Wykładowca: dr Piotr Tomanek

Ćwiczeniowiec: mgr Ewa Chilicka

Ekonomia Sektora
Publicznego

Literatura

Literatura:

David Begg - „Ekonomia” 3 tomy (w I semestrze tom I Mikroekonomia* i III Ćwiczenia*)

Samuelson - „Ekonomia”

Meredyk - „Teoria ekonomii” tom I „Mikroekonomia”

Mieczysław Nasiłowski - „System rynkowy”*

Rekowski - „Wprowadzenie do mikroekonomii”*

Milewski - „Ekonomia” (wydanie jedno- lub dwutomowe)*

Czarny - „Ekonomia”

ZAGADNIENIA

1. Co to jest ekonomia?

2. Cele ekonomii.

3. Zadanie ekonomii.

4. Jak się dzieli ekonomia?

5. Podstawowe czynniki produkcji.

6. Piramida potrzeb Maslowa.

7. Krzywa możliwości produkcyjnych (krzywa transformacji).

1. Co to jest EKONOMIA?

Ekonomia - jest nauką badającą w jaki sposób ludzie wykorzystują zasoby będące
w ich dyspozycji w celu zaspokojenia różnych potrzeb materialnych i niematerialnych.

Ekonomia jest nauką badającą, w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje
o tym, co, jak i dla kogo wytwarzać. (Begg)

Ekonomia jest nauką o prawidłowościach rządzących procesem gospodarowania, czyli gospodarczą działalnością ludzi. (Milewski)

Ekonomia - nauka badająca proces gospodarowania. Zajmuje się problemem, w jaki sposób społeczeństwo rozdziela (alokuje) rzadkie zasoby w celu wyprodukowania dóbr oraz w jaki sposób dzieli wytwarzane dobra między członków społeczeństwa. (wykład)

Gospodarowanie - proces odejmowania decyzji (co? jak? dla kogo?) w warunkach ograniczonych zasobów (np. czas, surowce, ręce do pracy… itp.); obejmuje produkcję, podział (inaczej dystrybucję), wymianę i konsumpcję środków zaspokojenia ludzkich potrzeb.

Prawo ograniczoności zasobów mówi, że zasoby są ograniczone i trzeba je racjonalnie rozdzielić.

Mówi, że w danym momencie, w skali kraju czy całego świata, istnieje skończona liczba zasobów. Z drugiej strony istnieje niezaspokojona liczba potrzeb. Zatem istnieje konieczność dokonania racjonalnego wyboru jak rozdzielać (alokować) zasoby pomiędzy konkurencyjne ich zastosowania

2. Cele ekonomii.

Celem ekonomistów jest formułowanie teorii zachowań ludzkich i ich weryfikacja w zestawieniu z rzeczywistością.

Celem jest połączenie produktów z potrzebami, a nie tylko ustawienie ich blisko siebie. Innymi słowy ekonomia jest dobra i osiąga swój cel, gdy jest tak zorganizowana, że żywność napełnia żołądek, który odczuwa głód; gdy ubranie okrywa ramiona, którym jest zimno; gdy buty wchodzą na nogi, które są nagie; gdy ogień ogrzewa mieszkanie zimą; gdy lekarz przychodzi z wizytą do chorego; gdy się spotykają nauczyciele i uczniowie.

Cele ekonomii (metaekonomia):

• poznanie rzeczywistości gospodarczej;

• poznanie praw ekonomicznych;

• rozwiązanie problemów gospodarczych;

• sformułowanie teorii racjonalnego gospodarowania rzadkimi środkami mającymi alternatywne zastosowanie.

3. Zadanie ekonomii.

Głównym zadaniem ekonomii jest rozwiązanie sprzeczności między praktycznie nieograniczonymi potrzebami ludzi a ograniczonymi społecznymi możliwościami wytwarzania dóbr i usług służących zaspokojeniu tych potrzeb.

4. Jak się dzieli ekonomia.

Mikroekonomia - zajmuje się badaniem działania pewnych części rzeczywistości, składowych rynku (np. gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, sektor, branża, rynek danych produktów i usług).

Trzy główne podmioty na runku:

- gospodarstwo domowe;

- przedsiębiorstwo;

- państwo.

Analizuje sposób działania oraz zachowania się na rynku poszczególnych producentów i konsumentów, sprzedawców i nabywców. Bada czynniki wpływające na kształtowanie się wielkości produkcji i podaży poszczególnych produktów i usług, rozmiarów popytu na nie oraz wysokości ich cen.

Makroekonomia - bada zjawiska i procesy zachodzące w całej gospodarce; analizuje gospodarkę jako całość. Najmniejsza „jednostka” makroekonomii to państwo.

Bada m. in. czynniki wpływające na poziom i zmiany takich wielkości ekonomicznych, jak np. globalna (łączna) produkcja i konsumpcja w danej gospodarce, globalna podaż produktów i usług, globalny popyt na nie, ogólny (średni) poziom ich cen, globalne zatrudnienie
i inwestycje, dochody i wydatki budżetu państwa. Ogólnie rzecz biorąc, makroekonomia zajmuje się przede wszystkim badaniem wielkości agregatowych, czyli wielkości dotyczących całej gospodarki.

