. numeraire

mechanizm rynku - jeśli pozostawi się go w spokoju - nabiera własnego normatywnego znaczenia; należy wykluczyć wszelkie sztuczne zakłócenia

*/ neoklasyczna teoria równowagi ogólnej L.Walrasa „uwolniła prawo Saya od prymitywnej postaci”

*/ koncepcja autonomicznej zdolności gospodarki rynkowej do pełnego wykorzystania zasobów przetrwała do końca lat 20-tych XX w.

II - J.M. Keynes /1936/ - „Ogólna teoria zatrudnienie, procentu i pieniądza”

*/ jest to popytowa teoria dochodu narodowego, z dominującą rolą wydatków inwestycyjnych jako klucza do ożywienia gospodarki

*/ J.M. Keynes odrzuca prawo Saya, twierdząc ,że: „rozwinięta gospodarka rynkowa jest ograniczona przez wielkość popytu /a nie przez wielkość zasobów/

• koncepcja oszczędności jako funkcji dochodu: KSO

• segmentacja popytu na pieniądz transakcyjny, przezornościowy, spekulacyjny/

• determinanty wydatków inwestycyjnych

• popytowy efekt wydatków inwestycyjnych - koncepcja mnożnika inwestycyjnego

k = 1/ KSO

• tzw. prosty model kenesowski

*/ przegląd modeli makroekonomicznych i warunków równowagi:

- gospodarka 2-podmiotowa zamknięta: S = I

- gospodarka 3-podmiotowa zamknięta: S + T = I + G

# rola deficytu budżetowego

- gospodarka 3-podmiotowa otwarta: S + T + M = I + G + X

# rola wymiany międzynarodowej

KEYNESIZM - regulacyjny aspekt ekonomicznej roli państwa:

1. sektor prywatny w gospodarce cechuje dość duża niestabilność

2. produkcja określona jest przez łączny popyt

3. długotrwałość procesów dostosowawczych wynika z „lepkości” płac i cen

4. między inflacją i bezrobociem istnieje wymienność /przynajmniej w okresach krótkich/ - krzywa Phillipsa

5. istnieje uzasadnienie dla prowadzenia przez państwo aktywnej polityki gospodarczej opartej na działaniach dyskrecjonalnych i automatycznych stabilizatorach koniunktury

6. politykę fiskalną cechuje większa skuteczność niż politykę monetarną

7. w hierarchii celów polityki ekonomicznej priorytetowe znaczenie ma ograniczanie bezrobocia

VI - EKONOMICZNE FUNKCJE PAŃSTWA

1/ FUNKCJA ALOKACYJNA - dostarczenie społeczeństwu dóbr publicznych oraz regulacja zachowań uczestników procesu gospodarczego w sytuacjach określanych jako niedoskonałości rynku /np. regulacja podaży dóbr społecznie korzystnych i niekorzystnych - podatki, subsydia, regulacja cen/

2/ FUNKCJA REDYSTRYBUCYJNA - konieczność korekt w podziale dochodu narodowego /wykorzystanie systemu podatkowego, systemu ubezpieczeń społecznych, transferów/

3/ FUNKCJA STABILIZACYJNA - dotyczy tempa wzrostu produkcji, poziomu bezrobocia, inflacji, nierównowagi bilansu płatniczego itd.

*/ wg keynesisów i neokeynesistów rząd oddziaływuje na gospodarkę w 3 płaszczyznach:

1/ interwencja państwa ogranicza gromadzenie bogactw /system podatkowy/ i ma charakter egalitarny /wydatki publiczne/;

2/ rząd wpływa na cykl koniunkturalny /w celu przeciwdziałania bezrobociu/;

3/ rząd przeciwdziała negatywnemu wpływowi industrializacji na środowisko naturalne, rynek pracy itp.;

./ swobodna gra sił rynkowych nie gwarantuje ani równowagi, ani wzrostu gospodarczego

./ to państwo musi czuwać nad tym, aby proces wzrostu gospodarczego przebiegał w sposób prawidłowy, regulacyjny, ciągły, harmonijny

VII - KRYTYKA INTERWENCJONIZMU PAŃSTWOWEGO -

KONTYNUACJA EKONOMII KLASYCZNEJ:

MONETARYZM - zarzuty:

• rząd angażuje większą część zasobów gospodarczych, pozostawiając niewiele dla sektora prywatnego

• rząd obniża skłonność do oszczędzania, inwestowania i innowacji,

ze względu na zbyt wysokie podatki

• nadmierne regulacje rządowe i powszechna kontrola nad działalnością gospodarczą

*/ wg monetarystów inflacja jest zjawiskiem pieniężnym

- równanie Fishera: MV = PT /równanie ilości pieniądza w obiegu/

• jeśli założymy, że V i T = const, to zmiana M determinuje zmianę P

np. wzrost M - czyli nadmierna emisja pieniądza, jest przyczyną

wzrostu P - czyli inflacji

- równanie Cambridge: MV = PY, gdzie: Y - realny DN brutto

V - dochodowa szybkość obiegu pieniądza /ilość pieniądza potrzebna

do obsłużenia 1$ DN/

*/ w myśl koncepcji monetarystycznej jedyną interwencją państwa w funkcjonowanie gospodarki jest ingerencja polegająca na

KONTROLI PODAŻY PIENIĄDZA

(resztę należy pozostawić samoczynnym mechanizmom stabilizującym - tj. rynkom).

