1. Pojęcie prawa karnego procesowego i procesu karnego

Prawo karne procesowe jest ogół norm prawnych regulujących proces karny (zakres działalności uczestników, przebiegu postępowania).

Proces karny jest ogół prawnie uregulowanej działalności mającej na celu realizację prawa karnego materialnego.

W znaczeniu konkretnym proces tzw. „konkretny” stanowi działalność przewidzianą prawem, odbywającą się w oznaczonym procesie o konkretne przestępstwo lub przeciwko oznaczonej osobie o konkretne przestępstwo.

W znaczeniu ogólnym jest to działalność przewidziana w obowiązujących przepisach, mająca na celu wykrycie i ustalenie czynu, jego sprawcy oraz wymierzenie kary lub zastosowanie innych środków jako model przewidziany w obowiązujących przepisach, któremu powinien odpowiadać każdy proces przeciwko oznaczonej osobie.

Źródła prawa karnego procesowego:

• Konstytucja RP

• Kodeks postępowania karnego - nie reguluje wszystkich zagadnień

• Umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Polskę

• Oraz Ustawy: o prokuraturze, policji, o adwokaturze, o straży granicznej, o UOP, o ustroju sądów powszechnych, o PIH, PIS.

2. Funkcje prawa karnego procesowego

Funkcja procesowa - to zasadniczy kierunek działalności procesowej - wyznaczony przez procesową rolę odpowiedniego podmiotu.

• Porządkująca ( regulacyjna)

Oznacza ona, że prawo karne procesowe określa porządek (jak ma być prowadzony proces, aby był sprawnie prowadzony i w efektywny sposób)

1. Ustala kolejność czynności,

2. Reguluje prawa i obowiązki uczestników,

3. Wtłacza czynności procesowe w odpowiednie formy.

• Instrumentalna ( prakseologiczna)

Określa, że normy prawa karnego procesowego wskazują najlepszą drogę prowadząc do celu, czyli do wykrycia prawdy i wyciągnięcia konsekwencji.

• Gwarancyjna

Określa, że normy prawa karnego procesowego mają za zadanie chronić prawa wyższego rzędu.

Ochrona

1. Podstawowych wartości nadrzędnych np. godność człowieka

2. praw jednostki w procesie tzw. „gwarancje procesowe” - każdy uczestnik procesu ma prawo do ochrony jego praw obywatelskich

• Materialnoprawna

Oznacza, że prawo karne procesowe wywiera wpływ na normy prawa materialnego np. przez przepisy prawa dowodowego

3. Obowiązywanie prawa karnego w miejscu i czasie

Obowiązywanie w miejscu

Ma zastosowanie zasada terytorialności - Prawo karne procesowe obowiązuje na terytorium RP z rozciągnięciem na statki powietrzne i wodne, placówki dyplomatyczne położone poza granicami Polski. Zasada ta jest uzupełniana o to, że tam gdzie proceduje sąd polski, tam będzie stosowane prawo karne procesowe polskie.

Obowiązywanie w czasie

Jeżeli zmiany prawa karnego procesowego dokonano po popełnieniu przestępstwa, ale przed wszczęciem procesu, to mają zastosowanie te przepisy, które obowiązują czasie wszczynania procesu. Stosować można tylko przepisy obowiązujące w czasie trwania procesu, a więc przepisy aktualnie obowiązujące.

Cele procesu karnego (art. 2 §1 kpk)

1. Wykrycie i pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sprawcy przestępstwa.

2. Zapobieganie przestępstwom i umacnianie poszanowania dla prawa i zasad współżycia społecznego.

3. Ochrona interesów pokrzywdzonego

4. Szybkie i sprawne rozstrzyganie konfliktów i spraw sądowych.

4. Przedmiot procesu karnego

Przedmiotem procesu jest kwestia odpowiedzialności karnej oskarżonego za zarzucane mu przestępstwo. Przedmiotem nie jest fakt popełnienia przestępstwa. Kwestia odpowiedzialności określonej osoby za zarzucany jej czyn opiera się na dwóch podstawach, a mianowicie na:

• Podstawie faktycznej

• Podstawie prawnej tj. kwalifikacji prawnej czynu

Podstawa faktyczna odpowiedzialności to czyn zarzucany oskarżonemu, który w przypadku potwierdzenia dowodami zasadności zarzutu zostaje przypisany oskarżonemu w wyroku.