Ekonomia pozytywna zajmuje się obiektywnym, bezstronnym, naukowym objaśnieniem zasad funkcjonowania gospodarki. Wyjaśnia zjawiska, zachowania, działania i procesy. Odpowiada na pytanie „jak jest?”, stwierdza suchy fakt, np. „Jeżeli państwo nakłada podatek na produkt - jego cena wzrośnie

Celem jej jest wyjaśnienie, w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące podejmuje decyzje dotyczące konsumpcji, produkcji i wymiany dóbr. Przedstawia różne dostępne możliwości stojące przed społeczeństwem dokonującym wyborów subiektywnych (normatywnych) Służy to dwóm celom:

1. Wyjaśnienie dlaczego gospodarka działa tak, jak działa.

2. Stworzenie podstaw do przewidywań reakcji gospodarki na zmianę warunków działania.

Ekonomia normatywna dostarcza zaleceń i rekomendacji opartych na subiektywnych sądach wartościujących. Wyraża sądy wartościujące; odpowiada na pytanie „jak ma być?”; bada czy dane zjawisko jest pożądane (wzrost cen produktu po opodatkowaniu). Jest relatywna. Nie ma jednej odpowiedzi. Każda opinia jest prawdziwa wg osoby wypowiadającej ją, trudno udowodnić kto ma rację.

5. Podstawowe czynniki produkcji

Czynniki produkcji to materialne lub niematerialne zasoby niezbędne do wytwarzania dóbr w postaci towarów i usług.

W klasycznym ujęciu wyróżnia się następujące czynniki produkcji:

• 
  ziemia oraz naturalne surowce posiadane przez ludzi; cena ziemi to czynsz;

• praca to wysiłek ludzki włożony w wytworzenie danego dobra, ceną pracy jest płaca;

• kapitał to dobra wytworzone uprzednio przez ludzi używane do produkcji innych dóbr; są to budynki, narzędzia i maszyny; ceną kapitału są odsetki.

Pojęcie czynników produkcji wywodzi się z dzieła Bogactwo Narodów wydanego przez Adama Smitha. Dalej było ono rozwijane przez Davida Ricardo oraz Johna Stuarta Milla i stało się podstawą ekonomii politycznej.

W klasycznej ekonomii kapitałem były narzędzia i maszyny. Współcześnie określa się to jako kapitał fizyczny. Nie mniej ważny jest kapitał ludzki oznaczający zwykle wiedzę i umiejętności siły roboczej.

Czasami jako czwarty czynnik produkcji określa się inicjatywę przedsiębiorców, jednak można to traktować jako ludzki kapitał opłacony zyskiem.

Czym są czynniki produkcji? Jakie są ich rodzaje?

Czynniki produkcji to wszystkie dobra pierwotne i ekologiczne oraz praca stosowane w produkcji do wytwarzania dóbr i usług. Dzielą się na:

• ziemię - dobra pierwotne, np. surowce mineralne, lasy, wody itp.;

• pracę - ludzie wraz ze swoją wiedzą, zdolnościami i umiejętnościami;

• kapitał - ekonomiczne dobra produkcyjne (maszyny, urządzenia, budynki, surowce, itp.).

6. Piramida potrzeb Maslowa.

Potrzeba - subiektywny brak czegoś.

Opiera się ona na pięciu potrzebach, z których każda w różnym stopniu motywuje ludzi do działania, przy czym zaspokojenie potrzeb niższych warunkuje rozwój i zaspokojenie potrzeb wyższych. Potrzeby te, to kolejno:

• potrzeby fizjologiczne (głód, sen, pragnienie) - gdy nie są zaspokojone, dominują nad wszystkimi innymi potrzebami, wypierają je n dalszy plan i decydują o przebiegu zachowania człowieka;

• potrzeby bezpieczeństwa (pewność, ochrona przed zagrożeniami, potrzeba wygody, spokoju, wolności od strachu) - pobudzają do działania, zapewniając nienaruszalność;

• potrzeby afiliacji (przynależność, potrzeba więzi i bycia kochanym, akceptacja, życie towarzyskie, przyjaźń i miłość) - występują w usiłowaniu przezwyciężenia osamotnienia, eliminacji i obcości, tendencji do nawiązywania bliskich intymnych stosunków, uczestnictwa w życiu grupy, w dążeniach do tworzenia gangów.

• potrzeby szacunku i uznania (szacunek dla siebie, osiągnięcia, pozycja, uznanie przez innych),

• potrzeby samorealizacji (rozwój, samodoskonalenie) - wyrażają się w dążeniu człowieka do rozwoju możliwości; stanowią środek do zaspokojenia potrzeb fizjologicznych lub reakcje kompensujące niezaspokojenie innych potrzeb.

• samotranscendencja (najwyższy poziom nie koniecznie ujęty, potrzeba przeżywania szczytowego doświadczenia) - czasem określane jako „potrzeby duchowe”.

Potrzeby ludzi są przedmiotem teorii pomagającej opisać rzeczywistość stanowiącą tło dla procesu motywowania: teorii Abrahama Maslowa. Stwierdził on, iż ludzkie potrzeby są zaspokajane stopniowo. Innymi słowy, człowiek stawia przed sobą większe cele i ma większe aspiracje, jeśli zaspokoi najpierw swoje podstawowe pragnienia.

Najbardziej podstawowe potrzeby mają charakter fizjologiczny: jedzenie, picie, ogrzewanie, schronienie i odpoczynek. Aby zdobyć wymienione rzeczy, należy zarabiać pewną minimalną ilość pieniędzy. Następną potrzebą, jaką odczuwamy, jest potrzeba bezpieczeństwa, od gwarancji zatrudnienia (co jest w dzisiejszych czasach trudniejsze do spełnienia niż dawniej) do ochrony zdrowia (coraz bardziej rozpowszechniona jest oferowana przez pracodawcę prywatna opieka zdrowotna).