*/ M. FRIEDMAN -

• teza: zmiany ilości pieniądza mają charakter autonomiczny, natomiast zmiany produkcji i cen - wynikowy

• „zdrowa” polityka pieniężna: regulacja podaży pieniądza przez stopy procentowe, kredyty może zapewnić gospodarce stabilność

• restrykcyjna polityka fiskalna, bez zmniejszenia przyrostu zasobu pieniądza, nie obniży stopy inflacji

• koncepcja „naturalnej stopy bezrobocia”

• koncepcja pionowej krzywej Phillipsa

EKONOMIA PODAŻOWA - ostentacyjne nawiązywanie do klasycznej teorii ekonomii /szczególnie do teorii A.Smitha/

*/„bogactwo narodów” tworzą prywatne przedsiębiorstwa, a nie rząd, ani też popyt gospodarki;

*/ przedsiębiorstwa powinny być uwolnione od gorsetu przepisów krępujących wolną grę sił ekonomicznych, osłabiających bodźce płynące z rynku, a także - od nadmiernych podatków;

*/ zmniejszenie podatków i deregulacja to środki pobudzania zatrudnienia i wydajności pracy

*/ koncepcja krzywej Laffera/1974/ - opisującej zależność między wysokością stóp podatkowych a łącznymi wpływami do budżetu z tytułu podatków

SZKOŁA RACJONALNYCH OCZEKIWAŃ /najbardziej radykalna odmiana monetaryzmu/

*/ ludzie formułują swoje oczekiwania, co do przebiegu procesów gospodarczych, opierając się na całej dostępnej im wiedzy, nie popełniając przy tym systematycznych błędów;

*/ polityka fiskalna i pieniężna rządu mogłaby oddziaływać na gospodarkę tylko wówczas, gdyby posunięcia te były całkowitym zaskoczeniem dla społeczeństwa;

ponieważ tak nie jest - ludzkie zachowania, dostosowane do oczekiwań, zwykle wyprzedzają interwencję rządu, która jest zawsze spóźniona w tym sensie, że spotyka inną sytuację niż ta, która była powodem podjęcia interwencji;

*/ teza: rząd jest bezsilny w sferze gospodarczej - bowiem tylko przypadkowe /nieprzewidywalne/ zmiany w polityce ekonomicznej nie są na bieżąco neutralizowane przez ludzi

VIII - INSTRUMENTY ODDZIAŁYWANIA PAŃSTWA NA

GOSPODARKĘ

A/ I - POLITYKA PIENIĘŻNA

• użycie podaży pieniądza zmierzające do osiągnięcia określonych celów gospodarczych

• realizatorem polityki jest Bank Centralny /- jego funkcje/

• SRO, stopa redyskontowa, operacje „otwartego rynku”

• EPP, RPP i ich konsekwencje

II - INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ

• instrumenty kontroli ogólnej

• instrumenty kontroli selektywnej;

*/ instrumenty kontroli ogólnej są podporządkowane 2 alternatywnym zasadom:

1/ regulacji stóp procentowych /keynesiści/

2/ regulacji podaży pieniądza /monetaryści/

II - INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ

• instrumenty kontroli ogólnej

• instrumenty kontroli selektywnej;

*/ instrumenty kontroli ogólnej są podporządkowane 2 alternatywnym zasadom:

1/ regulacji stóp procentowych /keynesiści/

2/ regulacji podaży pieniądza /monetaryści/

III - ODDZIAŁYWANIE PODAŻY PIENIĄDZA NA REALNE PROCESY GOSPODARCZE /mechanizm transmisyjny/ - EFEKT TŁUMIENIA

B/ I - POLITYKA FISKALNA

- użycie wydatków i wpływów budżetowych do osiągnięcia celów stabilizacyjnych

• rola budżetu państwa

• pasywna i aktywna polityka fiskalna

II - ROLA BUDŻETU PAŃSTWA /deficyt budżetowy/

III - EFEKT WYPIERANIA

SYSTEM EKONOMICZNY USA

*/ USA stały się potęgą gospodarczą w II połowie XIX w - przyczyny:

• obfitość ziemi i bogactw naturalnych

• systematyczny przypływ wysoko kwalifikowanej siły roboczej

• duża swoboda gospodarcza

*/ Wielka Depresja /1929-33/

• „nowy kapitalizm” - masowa produkcja wymaga masowej konsumpcji, a zatem wysokich płac /H. Hoover/

*/ Nowy Ład /New Deal - F.D. Roosevelt/

• polityka nakręcania koniunktury przez zwiększenie popytu globalnego

• stworzenie Komisji Papierów Wartościowych

• ustawa o bankach /1935/

*/ Lata 50-te:

• ustawa o zatrudnieniu

• stworzenie Rady Doradców Ekonomicznych

*/ Lata 60-te:

• 1961-65 - tzw. „cud gospodarczy”

• narzędzia proponowane rządom Kennedyego i Johnsona:

./ rząd powinien stymulować wzrost popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego

./ rozbudowa „państwa opiekuńczego”

*/ Reaganomika - atak na „państwo opiekuńcze” /lata 80-te/:

• teza o konieczności zrównoważonego budżetu

• deregulacja wielu dziedzin życia gospodarczego

• redukcja zakresu państwa opiekuńczego

• zmiany w systemie podatkowym

• wzrost akumulacji kapitału

USA - REAGANOMIKA -

POLITYKA ADMINISTRACJI RONALDA REAGANA

Główne założenia polityki Reagana /18.II.1981/:

• obniżenie stopy wzrostu wydatków z budżetu federalnego

• redukcja stawek podatku dochodowego oraz liberalizacja amortyzacji kapitału

• daleko idąca „deregulacja” życia gospodarczego

• poparcie dla prowadzonej /od 1979r/ przez System Rezerwy Federalnej polityki restrykcji pieniężno-kredytowych