Tożsamość czynu jest, więc wyłączona, gdy wyjdzie na jaw, że:

1. Nastąpiła zmiana osoby sprawcy

2. Nastąpiła zmiana dobra prawnego,

3. Nastąpiła zmiana osoby pokrzywdzonego i równocześnie wystąpiła jakakolwiek różnica dotycząca miejsca czynu przedmiotu wykonawczego lub ustawowych znamion czynu,

4. Nie doszło do zmiany pokrzywdzonego, ale ujawniły się, co najmniej trzy różnice dotyczące miejsca czynu, czasu czynu przedmiotu wykonawczego lub ustawowych znamion czynu.

5. Zasady procesu karnego ( oficjalności, legalizmu, lojalności władzy, skargowości, kontradyktoryjności, swobodnej oceny dowodów, prawdy, domniemania niewinności, In dubio pro reo, bezpośredniości, prawa oskarżonego do obrony, zasada w znaczeniu abstrakcyjnym i konkretnym)

Zasada oficjalności ( ścigania z urzędu) - polega na tym, że ściganie przestępstw odbywa się przez organy państwa niezależnie od woli pokrzywdzonego, a zatem państwo za pomocą swoich organów ściga przestępstwa z urzędu. Organami tymi są z reguły policja i prokurator. Zasada ta nie jest skodyfikowana.

O jej obowiązywaniu można wnosić na podstawie wnioskowania a contrario, jeżeli ustawa karna nie przewiduje ścigania przestępstwa na wniosek lub z oskarżenia prywatnego to wówczas ma zastosowanie reguła ścigania z urzędu.

Wyjątkiem od zasady ścigania z urzędu jest ściganie z inicjatywy pokrzywdzonego.

Ściganie to obejmuje 2 formy:

• Ściganie na wniosek ( bezwzględnie i względnie wnioskowe) - do wszczęcia postępowania potrzebny jest wniosek pokrzywdzonego.

• Ściganie z oskarżenia prywatnego - na skutek wniesienia skargi prywatnej.

Ściganie na wniosek jest uregulowane w art. 12 kpk, cechą tego trybu jest złożenie wniosku, który warunkuje możliwość wszczęcia postępowania z powodu popełnionego przestępstwa ściganego na wniosek. Złożenie wniosku o ściganie powoduje, że odtąd postępowanie toczy się z urzędu. Wniosek o ściganie może być cofnięty za zgodą sądu (a postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora), ale tylko do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego. Ponowne złożenie wniosku jest niemożliwe.

Ściganie na wniosek występuje w 2 odmianach:

• ściganie bezwzględnie wnioskowe - ma miejsce, gdy przestępstwo podlega ściganiu na wniosek bez względu na osobo ę sprawcy przestępstwa ( np. przestępstwo zgwałcenia)

• ściganie względnie wnioskowe - ma miejsce wówczas, gdy zasadniczym trybem jest ściganie z urzędu. Natomiast tylko niektóre kategorie sprawców tych przestępstw są ścigane na wniosek, jeżeli zachodzą pewne określone w ustawie stany. Z reguły jest to stosunek najbliższego zachodzący między pokrzywdzonym a sprawcą przestępstwa. (Np. przestępstwo kradzieży)

Ściganie przestępstw z oskarżenia prywatnego następuje z inicjatywy pokrzywdzonego na skutek wniesienia skargi prywatnej. Od tego czasu pokrzywdzony staje się oskarżycielem prywatnym. W pewnych sytuacjach przestępstwa prywatnoskargowe mogą stać się przestępstwami ściganymi z urzędu. Może to nastąpić na skutek ingerencji prokuratora z powodu istnienia interesu społecznego lub ingerencji sędziego rodzinnego.

Zasada legalizmu

Zasada legalizmu polega na obowiązku ścigania przestępstw z urzędów. Obowiązek powstaje, gdy prawdopodobny jest fakt popełnienia przestępstwa. Zasada ta dotyczy głównie działania Policji i Prokuratury. W ścisłym związku z tą zasadą pozostaje obowiązek zawiadamiania o przestępstwie. Każda osoba ma obowiązek doniesienia o przestępstwie, także instytucja państwowa i społeczna.

Zasada ta jest skodyfikowana w art. 10 § 1

„ Organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny także do wniesienia i popierania oskarżenia - o czyn ścigany z urzędu”

Nikt nie może być zwolniony od odpowiedzialności za popełnione przestępstwo z wyjątkiem wypadków określonych w ustawie lub prawie międzynarodowym. Oskarżyciel publiczny ma obowiązek złożyć akt oskarżenia i popierać go przed sądem, gdy istnieje uzasadnienie (popełniono czyn zabroniony).

