Opracowanie rzeczowe dokumentów bibliotecznych

Wykład I 6.10

Literatura:

1. Bielicka L.A, Ścibor E.: Języki informacyjne. Rodzaje i zastosowanie w działalności informacyjnej, Warszawa 1982 (materiały szkoleniowe CINTE nr 25)

2. Bielicka L.A, Ścibor E.: Pomoce do nauczania przedmiotu (języki informacyjne), Warszawa 1983 (mat szk CINTE nr 32)

3. Bielicka L.A, Ścibor E.: Wprowadzenie do teorii języków informacyjnych, Warszawa 1981 (mat szk CINTE nr 21) [połączenie z pkt 1]

4. Chmielewska-Gorczyca E.: Zasady korzystania z BSO (Brought system of ordery), Zagadnienia informacji naukowej 1982 nr 2 s. 103-115

5. Czarnecka J.: Katalog przedmiotowy na podstawie opisów z „Przewodnika Bibliograficznego”, Warszawa 1997

6. Czerny A.I.: Wstęp do teorii wyszukiwania informacji, Warszawa 1978 (mat szk OINPAN)

7. Ćwiekowa j.: Opracowanie przedmiotowe piśmiennictwa. Problemy teoretyczne i metodyczne, Warszawa 1974 (mat szk ODINPAN)

8. Wiekowa J.: Opracowanie tematyczne piśmiennictwa, Warszawa 1988

9. Firlej-Buzon A.: Heurystyka- geneza oraz współczesne zastosowanie, ZIN 2003 nr 1, s.23-37

10. Głowacka t.: Katalogi rzeczowe. Wydanie 2, Warszawa 1975

11. Jabrzemska E, Ścibor E.: Zasady opracowywania i stosowania dziedzinowo-gałęziowych klasyfikacji tematycznych, Warszawa 1986 (SINTO materiały metodyczne nr 26)

12. Łysakowski A.: Katalog przedmiotowy cz.1 teoria. Wydanie 2, Warszawa 2002 (nauka- dydaktyka- praktyka nr 58)

13. Łysakowski A.: Katalog przedmiotowy. Podręcznik, Warszawa 1946

14. Piróg W.: Zagadnienia informacji i dokumentacji naukowej. Wydanie 2 zmienione, Warszawa 1977 [rozdział 4 s. 59-71]

15. Polska klasyfikacja tematyczna. Wersja IV, Warszawa 1996

16. Robowski J.: Języki deskryptorowe. Analiza porównawcza języków deskryptorowych i innych języków informacyjnych, Warszawa 1974 (Prace- studia- przyczynki nr 3)

17. Sadowska J.: Instrukcja te matowania i katalogu przedmiotowego, Warszawa 1991

18. Sadowska J., Turowska T.: Języki informacyjno-wyszukiwawcze, katalogi rzeczowe, Toruń 1990

19. Słownik encyklopedyczny informacji, języków i systemów informacyjno-wyszukiwawczych, opracowała Borzenna Bojar, Warszawa 2002 (nauka-dydaktyka-praktyka nr 56)

20. Sosińska-Kalata B.: Klasyfikacja, Warszawa 2002 (nauka-dydaktyka-praktyka nr 52)

21. Sosińska Kalata B.: Podręcznik UKD dla bibliotekarzy i pracowników informacji, Warszawa 1995 (nauka-dydaktyka-praktyka nr 15)!!!

22. Ścibor E.: Języki informacyjno-wyszukiwawcze. W: Poradnik pracownika informacji naukowej, technicznej i ekonomicznej, Warszawa 1977 s. 247-255

23. Ścibor E.: Języki informacyjne w warunkach postępującej informatyzacji procesów informacyjnych- kilka refleksji, ZIN 1994 nr 1-2 s.33-37?

24. Ścibor E.: Rozwój systemów klasyfikacji na tle rozwoju piśmiennictwa i działalności biblioteczno-dokumentacyjnej, Warszawa 1975 (Prace- studia- przyczynki nr 3)!!!

25. Ścibor E.: Trzydzieści pięć lat ewolucji- języki informacyjne w latach 1958-88, 1991 Rocznik Biblioteki Narodowej t 25 s.107-134

26. Ścibor e.: Wybrane zagadnienia teorii języków informacyjnych, Olsztyn 1999

27. Ścibor E., Tomasik-Beck J.: Metodyka budowy tezaurusów, Warszawa 1995 (Informacja naukowa nr 12)

Wykład II 13.10

Język informacyjno-wyszukiwawczy jest jednym z elementów systemu informacyjno-wyszukiwawczego (SIW).

SIW składa się z 4 części:

- aparat logiczno-semantyczny- języków informacyjno-wyszukiwawczych (1 lub 2) zasad indeksowania, kryterium wydawania dokumentów

- zbiór wyszukiwawczy- określone zbiory zaopatrzone w charakterystyki wyszukiwawcze, źródła informacji (książki, czasopisma, źródła pochodne itp.)

- środki techniczne- narzędzia, urządzenia niezbędne do opisu, zapisu dokumentu, do przechowywania dokumentów, charakterystyk wyszukiwawczych (katalogi, szafy, regały, biurka, reprografia, oprzyrządowanie komputerowe

- ludzie, środowisko systemu- osoby, które korzystają z danego systemu wyszukiwawczego, osoby, które obsługują SIW, indeksują dokumenty, wybierają najlepszą strategię wyszukiwawczą

Dokumenty, źródła mogą być charakteryzowane wg cech formalnych, najbardziej istotną rolę odgrywa ich charakterystyka treściowa??W tym celu z tytułu i treści dok wybieramy pewną przedmiot podawanych w danym dok. ilość wyrazów/wyrażeń/terminów, które są nazwami pojęć stanowiących. Te terminy nazywamy słowami kluczowymi a następnie przekształcamy je w wyrazy lub znaki sformalizowanego języka informacyjnego

język informacyjny- zwany też językiem Informacyjno-wyszukiwawczym to specjalistyczny j. sztuczny przeznaczony do odtwarzania podstawowej znaczeniowej treści dokumentów i zapytań informacyjnych w celu wyszukiwania ze zbioru dokumentów tylko tych, które odpowiadają na zapytanie informacyjne.

Wymagania JIW:

-jednoznaczny - każde pojęcie może być reprezentowane przez tylko 1 wyraz, każdy wyraz języka może wyrażać tylko 1 pojęcie, trzeba usunąć wszelką wieloznaczność wyrazów powodowaną przez synonimy, homonimy, antonimy. Z tym term wiąże się rozłączność- zakresy cząstkowe, na które podzielono całość tematyki JIW powinny się wzajemnie wyłączać, żaden element zakresu dzielonego nie może zawierać się w 2 różnych zakresach dzielonych.

- gramatyka JIW musi być zbudowanie ściśle formalnie, każdy wyraz lub wyrażenie JIW może zezwalać na tylko 1 interpretacje

- JIW powinien być wyczerpujący- wyrazy tego języka powinny obejmować cały zakres tematyki opracowywanego zbioru dokumentów

- ji powinien odznaczać się dużą siłą semantyczną- zdolnością do dokładnego i całkowitego odtwarzania istoty informacji zawartej w dokumencie, ji musi nadążać za rozwojem języka naturalnego a ponadto należy stworzyć przypisy określające wprowadzanie do ji nowych wyrazów tak aby ten rozwój był dynamiczny

- poszczególne wyrazy JIW powinny wykazać się dużą łączliwością- zdolnością tworzenia grup znaczeniowych (fraz i zwrotów)

- gramatyka JI musi zawierać przepisy składni- sposobu tworzenia wyrażeń znaczeniowych z poszczególnych wyrazów języka informacyjnego

- JI powinien przedstawiać relacje, które zachodzą pomiędzy poszczególnymi wyrazami (hierarchia, pokrewieństwo, nadrzędność itd.)

- pożądaną cechą JI jest możliwość sformalizowania tłumaczenia z j. Nat na ji i na odwrót jak również stwierdzenie semantycznej równoważności 2 wyrażeń na podstawie ji

- JI nie powinien zawierać elementów uwzględniających tylko 1 autora lub tylko 1 użytkownika informacji

Wyrażenie treści dok za pomocą wyrazów lub znaków ji nazywamy tworzeniem charakterystyki wyszukiwawczej.