Źródła inspiracji teoretyczno-ideologicznej programu gospodarczego Reagana:

• ekonomia podaży - propozycja podatkowe

• monetaryzm - restrykcyjna polityka pieniężna

• tradycyjny konserwatyzm - reorientacja budżetu i deregulacja

Polityka gospodarcza Reagana to kombinacja:

- restrykcyjnej polityki pieniężno-kredytowej

• ekspansywnej polityki fiskalno-budżetowej

Obietnice:

• przyspieszenie wzrostu PNB do 5% w skali rocznej /począwszy od roku 1983/

• wzrost przeciętnej płacy realnej o 8%

• wzrost globalnego zatrudnienia o 13 mln osób - obniżenie stopy bezrobocia do 6,6% w 1986

• obniżenie tempa inflacji z 11,1% w 1981r do 8,3% w następnym i 6,2% w roku 1986

POLITYKA GOSPODARCZA RZĄDU RONALDA REAGANA

I - POLITYKA PIENIĘŻNA -

• polityka twardych restrykcji pieniężno-kredytowych, mających na celu ograniczenie inflacji

• polegała na zmniejszeniu tempa wzrostu podaży pieniądza i świadomym dopuszczeniu do wzrostu stopy procentowej

• konsekwencją tego tzw. eksperymentu monetarystycznego bylo

przejściowe załamanie koniunktury

II - POLITYKA PODATKOWA -

*/ ustawa podatkowa z sierpnia 1981r :

A/ w zakresie podatków indywidualnych:

- obniżenie wszystkich stawek podatków od dochodów indywidualnych /w trzech etapach: o 5% w 1981r, o 10% w 1982r i o kolejne 10% w 1993r/

• obniżenie z 70% do 50% maksymalnej stawki opodatkowania dochodów z kapitału /dywidend, procentów, zysków/

• obniżenie z 28% do 20% najwyższej stawki opodatkowania dochodów z przyrostu wartości kapitału

• indeksacja podatków od 1985r

• zwiększenie ulg podatkowych dla małżeństw pracujących zawodowo

B/ w zakresie opodatkowania przedsiębiorstw:

• wprowadzenie nowych, bardziej korzystnych zasad odpisów amortyzacyjnych

• stymulowanie działalności BR

Skutki polityki podatkowej:

• dostarczyła pozytywnych bodźców do inwestowania

• zwiększyła dochody pozostające w dyspozycji konsumentów

• stanowiła czynnik destabilizujący równowagę budżetu federalnego.

*/ ustawa podatkowa z końca 1986r:

A/ w zakresie dochodów indywidualnych:

• zamiast obowiązujących 14 przedziałów podatkowych od 11 do 50% wprowadzono 2 stawki opodatkowania: 15 i 28% /z dn. 1.01.1988/

• ograniczono liczbę i skalę dopuszczalnych ulg i zwolnień

B/ w zakresie opodatkowania przedsiębiorstw:

• obniżenie do 34% max stawki opodatkowania zysków z korporacji i wprowadzenie 20% min stawki opodatkowania

• zniesienie ulg inwestycyjnych

• wprowadzenie zaostrzonych zasad odpisów na fundusz amortyzacji kapitału

Ustawa ta:

• obniżyła stawki podatkowe przy jednoczesnym „zamknięciu” wielu luk podatkowych

• zmieniła strukturę wpływów budżetowych /wzrost podatków płaconych przez przedsiębiorstwa/

III - OGRANICZENIE INTERWENCJONIZMU PAŃSTWOWEGO -

• dążenie do ograniczenia rozmiarów budżetu federalnego i zmiany hierarchii priorytetów budżetowych oraz reforma działalności regulacyjnej rządu /deregulacja/

• zamierzano zwiększyć udział wydatków wojskowych w budżecie, a drastycznie ograniczyć finansowanie z budżetu federalnego programów cywilnych w takich dziedzinach, jak: transport, szkolnictwo, energetyka i ochrona środowiska oraz niemal zlikwidować pomoc finansową dla rolnictwa

• wysoki budżet Pentagonu, przy słabej dynamice przychodów budżetowych i niemożności znacznego ograniczenia wydatków cywilnych spowodował deficyt budżetowy /rzędu 180-220 mld$/

GOSPODARKA USA W LATACH OSIEMDZIESIĄTYCH - 3 fazy:

Faza I - 1981 - 1982:

kryzys: znaczne wahania koniunktury, spadek wydatków inwestycyjnych i konsumpcyjnych, XII.1982 - bezrobocie 10,8%

Faza II - 1983 - połowa 1984:

ożywienie: PNB- wzrost o 10%, spadek bezrobocia do 7-7,5%

Faza III - II połowa 1984r - 1990:

utrzymywanie się tempa wzrostu PKB: 2,5 - 3,5% rocznie, stabilizacja stopy inflacji, wzrost popytu konsumpcyjnego, tworzenie nowych miejsc pracy w sektorze usług

PRÓBA OCENY POLITYKI GOSPODARCZEJ RZĄDÓW

RONALDA REAGANA

Zalety:

1/ trwający prawie 8 lat wzrost gospodarczy

2/ niska - w porównaniu z większością krajów wysoko rozwiniętych - stopa bezrobocia

3/ ekspansja inwestycyjna

4/ ograniczenie tendencji inflacyjnych

5/ zahamowanie wzrostu obciążeń fiskalnych ludności

6/ uporządkowanie systemu podatkowego w wyniku reformy z 1986 roku

Wady:

1/ brak kontroli nad stanem finansów publicznych

2/ głęboka nierównowaga bilansu obrotów bieżących

THATCHERYZM - BRYTYJSKA WERSJA NEOLIBERALNEJ

STRATEGII GOSPODARCZEJ

Cele i środki strategii gospodarczej rządu Margaret Thatcher:

1/ zahamowanie inflacji poprzez zastosowanie restrykcyjnej polityki monetarnej i fiskalnej

2/ wzmocnienie podażowej strony gospodarki poprzez:

• reprywatyzację wcześniej znacjonalizowanych przedsiębiorstw

• ograniczenie wydatków budżetowych

• obniżenie podatków i stopy procentowej

• deregulację mającą na celu stworzenie warunków do swobodnej gry sił rynkowych

3/ uelastycznienie rynku siły roboczej poprzez:

• znaczne osłabienie pozycji związków zawodowych

• wycofanie się państwa ze zobowiązań utrzymywania pełnego zatrudnienia i prowadzenia polityki dochodowej

4/ wzmocnienie kursu walutowego /jako wynik restrykcyjnej polityki pieniężnej/, a zatem poprawa konkurencyjności

5/ ograniczenie aktywnej roli państwa w zakresie oddziaływania na popyt krajowy, jak i obrotów kapitałowych z zagranicą

6/ zmniejszenie wysokich wydatków publicznych, które stanowią jedną z przyczyn inflacji.

Przedstawiona powyżej filozofia rządu M. Thatcher to program oparty na:

• ideach monetarystów

• koncepcji ekonomii podaży.

Nowa strategia gospodarcza musiała poradzić sobie z bardzo poważnymi problemami, z których najważniejszymi były:

• niski poziom produkcji przemysłowej

• niższy poziom zatrudnienia w przemyśle niż w 1970 roku

• ujemne saldo rachunku obrotów bieżących bilansu płatniczego

• wysoka inflacja

• niska stopa zysków.

Rząd M. Thatcher realizował opcję wydatnego zmniejszenia roli państwa w realizacji przebiegu procesów gospodarczych:

• odejście od zasad państwa dobrobytu /teza: wydatki państwa to marnotrawstwo/

• obniżenie wydatków publicznych

• reprywatyzacja wcześniej znacjonalizowanych przedsiębiorstw w celu podwyższenia efektywności i zwiększenia zakresu wolności gospodarczej

• osłabienie pozycji związków zawodowych /ustawy z 1980 i 1982r ograniczyły prawo do strajków, zmniejszyły uprawnienia pracowników w wypadku nieuzasadnionego zwolnienia z pracy itp./

Efekty strategii gospodarczej:

1/ polityka monetarna a inflacja - zahamowanie inflacji w czasie pierwszej kadencji rządu M. Thatcher było efektem restrykcyjnej polityki pieniężnej, ale również pewnych zewnętrznych czynników, np. spadek cen surowców na rynkach światowych czy posiadanie złóż ropy naftowej

2/ restrykcyjna polityka fiskalna w pierwszym okresie rządów przyniosła pomyślne rezultaty w zakresie konsolidacji budżetowej; nie udało się natomiast ograniczyć wydatków państwowych;

w drugiej połowie lat 80-tych zwiększyły się wpływy budżetowe z tytułu podatku VAT i z tytułu podatku dochodowego

3/ zastosowanie tzw. średniookresowej strategii finansowej spowodowało:

• silną recesję na początku lat 80-tych /PKB zmniejszył się o 2,6% w 1980r i w 1981r o 1,3%/

• spadek produkcji przemysłu przetwórczego

• bardzo silny wzrost bezrobocia

• pogorszenie się salda bilansu płatniczego

SZWEDZKI MODEL PAŃSTWA DOBROBYTU

I - Źródła i początki szwedzkiej polityki dobrobytu:

• połowa XIX w. - Szwecja należy do najbiedniejszych krajów Europy

• 1860-1910 -wyemigrowało z kraju 25% populacji

• światowy kryzys lat 30-tych - bezrobocie: 20%

• 1932 - władzę obejmuje partia socjaldemokratyczna - zaczyna rozwijać się doktryna państwa dobrobytu - podłoże teoretyczne: szwedzka szkoła ekonomiczna /m.in. Gunnar Myrdal, Bertil Ohlin/ i teoria Keynesa

• zwrócono uwagę na potrzebę sterowania przez państwo gospodarką, co stworzyło ekonomiczną przesłankę dla rozwoju polityki socjalnej

• Keynes uznał, że ustępstwa na rzecz klasy robotniczej mogą korzystnie stymulować popyt

• postulowano politykę niskiej stopy procentowej /stymulującej inwestycje/ , elastyczną politykę podatkową i zasiłki dla bezrobotnych

• aktywna polityka budżetowa, finansowanie z deficytu budżetowego świadczeń socjalnych i programów publicznych była korzystna dla wyrównania dysproporcji między popytem i podażą.

II - Realizacja reform po II wojnie światowej

*/ wzorcowe osiągnięcia:

• rozwiązania w zakresie ochrony zdrowia i opieki nad starszymi i niepełnosprawnymi

• reforma modelu oświaty i szkolnictwa, rozbudowanie systemu stypendialnego /szkolnictwo powszechnie dostępne/

• polityka pełnego zatrudnienia

• polityka mieszkaniowa

• stały wzrost dochodów indywidualnych /w 1940-1985 ponad 3-krotny wzrost/ w warunkach skracania czasu pracy /w 1984 - przeciętnie 35,7 godz. tygodniowo/

*/ przyczyny sukcesów;

• zmiana struktury gospodarki /przejście do struktury przemysłowo-rolnej z ekspansją proeksportowych sektorów/

• rozwój szkolnictwa do potrzeb stawianych przez nowoczesny przemysł

• utrzymywanie wysokiego popytu globalnego

• liberalizacja handlu międzynarodowego /polityka „małej gospodarki otwartej” wymusiła rozwój sektorów proeksportowych/

• utrzymywanie się tzw. spokoju społecznego

• kształtowanie płac wg tzw. skandynawskiego modelu inflacyjnego /EFO/, w którym wzrost wynagrodzeń był uzależniony od wzrostu wydajności pracy w sektorach eksportowych.