Oprócz tego Maslow wymienił potrzeby społeczne, te związane z kontaktem z innymi ludźmi. Środowisko pracy jest przykładem środowiska społecznego. Dla niektórych znajomi
z pracy stanowią większość osób, z którymi kontaktują się oni w trakcie swojego życia. Kolejny, wyższy poziom obejmuje potrzebę uznania w obrębie organizacji i wśród ludzi tworzących środowisko pracy. Należy w tym miejscu wymienić także potrzebę pewności siebie, samospełnienia oraz optymistycznego spoglądania w przyszłość, dzięki czemu uświadamiamy sobie swój potencjał oraz jesteśmy po prostu szczęśliwi.

W teorii Maslowa najistotniejsza jest hierarchiczna natura potrzeb. Teoria mówi, całkowicie sensownie, iż motywowanie ludzi jest skuteczne jedynie przy uwzględnieniu tejże hierarchii. Działania motywacyjne są skazane na niepowodzenie, jeśli zaspokaja się pewien poziom potrzeb, ignorując poziom hierarchicznie niższy. Jeśli Twojego pracownika nie stać na zaspokojenie podstawowych potrzeb, nie ma sensu przekonywać go, że powinien być zadowolony.

7. Krzywa możliwości produkcyjnych

(krzywa transformacji)

Krzywa możliwości produkcyjnych przedstawia - przy każdej wielkości produkcji jednego dobra - maksymalną, możliwą produkcję drugiego dobra. Przedstawia maksymalne kombinacje produkcji możliwe do osiągnięcia przy pełnym wykorzystaniu istniejących w gospodarce zasobów. Ilustruje problem wyboru - więcej jednego dobra za cenę zmniejszenia ilości drugiego.

Założenie: chcemy produkować dwa dobra - chleb i maszyny.

Produkcja	A	B	C	D	E	F	G	H	I	J
Chleb	1400	1350	1300	1200	1100	960	800	600	400	0
Maszyny	0	100	140	200	250	300	350	400	440	500

Wszystkie punkty na krzywej są ekonomicznie efektywne.

X - nie wszystkie zasoby wykorzystane.

Z - nie osiągalny przy danych zasobach.

Krzywa może się przesunąć bliżej środka gdy zmniejszą się zasoby (katastrofa, krach na giełdzie, wojna). Oddala się przy boomie na giełdzie, wzroście gospodarczym, nowych wynalazkach, itp.

Koszt alternatywny (koszt utraconych możliwości) jest to rezygnacja z pewnej ilości dobra, aby było możliwe wyprodukowanie dodatkowej ilości drugiego dobra.

Punkty nad linią nie mają racji bytu ponieważ wykraczają one poza granice posiadanych zasobów. Zrozumiałe, że wytwarzanie jednocześnie większej liczby danych produktów przy danym zasobie siły roboczej byłoby ze wszech miar pożądane, ale jest to po prostu niemożliwe. Rzadkość zasobów ogranicza możliwości wyboru społeczeństwa do takich kombinacji produkcyjnych, które odpowiadają punktom leżącym pod lub na krzywej możliwości produkcyjnych. Poniżej krzywej mogą znajdować się punkty, ale jeżeli tak jest to oznacza że popełniono jakieś błędy, nie są wykorzystane wszystkie zasoby (np. pracownicy), punkty pod krzywą nie leżą na granicy możliwości produkcyjnych ponieważ jest możliwe zwiększenie nakładu zasobów na produkcję jednego z dóbr.

Prawo malejących przychodów

Przyrost produktów w miarę dodawania kolejnych jednakowych jednostek nakładu zmiennego (np. pracy) do pewnej stałej wielkości innego nakładu (np. ziemi) zmniejsza się.

• nakład zmienny - praca

• ilość roboczogodzin,

• ilość pracowników.

• nakład stały - ziemia.

jedn.nakł. zmien. 1 prac.	łączny produkt (ilość)	przyrost
0	0	2000
1	2000
					1000
			2	3000
					500
			3	3500
					300
			4	3800
					0
			5	3800

Zadanie 1

Rozważ następujące możliwości produkcyjne wyrobów X i Y.

X	Y
0	22	A
1	20	B
2	18	C
3	14	D
4	0	E

Jaki jest koszt alternatywny wyprodukowania pierwszej jednostki wyrobu X?

Odp.: Koszt alternatywny wynosi 2 (z E do D).

Koszt alternatywny zwiększenia produkcji X z 2 do 3 jednostek wynosi 4.

Zadanie 2

W tabeli podane są możliwości produkcyjne przedsiębiorstwa.

1. Narysuj krzywą możliwości produkcyjnych.

2. Co powiesz o punktach Z(1,1) i K(4,4)?

3. Ile wynosi koszt alternatywny zwiększenia produkcji dobra X z 2 do 3 jednostek?

4. Czy w firmie działa prawo malejących przychodów?

5. Przedstaw wpływ postępu technicznego na możliwości produkcyjne firmy.

X	Y
0	4	A
1	3	B
2	2	C
3	1	D
4	0	E

Odp.:

2. Z - produkcja nieefektywna, punkt nieefektywny ekonomicznie, K - produkcja nieosiągalna w danym momencie i przy danych zasobach.

3. Koszt alternatywny wynosi 1.

4. Nie - produkcja nie zmienia się (jeżeli krzywa jest prosta - nie działa prawo).

5. Krzywa przesunie się w prawo.

ZAGADNIENIA

1.Co to jest rynek?

2. Co to jest popyt i podaż?

3. Determinanty (czynniki mające wpływ) popytu i podaży.

RYNEK

Rynek - to zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu pomiędzy kupującymi
i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług. (Begg)

Rynek - zespół mechanizmów umożliwiający kontakt producentów z konsumentami.