Wyrażenie w ten sam sposób treści zapytań informacyjnych określamy jako tworzenie instrukcji wyszukiwawczej.

Tworzenie charakterystyki lub instrukcji wyszukiwawczych za pomocą symboli cyfrowych, literowych, cyfrowo-literowych zaczerpniętych z tablic klasyfikacji nazywamy klasyfikowaniem. Tworzenie charakterystyk lub instrukcji wyszukiwawczych za pomocą języka naturalnego zaczerpniętych ze słowników takich jak tezaurusy nazywamy indeksowaniem.

Wyszukiwanie informacji polega na porównaniu inst. wyszukiwawczej z charakterystyką wyszukiwawczą dokumentów znajdujących się w danym zbiorze. Aby wyszukiwanie informacji mogło być prowadzone instrukcja wyszukiwawcza musi być wyrażona w tym samym JIW w jakim zostały wyrażone porównywane z nią charakterystyki wyszukiwawcze

Wydanie użytkownikom dok, które nie zawierają poszukiwanych przez nich informacji (nie odpowiadają na zapytania informacyjne) nazywamy szumem informacyjnym. W przypadku nie wydania niektórych dok ze zbioru, mimo że zawierają one poszukiwanie przez użytkownika informacje (odpowiadają na zapytanie informacyjne czytelnika) mamy do czynienia z ciszą informacyjną.

Dokument relewantny- dokument, którego główny temat, przedmiot w całości odpowiada zapytaniu.

Cechy zbieżności znaczeniowej 2 lub więcej dok nazywamy relewantnością.

Określenie, że dokument jest relewantny nie oznacza, że jest odpowiedni dla użytkownika

Cecha odpowiedniości dokument w stosunku do potrzeby informacyjnej nazywana jest trafnością/ pertynentnością a posiadające te cechy dokumenty nazywamy trafnymi, pertynentnymi.

Pojęcia relewantności i pertynentność nie są ekwiwalentne i przecinają się, ale się nie pokrywają. W zbiorze wyszukiwawczym może znaleźć się więcej niż 1 podzbiór trafnych, pertynentnych dokumentów, natomiast tylko 1 podzbiór dokumentów relewantnych.

Użytkownik ustala czy dokument jest dla niego pertynentny.

Rozróżnia się 2 rodzaje relewantności: znaczeniową i formalną.

W przypadku, kiedy treść dokumentu odpowiada treści zapytania informacyjnego występuje relatywność znaczeniowa, a w przepadku, gdy charakterystyka wyszukiwawcza dokumentu odpowiada instrukcji wyszukiwawczej występuje relewantność formalna.

Wykład III 20.10

Typologia Czernego

Podzielił JIW na:

1. Języki prekoordynowane

• Klasyfikacje wyliczające (monohierarchiczne)

• Hierarchiczne

• Alfabetyczno-przedmiotowe

• Fasetowe (polihierarchiczne)

2. Postkoordynowane

• Języki deskryptorowe

• Kody semantyczne

• Języki syntagmatyczne

3. Języki cytowań (odsyłaczy bibliograficznych)

Języki IW prekoordynowane- typ JIW, których podstawowy zasób leksykalny stanowią nazwy klas złożonych zbudowanych przed indeksowaniem lub w procesie indeksowania danych dokumentów, czyli tekstów. JIW postkoordynowane to typ JIW charakteryzujących się tym, że przy ich stosowaniu charakterystyki wyszukiwawcze i instrukcje wyszukiwawcze tworzy się z nazw klas prostych poprzez przecięcie (iloczyn logiczny) w procesie indeksowania i wyszukiwania informacji.

1. Klasyfikacje bibliograficzno-biblioteczne

• Monohierarchiczne (wyliczające

• Polihierarchiczne (fasetowe)

2. Języki haseł przedmiotowych

3. Języki deskryptorowe

Pojęcie klasyfikacji monohierarchicznej/wyliczającej/liniowej/jednozrębowej pokrywa się z tradycyjnym określeniem klasyfikacji. W systemach monohierarchicznych hasła mające jedną wspólną cechę dzieli się na podstawie tej cechy na mniejsze klasy, które można podzielić na jeszcze mniejsze.??

W typowej klasyfikacje monohierarchiczne wszystkie klasy wywodzą się od jednaj klasy naczelnej. Wszystkie klasy wchodzące w skład danej klasy monohierarchicznej są wyliczone w tablicy klasyfikacyjnej i mogą być uporządkowane liniowo. Schemat klasy monohierarchicznej ma charakter schematu płaskiego, dwuwymiarowego ukazującego poszczególne hasła w jednym tylko aspekcie.

Klasyfikacje mono są oparte na zasadzie prekoordynacji, tzn. pełne hasła (symbole i odpowiedniki słowne) są opracowane w momencie budowy lub rewizji danej klasyfikacji. Przy klasyfikowaniu stosowane są w niezmienionej postaci.

Najważniejszą zaletą klas mono jest łatwość posługiwania się nimi, klasyfikowanie jest proste, polega na odszukiwaniu odpowiednich haseł w tablicach i może być dokonywane przez klasyfikatora o niskich klasyfikacjach.

Poważną wadą jest brak tzw. Gościnności, czyli wprowadzanie nowych symboli jest trudne do przeprowadzenia, zwłaszcza, gdy nowe hasło/symbol trzeba wprowadzić w środek układu hierarchicznego. Trudności tej zapobiega się pozostawiając w celu umożliwienia rozbudowy wolne miejsca na różnych szczeblach hierarchii.

Do typowych klasyfikacji monohierarchicznych należy zaliczyć KDD opracowaną w 1876 przez Deweya (1851-1931), o popularności tej klasyfikacji zadecydowało klasyfikowanie dziesiętne umożliwiające rozbudowę w głąb główne symbole dziesiętne, oddające związki hierarchiczne między klasami, rozbudowa w szerz jest ograniczona przez samą zasadę podziału dziesiętnego, tzn., że każdą klasę nadrzędną można podzielić tylko na 10 klas pochodnych. Duża zaletą tego znakowania jest jego jednorodny, cyfrowy charakter, stosuje się tutaj tylko cyfry arabskie. Schemat podstawowych klas KDD jest oparty klasyfikacji nauk F. Bacona.

000 dzieła treści ogólnej

010 bibliografia

020 bibliotekoznawstwo

030 encyklopedie ogólne

040 zbiory prac

050 czasopisma treści ogólne

060 stowarzyszenia

070 dzienniki, dziennikarstwo080 dzieła zbiorowe

090 rękopisy, dzieła rzadkie

100 filozofia

200 religia

300 nauki społeczne

itd.

KDD jest stosowana głównie w USA i Wielkiej Brytanii. Uważa się, że 90% bibliotek w tych krajach używa KDD. Stosowana także była w Polsce

Klasyfikacja rozciągliwa Cuttera- została opracowana w ostatnim ćwierćwieczu XIX, porządek dyscyplin został oparty na zasadzie ewolucyjnego rozwoju przyrody a szczególną właściwością klasyfikacji jest opracowanie przez Cuttera sześciu wariantów tablic klasyfikacyjnych. Poszczególne warianty różniące się szczegółowością podziału klas głównych są przeznaczone dla bibliotek o różnej wielkości księgozbiorów. Cutter zastosował logiczna znakowanie literowe, czyli duże i małe litery alfabetu łacińskiego.

A schemat klas przedstawia się następująco:

A dzieła treści ogólne

B filozofia

Br religia

C chrześcijaństwo i judaizm

H nauki społeczne

Hc ekonomika, ekonomia społeczna

L nauki i sztuki

Lb matematyka

Lo chemia

Tablice poddziałów wspólnych formy i miejsca- oba są wyrażane za pomocą cyfr arabskich, poddziały formy są oddzielone od symbolu głównego za pomocą „.” z poddziały miejsca przyłącza się do Sym główne

Zp biblioteki

Zp.7 czasopisma dotyczące bibliotek publicznych

F historia

F45 historia Wielkiej Brytanii

Jest stosowana w dużych bibliotekach w USA

Klasyfikacja Królewskiej Biblioteki w Halle/ system Hartwiga/ schemat katalogu realnego- powstała w 1888- układ działów

A księgoznawstwo i dzieł ogólne

B językoznawstwo

C filozofia klasyczna

U medycyna

Nie są stosowane poddziały wspólne.