III - Kryzys lat 70-tych.

*/ koniec lat 60-tych: pierwsze objawy kryzysu - spadek zysków - spadek nwestycji w przemyśle

*/ lata 70-e:

• kryzys zapoczątkował wzrost cen ropy naftowej /szok naftowy to - spadek popytu globalnego w kraju, spadek popytu na tankowce - redukcja zatrudnienia/

• ceny towarów szwedzkich stały się niekonkurencyjne na rynkach światowych /wzrost cen surowców, przy dużych kosztach pracy/ - spadek udziału Szwecji w rynkach światowych o ok.15%

*/ reakcja na kryzys:

• rozwinięcie polityki subsydiowania słabych przedsiębiorstw i gałęzi przemysłu

• restrukturyzacja przemysłu - aby nie dopuścić do masowych zwolnień /np. państwowa kampania holdingowa Svenska Varv AB przejęła stocznie/

• aktywna polityka zatrudnienia zaowocowała minimalnym bezrobociem

• uzależnienie od importu nośników energii i wzrost ich kosztów zmusiły do poszukiwania innych źródeł energii i metod bardziej racjonalnego jej użytkowania

• relatywny wzrost cen produktów szwedzkich przyczynił się do spadku udziału Szwecji w rynkach światowych /wzrost deficytu bilansu płatniczego/ - aby zwiększyć konkurencyjność zdewaluowano 3-krotnie koronę szwedzką w latach 1976-77 o 3%, 6% i 10%

• przełamano głęboki deficyt sektora publicznego

IV - Pracownicze fundusze inwestycyjne

*/ O. Palme twierdził, że demokratyczne społeczeństwo buduje się w trzech etapach:

1/ powszechne, tajne wybory

2/ państwo dobrobytu

3/ demokracja ekonomiczna

*/ demokracja ekonomiczna traktowana była jako system, w którym każdy obywatel ma prawo wpływać na zarządzanie przedsiębiorstwem - na tym haśle oparta została koncepcja Pracowniczych Funduszy Inwestycyjnych /PFI/

• 1975r : program Meidnera - bardzo radykalny, postulujący m.in. kolektywny charakter własności - ostra krytyka przemysłowców - partia socjaldemokratyczna przegrywa w 1976r wybory

• 1981r: program Per-Olafa Edina - trafił w 1983r pod obrady parlamentu i został przyjęty

• 1 stycznia 1984r weszły w życie dwie ustawy: o opodatkowaniu zysków i o funkcjonowaniu Powszechnego Funduszu Emerytalnego - rozpoczęto okres wdrażania funduszy

*/ podstawowe zadania Pracowniczych Funduszy Inwestycyjnych /PFI/:

• przyczynienie się do rozwoju solidarnej polityki płacowej

• stanowienie przeciwwagi dla rosnącej koncentracji władzy i bogactwa

• zwiększenie kontroli pracobiorców nad decyzjami podejmowanymi w gospodarce

• wzmocnienie finansowe systemu emerytalnego

• zasilenie gospodarki dodatkowym kapitałem

*/ główne założenia systemu:

• powstanie 5 regionalnych PFI

• powiązanie PFI z Powszechnym Funduszem Emerytalnym

• przewidziano 2 źródła finansowania funduszy: wpłaty pracodawców na fundusz emerytalny i dodatkowe opodatkowanie zysków przedsiębiorstw

• każdy fundusz posiada niezależny, mianowany przez państwo, zarząd

• zarząd decyduje o kwotach przeznaczonych na zakup akcji

• PFI może wykupić do 8% akcji danej spółki

• PFI może przekazać do 50% swoich uprawnień właściciela, lokalnym organizacjom związkowym

SPOŁECZNA GOSPODARKA RYNKOWA W NIEMCZECH

*/ źródła koncepcji SGR sięgają głęboko w historię:

• Otton von Bismarck - prekursor ustawodawstwa socjalnego

/ubezpieczenia zdrowotne, wypadkowe i system rentowy/

• 1911; zintegrowany system ubezpieczeniowy

• 1927 /Republika Weimarska/: ubezpieczenia od bezrobocia

*/ teoretyczne podstawy SGR:

• lata 30-te XX w. ekonomiści tzw. szkoły fryburskiej: gospodarka rynkowa z istniejącą konkurencją stanowi najbardziej efektywną formę porządku ekonomicznego

• Alfred Armack-Mueller /szkoła jw./:

. 1946 - wprowadzenie terminu SGR /Soziale Marktwirtschaft/

. V.1948: Tezy Dussedorfskie

*/Tezy Dusseldorfskie:

1. Pracownik ma prawo do współdecydowania, nie może ogranicza jednak inicjatywy i odpowiedzialności przedsiębiorcy.

2. Dążenie do maksymalizacji korzyści jednostek winno by zgodne z celami pożądanymi z punktu widzenia dobra ogółu.

3. Polityka antymonopolowa.

4. Polityka pełnego zatrudnienia.

5. Polityka wyrównywania dochodów /progresywne podatki, zasiłki rodzinne, pomoc dla dzieci .../.

6. Polityka wspierania taniego budownictwa mieszkaniowego.

7. Promocja i wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw.

8. Wspierania samozaradności społecznej.

9. Planowanie przestrzenne.

10. Ustalanie przez państwo płac minimalnych.

*/ wprowadzenie idei SGR do gospodarki Niemiec zapoczątkował Ludwig Erhard:

• VI.1948: reforma pieniężna i reforma cenowa

• 1949: ustawa podstawowa RFN, która przekształciła się w konstytucję kraju

*/ polityka zatrudnienia i podziału dochodów:

• 1966: koalicja CDU i SPD konstruuje tzw. magiczny kwadrat /stałe ceny, pełne zatrudnienie, zrównoważony bilans handlu zagranicznego oraz trwały wzrost/

• powołano szereg organów, mających realizowac tę politykę: Rada ds. Koniunktury, Rada Planowania Finansów, Rada Ekspertów, Bank Centralny

*/ partycypacja - tzn. instytucje współzarządzania w gospodarce niemieckiej:

• kodeks pracy z 1972r

• ustawa o współzarządzaniu z 1976r

. rola związków zawodowych

. rola rad zakładowych

. rola rad nadzorczych

. „system czeladniczy”

*/ państwo opiekuńcze:

• Niemcy krajem o najwyższym poziomie zabezpieczenia społecznego /ok.1/3 PKB przeznacza się na ubezpieczenia i usługi społeczne/

• prawie wszyscy mieszkańcy Niemiec należą do ubezpieczeń zdrowotnych

• system podatkowy - mocno progresywny

* * *

*/ krytyka koncepcji państwa opiekuńczego i podstaw SGR wynika :

• z przewlekłego zwolnienia tempa wzrostu gospodarczego i dużego bezrobocia - stąd koniecznośc ograniczenia wydatków na cele socjalne

• starzenie się społeczeństwa - wzrost liczby emerytów - wzrost wydatków na emerytury

• kosztowne wchłonięcie NRD

JAPONIA

*/ jednym ze źródeł dynamizmu rozwoju ekonomicznego Japonii po II wojnie światowej była umiejętna restrukturyzacja gospodarki

*/ etatyzm - udział rządu i jego agend przekraczał zakres ukształtowany przez interwencjonizm państwowy

I - Restrukturyzacja - rys historyczny:

*/ przełom - 1868r - reformy Meiji;

1870-1900: stworzono podstawy przemysłu - przyczyny ekspansji:

• imitacja technologii zagranicznych

• wysoki poziom oświaty

• silny rząd popierający ekspansję przemysłu

• aktywność instytucji finansowych

• rozwinięta sieć transportu

*/ początek XX w. /tzw. „złoty okres”/ - dynamiczny rozwój przemysłu stoczniowego, chemicznego, hutniczego i włókienniczego

*/ lata 30-te:

• dewaluacja jena /1931/ - ekspansja japońskiego eksportu

• podporządkowanie przemysłu potrzebom prężnego sektora wojskowego

• 1936r - 5-letni plan rozwoju przemysłów kluczowych /produkcja stali, węgla i paliw płynnych/; realizacja tego planu wymagała ogromnych inwestycji w przemyśle hutniczym, chemicznym i stoczniowym

*/ po zakończeniu II wojny światowej - etapy w polityce przemian strukturalnych:

1/ 1945-50: okres odbudowy przemysłu - rola Banku Odbudowy w finansowaniu górnictwa węgla i przemysłu hutniczego

2/ lata 50-te: - „epoka stali” /baza pod późniejszy rozwój przemysłu samochodowego/

- początki elektroniki - „boom” tranzystorów

-„boom” telewizji czarno-białej

3/ lata 60-te: polityka przemian wynikała z Planu Podwojenia Dochodu Narodowego premiera H. Ikedy /1961-70/;

założenia planu:

• rozwój przemysłu maszynowego i chemicznego

• poprawa infrastruktury

• promowanie eksportu

• podnoszenie jakości zasobów pracy ludzkiej

• zmniejszenie luki w tzw. podwójnej strukturze;

rozwój przemysłu elektronicznego: - „boom” telewizji kolorowej

- „boom” komputerów

4/ lata 70-te: przyczyna problemów gospodarczych - „szok naftowy” 1973;

dokonanie przemian w strukturze przemysłu:

- zahamowanie produkcji w przemyśle ciężkim i chemicznym

• rozwój naukochłonnych gałęzi /mikroelektronika, biochemia, inżynieria materiałowa/

• zapoczątkowano rozwój sektora usług /wzornictwo, reklama, ubezpieczenia i finanse, doradztwo itp./

5/ lata 80-te:

• umacnianie struktury przemysłu opartej na przemysłach naukochłonnych

• kształtowanie struktury produkcji, w której wiodącą rolę odgrywają wyroby i usługi o charakterze nowatorskim, dotychczas na świecie nie produkowane

• strategia rozwoju własnej twórczości naukowej i technicznej.

