3.Prawo-gospodarcze, semestr 2, Podstawy Prawa Gospodarczego, Wykłady dr Grzegorz Chałupczak


Rok akademicki 2013/2014

Treści programowe w zakresie prawa gospodarczego.

  1. Ogólne zagadnienia z zakresu prawa gospodarczego.

    1. Podstawowe pojęcia:

      • Prawo gospodarcze (publiczne i prywatne).

      • Przedsiębiorca.

      • Działalność gospodarcza.

      • Firma.

  2. Rejestry i systemy ewidencji działalności gospodarczej.

  1. Przedsiębiorcy i inne podmioty w działalności gospodarczej - ustrój, funkcjonowanie.

  1. Spółki.

  1. Zagadnienia ogólne.

  2. Spółki osobowe.

b1) Spółka cywilna.

b2) Spółka jawna.

b3) Spółka partnerska.

b4) Spółka komandytowa.

b5) Spółka komandytowo-akcyjna.

  1. Spółki kapitałowe.

c1) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.

c2) Spółka akcyjna.

  1. Przedsiębiorstwa państwowe.

  2. Spółdzielnie.

I. Ogólne zagadnienia z zakresu prawa gospodarczego.

1. Podstawowe pojęcia.

Prawo gospodarcze (publiczne i prywatne)

Przedsiębiorca

A. Pojęcie przedsiębiorcy w k.c.

Zgodnie z art. 431 k.c. przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, nie będąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

Działalność zawodowa to działalność, która może być wykonywana w pewien sposób, z uwzględnieniem specjalnych procedur i umiejętności.

B. Pojęcie przedsiębiorcy w ustawie z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2004r. Nr 173, poz. 1807)

Definicja kodeksowa ma samodzielne znaczenie na obszarze stosunków prywatnoprawnych (cywilnoprawnych), definicja zawarta w ustawie o swo­bodzie działalności gospodarczej odnosi się zaś do stosunków publiczno­prawnych.

Zgodnie z art. 4 ust. l i 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej przedsiębiorcą prowadzącym działalność gospodarczą może być osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdol­ność prawną i która we własnym imieniu wykonuje działalność gospodarczą. Przedsiębiorcą jest także wspólnik spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez niego działalności gospodarczej.

Działalność gospodarcza.

Przez działalność gospodarczą rozumieć należy zarobkową działalność wy­twórczą, budowlaną, handlową, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodową, wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły (art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej).

Przepisów ustawy nie stosuje się do działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów.

Firma

Zgodnie z treścią art. 432 k.c. przedsiębiorca działa pod firmą.

W myśl art. 434 k.c. firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko. Nie wyklucza to włączenia do firmy pseudonimu lub dodatków wskazujących na przedmiot działalności przedsiębiorcy, miejsce jej prowadzenia oraz innych okreś­leń.

Natomiast firmą osoby prawnej jest jej nazwa. Firma osoby prawnej powinna zawierać określenie formy prawnej osoby prawnej, które może być podane w skrócie, a ponadto może wskazywać na przedmiot działalności, siedzibę tej osoby, skrót firmy oraz inne określenia dowolnie obrane. Na podkreślenie zasługuje art. 439 k.c., który w przeciwień­stwie do rozwiązań kodeksu handlowego nie zezwala na zbycie firmy. Zwrócić należy także uwagę, że firma stanowi obecnie oznaczenie przedsiębiorcy, a nie przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym.

Firmę ujawnia się we właściwym rejestrze, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Rejestrem, o którym mowa, jest rejestr przedsiębiorców Krajowego rejestru sądowego lub - w przypadku osób fizycznych - ewidencja działalności gospodarczej

Przepis art 433 k.c. wyraża podstawowe zasady tzw. prawa firmowego.

  1. Zasada prawdziwości oznacza, że nazwa przedsiębiorcy powinna odpowiadać rzeczywistemu przedmiotowi jego działalności i nie powinna co do tego wprowadzać w błąd, a także wyróżniać przedsiębiorcę spośród innych podobnych.

  2. Zasada jedności oznacza z kolei, że przedsiębiorstwo może mieć tylko jedną nazwę,

  3. Zasada wyłączności zaś - że wyklucza się możliwość posługiwania się na terenie działalności danego przedsiębiorstwa tą samą nazwą przez inne przedsiębiorstwo

Ochrona prawo do firmy

Przedsiębiorca, którego prawo do firmy zostało zagrożone cudzym działa­niem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne.