Klasyfikacja Biblioteki Kongresu- oparta częściowo na schematach Cuttera i częściowo na schemacie Deweya, od 1901 są wydawane tablice, kierowano się względami praktycznymi dostosowując szczegółowość rozbudowy poszczególnych działów...

A dzieła ogólne, poligrafia

AZ ogólna historia oświaty

C Historia, nauki pomocnicze

Z bibliografia

Z4-8 historia książki i jej produkcji

W Klasyfikacji Biblioteki Kon zastosowano mieszane znakowanie literowo-cyfrowe, najpierw 2 lub 1 duże litery alfabetu łacińskiego a następnie numerowanie

Cechą szczególną jest brak wyodrębnionych poddziałów wspólnych, które mogłyby być stosowane w ramach całego systemu. W Obrębie poszczególnych klas istnieją wprawdzie poddziały pomocnicze m. In. geograficzne, nie są jednak ujednolicone w skali całego systemu. Klasyfikacja ta jest szeroko rozpowszechniona w krajach anglojęzycznych.

Klasyfikacja przedmiotowa J.D. Browna- schemat klasyfikacji przedmiotowej (wydany w 1906) opiera się na ewolucyjnym rozwoju świata, czyli że najpierw istniały materia i siła, potem powstało życie, życie stworzyło myśl, która zaczęła rejestrować przejawy życia, tworząc dokumentację.

Układ działów głównych:

A generalia (dzieła informacyjne, wychowanie, logika, matematyka)

B-D- nauki fizyczne

E-F nauki biologiczne

I biologia ekonomiczna

J-K filozofia, religia

L nauki społeczne i polityczne (prawo, handel)

N językoznawstwo, literatura

M rodzaje literackie

O-W historia, geografia

X biografia

Odpowiadają:

B-D odpowiadają materii

E-I życiu

J-L myśli

M-X dokumentacji

Cechą szczególną systemu Browna jest skupienie w jednym miejscu tematów bez względu na ich ujęcie, różni się od JHP tym, że operuje schematem działów i poddziałów, podczas gdy w katalogu haseł przed poszczególne działy wymienione są w kolejności alfabetycznej.

Klas Browna stanowi systematykę tematów a nie ujęć i jest formą pośrednią między klasyfikacją hierarchiczną a JHP.

W klas Browna zastosowano szeroko rozbudowane tablice pomocnicze, a podane w nich określenia SA oznaczone cyframi, które poprzedza „.”.

.0 generalia

.1 bibliografia

.2 encyklopedie, słowniki

C050.2 słowniki i encyklopedie zakresu elektrotechniki

System ten jest mało rozpowszechniony, stosowany głównie w Anglii.

LP	Okres czasu	Etap rozwoju systemów klasyfikacji (typy systemów przeważające w danym okresie)	Główne czynniki środowiskowe (warunkujące rozwój systemów klasyfikacji)
1	Do 1876	Katalog działowy z tendencją do przekształcania się w systematyczny, mało szczegółowe i stosowane na małą skalę monohierarchiczne (wyliczające)	Piśmiennictwo mało rozwinięte pod względem ilościowym, stosunkowo niewielki księgozbiory, elitarny przeważnie charakter bibliotek i czytelnictwa, gromadzenie zbiorów, jako podstawowa funkcja bibliotek
2	1876-1905	Uniwersalne klasyfikacje monohierarchiczne	Rewolucja przemysłowa, burzliwy rozwój nauki i techniki, znaczny wzrost zbiorów w bibliotekach naukowych, rozwój bibliotekarstwa powszechnego, upowszechnianie się czytelnictwa, przesunięcie punktu ciężkości z gromadzenia na udostępnianie zbiorów, ukształtowanie się bibliotekarstwa jako zawodu
3	1905-1950	Klasyfikacje monohierarchiczne z szeroko rozbudowanymi poddziałami wspólnymi. Klasyfikacje fasetowe (Polihierarchiczne)	Druga rewolucja naukowa (I miała miejsce w XVII wieku), postępująca specjalizacja wiedzy („analityczny kierunek rozwoju nauki”), nacisk na udostępnianie i rozpowszechnianie najnowszych wyników badań, przeniesienie się punktu ciężkości z książek („makromyśl”) na artykuły z czasopism („mikromyśl”), powstanie i rozwój działalności dokumentacyjno-informacyjnej, rozwój ośrodków informacji i bibliotek specjalnych
4	1950-	Języki informacyjne oparte na indeksowaniu współrzędnym, dalszy rozwój klasyfikacji fasetowej, sformalizowane, skomplikowane języki informacyjne, przystosowanie języków informacyjnych do automatycznego przetwarzania informacji	Rewolucja naukowo-techniczna, rozwój „kierunku syntetycznego” w nauce (integracja pozioma badań naukowych), „eksplozja piśmiennictwa”, informacja naukowa jako integralna część badań naukowych, rozwój informatyki, mechanizacja i automatyzacja procesów informacyjnych, zainteresowanie rządów sprawami informacji, rozwój informacji naukowej jako dyscypliny wiedzy

Wykład IV 27.10

Klasyfikacja bibliograficzna Blissa - opublikowana w 1939, opracowana na klasyfikacji nauk autora. Ujęcie każdej dziedziny nauki w 4 aspektach:

1. Filozofia danej nauki

2. Sama nauka

3. Historia nauki

4. Praktyczne zastosowanie danej nauki

Odstępstwa od struktury są większe niż w innych klasyfikacjach. Zastosował szeroki zakres poddziałów wspólnych. Stosowana głównie w krajach anglosaskich.

Radziecka klasyfikacja biblioteczno-bibliograficzna - oparta o klasyfikację marksistowską, od 1960 zaczęto regularnie wydawać zeszyty. Jest klasyfikacją w zasadzie monohierarchiczną, ma rozbudowane poddziały wspólne. Zastosowano mieszane znakowanie literowo-cyfrowe. Działy główne oznaczono dużymi lit alfabetu rosyjskiego, dalszego podziału dokonuje się za pomocą cyfrowego znakowania dziesiętnego.

Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna - 1905, charakter pośredni między klasyfikacjami monohierarchicznymi i polihierarchicznymi. Do podstawowego szkieletu hierarchicznego, którymi są tablice główne, zaczerpnięte z KDD dodano poddziały wspólne miejsca, czasu, punktu widzenia (nie uwzględniany od 2007), grupy etnicznej i narodowości, formy i języka dokumentu, poddziały analityczne. Dzięki zastosowaniu poddziałów wspólnych Możliwe stało się wydzielenie w UKD 4 kategorii dotyczących treści dok: temat ogólny, miejsce, czas, grupa etniczna i narodowość. Dzięki zastosowaniu poddziałów analitycznych wyodrębniono w ramach poszczególnych działów UKD szereg innych kategorii np. pomiar, regulacja, kontrola itp. inną cechę zbliżającą UKD do struktury klasyfikacji polihierarchicznej, jest możliwość zestawienia symboli za pomocą wskaźników łączenia: + (i), / (od-do), oraz wskaźnika stosunku relacji „:”. Właściwości te pozwalają na podniesienie efektywności UKD do poziomu efektywności nowoczesnych języków informacyjnych.