Wyjątki od zasady legalizmu:

Art. 11 § 1.

„Postępowanie w sprawie o występek, zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5, można umorzyć, jeżeli orzeczenie kary wobec oskarżonego byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo, a interes pokrzywdzonego temu się nie sprzeciwia.

§2. Jeżeli kara za inne przestępstwo nie została prawomocnie orzeczona, postępowanie można zawiesić. Zawieszone postępowanie należy umorzyć albo podjąć przed upływem 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie o inne przestępstwo, o którym mowa w § 1.”

Zaniechanie ścigania karnego z powodu małej wagi czynu.

Art. 21. § 2 ustawy o postępowaniu w sprawach dla nieletnich.

Wprowadzenie obowiązku zawiadamiania o przestępstwie.

Gwarancje zasady legalizmu:

• Uprawnienie do wzruszania prawomocnego postanowienia o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia,

• Wprowadzenie skargi subsydiarnej,

• Wprowadzenie sądowej kontroli zaniechania ścigania,

• Obowiązek zawiadamiania o przestępstwie - art. 304 kpk. (art. 240 kpk. Przewiduje odpowiedzialność karną za nie zawiadomienie o przestępstwie.

• Art. 327 kpk. Może uchylić prawomocne postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego, jeżeli stwierdzi, że jest ono niezasadne.

• Art. 14 § 2 kpk. - Odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia nie wiąże sądu.

Przeciwieństwem zasady legalizmu jest zasada oportunizmu (celowości) pozwalająca prokuratorowi na rozważenie celowości ścigania pomimo istniejącego podejrzenia popełnienia przestępstwa. Prokurator może zaniechać ścigania drobnych przestępstw z powodu małej wagi czynu.

Zasada skargowości

Skarga stanowi warunek wszczęcia i prowadzenia postępowania i rozstrzygania spraw przez sąd. Zasada ta jest skodyfikowana w art. 14 § 1.

„ Wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub innego uprawnionego podmiotu.”

Zasada ta zakłada, że występujące w procesie karnym funkcje procesowe ścigania, obrony, sądzenia są powierzone odrębnym podmiotom.

Zasada skargowości występuje w postępowaniu jurysdykcyjnym. Przeciwieństwem tej zasady jest zasada legalizmu.

Skargi dzielimy na:

1. Skargi zasadnicze, (czyli inicjujące stadium procesu) do nich należy:

• Akt oskarżenia

• Pozew cywilny

• Apelacja

• żądanie przekazania sprawy na drogę postępowania sądowego.

1. Skargi instrumentalne ( służą do uruchomienia poszczególnych etapów w obrębie stadiów)

• Etapowe

• Warunkujące kontrolę nadzwyczajną

• Incydentalne.

Skarga zasadnicza stanowi akt oskarżenia lub pozew cywilny.

Sąd może wszcząć i prowadzić proces o tyle o ile uprawniony podmiot złoży i poprze odpowiedni wniosek zawierający żądanie ukarania oskarżonego za czyn.

Akt oskarżenia jest żądaniem wszczęcia procesu karnego (rola: 1. Informacyjna, 2. Inicjująca, 3. Bilansująca, 4. Programowa) skargą zasadniczą jest pozew.

Zasada skargowości obowiązuje w zakresie kontroli odwoławczej. Wszczynana ona jest pod warunkiem złożenia skargi. Dotyczy to zarówno zwyczajnych środków odwoławczych (zażalenie, apelacja) jak i nadzwyczajnych (kasacja).

Funkcja programowa aktu oskarżenia wyraża się w formie:

1. Nakazu

2. Zakazu

Wyjątki od zasady skargowości:

• Postępowanie w sprawach dla nieletnich ( sąd rodzinny z urzędu) - nie wnosi się aktu oskarżenia - postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu poprawczym i wychowawczym, które zastępuje akt oskarżenia.