Rynek to całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają. Na rynku konsumpcyjnym dokonuje się ustalenia ceny oraz ilości dóbr. To także określona zbiorowość podmiotów gospodarujących zainteresowanych dokonaniem operacji kupna-sprzedaży określonych dóbr, wartości lub usług. Część zbiorowości reprezentuje podaż (producenci) część zaś popyt (konsumenci). Przeciwstawienie się popytu podaży w określonym miejscu oraz czasie prowadzi do ustalenia ceny wartości będącej przedmiotem obrotu - sprawia to iż dochodzą do skutku transakcje kupna sprzedaży.

Cechy gospodarki rynkowej:

• występuje własność prywatna - jest to własność dominująca;

• rynkowa alokacja zasobów - rynek decyduje co kupuje.

Funkcje rynku:

• dokonuje wymiany dóbr i usług;

• dokonuje się regulacji ceny;

• podstawowe źródło informacji;

• mówi o racjonalności wykorzystania zasobów;

• umożliwia ustalenie stanów równowagi w gospodarce;

• dostosowuje produkcję do potrzeb.

Elementy rynku:

• cena;

• popyt;

• podaż.

POPYT

Popyt to ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić w określonym czasie, przy różnym poziomie ceny przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację rynkową (ceteris paribus).

Rodzaje popytu w zależności od motywacji nabywców:

• popyt funkcjonalny - wynika z cech jakościowych produktu;

• popyt niefunkcjonalny - wynika z oddziaływania tzw. efektów zewnętrznych na użyteczność (efekt owczego pędu - wszyscy kupują to i ja kupię; efekt snobizmu - kupuję coś co mnie wyróżni, nie kupuję tego co inni; efekt veblenowski - odnosi się do dóbr luksusowych);

• popyt spekulacyjny - wiąże się z oczekiwaniami co do kształtowania się ceny w przyszłości.

Determinanty popytu:

• cenowe:

• cena towaru.

• poza cenowe:

• ceny substytutów (zamienników) - rower samochód, masło margaryna, skuter motor;

• ceny dóbr komplementarnych (uzupełniających) - rower opona, piwo kufel gratis;

• przewidywania co do kształtowania się cen w przyszłości;

• preferencje konsumentów (gusty, upodobania, przyzwyczajenia);

• moda;

• czynniki demograficzne:

• liczba ludności,

• struktura wiekowa konsumentów,

• struktura płciowa konsumentów,

• stan cywilny,

• poziom wykształcenia,

• wyznanie.

• warunki geograficzne,

• warunki klimatyczne,

• pora roku,

• poziom zamożności,

• sytuacja gospodarcza,

• sytuacja polityczna

Krzywa popytu obrazuje zależność między ceną a rozmiarami zapotrzebowania przy innych wielkościach nie zmienionych (ceteris paribus). Przedstawia ujemną zależność między ceną a rozmiarami zapotrzebowania przy innych wielkościach, mających wpływ na dane zjawisko, niezmiennych.

Spada cena popyt rośnie, rośnie cena popyt spada.

Jeżeli popyt zmienia się w wyniku zmiany ceny to krzywa popytu nie zmienia swojego położenia. Jeżeli popyt zmienia się w wyniku zmiany czynnika poza cenowego to krzywa popytu zmienia swoje położenie (D'); popyt spada krzywa zbliża się do środka układu współrzędnych; popyt rośnie krzywa oddala się od środka.

Popyt paradoksalny

• paradoks veblenowski - dotyczy dóbr luksusowych - kupujemy coś bo jest drogie;

• paradoks Giffena - dotyczy dóbr podstawowych - kupujemy więcej chleba bo mięso drożeje;

• paradoks spekulacyjny - czekamy na lepszą cenę.

Popyt doskonale nie elastyczny (sztywny)

w ogóle nie reaguje na zmianę ceny (woda, leki, sól)

Popyt doskonale elastyczny

przy danej cenie kupujemy nieograniczoną ilość - wszystko co zaoferuje przedsiębiorca; przy cenie P₂ nie kupimy w ogóle

jest to czysta teoria - nie ma przykładu

PODAŻ

Podaż to ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny. Mamy tu na myśli nie tyle jakąś jedną określoną ilość, ile raczej pewien zbiór różnych ilości oferowanych przy różnych możliwych poziomach ceny. (Begg)

Podaż to ilość dóbr, oferowana na rynku przez producentów przy określonej cenie, przy założeniu niezmienności elementów charakteryzujących sytuację na rynku (ceteris paribus). Zależność między ceną a podażą przedstawia krzywa podaży - pokazuje dla danego dobra ile jego jednostek są skłonni wyprodukować producenci przy danej cenie.

Krzywa podaży ukazuje zależność między ceną a ilością oferowanego towaru przy innych wielkościach niezmiennych. Przedstawia dodatnią zależność między ceną a ilością oferowaną przy innych wielkościach stałych.

Jeżeli podaż rośnie to zbliża się do osi ilości [Q] (w tym przypadku opada w dół). Jeżeli podaż maleje to zbliża się do osi ceny [P] (w tym przypadku unosi się do góry).

UWAGA NA ZAMIENIONE OSIE!!!!

Jeżeli zmiana podaży następuje pod wpływem zmiany ceny to cała krzywa podaży pozostaje bez zmian (położenie S). Jeżeli zmiana podaży następuje pod wpływem zmiany czynnika poza cenowego to cała krzywa podaży zmienia swoje położenie (S' i S”).

Determinanty podaży:

• cenowe:

• cena towaru.