W razie dokonanego naruszenia może on także żądać

  1. usunięcia jego skutków,

  2. złożenia oświadczenia lub oświadczeń w odpowiedniej treści i formie,

  3. naprawie­nia na zasadach ogólnych szkody majątkowej lub

  4. wydania korzyści uzyskanej przez osobę, która dopuściła się naruszenia (art. 4310 k.c.).

2. Rejestry i systemy ewidencji działalności gospodarczej

Obowiązujące prawo wprowadziło wiele systemów ewidencyjnych dla przed­siębiorców, z których najważniejsze to:

  1. ogólny system identyfikacji i klasyfikacji podmiotów gospodarki narodowej, zwany systemem REGON

  2. ewidencja działalności gospodarczej,

  3. rejestry sądowe w tym Krajowy Rejestr Sądowy,

  4. system rejestracji podatkowej,

  5. wewnętrzny system ewidencyjno-informacyjny przedsiębiorstw państwo­wych i innych podmiotów gospodarki narodowej,

  6. inne rejestry

Wśród innych rejestrów na uwagę zasługują zwłaszcza:

  1. rejestr funduszy inwestycyjnych prowadzony przez Sąd Okręgowy w Warszawie

  2. rejestr pośredników ubezpieczeniowych

  3. rejestr osób wykonujących określone zawody (np. pośrednicy zarządcy nieruchomości, doradcy podatkowi

Ad 1) Ogólny system identyfikacji i klasyfikacji podmiotów gospodarki naro­dowej, organizowany i prowadzony przez Główny Urząd Statystyczny, obej­muje w zasadzie wszystkie te podmioty. Podmiot objęty tym systemem otrzy­muje stały, cyfrowy identyfikator będący kolejnym numerem jednostki w re­jestrze. Identyfikator i cechy klasyfikacyjne danej jednostki (a więc jej przyna­leżność organizacyjna, branżowa itp.) stanowią łącznie jej numer statystyczny, nadawany przez Główny Urząd Statystyczny

Ad 2). Ewidencja działalności gospodarczej - rejestracja działalności gospodarczej prowadzonej przez osoby fizyczne

Wpisowi do ewidencji podlegają między innymi następujące dane:

  1. firma przedsiębiorcy;

  2. numer identyfikacji podatkowej (NIP)

  3. oznaczenie miejsca zamieszkania i adresu do doręczeń przedsiębiorcy,

  4. adres, pod którym jest wykonywana działalność gospodarcza, a jeżeli przedsię­biorca wykonuje działalność poza miejscem zamieszkania - adres głównego miejsca wykonywania działalności i oddziału, jeżeli został utworzony;

  5. określenie przedmiotu wykonywanej działalności gospodarczej, zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD);

  6. data rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej,

  7. informacje o istnieniu lub ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej;

  8. informacje o ogłoszeniu upadłości, umorzeniu i zakończeniu tego postępowania i inne dane szczegółowo wymienione w art. 30 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

Ewidencja jest jawna. Każdy ma prawo dostępu danych zawartych w ewidencji i do przeglądania akt ewidencyjnych przedsiębiorcy wpisanego do ewidencji. Przepis ten formułuje zasadę jawności formalnej pełnej - każdy ma bowiem dostęp do danych ewidencyj­nych bez konieczności wykazywania interesu prawnego.

Wyłącznie w odniesieniu do danych wpisanych do ewidencji wprowadzono zasadę prawdziwości. Domniemywa się, że dane wpisane do ewidencji są prawdziwe. Jeżeli dane wpisano do ewidencji niezgod­nie ze zgłoszeniem przedsiębiorcy lub bez tego zgłoszenia, przedsiębiorca ten nie może zasłaniać się wobec osoby trzeciej działającej w dobrej wierze zarzutem, że dane te nie są prawdziwe, jeżeli zaniedbał wystąpić niezwłocznie z wnios­kiem o sprostowanie, uzupełnienie lub wykreślenie wpisu.

Tworzy się Centralną Ewidencję i Informację o Działalności Gospodarczej, z oddziałami przy organach ewidencyjnych. Zadaniem Centralnej Informacji jest:

  1. prowadzenie zbioru informacji o danych zawartych w ewidencji;

  2. udzielanie informacji o wpisie w ewidencji;

  3. wydawanie zaświadczeń o treści wpisów w ewidencji.

Każdy ma prawo otrzymać zaświadczenie o treści wpisu w ewidencji lub informacje o wpisie za odpowiednią opłatą.