Polihierarchiczne (fasetowe)

Vicke - w klasyfikacji fasetowej wyodrębnione i ustalone terminy stosowane do opisu rzeczowego dokumentu dzieli się najpierw na jednorodne dziedziny, a w ramach każdej dziedziny wyodrębnia się fasety, czyli grupy terminów odpowiadających jakiejś wspólnej charakterystyce. W obrębie poszczególnych faset terminy mogą być uporządkowane hierarchicznie. Wybór takich a nie innych charakterystyk i wyodrębnienie na jej podstawie faset podyktowane jest najczęściej przydatnością dla danej dziedziny. W klas fas symbole dla zagadnienia (pojęcia) złożonego tworzy się przez zestawienie symboli wyrażających pojęcia elementarne (proste), elementami składowymi danego pojęcia złożonego. Symbole te czerpie się z poszczególnych faset. Kolejność występowania w symbolu złożonym symboli elementarnych zaczerpniętych z poszczególnych faset jest taka sama jak kolejność wyliczania faset, tzn., że element wyciągnięty z fasety A musi wyprzedzać element fasety B. poszczególne fasety mogą być przyporządkowane kategorią podstawowym, można je określić jako pojęcia bardzo ogólne (wyrażające podstawowe aspekty rzeczywistości) do których dadzą się sprowadzić pojęcia mniej ogólne. Kategoriami mogą być takie pojęcia jak: czas, procesy, materiał, miejsce działania itp. faseta jest pojęciem bezpośrednio węższym od kategorii. Do kategorii działanie fasetami są pojęcia: obróbka, leczenie.

Klasyfikacja dwukropkowa Ranganathana- opublikowana w 1933, wybitnego hinduskiego bibliotekarza. Układ klas głównych oparty jest na ewolucyjnym porządku nauk (od przyrodniczych do społecznych).

Z- generalia

1 wiedza ogólnie

2 bibliotekoznawstwo

A nauki przyrodnicze

AZ nauki matematyczne

B matematyka

BZ nauki fizyczne

Zastosowano znakowanie mieszane (cyfry, litery łacińskie i greckie). Wyodrębnił 5 tzw. kategorii ogólnych będących czymś w rodzaju podstawowych aspektów, pod którymi można rozpatrywać całą rzeczywistość.

1. Osobowość (rzecz lub indywiduum)

2. Materia

3. Energia

4. Przestrzeń

5. Czas

Książka o budownictwie domów drewnianych na podhalu w XIX wieku zostanie w myśl tej klasyfikacji scharakteryzowana za pomocą 5 pojęć: domy- rzecz, drewno- materia, budowanie- energia, podhale- przestrzeń, wiek XIX- czas.

Każdej z faset wyodrębnionych w ramach tematów głównych klasyfikacji dwukrokowych została przyporządkowana jedna z kategorii podstawowych, przy czym kilka faset wydzielonych w ramach jednego tematu może należeć do jednej kategorii. Kolejność symboli elementarnych (izobat) zaczerpniętych z poszczególnych faset ustala tzw. formuła fasetowa. W porównaniu z klasyfikacjami mono cechuje łatwość rozbudowy oraz mniejsza objętość tablic, czyli oszczędność symboli. Ta klasyfikacja zdobyła dość dużą popularność w wielkiej Brytanii.

CRG - opracowanie w 1969 tezaurofasetu, tezaurus pełni rolę indeksu do tablic klasyfikacji.

Wykład V 3.11

Język haseł przedmiotowych - w systemach przedmiotowych tematy są w porządku alf, tematami są słowa, zdania zaczerpnięte z języka naturalnego oznaczające przedmioty i pojęcia z danej gałęzi nauki lub dziedziny działalności praktycznej. Tematy mogą być jedno lub wielowyrazowe np. silniki, handel, silniki spalinowe. W tym języku tematy uzupełniane są określnikami np. budownictwo - materiały, polska - historia - 17 wiek.

Słownik systemu przedmiotowego- słownik tematów i określników.

Słownik kartotekowy - wprowadza się poszczególne tematy z określnikami, jeśli trzeba.

Słowniki w postaci książki muszą być uzupełniane

S. Konopko: Słownik haseł z dziedziny medycyny i nauk pokrewnych opracował Stanisław Konopka, (1954-56 wydanie I - 41 tys. haseł, 61-63 [2 wydanie] 61350 haseł, wydanie 3 [1966] ok. 66 tys. haseł)

Rozróżnia się następujące rodzaje tematów:

• Przedmiotowe - nazwy różnych przedmiotów, rzeczy lub pojęć jednostkowych np. samochody, ssaki, ambicja, silniki itp.

• Klasowe - nazwy dziedzin np. rolnictwo, psychologia, mechanika, bibliologia

• Formalne - nazwy form piśmienniczych dzieł literackich oraz innych prac wyróżniających się jakąś szczególną formą np. poezja, encyklopedia, publicystyka

Określniki służą do zawężenia zakresu tematu przez wskazanie jego drugorzędnych szczegółów i tworzenie bardziej szczegółowych grup zagadnień w ramach poszczególnych tematów. Określniki stanowią wtórny element opisu przedmiotowego, a łącznie z tematami tworzą hasła przedmiotowe. Mogą występować w formie określeń przydawkowych np. budownictwo miejskie, samochody osobowe; lub w postaci rzeczownika w mianowniku oddzielonego od tematu myślnikiem np. astronomia - historia, mechanika - poradnik.

W haśle przedmiotowym może występować kilka określników np. literatura polska - historia - 17 wiek.

Zalety i wady systemów przedmiotowych:

Zalety:

• Układ przedmiotowy oparty na alfabecie jest łatwiejszy od układu systematycznego, jest zrozumiały dla każdego, można z niego korzystać bez specjalnego przygotowania

• Do zestawienia katalogu lub indeksu przedmiotowego nie są potrzebne jakieś spec środki

• Wyszukiwanie informacji może być zastosowane bez specjalnych środków, mechanizmów

• Łatwiej jest wprowadzać nowe tematy do systemów przedmiotowych niż do schematów klasyfikacji

Wady:

• W przeciwieństwie do klasyfikacji, które operują symboliką przyjętą na całym świecie, systemy przedmiotowe jako oparte na języku naturalnym nie mogą mieć charakteru międzynarodowego

• Wprowadzanie synonimów i wyrazów bliskoznacznych do słownika systemu przedmiotowego wymaga sporządzania znacznej liczby odsyłaczy, co komplikuje strukturę katalogu lub indeksu przedmiotowego

• Słowniki systemów przedmiotowych wymagają większej kontroli słownictwa niż tablice klasyfikacji

1928 - Łysakowski założył katalog przedmiotowy

1947 - katalog przedmiotowy biblioteki UŁ

Główna Biblioteka Lekarska

Podział tematów przedmiotowych:

• Ogólne

• Jednostkowe

• Osobowe (książka o kimś)

• Rzeczowe

• Organizacje, instytucje

• Wydarzenia historyczne

• Dzieła anonimowe

• Geograficzne, topograficzne (książka o Rosji, Afryce, o rzece [np. Wisła, rzeka/ Wisła, miejscowość], itp.)

Określniki:

• Ogólne

• Rzeczowe

• Klasowe

• Formalne

• Szczegółowe

• Jednostkowe

• Gatunkowe, językowe

• Lokalizujące

• Chronologiczne

• Geograficzne (kontynenty, kraje, nie mogą być nazwy topograficzne)

Odsyłacze:

• Całkowite

• Uzupełniające

• Porównawcze

• Systematyczne

• Orientacyjne

Wykład VI 10.11

Języki deskryptorowe- oparte na metodzie indeksowania współrzędnego, polega na wyrażeniu przedmiotu dokumentu lub prośby o informację za pomocą zestawu słów kluczowych, które w sposób jawny lub ukryty znajdują się w indeksowanym tekście. Dany dok zostanie wyszukany, jeśli jego opis rzeczowy zawiera wszystkie słowa kluczowe, za pomocą, którego została scharakteryzowana prośba o inf. W systemach tradycyjnych nawet w przypadku przydzielenia dok szeregu haseł wyszukiwanie jest dokonywane oddzielnie wg każdego z haseł. W systemie deskryptorowym do wyszukiwania dokumentów używamy łącznie wszystkich słów kluczowych, za pomocą, których została sformułowana prośba o informację, stąd potrzeba mechanizmu koordynującego przy wyszukiwaniu, a rolę takiego mech spełniały kiedyś karty przezierne i unitermowe oraz pamięć komputerowa.

Kartoteka inwersyjna - kodowany numer dokumentów

Karty przezierne -

Karty unitermowe -

Aby wyszukiwanie informacji oparte o zasadę indeksowania współrzędnego było efektywne należy:

1. Usunąć synonimię używanych słów,

2. Usunąć słowa kluczowe stos do ind WSP dok i próśb o informacji wybranych z podstawowego zasobu słów danego języka naturalnego nazywamy po usunięciu synonimii i wieloznaczności deskryptorami.