• poza cenowe:

• technologia i technika, postęp techniczny;

• import i eksport;

• przewidywanie zmian cen;

• sytuacja polityczna;

• ceny czynników produkcji (czyli poziom kosztów produkcji), czyli płace, opłaty za energię, czynsz, ceny urządzeń surowców, procenty od zaciągniętych kredytów,

• wielkość rezerw,

• czynniki przypadkowe, np. pogoda,

• interwencyjna polityka państwa, dotacje, subwencje, warunki prawne,

• liczba producentów na danym rynku,

Nadwyżka rynkowa - producent oferuje więcej towaru niż konsument chce kupić.

Niedobór rynkowy - producent oferuje mniej towaru niż konsument chce kupić.

Równowaga rynku (X) - producent oferuje tyle towaru ile konsument chce kupić.

P₂ - cena maksymalna - ograniczona odgórnie, tzn. nie mogą być zawierane transakcje kupna-sprzedaży po cenach wyższych. Ma ona swoje ekonomiczne uzasadnienie gdy ustalana jest poniżej ceny równowagi rynku. Robi się to w ochronie konsumenta. niebezpieczeństwo czarnego rynku - brak towaru sklepach, wszystko na czarny rynek; np. leki.

P₂ - cena minimalna - ograniczona jest od dołu, tzn. nie mogą być zawierane transakcje kupna-sprzedaży po cenie niższej. Ma to ekonomiczne uzasadnienie gdy ustalona jest powyżej ceny równowagi. Ustalana jest na płody rolne.

Zadanie

Wykres przedstawia rynek jabłek.

1. Omów co dzieje się na rynku gdy cena osiąga 2 zł/kg.

Odp.: 2 zł/kg to cena równowagi rynku; kupujący chce nabyć tyle jabłek ile oferuje producent.

2. Co dzieje się na rynku jabłek gdy cena osiąga 3 zł/kg?

Odp.: Przy cenie 3 zł/kg występuje nadwyżka towaru w ilości 100 kg; producent oferuje 150 kg jabłek a konsument chce kupić tylko 50 kg.

3. Co dzieje się na rynku jabłek gdy cena osiąga 1 zł/kg?

Odp.: Przy cenie 1 zł/kg występuje niedobór towaru w ilości 100 kg; konsument chce nabyć 150 kg jabłek a producent oferuje 50 kg.

4. Jak będzie kształtować się cena i ilość równowagi (jak zmienią swoje położenie krzywe popytu i podaży) gdy:

a) na rynku wzrosła cena gruszek?

Odp.: Gdy na rynku wzrosła cena gruszek, popyt na jabłka rośnie, bo zadziałały czynniki poza cenowe (wzrosła cena dobra substytucyjnego). Krzywa popytu odsunie się od środka układu współrzędnych w prawo (D₁).

b) cena śliwek spadła?

Odp.: Gdy na rynku spadła cena śliwek, popyt na jabłka spada, bo zadziałały czynniki poza cenowe ( spadła cena dobra substytucyjnego). Krzywa popytu przesunie się do środka układu współrzędnych w lewo (D₁)

c) na plantacji jabłek panuje wyjątkowo korzystna pogoda?

Odp.: Gdy panuje korzystna pogoda podaż na jabłka rośnie, gdyż zadziałały czynniki poza cenowe - krzywa podaży przesunie się w dół (do osi Q - S₁).

d) producenci otrzymali dotacje.

Odp.: j.w.

e) wzrosła cena czereśni, a producenci jabłek zostali obłożeni dodatkowym podatkiem?

Odp.: Z powodu wzrostu ceny substytutu jabłek (czereśni) popyt na nie rośnie - krzywa odsuwa się w prawo od środka układu współrzędnych (D₁). Z powodu nowego podatku nałożonego na sadowników maleje podaż na jabłka - krzywa przesuwa się do góry w stronę osi P (S₁).

Elastyczność

Wyróżniamy trzy rodzaje elastyczności popytu:

• cenowa,

• mieszana (krzyżowa),

• dochodowa.

Elastyczność cenowa popytu

Mówi o tym jak zmienia się popyt przy zmianie ceny. Jest miarą reakcji konsumenta na zmianę ceny. Jest to względna zmiana popytu do zmiany ceny. W ekonomii względna = procentowa.

D₂ - popyt po zmianie

D₁ - popyt bazowy

P₂ - cena po zmianie

P₁ - cena bazowa

- wartość bezwzględna

|e_p|=0 - popyt doskonale nieelastyczny (sztywny)

|e_p|
(0,1) - popyt nieelastyczny (okrągłe nawiasy oznaczają że wartości w nich podane nie wchodzą w zbiór

|e_p|=1 - popyt jednostkowy, proporcjonalny, neutralny

|e_p|
(1,
) - popyt elastyczny

|e_p|=
- popyt doskonale elastyczny

Zadanie

Obniżenie ceny z 20 zł do 18 zł powoduje wzrost popytu ze 100 do 150 szt. danego dobra. Czy popyt jest elastyczny względem zmiany ceny.

Odp.: Popyt jest elastyczny.

Elastyczność dochodowa popytu

Mówi o tym jak zmienia się popyt przy zmianie dochodu konsumenta. Jest miarą reakcji konsumenta na zmianę dochodu. Jest to względna zmiana popytu do zmiany dochodu.

D₂ - popyt po zmianie

D₁ - popyt bazowy

Y₂ - dochód po zmianie

Y₁ - dochód bazowy

Rodzaje dóbr

1. Dobra pierwszej potrzeby (podstawowe). Popyt na nie maleje w miarę wzrostu dochodu. Na ogół są to dobra o obniżonej jakości mające wysokogatunkowe substytuty. Elastyczność dochodowa w tym przypadku jest mniejsza od jedności e_d<1.

2. Dobra wyższego rzędu (luksusowe). Popyt na nie rośnie w miarę wzrostu dochodu.
   Są to dobra wysokiej jakości mające tańsze substytuty. Elastyczność dochodowa w tym przypadku jest większa od jedności e_d>1.