Zasada kontradyktoryjności

Zasadę kontradyktoryjności można wyrazić w postaci dyrektywy prowadzenia procesu w formie sporu równouprawnionych stron przed bezstronnym sądem. Jej przeciwieństwem jest zasada śledcza, występująca w procesie inkwizycyjnym, która zakłada skupienie w ręku sądu wszystkich funkcji procesowych, wykluczająca potrzebę istnienia stron procesowych. Zasada kontradyktoryjności występuje przede wszystkim w postępowaniu sądowym. Zasada kontradyktoryjności nazywana niekiedy zasadą sporności, stanowi obok zasady skargowości najważniejszy czynnik decydujący o ukształtowaniu modelu procesu. Prowadzenie postępowania w postaci sporu jest możliwe tylko pod warunkiem, że podmioty te są równouprawnione, dlatego nie ma istotnych powodów do wyodrębnienia zasady równouprawnienia stron jako odrębnej zasady. Równouprawnienie stron jest składnikiem kontradyktoryjności, a więc rzeczywistego sporu. W przeciwnym razie nie można by było mówić o kontradyktoryjności gdyż nierówność stron zakładałaby w rzeczywistości funkcję sporności. Równość stron oznacza wyposażenie stron w te same środki prawne. Strony powinny korzystać z tych samych uprawnień procesowych, tzn. powinny posiadać te same prawa i te same obowiązki.

Dyrektywy wyrażające zasadę kontradyktoryjności w pełniejszym zakresie występują w procesie karnym typu anglosaskiego.

W procesie karnym typu europejskiego, kontynentalnego zasada ta nie jest wprowadzona w pełnym zakresie ze względu na trudność zrównania stron procesowych. Stosunek sporności między stronami rozstrzyga bezstronny sąd.

Zasada kontradyktoryjności zakłada istnienie trójpodmiotowego procesu, a mianowicie strony czynnej (oskarżyciel powód) i strony biernej (oskarżony) oraz sądu wyposażonego w pozycję bezstronności, który istniejący spór rozstrzyga. Każdy z tych podmiotów spełnia inną funkcję w postępowaniu. ( oskarża, broni, orzeka).

Uprawnienia stron w postępowaniu:

• uczestniczenie w czynnościach postępowania. Uprawnienie to jest ściśle związane z zasadą jawności, a szczególnie tej jej strony którą określa się nazwą jawności wewnętrznej,

• uprawnienie do zadawania pytań i składania oświadczeń, zwłaszcza oświadczeń wiedzy,

• uprawnienie do składania wniosków, a szcze4gólnie wniosków dowodowych. Wnioski stron rozstrzyga organ prowadzący proces,

• uprawnienie do korzystania z pomocy osoby mającej odpowiednie przygotowania zawodowe do występowania przed sądem (art. 78, 79, 80 - 87 kpk.)

• uprawnienie do zaskarżenia zapadłych decyzji procesowych. Zaskarżeniu podlegają przede wszystkim decyzje kończące proces..

Zasada swobodnej oceny dowodów

Zasada swobodnej oceny dowodów jest zasadą skodyfikowaną. Jest ona wyrażona w art. 7 kpk. „Organy postępowania kształtują swe przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego.”

Ocena organu jest swobodna, tzn. nieskrępowana. Jest ona oparta na wewnętrznym przekonaniu, które kształtuje się w toku postępowania dowodowego. Dokonując weryfikacji dowodów, organ kształtuje swe przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, przy uwzględnieniu prawidłowego rozumowania, a także powinien kierować się wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego. Dokonana przez organ ocena dowodów podlega „uzewnętrznieniu” w uzasadnieniu orzeczenia, a szczególnie w uzasadnieniu wyroku.

W myśl art. 410 kpk. Podstawę wyroku stanowi całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej. Stąd wynika dla Sądu podwójny nakaz. Po pierwsze przedmiotem oceny mogą być wyłącznie dowody, które zostały ujawnione na rozprawie. Po drugie przedmiotem oceny powinny być wszystkie dowody, które były ujawnione na rozprawie. Inaczej mówiąc nie można w ocenie pominąć części ujawnionych dowodów.

Odróżniamy trzy podstawowe koncepcje oceny dowodów:

1. Koncepcja ustawowej (legalnej) oceny dowodów

Wyróżnia się w niej tzw. Pozytywną ustawową teorię dowodową i negatywną ustawową teorię dowodową. Pierwsza z nich ma znaczenie historyczne. Polegała ona na tym że w razie istnienia dowodów wskazanych w ustawie sąd musiał dany fakt uznać za udowodniony. W tym systemie przyznanie się do winy oskarżonego uznano za najlepszy dowód. W przypadku negatywnej ustawowej teorii dowodowej ustawa nie pozwalała uznać pewnych faktów za udowodnione jeśli brak było dowodów oznaczonych przez ustawę.