3. Usunąć słowa kluczowe wprowadzone do tezaurusa, lecz niedozwolone do indeksowania i reprezentowane przez odpowiednie deskryptory, nazywamy terminami zakazanymi, skryptorami.

4. Zbudowanie specjalnych słowników, tablic lub schematów, w których były by wyjaśnione najważniejsze związki paradygmatyczne między dekor

Związki paradygmatyczne - związki między słowami, które oparte są na istnieniu takich lub innych związków między pojęciami wyrażonymi za pomocą tych słów. Do związków paradygmatycznych nie zalicza się homonimii i synonimii, ale zalicza się relacja: podporządkowania, podobieństwo, rodzaj/gatunek, przyczyna-skutek, część-całość (i na odwrót)

Opracowanie gramatyki, która pozwoliłaby na tworzenie charakterystyki wyszukiwawczej dokumentu, nie tylko zwykłą koordynację terminów, ale i związki syntagmatyczne zachodzące między tymi terminami

Relatywność syntetyczna - liniowe relacje logiczne zachodzące między wyrazami w tekście i łączące te wyrazy w zestawienia słowne i zdania (wyrażenia)

Aby zapobiec błędnym połączeniem deskryptorów i zmniejszyć szum informacyjny stosuje się opow. Środki gramatyczne: wskaźniki roli i wskaźniki więzi

Wskaźniki roli - specjalne symbole dołączone do deskryptora w celu zmniejszenia zakresu/pojęcia oznaczanego za pomocą tego deskryptoru. Ma przedstawiać rolę jaką pełni dany deskryptor w konkretnym tekście

1. Produkt wyjściowy, surowiec

2. Główny, uboczny, towarzyszący produkt reakcji chemicznej lub operacji produkcyjnej

3. Składnik niepożądany

4-5…

0. Dane bibliograficzne

Etylen 2- dok tak oznaczony dotyczy etylenu jako produktu reakcji

Ropa naftowa 1 - ropa naftowa jako surowiec

Wskaźniki więzi - symbole dołączone do deskryptorów wchodzących w skład charakterystyki wyszukiwanego dokumentu w celu zaznaczenia związku znaczeniowego zachodzącego między poszczególnymi deskryptorami

Np. dok, który dotyczy pokrycia rur miedzianych ołowiem otrzymamy charakterystykę wyszukiwawczą: Ołów pokrycie miedź rury

Przy takim sformułowaniu charakterystyki wyszukiwawczej taki dokument zostanie także wyszukamy w przypadku rur ołowianych

Wskazując, że ołów ma związki z pokryciami a miedź z rurami otrzymamy: ołów R1, pokrycie R1, miedź R2, rury R2

Do środków gramatyki należy także tzw. ważenie deskryptorów (wskaźniki wagi). Wiadomo ze poszczególne deskryptory w różnym stopniu wyrażają treść danego dokumentu

Waga określenie zastosowanie

8/8 temat główny termin wybitnie specyficzny i pokrywający się całkowicie

z głównym tematem dokumentu

7/8 temat główny termin specyficzny pokrywający się z większą częścią

głównego tematu dokumentu

6/8 temat bardziej rodzajowy termin zbyt szeroki, pokrywający się z tematem

głównym

(…)

3/8 temat drugorzędny obejmuje terminy związki z wynikami doświadczeń,

metodami pośrednimi, możliwymi zastosowaniami itp.

(…)

Wprowadzanie środków gramatycznych bardzo komplikuje procedurę indeksowania i wyszukiwania oraz znacznie powiększa koszty, jest opłacalne tylko wtedy kiedy zbiór liczy więcej niż 30 tysięcy poz.

Główną zaletą języków deskryptorowych wyszukiwanie wg dowolnego, nie założonego z góry zestawu charakterystyk

Przy zastosowaniu języków deskryptorowych w praktyce stosuje się większą głębokość indeksowania niż w innych systemach tradycyjnych

Poszczególne systemy deskryptorowe różnią się stopniem kontroli słownictwa. W niektórych usunięto tylko synonimię i wieloznaczność, w innych istnieją również odsyłacze wyrażające relacje paradygmatyczne między deskryptorami, przy czym ilość typów odsyłaczy i ich budowa jest różna w poszczególnych systemach, oraz gramatyką. Istnieją systemy bez gramatyki, z gramatyką, przy czym w różnych systemach wprowadzono różne środki gramatyczne.

Najprostszym systemem deskryptorowym jest system unitermów opracowany w 19.. przez M. Taube, jako unitem określa się słowo kluczowe (najczęściej jednowyrazowe), które może być zaopatrzone w uwagę usuwającą synonimię i homonimię. W systemie unitem nie stosuje się żadnych uwag i odsyłaczy określających związki paradygmatyczne między poszczególnymi unitermami. Wszystkie unitermy posiadają jednakowa rangę hierarchiczną, tzn. żaden nie jest hierarchicznie nadrzędnie i podrzędny w stosunku do innego unitermu. W systemie unitermów dopuszcza się słowa kluczowe złożone (z kilku wyrazów) tylko pod warunkiem... Zasada ta pozwala znacznie skrócić objętość słownika w systemu uniterm.

System unitermów jest realizowany za pomocą kartoteki inwersyjnej złożonej z kart typu unitem

Karta unitermowa

0	1	2	3	4	5	6	7	8	9
20 30 40 (cyfry które kończą się na 0)	Kończące się na 1 itd.	22 32 42 52 62 72 82 92 102...	33 43 53 63 73…	44 54 64 74 84 94…	55 65 75 85 95 105 115…	66 76 86 96 106 116 126…	77 87 97 107 117 127…	88 98 108 118 128…	99 109 119 129 139…

Ważną cechą systemu unitermów jest to, że słownik danego systemu jest formułowany w toku użytkowania systemu.

Poddział wspólny języka jest na ostatniej pozycji

Standardowy porządek poddziału wspólnego formy: na pozycji przedostatniej

Poddziały wspólne miejsca umieszcza się na 4 pozycji od końca

Poddziały wspólne rasy, narodowości i grupy etniczne są 5 od końca (= )

Poddziały wspólne czasu „ „

Poddziały wspólne z kreską -03, -05, umieszcza się przed poddziałami wspólnymi miejsca lub grup etnicznych

A/Z po ostatnim symbolu

Wykład VII 17.11

W celu zwiększenia kompletności wyszukiwania konieczne jest ustanowienie relacji między deskryptorami wchodzącymi w skład charakterystyki wyszukiwawczej danego dokumentu a innymi deskryptorami powiązanymi z nimi znaczeniowo. Z powyższego wynika konieczność zbudowania normatywnego słownika deskryptorów, w którym byłyby wyrażone ważniejsze związki znaczeniowe pomiędzy deskryptorami.

Słownik taki powinien spełniać następujące funkcja:

1. Umożliwiać przekład charakterystyk wyszukiwawczych i próśb o informację z języka naturalnego na język systemu deskryptorowego (dzieje się tak przez zastąpienie słów kluczowych zastosowanych do scharakteryzowania dok lub prośby o informację odpowiednimi deskryptorami

2. Zapewnić możliwość odszukania deskryptorów powiązanych znaczeniowo z danym deskryptorem zastosowanym do wyszukiwania informacji

Do tych celów służą normatywne słowniki pojęć, czyli tezaurusy.