3. Dobra normalne, zwykłe. Popyt rośnie w miarę wzrostu dochodu. e_d>0.

4. Dobra niższego rzędu. Popyt spada w miarę wzrostu dochodów. e_d<0.

Zadanie

W 2006 roku konsumenci zakupili 50 sztuk dobra A. W 2007 roku 70 sztuk tego dobra.
W ciągu tego okresu ceny dobra się nie zmieniły. Zmianie uległ dochód konsumenta. W 2006 roku wynosił 60 tys. zł, a w 2007 roku było to 70 tys. zł. Jaka jest elastyczność popytu
na dobro A?

Odp.: Popyt jest elastyczny. Dobro A jest dobrem zwykłym lub luksusowym.

Elastyczność mieszana (krzyżowa) popytu

Informuje nas jak zmieni się popyt na dobro A pod wpływem zmiany ceny na dobro B.

Na ogół elastyczność mieszana popytu jest dodatnia (+) dla dóbr substytucyjnych,
a ujemna (-) w przypadku dóbr komplementarnych.

Zadanie

Przy cenie 1,5 zł/kg bananów popyt na jabłka wynosi 100 kg. Wzrost ceny bananów
o 0,5 zł powoduje wzrost popytu na jabłka do 140 kg. Jaka jest mieszana elastyczność popytu?

Odp.: Popyt na jabłka jest elastyczny względem zmiany ceny bananów. Są to dobra substytucyjne.

Zadanie

Jeśli wystąpi wzrost ceny atramentu, co stanie się z popytem na wieczne pióra?

Odp.: Popyt wzrośnie bo wieczne pióro jest dobrem luksusowym. Mamy tu do czynienia
z dobrem luksusowym (paradoks Veblena), popyt na wieczne pióra paradoksalnie wzrośnie.

Zadanie

Pani Kowalska pije kawę i herbatę. Herbatę słodzi, kawę nie. Jaki znak przyjmie krzyżowa elastyczność popytu w odniesieniu do poszczególnych par dóbr?

Kawa Herbata +

Kawa Cukier 0

Herbata cukier -

Zadanie

Określ czy popyt na dane dobro jest elastyczny czy nieelastyczny cenowo.

• nowy samochód - elastyczny

• sól - nieelastyczny, sztywny (dobro podstawowe, nie ma odpowiednika)

• insulina - nieelastyczny, sztywny (dobro podstawowe, nie ma odpowiednika)

• wycieczka - elastyczny, dobro luksusowe

Teoria konsumenta

Celem gospodarstwa domowego jest maksymalizacja użyteczności danego dobra.

Model zachowań konsumenta:

• dochód,

• cena dobra,

• gusta i preferencje,

• założenie behawioralne (konsument zawsze chce mieć więcej) - konsumenci starają się zaspokoić w stopniu maksymalnym swoje potrzeby.

Użyteczność całkowita - całkowite zadowolenie.

Użyteczność końcowa - przyrost zadowolenia o jednostkę (np. łyk, sztuka).

Użyteczność porządkowa - zdolność konsumenta do uszeregowania różnych koszyków dób wg poziomu satysfakcji.

I prawo Gossena (prawo malejącej użyteczności krańcowej) - każda kolejna konsumpcja danej jednostki przynosi mniej satysfakcji.

II prawo Gossena - konsument osiągnie maksymalną użyteczność wybierając spośród koszyków dób taką kombinację, której stosunek krańcowych użyteczności poszczególnych dóbr do ich cen jest taki sam.

U_K - użyteczność krańcowa

P - cena

Semestr II

Makroekonomia

Gospodarka narodowa
jako przedmiot badań naukowych.

Rachunek dochodu narodowego.

Gospodarka narodowa - wszystkie podmioty publiczne i prywatne działające na terenie danego kraju, zaspakajające potrzeby kraju; całokształt działalności gospodarczej prowadzonej na terytorium danego państwa.

Podmioty gospodarki narodowej - wszystkie jednostki działające w kraju; m. in. przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, banki, zakłady ubezpieczeń, szkoły, szpitale, kina, itd.

Rachunek dochodu narodowego

PNB - Produkt Narodowy Brutto - jest miarą łącznych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług, przez czynniki produkcji; to łączna miara dochodów wytworzonych przez obywateli danego kraju niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji. PNB jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą.

PNN - Produkt Narodowy Netto - miara produkcji uwzględniająca inwestycje netto. PNN nazywany jest również dochodem narodowym.

Dochód narodowy jest to produkt narodowy netto (PNN) wyrażony w gospodarce. Oblicza się go przez odjęcie amortyzacji od PNB w cenach czynników produkcji.

Amortyzacja - (zwana inaczej spożyciem kapitału trwałego) jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.

PKB - Produkt Krajowy Brutto - jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem; jest miarą wartości produkcji wytworzonej w gospodarce (na terenie) danego kraju w ciągu roku.

PKB można obliczyć trzema sposobami:

• suma wydatków na dobra finalne (dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Są to albo dobra konsumpcyjne zakupione przez gospodarstwa domowe albo dobra kapitałowe (inwestycyjne, np. maszyny nabywane przez przedsiębiorstwa). Przykłady dóbr finalnych: mleko, samochód.