II - MITI /Ministerstwo Przemysłu i Handlu Zagranicznego/

*/ zadanie statutowe: kształtowanie strategii zmian struktury przemysłu

*/ rola MITI:

• programowanie rozwoju oraz selekcja obiecujących dziedzin produkcji

• określanie rodzaju instrumentów ekonomiczno-administracyjnych, służących realizacji przyjętej polityki

• uzgadnianie założeń programów restrukturyzacji z przedstawicielami firm przemysłowych, ciał doradczych i organizacji społeczno-zawodowych

*/ w strukturze wewnętrznej MITI najważniejszym organem jest Biuro Polityki Przemysłowej, a w nim wydział zajmujący się problemami struktury produkcji przemysłowej;

*/ istotnym elementem jest organ doradczy MITI - Rada Struktury Przemysłowej /skupia przedstawicieli wielkiego biznesu, banków, związków zawodowych i wyższych uczelni/

*/ przygotowane przez MITI programy rozwoju strukturalnego, zawierające katalog celów przemian oraz instrumentów niezbędnych do ich realizacji podlegają uzgodnieniu z ZAIKAI /instytucja, reprezentująca wierzchołek władzy biznesu/;

po konsultacjach powstaje ostateczna wersja katalogu celów przemian strukturalnych, zawierająca:

• listę preferowanych przez rząd gałęzi przemysłu

• dziedziny obojętne pozbawione preferencji, uważane za przemysły stagnacyjne

• gałęzie i branże objęte redukcją zdolności produkcyjnych;

o kryteriach przydzielania do kategorii decydują;

• przewidywana rentowność produktów

• tempo wzrostu wydajności

• poziom technologii i kwalifikacje robotników

• energochłonność produkcji i jej wpływ na sferę ekologii.

III - Ekonomiczno-administracyjne instrumenty polityki gospodarczej

*/ instrument, stanowiący osobliwość w relacjach między centralną administracją gospodarcza a biznesem - tzw. kierowanie administracyjne

/przedstawiciele administracji państwowej oddziałują w sposób nieformalny na określone gałęzie przemysłu lub firmy, aby nakłonić je do postępowania zgodnego z polityką gospodarczą i społeczną rządu - brak podstaw prawnych/

1/instrumenty polityki podatkowej:

• zróżnicowane normy odpisów administracyjnych /podwyższone stawki amortyzacji w 1-szym roku, przyspieszona amortyzacja w dziedzinach uznanych za strategiczne/

• specjalne fundusze rezerwowe wyłączone spod opodatkowania /muszą być przeznaczone na realizację konkretnych zadań wynikających ze zmian strukturalnych w gospodarce/

• ulgi podatkowe - firma może zatrzymać część podatku dochodowego, jeśli źródłem zysku były działania określone w ustawie podatkowej /np. eksport usług - doradztwo, nadzór techniczny, produkcja urządzeń energooszczędnych i proekologicznych/

2/ system kredytowy - Bank Japonii /BC/ prowadzi tzw. „nadzór przez okienko” oraz stosuje zmienny układ stóp refinansowych

3/ polityka celna - podporządkowana ochronie interesów własnych producentów, stawki celne - zróżnicowane branżowo, z preferencją dla przemysłów nowoczesnych

4/ subwencje - przeznaczone na rozwój preferowanych dziedzin i rodzajów działalności np. na kapitałochłonne inwestycje o długim okresie zwrotu i niewysokiej rentowności, niezbędne dla rozwoju /energetyka jądrowa, infrastruktura/;

przejściowe angażowanie przez państwo kapitałów w nowoczesne dziedziny produkcji przemysłowej np. elektronika, biotechnologie, lotnictwo - potem odsprzedaż firmom prywatnym;

5/ kartele depresyjne - tworzone w schyłkowych gałęziach przemysłu, służą przezwyciężaniu trudności wynikających z pojawienia się nadwyżek produkcyjnych;

w kartelu następuje koordynacja ograniczania produkcji, ustalanie planów ułatwiających dokonanie niezbędnych dostosowań;

redukcja zdolności wytwórczych wywołuje ograniczenie zatrudnienia -stosowanie rozwiązań ograniczających bezrobocie: przemieszczanie pracowników między zakładami danej grupy przemysłowej, przekwalifikowanie, wcześniejsze emerytury.

* * *

IV - Źródła sukcesów w restrukturyzacji przemysłu

*/elastyczna polityka państwa i prywatnego biznesu, wspólnie zainteresowanych intensywnym rozwojem gospodarczym kraju

*/ ale także czynniki ekonomiczno - społeczno - polityczne:

• system zarządzania w skali mikro- /korzystny klimat do innowacyjności, kreatywnych postaw pracowników/

• niewielkie obciążenie DN wydatkami na cele militarne

• niski udział podatków w DN i niski udział wydatków na cele ochrony zdrowia, szkolnictwa itp. - możliwa jest zatem wysoka stopa akumulacji i inwestycji produkcyjnych

• wysoka skłonność do oszczędzania

• szeroki dostęp do zagranicznych technologii i pomoc ekonomiczna USA okazana Japonii po II wojnie światowej

Nowa „TRZECIA DROGA”

• ostatnie 20 lat - to próby stworzenia nowych systemów ekonomicznych przez rządy socjaldemokratyczne:

*/ FRANCJA - F. Mitterrand

*/ GRECJA - A. Papandreou

*/ HISZPANIA - F. Gonzales

I - Francja:

*/ początek rządów /2 lata/ - realizacja radykalnego programu zmian systemowych w gospodarce - keynesowsko-marksistowski program promujący ekspansję masowej konsumpcji oraz nacjonalizację

*/ potem, przez 15 lat - neoliberalna polityka gospodarcza

*/ program keynesistowsko- marksistowski:

• teza: recesja i bezrobocie mają źródło w niedostatecznym popycie globalnym

• teza: potrzeba nacjonalizacji banków i wielkich firm produkcyjnych;

realizacja programu następowała w niesprzyjających okolicznościach miedzynarodowych

*/ neoliberalna polityka gospodarcza /15 lat/ -

efekty pozytywne: obniżenie inflacji

efekty negatywne: wzrost bezrobocia, stagnacja płac, wzrost udziału zysków w PKB bez wzrostu stopy inwestycji.