Wskazane jest, aby tezaurus składał się z 2 najważniejszych części:

• Alfabetycznej będącej alfabetycznym wykazem deskryptorów, oraz terminów zakazanych z odpowiednimi…

• Systematycznej- zbioru deskryptorów uporządkowanych w grupy i podgrupy tematyczne (w części systematycznej uwzględnia się tylko deskryptory), grupy tematyczne są określane jako pola deskryptorów

Z punktu widzenia sposobu gromadzenia i przeznaczenia tezaurusów można wyróżnić tezaurusy:

• Teoretyczne - niezwiązane z żadnym konkretnym zbiorem dok

• Empiryczne - tworzone dla potrzeb konkretnego ośrodka lub biblioteki lub dla sieci ośrodków

Ze względu na liczbę języków wyróżniamy tezaurusy:

• Jednojęzyczne

• Wielojęzyczne

Tezaurusy ze względu na ich strukturę:

• Alfabetyczne proste - mają char bardzo zbliżony do słowników haseł przedmiotowych. Wprowadza się jedynie odsyłacz „zob.” lub „używaj” kierujący od skryptora do deskryptora oraz „zob. też”

• Alfabetyczne rozbudowane (alfabetyczno-hierarchiczne) - wprowadza się odsyłacze U (używaj) kierujące od askryptorów do odpowiedniego deskryptorów i będące ich odwrotnością NU (nie używaj) wskazujące askryptory, zamiast których stosowany jest dany deskryptor. Stosuje się także SD -szerszy deskryptor, WD- węższy, wskazujące relacje hierarchiczne nadrzędności i podrzędności, oraz odsyłacze KD - kojarzeniowy deskryptor, ukazujące relacje niehierarchiczne (całość-część, skutek-przyczyna, przedmiot-zastosowanie)

• Alfabetyczno-systematyczne - oprócz części alfabetyczno-hierarchicznej mają także część systematyczną, która ułatwia kontrolę słownictwa oraz pozwala użytkownikowi łatwo odszukać pole pojęciowe i poziom szczegółowości interesującego go zagadnienia. W części systematycznej uwzględnia się tylko deskryptory. W niektórych tezaurusach część systematyczna przedstawiona jest graficznie np. za pomocą wykresów strzałkowych lub kołowych ukazujących zależności hierarchiczne między deskryptorami. Niekiedy część systematyczna ma strukturę fasetową, która polega na uporządkowaniu deskryptorów wg kategorii i faset.

Są 2 metody budowy tezaurusów:

• Indukcyjna - polega na gromadzeniu słów kluczowych w drodze indeksowania dokumentów wchodzących w skład zbioru, dla którego buduje się dany tezaurus

• Dedukcyjna - polega na wybieraniu słów kluczowych z katalogów, indeksów przedmiotowych, tablic klasyfikacji, słowników terminologicznych, norm terminologicznych, dopiero wtedy po zebraniu i uporządkowaniu słów kluczowych ustala się deskryptory na drodze eliminacji np. synonimów (np. dźwig [d] i winda [a])

Tezaurus zagadnień wspólnych

Wykład VIII 25.11

8.12

Woźniak Jadwiga, Katalog przedmiotowy-istota i wartość. W: Społeczeństwo informacyjne i jego technologie. Praca zbiorowa pod red Barbary Sosińskiej-Kalaty i Katarzyny Materskiej i Wiesława Glińskiego, Warszawa 2004, s.93-107

Klasyfikacje tematyczne

Od kilkunastu lat obserwuje się kryzys uniwersalnej klasyfikacji dokumentów, systemów biblioteczno-bibliograficznych o zakresie uniwersalnym, mających w założeniu obejmować wszystkie dziedziny nauki i praktycznej działalności człowieka.

Wyszukiwanie szczegółowych informacji na potrzeby użytkowników odbywa się coraz częściej przy użyciu specjalistycznych języków, zwłaszcza klasyfikacji specjalnych i języków deskryptorowych.

W ciągu ostatnich kilkunastu lat rozwija się w zasadzie tylko jeden z rodzajów klasyfikacji uniwersalnych obejmujący klasyfikacje przeznaczone głównie do porządkowania czasopism abstraktowych o zakresie uniwersalnym lub interdyscyplinarnym. Klasyfikacje te mogą również służyć do zarządzania systemami i sieciami informacyjnymi np. do określania zakresów tematycznych zbiorów, lub systemów informacyjnych, ale dla konkretnych grup użytkowników. Często są wykorzystywane jako narzędzia informacji skierowującej.

Selektywna dystrybucja informacji = informacja bieżąca

Retrospektywne wyszukiwanie = informacja retrospekcyjna

Tego rodzaju klasyfikacje są określane jako klasyfikacje tematyczne.

Klasyfikacje tematyczne są monohierarchicznymi systemami klasyfikacyjnymi niekiedy z wyodrębnionymi, ale słabo rozwiniętymi poddziałami pomocniczymi, klasyfikacje tematyczne są z reguły niegłębokie hierarchicznie, ograniczone od 2 do 4 stopni podziału i odsyłają raczej do bloków informacji niż do poszczególnych dokumentów.

Klasyfikacje tematyczne są często stosowane jako uzupełnienie języka deskryptorowego, który w danym systemie informacyjno-wyszukiwawczym jako główny język informacyjny do wyszukiwania informacji, ale który ze względu na brak cech porządkujących [„organizujących”] jest nieprzydatny do porządkowania opisów bibliograficznych oraz do innych zastosowań związanych z podziałem materiały.

Do bardziej znanych klasyfikacji tematycznych o charakterze uniwersalnym/interdyscyplinarnym należy schemat stosowany w systemie Pascal. Służy do porządkowania czasopism abstraktowych.

W Polsce za I klasyfikację tematyczną uważa się wykaz tematyczny dla użytkowników kart tematycznych.

Nowy etap rozwoju klasyfikacji tematycznych zapoczątkowało zbudowanie tego rodzaju klasyfikacji przeznaczonych dla wielkich systemów… o zasięgu światowym, regionalnym międzynarodowym lub krajowym.

1. Broad System of Ordering (BSO) - dla światowego systemu UNISIST

Koncepcja dwupoziomowych środków językowych dla UNISIST polega na wyodrębnieniu języków:

• górnego … ,

• szczegółowych specjalistycznych języków informacyjnych powiązanych za pomocą tezaurusów pośredniczących

został opracowany jako komunikacyjny język informacyjny, który miał wiązywać w skali światowej różne niespójne języki informacyjne, spełniając funkcję języka pośredniczącego ułatwiającego przepływ/wymianę informacji między różnymi służbami informacji.

Jest niezbyt głęboką uniwersalną klasyfikacją tematyczną o od 3 do 4 szczeblach hierarchii i strukturze właściwie polihierarchicznej co wiąże się z wprowadzeniem faset. Nazwami działów są symbole, których znaczenie wyjaśnione jest przez odpowiedniki słowne w języku naturalnym. W systemie tematycznym wprowadzono dość złożoną gramatykę określającą zasady tworzenia tzw. symboli kombinowanych oraz stosowanie i rozbudowę równoległe. Z rozbudową równoległą [jednolitym układem klas] określanym w tablicach BSO sformułowaniem „podziel jak” mamy do czynienia wówczas, gdy gałąź klasyfikacyjna tworzona jest wg zasad podziału analogicznych do zastosowanych w inne gałęzi klasyfikacyjnej.

Schemat główny tablic UKD wykłada rozwój ich ewolucyjny

Na I poziomie hierarchicznym wymieniono 320 działów/ pól/ obszarów tematycznych

Działy te uporządkowano w grupach:

• Wiedza ogólnie [dyscypliny metodologiczne] - symbole 100-188

• Nauka i technika [ujęte razem] - symbole 200-450

• Oświata - symbole 460-467

• Potrzeby ludzkie - 470-489

• Humanistyka [nauki o kulturze i nauki społeczne] - 500-588

• Technika [poszczególne działy techniki] - 600-880

• Język, Lingwistyka i literatura -910-928

• Sztuki - 940-957

• Religia i ateizm - 970-992

W tablicach BSO jako symbole pomocnicze wprowadzono 3 fasety

1. Fakultatywna faseta [do ewentualnego wykorzystywania w celu określania typów źródeł informacji w kategoriach innych, niż te które wykazują dziedziny wiedzy]

2. Faseta czasu

3. Faseta miejsca

W ramach każdej dziedziny tzw. formuła fasetowa jest uszeregowana w następującym porządku:

1. Narzędzia i sprzęt roboczy

2. Operacje [celowe działania ludzkie]

3. Procesy współzależności

4. Części obiektów lub produktów

5. Obiekty badań, produkty lub całe układy

W BSO występuje niejednolity system znakowania. Na I poziomie hierarchicznym zastosowano kod dziesiętny 3znakowy [od 100 do 999]. W pozostałych poddziałach na mniejszych pozycjach hierarchicznych występuje znakowanie setne [od 09 do 99 - czyli oznaczenia dwuznakowe]. Uzupełnienie 3zmakowych kodów klas głównych literami alfabetu a-z stosuje się okazjonalnie dla obszernych zestawień indywidualnych obiektów [np. 940 A-Z - indywidualni artyści]

Dwuliterowe kody ISO wykorzystuje się w fasecie miejsca do oznaczenia nazw krajów.