Ad. 5) Rejestry sądowe - KRS

Znaczenie podstawowe, z punktu widzenia pewności i bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, ma obecnie Krajowy Rejestr Sądowy, który zastąpił takie rejestry sądowe, jak w szczególności rejestr hand­lowy, przedsiębiorstw państwowych, cechów, izb rzemieślniczych, Związku Rze­miosła Polskiego, fundacji itp.

Funkcjonowanie Krajowego Rejestru Sądowego reguluje ustawa z 20 sierp­nia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym. KRS składa się (art. 1 ust. 2) z:

  1. rejestru przedsiębiorców;

  2. rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej;

  3. rejestru dłużników niewypłacalnych

Rejestr przedsiębiorców

Zgodnie z art. 36 ustawy o KRS przepisy ustawy stosuje się do:

  1. spółek jawnych,

  2. europejskich zgrupowań interesów gospodarczych,

  3. spółek partnerskich,

  4. spółek komandytowych,

  5. spółek komandytowo-akcyjnych

  6. spółek z ograniczoną odpowiedzialnością,

  7. spółek akcyjnych,

  8. spółek europejskich,

  9. spółdzielni,

  10. przedsiębiorstw państwowych,

  11. jednostek badawczo-rozwojowych,

  12. przedsiębiorców określonych w ustawie o zasadach prowadzenia na terytorium RP działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości prze zagraniczne osoby prawne i fizyczne (przedsiębiorcy zagraniczni),

  13. towarzystw ubezpieczeń wzajemnych,

  14. innych osób prawnych, jeśli wykonują działalność gospodarczą i podlegają obowiązkowi wpisu do rejestru,

  15. oddziałów przedsiębiorców zagranicznych działających na terytorium RP

  16. głównych oddziałów zagranicznych zakładów ubezpieczeń

Katalog ten nie obejmuje licznych podmiotów podlegających rejestracji lub ewidencji poza systemem Krajowego Rejestru Sądowego, a jednocześnie mogących podejmować i wykonywać działalność gospodarczą. Są więc przedsiębiorcami, mimo że nie figurują w rejestrze przedsiębiorców. Należą do nich np. kościelne osoby prawne, związki zawodowe. Obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców natomiast podlegają podejmujące działalność gospodarczą podmioty wpisane do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji.

Rejestr przedsiębiorców prowadzą w systemie informatycznym sądy rejonowe (sądy gospodarcze), obejmujące swoją właściwością obszar województwa lub jego część i zwane w ustawie "sądami rejestrowymi" (art. 2 ust. 1 ustawy o KRS). Centralna Informacja Krajowego Rejestru Sądowego, z oddziałami przy sądach rejestrowych, wydaje odpisy, wyciągi i zaświadczenia z Rejestru, mające moc doku­mentów wydawanych przez sąd.

Obowiązujące przepisy mogą nakładać na dany podmiot obowiązek prawny (z sankcją wymuszenia) wpisu do rejestru (wpis obligatoryjny), mogą jednakże przewidywać tylko możliwość takiego wpisu (wpis fakulta­tywny). Wpisy tego rodzaju mogą mieć albo charakter deklaratywny (deklarato­ryjny), gdy potwierdzają tylko pewne zdarzenia prawne, których skutek następuje niezależnie od wpisu, albo charakter konstytutywny, gdy zaistnienie określonego skutku prawnego uzależnione jest od wpisu do rejestru. Wpisy mogą też mieć charakter konwalidacyjny (sanujący), gdy skutkiem wpisu jest konwalidacja (usunięcie, uzdrowienie) braków prawnych przy obowiązującej rejestracji.

Wpisy do rejestru dokonywane są w sądowym postępowaniu rejestrowym. Do postępowania przed sądami rejestrowymi, o których mowa w ustawie, stosuje się przepisy kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieproce­sowym, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 7 ustawy o KRS). Wpis do rejestru polega na wprowadzeniu do systemu informatycznego danych zawartych w postanowieniu sądu rejestrowego niezwłocznie po jego wydaniu. Wpis jest dokonany z chwilą zamieszczenia danych w rejestrze.

II. Przedsiębiorcy i inne podmioty w działalności gospodarczej - ustrój, funkcjonowanie.

1. Spółki.

a) Zagadnienia ogólne.

Podobnie jak w innych systemach prawnych Europy kontynentalnej, tak i w prawie polskim można wyróżnić

    1. spółki prawa cywilnego (spółki cywilne)

    2. spółki prawa handlowego (spółki handlowe)

Funkcjonowanie spółek cywilnych uregulowa­ne zostało przepisami ustawy Kodeks cywilny (kc) - art. 860-875 k.c.,

Działalność spółek handlowych regulowana jest obecnie przepisami ustawy z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (ksh), który reguluje kwestie poświęcone spółkom osobowym oraz spółkom kapitałowym.