• suma wartości dodanej (strumieniowa) - nowo wytworzona wartość w procesie produkcji, oblicza się ją przez odjęcie od przychodów kosztów związanych z tą produkcją

• suma dochodów czynników produkcji (ziemia, praca kapitał)

Zadanie 1

Załóżmy, że w gospodarce działają tylko cztery przedsiębiorstwa: producent stali, producent maszyn, producent opon i producent samochodów. Producent stali wytwarza stal na wartość 4000 zł z czego ¼ sprzedaje producentowi maszyn, a ¾ producentowi samochodów. Producent maszyn z zakupionej stali wytwarza maszyny, które sprzedaje producentowi samochodów za 2000 zł (założenie - maszyny nie zużywają się w procesie produkcji). Producent opon sprzedaje opony producentowi samochodów na wartość 500 zł (założenie - opony nie występują na rynku jako dobro finalne). Producent aut sprzedaje auta klientom za 5000 zł. Oblicz PKB trzema sposobami.

Dobro	Sprzedający	Kupujący	Wartość transakcji	Wartość dobra	Wyd. na dobra finalne	\Dochody czyn. produkcji
stal	p. stali	p. maszyn	1000	1000	-	1000
stal	p. stali	p. aut	3000	3000	-	3000
maszyny	p. maszyn	p. aut	2000	1000*	2000	1000*
opony	p. opon	p. aut	500	500	-	500
auta	p. aut	klient	5000	1500**	5000	1500**
			11500	7000	7000	7000

* przychody 2000, koszty 1000 (stal) zysk = 2000-1000=1000

** przychody 5000, koszt 3000 (stal) i 500 (opony) 5000-3000-500= 1500

Zadanie 2

Załóżmy, że jedynym produktem wytwarzanym w gospodarce jest chleb. Oblicz PKB. Rolnik sprzedaje do młynu zboże na wartość 2350 zł, młynarz sprzedaje mąkę do piekarni na wartość 5500 zł, piekarz sprzedaje chleb na 7230 zł.

PKB = 7230 zł.

G - wydatki państwa na dobra i usługi

CR - cena rynkowa

Te - podatki pośrednie

CCP - cena czynników produkcji

RDO - rozporządzalne dochody osobiste

Td - podatki bezpośrednie

B - płatności transferowe

Gospodarka zamknięta - procesy gospodarcze zachodzą na terytorium danego kraju bez uwzględnienia wymiany międzynarodowej.

Gospodarka otwarta - z uwzględnieniem wymiany międzynarodowej (np. Chiny).

NX = X - Z

NX - eksport netto, jest to nadwyżka exportu nad importem

Z - import

X - eksport

Bardziej korzystny jest wyższy eksport od importu.

PKB_CR = C + I + G + X - Z = C + I + NX

PKB_CCP = Y = C + I + G - Te + X - Z = C + I + G - Te + NX

PNB

Miara wszystkich dochodów wytworzonych przez obywateli danego kraju niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji.

PNB = PKB + dochody netto z tytułu własności zagranicą.

PNN = DN = PNB - A

PNN (dochód narodowy)

PNN = DN = PNB - A

I_netto = I_brutto - A

I_brutto = I_netto + A'

A - amortyzacja - zużycie narzędzi pracy

A' - inwestycje odtworzeniowe

I_netto - inwestycje nowe, świeże, nie robiła tego wcześniej, np. kupno samochodu.

Wartość nominalna - wartość liczona w cenach bieżących (aktualne w danym momencie)

Wartość realna - jest mierzona w cenach stałych, jest to wartość skorygowana o inflację.

Deflator - jeden ze sposobów liczenia inflacji.

deflator = PNB_nominalny / PNB_realny

Zadanie

Oblicz PKB nominalny i realny

dobro	ilość wytworzona		cena		PNB nominalny		PNB realny
		2000	2003	2000	2003	2000	2003	2000	2003
X	100	150	2	4	200	600	200	300
Y	100	140	4	6	400	840	400	560
					600	1440	600	860

Def = 1440/860 * 100%= 167,4%

Wzrost cen o 67,4%

PKB per capita - na osobę

Zadanie

Rozważmy gospodarkę otwartą z następującymi wielkościami wydatków:

C = 1200, I = 400, G = 300, NX = - 100, V = 30, B = 200, N = 100, Td = 400.

V - dochód z czynników wytwórczych i płatności transferowe z zagranicy netto.

N - są to odsetki od długu publicznego

Oblicz PKB

PKB = C + I + G + NX = 1200 + 400 + 300 - 100 = 1800

Oblicz oszczędności prywatne:

Sp = DR - C = 530 - 1200 = - 670

DR = Y - Td + B + V + N = 1800 - 400 + 200 + 30 + 100 - 1200 = 530

Zostało dodane N bo państwo zaciągając dług wypuszcza obligacje.

Oblicz oszczędności rządowe:

S_G = Td - N - B - G = 400 - 100 - 200 - 300= -200

Oblicz oszczędności reszty świata:

S_R = - (NX + V) = - (-100 + 30) = 70

Oblicz oszczędności całkowite:

S = 530 + (-200) + 70 = 400

I = S_R - gospodarka jest w stanie równowagi

PODMIOTY SEKTORA PUBLICZNEGO

Sektor publiczny - jest to segment gospodarki narodowej finansowany podatkami i opłatami pobieranymi przez władze publiczne. Jest to segment gospodarki składający się z instytucji publicznych i wykonujących, na zasadach niekomercyjnych, zadania państwa.