Symbole klas głównych oddziela się od klas poddziedzin za pomocą separatora którym jest „,”. Symbol BSO składa się zatem z grupy 3 cyfrowej i przecinka oddzielającego klasy główne od pozostałych grup dwucyfrowych też oddzielonych przecinkami.

Typowy zapis symbolu elementarnego:

224,83,25 - mechanika płynów [224 - plazma i fizyka płynów, 83 - fizyka płynów, 25 - mechanika płynów]

Inną konfigurację zapisu uzyskuje się w przypadku łączenia symboli elementarnych w celu utworzenia symboli dla tematów złożonych. Przy tych …. Symbole kombinowane. Jednym z nich jest „0”, występuje przy łączeniu zagadnień pochodzących z tego samego działu.

345,46,0,40,37 - genetyka owadów [345,46 - owady, 340,37 - genetyka]

Drugim elementem łączenia jest „-„, który występuje przy łączeniu zagadnień pochodzących z różnych działów [obszarów tematycznych]

210-140,60 - służby informacji dla fizyki [210 - fizyka, 140,60 - służby informacji]

Indeks przedmiotowy jest integralną częścią systemu BSO, pod pewnymi względami kompensuje fakt - łączy pokrewne dziedziny a rozdziela inne. Występują odsyłacze „zob.”, „zob. też”, „stosuj”.

Aparat informacyjny - odsyłacze „zob.” oraz wskazówki metodyczne dotyczące tworzenia symboli niewymienionych w tablicach w jawnej formie [uwagi „rozbudowywać jak”, „wyszczególniać przez”.

BSO. Broad System of Ordering. Indeks i oprac. Coates E., Lloyd G., Simandl D., FID publikacja…, Haga, Paryż, FID/UNESCO 1978

Kolejność poddziałów wspólnych (od końca symbolu)

Języka, formy, czasu, miejsca, rasy I grupy etniczne

Składnia UKD, symbole:

• Proste

• Rozwinięte

• Złożone

+, : można odwrócić

:: nie można odwrócić

Wykład IX 1.12

Klasyfikacje tematyczne cd.

Rubrykator MSINT - klasyfikacja tematyczna międzynarodowego systemu informacji naukowej i technicznej, był językiem podstawowym należącym do I poziomu organizacyjnego, a stanowiącym główną część kompleksu języków MSINT.

Ten rubrykator to klasyfikacja monohierarchiczna pełniąca funkcję:

• Określenie zakresu tematycznego, profilu podsystemów MSINT

• Kształtowanie zbiorów informacyjnych w podsystemach MSINT w celu przekazywania ich innym związanym funkcjonalnie podsystemów MSINT oraz systemom zewnętrznym niezwiązanym organizacyjnie z MSINT

• Systematyzacja zbiorów informacyjnych podsystemów MSINT i porządkowanie zawartości wydawnictw informacyjnych

• Funkcje normatywne w stos do rubrykatorów podsystemów MSINT

• Opracowywanie tematycznego profilu języków deskryptorowych dla podsystemów MSINT

• Klasyfikowanie i wyszukiwanie informacji według haseł rubrykatora

Politematyczny schemat klasyfikacyjny rubrykatora składa się z trzech poziomów hierarchicznych. Hasła na 1 i 2 poziomie hierarchii są opatrzone symbolami i stosowane do klasyfikowania dokumentów. 3 poziom występuje niejawnie w formie opisów zawartości haseł 2 poziomu hierarchicznego.

Przykład:

45.29 maszyny elektryczne

Zawartość hasła: [3 poziom niejawny]

- ogólne zagadnienia maszyn elektrycznych

- maszyny prądu stałego

- Maszyny prądu zmiennego

- specjalne maszyny elektryczne

Na 3 poziomie hierarchii symbole występują tylko w ramach hasła „zagadnienia ogólne”. To hasło zbudowane jest wg typowego schematu:

xx.01.01 xx - symbol z rubrykatora

1. - twórcy marksizmu, leninizmu o danej nauce [dla działów 00/26]

(…)xx.01.09 - historia danej nauki. Personalia

Hasła, czyli nazwy działów na I poziomie podzielono na 4 grupy:

1. 00/26 - nauki społeczne

2. 27/43 - nauki przyrodnicze i ścisłe

3. 44/81 - nauki techniczne i stosowane, gałęzie gospodarki narodowej

4. 82/99 - problemy międzydyscyplinarne i kompleksowe

Na I poziomie hierarchicznym zgodnie z przyjętym systemem kodowanie dziesiętnego 2-znakowego przewidziano 100 działów, ale w najnowszej zajęto tylko 70 miejsc [wyodrębniono 70 działów, pozostawiając 30 miejsc rezerwowych]. Każde hasło I poziomu może być podzielone na nie więcej niż 100 poddziałów 2 poziomu. Także i na tym poziomie hierarchicznym pozostawiono miejsca rezerwowe w celu łatwiejszego aktualizowania zawartości działów bez potrzeby zmiany kodów/ symboli istniejących już haseł [działów].

Dla każdej z wymienionych powyżej umownych działów przyjęto typowy schemat budowy [schemat układu haseł] na 2 poziomie hierarchii.

Dla grupy nauki społeczna na 2 poziomie hierarchii:

• zagadnienia ogólne,

• teoria i metodologia nauk,

• historia danej nauki,

• działy danej nauki

System notacji/ znakowania w rubrykatorze MSINT - opracowano z uwzględnieniem następujących wymogów:

1. Łatwość wprowadzania nowych haseł bez zmiany starych

2. Uniezależnienie się od alfabetów języków naturalnych

3. Przestrzeganie mnemonicznych prawideł, na podstawie których te same symbole są przydzielane do zbliżonych tematycznie haseł wyodrębnionych w różnych działach

Np. 34.03 - Biologia teoretyczna

31.03 - Teoretyczna astronomia. Mechanika nieba

4. Posiadanie przez każde hasło/dział własnego symbolu; oznaczenia kodowe dla poszczególnych poziomów hierarchicznych stanowią liczby 2-cyfrowe oddzielone „.”

Odsyłacze:

• Ekwiwalent [ekw.] - stosowany tylko w grupie 00/26

• Zob. - odsyłacz od czegoś do czegoś

• Zob. też

w celu ograniczenia odsyłaczy całkowitych i uzupełniających wprowadzono uwagi zakresowe

np. 49 - łączność

uwaga. Zagadnienia dotyczące zastosowania środków łączności w poszczególnych dziedzinach zawarto w klasyfikacjach tych dziedzin

indeks przedmiotowy- utworzony z haseł 1 i 2 poziomu hierarchii tablic klasyfikacyjnych rubrykatora [uwzględniających opisy zawartości haseł 1 i 2 poziomu oraz terminy występujące w odsyłaczach oraz w typowych schematach hasła „zagadnienia ogólne”]

Zapisy indeksowe są tworzone z rzeczowników w 1 przypadku liczby mnogiej oraz terminów wielowyrazowych, które występują w szyku naturalnym. Nazwy teorii, praw, metod itp. są podawane w formie inwersyjnej.

Np. teoria 27.03??