Spółkami osobowymi są:

  1. spółka jawna,

  2. spółka partnerska,

  3. spółka komandytowa oraz

  4. spółka komandytowo-akcyjna (art. 4 § l pkt l k.s.h.).

Spółkami kapitałowymi są:

  1. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością oraz

  2. spółka akcyjna (art. 4 § l pkt 2 k.s.h

Podział na spółki kapitałowe i osobowe opiera się na kryterium substratu ich istnienia i działalności. Jeśli mianowicie jest nim tylko substrat osobowy (wspólnicy), to są to spółki osobowe, jeśli także kapitał (substrat rzeczowy), są to spółki kapitałowe.

1a) W konsekwencji spółki kapitałowe mają osobowość prawną i za swoje zobowiązania odpowiadają własnym majątkiem, z wyłączeniem osobistej odpowie­dzialności wspólników.

1b) W przeciwieństwie do spółek kapitałowych spółkę oso­bową cechuje co do zasady osobista (majątkowa) odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki i osobiste prowadzenie spraw spółki.

2a) W spółce kapi­tałowej wspólnicy odsunięci są z reguły od bezpośredniego prowadzenia spraw spółki (należą one do zarządu) i od bezpośredniej kontroli jej działalności (wykonuje je specjalny organ spółki - rada nadzorcza lub komisja rewizyjna), organem zaś ich reprezentującym jest zgromadzenie wspólników.

2b) W spółkach osobowych prowadzenie spraw spółki należy, co do zasady, do wspólników, chyba że z ustawy lub aktu założycielskiego wynika co innego.

3a) W nauce polskiej dominuje pogląd, iż tylko spółki kapitałowe (spółka akcyjna i spółka z o.o.) wyposażone są w osobowość prawną.

3b) Spółka cywilna, jako spółka osobowa, pozbawiona jest w ogóle podmiotowości prawnej, natomiast spółki: jawna, partnerska, komandytowa i komandytowo-akcyjna są jednostkami organizacyjnymi, o których mowa wart. 331 kc. (tzw. ułomnymi osobami prawnymi). Mogą one bowiem we własnym imieniu nabywać prawa, w tym włas­ność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane (art. 8 § l k.s.h.), tym samym mają zdolność prawną, o której mowa wart. 331 § l k.c.

Wymienione w kodeksie spółek handlowych spółki osobowe prowadzą przed­siębiorstwo pod własną firmą, za zobowiązania spółki zaś przynajmniej jeden wspólnik odpowiada osobiście, chociaż subsydiarnie.

b) Spółki osobowe.

b1) Spółka cywilna (art. 860-875 kc)

Wedle art. 860 § l k.c.: "Przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów".

Do przedmiotowo istotnych postanowień umowy spółki cywilnej należy zatem:

l) dążenie wspólników do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego,

2) zobowiązanie się wspólników do przedsięwzięcia działań oznaczonych w umowie, a w szczególności wniesienia wkładów.

Cechy spółki cywilnej.

  1. Spółka cywilna powstaje zawsze w drodze umowy. Stosownie do dyspozycji art. 860 § 2 k.c. umowa spółki powinna być stwierdzo­na pismem, mamy tu przy tym do czynienia z wymaganiem formy dla celów dowodowych, której niezachowanie rodzi prawne skutki przewidziane wart. 74 k.c.

  2. Przepisy kodeksu cywilnego nie zawierają postanowień co do czasu trwania spółki. Spółka ta może być zatem zawarta na czas nieoznaczony lub czas oznaczony.

  3. Spółka cywilna nie ma zdolności prawnej, dlatego działalność gospodarczą prowadzą wspólnicy spółki cywilnej.

  4. Spółka cywilna nie jest przedsiębiorcą - ani w ro­zumieniu przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, ani ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym (art. 36), czy wreszcie w świetle art. 431 w zw. z art. 331 k.c. Za przedsiębiorcę ustawa o swobodzie działalności gospodarczej uznaje wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywania przez nich działalności gospodarczej.

  5. Gospodarczy charakter wspólnego celu w spółce cywilnej wyłą­cza natomiast możliwość zawarcia tego rodzaju spółki dla innych celów niż gospodarcze (np. charytatywne).

  6. Wspólnym celem spółki nie może być cel sprzeczny z ustawą, mający na celu obejście ustawy bądź sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (art. 58 k.c.).