II - Grecja:

*/ gospodarka grecka była mniej zależna od zagranicy, program partii PASOK określany był przez czynniki wewnętrzne

*/ teza: „materialne zdobycze robotników są zawsze zagrożone, jeśli nie towarzyszą im odpowiednie zmiany instytucjonalne, zapewniające skuteczną kontrolę społeczną nad gospodarką

*/ „socjalizacja” firm prywatnych miała nastepowac drogą poddania ich kontroli rad nadzorczych / zamierzano włączyc sektor prywatny w system planowania

*/ w kolejnych kadencjach PASOK stał się typową partią władzy, zarządzającą państwem kapitalistycznym - efekty:

• prywatyzację przeprowadzono tak, by nie doprowadzic do zbyt dużych redukcji zatrudnienia

• odwrócono tendencję do spadku udziału płacy w PKB

• podwyższono poziom dochodów emerytów

*/ przyczyny klęski PASOK w przeprowadzaniu zmian typu systemowego:

• nie zinstytucjonalizowano polityki dochodowej

• nie podjęto próby zawarcia ze związkami zawodowymi umowy społecznej

• nieudolna polityka makroekonomiczna - wzrost bezrobocia, niepowodzenie przy próbach zmniejszenia deficytu budżetowego, handlowego oraz inflacji.

III - Hiszpania:

*/ program, z którym Partia Robotnicza Hiszpanii /PSOE/ doszla do władzy:

- walka z bezrobociem

• inwestycje państwowe jako motor rozwoju

• decydująca rola wolnego rynku

*/ realizacja programu:

• bezrobocie - wzrost z 16% do 22%

• udział płac w PKB spadł o kilkanaście procent

• pozytywy: zdemokratyzowanie kraju, zwiększenie nakładów na edukację i zdrowie.

KOREA POŁUDNIOWA

• to przykład kraju, którego rozwój przemysłowy i awans cywilizacyjny odbyły się w sposób skokowy

• historia:

1910 - aneksja Półwyspu Koreańskiego przez Japonię

1945 - powstanie 2 stref wpływów i 2 państw: Korea Pn i Korea Pd

1950 - wojna koreańska /3-letnia/

1953-1960: rządy Syng-Man Rhee - max pomocy finansowej i

rzeczowej USA /transfery surowców i żywności/;

polityka przemysłowa - substytucja importu /kredyty

preferencyjne/

1961-1979: rządy gen. Park Chung-Hee - podniesienie spraw

gospodarki do rangi narodowej ideologii

Korea Pd za rządów generała Parka:

• system planowania; plany 5-letnie /znacznie przekraczane/

Zadania 1962 - 1966 1967 - 1971 1972 - 1976

Wzrost PKB 7,1 (8,3) 7,0 (11,4) 8,6 (11,2)

Udział inwestycji

w PKB 22,6 (16,9) 19,0 (30,6) 24,9 (27,0)

Przemysł

i górnictwo 15,1 (14,8) 19,7 (20,9) 13,0 (20,1)

• funkcjonowanie gospodarki: świadome uzupełnianie przez państwo działania mechanizmu rynkowego /prywatyzacja pojapońskiej własności państwowej/

• reforma systemu bankowego: przyciąganie kapitałów zagranicznych w formie pożyczek rządowych i organizacji międzynarodowych dzięki systemowi bankowych gwarancji

• zniesienie ceł na przywóz maszyn, urządzeń i surowców przez inwestorów zagranicznych; możliwość pełnego transferu zysków, wakacje podatkowe

• poprawa dyscypliny poboru podatków - wzrost dochodów budżetowych

• reorientacja polityki przemysłowej lat 60- tych: preferowanie produkcji na eksport /preferencje proeksportowe/, przy restrykcyjnej polityce importowej

• reorientacja polityki przemysłowej w połowie lat 70- tych: „pogłębienie przemysłowe” - industrializacja mająca doprowadzić do mniejszego uzależnienia od importu materiałów oraz finalnych środków produkcji; intensywny rozwój przemysłu ciężkiego i chemicznego /przemysłu stalowego, metali nieżelaznych, stoczniowego, maszyn elektrycznych, elektronicznego i petrochemicznego/; z powodu wielkiej skali inwestycji prywatnych w tych gałęziach stworzono państwowy system kierowania i pomocy finansowej /kredyty preferencyjne, ulgi podatkowe, przyspieszona amortyzacja itp./

• konsekwencje makroekonomiczne inwestowania w gałęziach priorytetowych były niejednoznaczne: od 1976r sytuacja gospodarcza pogarszała się - spadł eksport, rósł deficyt bilansu handlowego

• 1979r - śmierć prezydenta Parka - wzrost politycznej niestabilności i przyspieszenie reorientacji strategii gospodarczej

reformy lat 80-tych:

• zniesienie preferencji dla przemysłu ciężkiego i chemicznego

• ograniczanie bezpośredniej ingerencji rządu w gospodarkę

• unowocześnienie rynków i instrumentów finansowych, zmniejszenie zapotrzebowania biznesu na kredyty zagraniczne

• liberalizacja importu, dopuszczenie banków zagranicznych i bezpośrednich kredytów kapitałowych do rynku koreańskiego, obniżka ceł

reasumując:

• w ciągu 3-ch dziesięcioleci Korea Pd dokonała transformacji z gospodarki rolniczej w nowoczesną gospodarkę przemysłową

• od 1962r roczny wzrost gospodarczy ok. 9%

• kombinacja rynku i planowania może służyć przyspieszeniu rozwoju gospodarczego

22

---