Zapisy indeksowe dzielą się na proste i złożone

• Proste - składają się tylko z nazw np. biologia 34, psychologia dzieci 15.31

• Złożone - zawierają ponadto określenia aspektowe, dziedzinowe, tematyczne np. automatyczne zarządzanie, teoria 50.03, opakowania drewniane, produkcja 66.41

W indeksie znajdują się odsyłacze „zob.” i „zob. też”

Wykład X 8.12

Polska klasyfikacja tematyczna

Jest niegłęboką klasyfikacją o zakresie uniwersalnym i strukturze monohierarchicznej. Nazwami klas PKT są symbole, których znaczenie określają odpowiedniki słowne… symbol wraz z wyjaśniającym jego znaczenie odpowiednikiem słownym stanowi hasło PKT. Znalezienie odpowiednich haseł w tablicach PKT ułatwia indeks przedmiotowy w układzie alfabetycznym. Na wszystkich stopniach podziału PKT przyjęto jednolite… umożliwiające podział danej klasy macierzystej na 99 klas podrzędnych. W syst znakowania pozostawiono symbole wolne umożliwiające wprowadzanie nowych klas na końcu ew. na początku szeregu klasyfikacyjnego oraz włączenie nowych klas współrzędnych pomiędzy klasy już istniejące w danym szeregu klasyfikacyjnym. W PKT przyjęto maksymalną głębokość sześciu stopni podziału [poziomów hierarchii] a najdłuższe są symbole 12-cyfrowe. Hasła należące do trzech najwyższych stopni podziału są wymienione jawnie w tablicach pkt. Wszystkie symbole wymienione jawnie są 6-cyfrowe przy czym w symbolach stopnia umieszcza się na końcu cztery zera, a w symbolach II stopnia dwa zera

Np.

37.00.00 - budowa maszyn, przemysł maszynowy i metalowy

37.19.00 - przemysł maszynowy

37.19.45 - urządzenia klimatyzacyjno-wentylacyjne

Na I stopniu podziału wyodrębniono 80 działów [haseł I stopnia], którą uporządkowano wg następujących grup:

• Nauki społeczne [01.00.00-22.00.00]. wolne symbole jakie zostawiono - 01.00.00, 17.00.00, 19.00.00, 20.00.00., 21.00.00, 22.00.00

• Nauki ścisłe i przyrodnicze [23.00.00-35.00.00] wolne - 30.00.00, 35.00.00, 35.00.00

• Nauki stosowane w tym techniczne. Gałęzie gospodarki narodowej [36.00.00-80.00.00], wolne - 40, 50, 58, 77, 78, 80

• Zagadnienia ogólne i kompleksowe (międzydyscyplinarne) [81.00.00-98.00.00], wolne - 95, 96, 97, 98

Poza wymienionymi grupami wyodrębniono dział 99.00.00 - czyli dokumenty o treści uniwersalnej. Zbiory uniwersalne. Zbiory wyodrębnione ze względu na formę lub postać fizyczną [a nie ze względu na treść] dokumentów. Ten dział przeznaczony jest do rozbudowy w przyszłości

IV stopień nie jest podany w sposób jawny w tablicach. Ośmiocyfrowe symbole należące do tego stopnia tworzy się przez dołączenie elementów symboli oznaczających poddziały typowe do dowolnych symboli umieszczonych na pierwszych trzech stopniach.

Np.

37.00.00.62 - normalizacja w zakresie budowy maszyn oraz przemysłu maszynowego i metalowego [62 - normalizacja]

37.19.45.62 - normalizacja w zakresie urządzeń klimatyzacyjno-wentylacyjnych

Poddziały geograficzne tworzą w PKT tzw. fasetę miejsca. Wskaźnikami są elementy symboli 92, 93 [92 - polska. Rzeczpospolita Polska, 93 - świat. Poszczególne grupy państw.] dołączenie końcówek [elementów symboli] wyrażających poddziały geograficzne umożliwia tworzenie symboli do 5 i 6 poziomu włącznie.

Np.

82.21.23.92 - księgarstwo w Polsce

82.21.23.92.21.44 - księgarstwo w województwie łomżyńskim

82.21.23.93 - księgarstwo za granicą

82.21.23.93.26 - księgarstwo w Ameryce północnej i środkowej

82.21.23.93.26.25 - księgarstwo w Kanadzie

W tablicach PKT poddziały geograficzne są na s. 89-94

Inny char mają elementy symboli oznaczające języki świata [rodziny i grupy języków, poszczególne języki]

… ISO DP 639 konwersja znaków literowych na znakowanie setne, mogą być dołączone tylko do dwóch określonych symboli PKT: symboli II stopnia 15.95.00 [języki świata], symbolu III ST 16.49.95 [literatury w poszczególnych językach]

15.95.25 - języki słowiańskie

15.95.25.27 - język czeski

16.49.95.25 - literatury słowiańskie

16.49.95.25.27 - literatura czeska

Aparat informacyjne:

• Odsyłacze

Całkowite zob.

Uzupełniające zob. też

• Objaśnienia zakresowe - ich zadaniem jest uściślenie zakresu hasła oraz wskazanie, które z pokrewnych zagadnień mają być klasyfikowane za pomocą hasła, przy którym umieszczono objaśnienie, a które za pomocą innych haseł

04.21.00 archeologia

Uwaga: tu należy klasyfikować wyłącznie zagadnienia realizacji prac wykopaliskowych i metody archeologiczne (…)

• Opisy zawartości haseł - zadaniem jest ułatwienie klasyfikowania wg pkt, przez wyliczenie zagadnień szczegółowych składających się na zawartość danego hasła

92.27.00 ochrona środowiska

Zawartość hasła:

- ograniczenie źródeł i degradacji

- strefy ochronne

(…)

• Indeks przedmiotowy [indeks tablic głównych + indeksy do tablic pomocniczych (indeks poddziałów typowych, geograficznych, językowych)] - należy traktować jako materiał pomocniczy, nie służący bezpośrednio do indeksowania, lecz tylko ułatwiający dotarcie do odpowiedniego fragmentu tablic klasyfikacji

• Odsyłacze całkowite i uzupełniające. Całkowite zastosowane dla terminów spoza tablic np. zboża - zob. rośliny zbożowe. Uzupełniające zastosowano w celu powiązania terminów pokrewnych wojsko zob. też siły zbrojne. Odsyłacze orientacyjne [całkowite i uzupełniające] wskazują metodę poszukiwań np. teoria zob. też nazwy poszczególnych dziedzin i zagadnień z określnikiem „teoria”

Funkcja PKT

• Może służyć przede wszystkim do określania zakresów tematycznych zbiorów…

• Zakresów tematycznych, dziedzinowych i branżowych j. informacyjnych [m.in. j. deskryptorowe ze słownikami w postaci tezaurusów]

• Porządkowania układu wydawnictw informacyjnych w tym wydawnictw o zakresie interdyscyplinarnym

• SYNABA - szczególne przydatna do zarządzania pracami naukowo-badawczymi i rozwojowymi i do porządkowania i wyszukiwania informacji w systemach informacyjnych dotyczących tych prac

Wydania PKT

1982 - wydanie I [nie zmienione]

1985 - wydanie II [nie zmienione]

III wersja nigdy nie została opublikowana

1996 - IV wersja

15.12

Słownik języka haseł przedmiotowych Biblioteki Narodowej, 2005

Informator bibliotekarza i księgarza na rok 1980

1. Bibliotekarstwo - informator

2. Księgarstwo - informator

Problemy księgoznawcze w Polsce w XIX wieku (w oparciu o polską bibliografię bibliologiczną…)

1. Księgarstwo - Polska - 19 w.

2. Bibliologia - bibliografia - Polska - 19 w.

Helena Więckowska 1897-1984

1. Więckowska Helena (1897-1984) - biografia

2. Bibliotekarze - biografie - Polska

22.12

Bibliografia bibliografii polskich do 1950

Bibliografia bibliografii - Polska - 15-20 w.

1000 słów o komputerach i informatyce

1. Informatyka - słownik

2. Komputery - słownik

Jak prowadzić bibliotekę fachową w zakładzie pracy

1. Biblioteki fachowe - poradnik

Wprowadzenie do uniwersalnej klasyfikacji dziesiętnej

Klasyfikacja dziesiętna - podręcznik

Polskie biblioteki wojskowe 1767-1967

Biblioteki wojskowe - polska - 18-20 w. - materiały konferencyjne

Metodologia bibliotekoznawstwa i nauki o informacji naukowej

1. informacja naukowa - metodologia - materiały konferencyjne

2. bibliotekoznawstwo - metodologia - materiały konferencyjne

informator dla czytelników

Łódź - biblioteki akademickie - informator

Referat

Stanis A., Z warsztatu tworzenia JHP KABA: opracowanie gniazd terminów. ZIN 2006 nr 1 [87] s. 14-25

---