Sektor finansów publicznych można podzielić na 3 podsektory:

1. Sektor rządowy (państwowy, publiczny)

2. Sektor samorządowy

3. Sektor ubezpieczeń społecznych

Obszary (działy), które są wyłącznie lub prawe wyłącznie w gestii sektora publicznego:

• edukacja

• obronność narodowa

• służba zdrowia

• leśnictwo

• transport (łączność)

• ubezpieczenia społeczne

• wymiar sprawiedliwości

Podstawy prawne funkcjonowania sektora publicznego:

• najważniejszy akt prawny - Konstytucja; określa ona między innymi ogólne zasady gospodarki budżetowej, podstawy systemu dochodów publicznych, ustrój banku centralnego, a także ogranicza do 60% PKB dług publiczny;

• ustawy; najważniejsza ustawa o finansach publicznych - nazywana „konstytucją” finansów publicznych; inne ustawy, np. ustawa o dochodach JTS (jednostek samorządu terytorialnego), ustawy o samorządzie terytorialnym (inaczej o samorządzie gminnym), ustawa o samorządzie powiatowym, ustawa o samorządzie wojewódzkim

• rozporządzenia do tych ustaw

Podstawową jednostką sektora samorządowego w Polsce jest gmina. Celem funkcjonowania gminy jest możliwie najpełniejsze zaspokojenie potrzeb lokalnych mieszkańców.

Podział dochodów JST (źródła dochodów):

• dochody własne

• subwencje

• dotacje

• środki pochodzące z budżetu UE

• środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi.

Subwencje - są przyznawane z budżetu centralnego państwa według algorytmu (podstawową częścią jest subwencja oświatowa); nie mają określonego celu.

Dotacje - to takie środki przekazywane z budżetu centralnego (lub JST innego); są przyznawane na określony cel.

Dochody własne pochodzą głównie z podatków i opłat lokalnych oraz z udziałów w podatkach państwowych (PIT, CIT). To ta część, która uniezależnia JST od budżetu centralnego. JST może decydować na co te pieniądze przeznaczyć. Przyjmuje się, że JST, które posiadają 50% dochodu własnego są niezależne.

Budżet JST stanowi część uchwały budżetowej. Budżet jest rocznym planem dochodów i wydatków JST.

Zasady konstrukcji budżetu:

• zasada jedności - JST samodzielnie prowadzi gospodarkę budżetową na podstawie budżetu, który jest podstawą realizacji zadań przez tą jednostkę w ciągu roku;

• zasada jawności - gospodarka finansowa JST jest jawna;

• zasada uprzedniości - budżet powinien zostać uchwalony do końca roku budżetowego poprzedzającego rok, dla którego budżet jest uchwalany;

• zasada równowagi budżetowej - czyli wydatki nie mogą przekroczyć dochodów wraz z wpływami zwrotnymi (przychody)!

• zasada szczegółowości - budżet musi zostać ustalony i wykonywany zgodnie z przyjętymi działaniami, rozdziałami i paragrafami.

WSKAŹNIKI

1. Wskaźnik udziału wydatków inwestycyjnych (wydatki inwestycyjne/wydatki ogółem) - pokazuje jakie są wydatki na inwestycje - im wyższy tym lepszy.

2. Dochody własne w stosunku do wydatków budżetu (dochody własne/wydatki ogółem) - najlepiej 50% (JST samowystarczalna) - im większy tym lepiej.

3. Wskaźnik pokrycia wydatków z zakresu edukacji i oświaty częścią oświatową subwencji ogólnej (część oświatowa subwencji ogólnej/wydatki oświatowe) - wydatki na oświatę są większe jeżeli nie ma 100% (jeżeli nie ma 100% to ta część jest za mała na pokrycie wydatków na oświatę).

4. Wskaźnik samodzielności finansowej dochodowej (dochody własne - udział w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa/dochody ogółem) - largo dochody, im większy tym lepiej.

5. Wskaźnik zadłużenia do dochodów ogółem (łączna kwota długu/dochody ogółem) - może zadłużać się do 60%, jednostka nie działa dla zysku, powinna się zadłużać na inwestycje; trzeba porównać do dochodów własnych i wskaźnika udziału inwestycji.

8

Mikroekonomia

Makroekonomia

Ekonomia

Pozytywna

Normatywna

Ekonomia

Potrzeby bezpieczeństwa

Potrzeby fizjologiczne

Potrzeby szacunku
i uznania

Potrzeby afiliacji

Potrzeby
samorealizacji

!

Kapitał

finansowy:

- pieniądze,

- papiery wartościowe

rzeczowy:

- maszyny,

- budynki,

- surowce…

D

D'

Ilość [Q]

Cena [P]

P₁

A

B

P₂

Q₂

Q₁

Cena [P]

Ilość [Q]

Ilość [Q]

Cena [P]

Q₁

Q₂

P₂

P₁

P₂

P₁

P₁

D

P₂

Q₁

[P]

[Q]

Q₁

[P]

[Q]

Q₂

P₀

Q₁

Q₂

P₂

P₁

S

S”

50

S'

150

X

100

2

1

Q [kg]

P [zł/kg]

3

D

S

nadwyżka rynkowa

niedobór rynkowy

X

A

P₁

P₂

Q

[P]

[Q]

B

B

A

X

P₁

P₂

Q

[P]

[Q]

S

D

X

50

150

100

2

1

Q [kg]

P [zł/kg]

3

D

S

D

D₁

D₁

[P]

[Q]

S

[P]

[Q]

D

S₁

S

[P]

[Q]

S₁

D

S

[P]

[Q]

D₁

X

X₁

popyt doskonale elastyczny

popyt elastyczny

popyt nieelastyczny

popyt jednostkowy, proporcjonalny, neutralny

popyt doskonale nieelastyczny (sztywny)

1

0

dobra zwykłe

dobra luksusowe

dobra pierwszej potrzeby

Td

B

dobra niższego rzędu

1

0

S

C

G

Te

Gospodarstwo domowe

Państwo

Przedsiębiorstwo

PKB_CCP = C + J + G + Te = Y

RDO = Y - Td + B

PKB_CR = C + J + G + Te

---