2. Koncepcja swobodnej niekontrolowanej oceny dowodów.

System ten prowadzi do dowolności w ocenie dowodów. Organ sądowy dokonuje oceny według swego przekazania bez obowiązku dowodzenia słuszności swej oceny. Taki system występuje w klasycznych sądach przysięgłych, które wydają werdykt: winny lub niewinny i swego przekonania nie muszą uzasadniać. System ten zakłada, że swobodna nie kontrolowana ocena dowodów nie podlega ocenie instancyjnej.

3. Koncepcja swobodnej kontrolowanej oceny dowodów.

System ten polega na tym, że sędzia nie jest skrępowany żadnymi regułami dowodowymi, z góry narzucającymi ocenę dowodów. System ten jest przyjęty w polskim procesie karnym.

Można też mówić o swobodnej ocenie dowodów apriorycznej i aposteriorycznej.

Aprioryczna swobodna ocena dowodów stanowi wstępną ocenę dowodu, której dokonuje organ kierujący procesem, np. dopuszczając dowód wnioskowany przez stronę.

Aposterioryczna swobodna ocena dowodów ma zastosowanie do dowodów już przeprowadzonych.

Zasada prawdy

Zasadę tę określa się najczęściej jako „zasada prawdy materialnej” lub „zasada prawdy obiektywnej” . Jest zasadą skodyfikowaną. „Podstawę wszelkich rozstrzygnięć mają stanowić ustalenia faktyczne odpowiadające prawdzie” - art. 2 § 2 K.p.k.

„Sąd ma uwzględniać w różnym stopniu okoliczności przemawiające na korzyść jak i na niekorzyść oskarżonego” - art. 4 K.p.k.

Zasada prawdy dotyczy wyłącznie stanu faktycznego sprawy. Nie odnosi się natomiast do stosowania przepisów prawnych.

Zasada prawdy stanowi dyrektywę adresową do organu procesowego, by wszystkie wydawane w postępowaniu decyzje opierał na ustaleniach faktycznych zgodnych z rzeczywistym stanem rzeczy, a więc na ustaleniach prawdziwych.

Zasada prawdy ma w procesie karnym znaczenie nadrzędne. Po pierwsze zasada ta wiąże się bezpośrednio z celami toczącego się procesu, który w swym rezultacie ma doprowadzić do rozstrzygnięcia o przedmiocie procesu na podstawie ustaleń, które odpowiadają prawdzie. Po drugie zasada prawdy odgrywa istotną rolę w całej konstrukcji procesu karnego. Budowa całego procesu musi być tak pomyślana, aby umożliwiała realizację dyrektywy wynikającej z zasady prawdy.

Wyjątki:

• Zakazy dowodowe - kiedy zderzają się interesy społeczne z jednej strony wynikające z konieczności bezwzględnej realizacji dyrektywy prawdy, a z drugiej strony z równie ważnymi interesami społecznymi wynikającymi z potrzeby np. zachowania tajemnicy państwowej, służbowej lub zawodowej oraz ze stosunku pokrewieństwa lub małżeństwa,

• Zakaz wykorzystywania w procesie karnym dowodów uzyskanych metodami nielegalnymi,

• Immunitety procesowe

• Reguła in dubio pro reo - „nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego” - art. 5§ 2 K.p.k.

• Instytucja prawomocnych orzeczeń

Gwarancje zasady prawdy:

• Kontradyktoryjność rozprawy procesowej,

• Koncentracja czasowa i miejscowa procesu oraz ustawowe okresy postępowania przygotowawczego

• Kontrola sądowa postępowania przygotowawczego

• Kolegialność sądu i udział ławników w sądzeniu

• System środków zaskarżania decyzji procesowych.

Zasada domniemania niewinności oskarżonego

Zasada domniemania niewinności oskarżonego stanowi dyrektywę nakazującą traktowanie oskarżonego jako niewinnego, póki jego wina nie zostanie udowodniona w trybie przewidzianym przepisami prawa karnego procesowego.

Jest zasadą skodyfikowaną uregulowaną w art. 5 § 1 K.p.k. „ Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu”

Jest zasadą konstytucyjną wyrażoną w art. 42 ust.3 Konstytucji RP - „Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu”.

Jest ona też wyrażona w art. 6 ust. 2 Konwencji Europejskiej.

Obiektywne rozumienie domniemania niewinności jest niezależne od subiektywnego zapatrywania uczestników procesu na winę oskarżonego. Oskarżony powinien być traktowany jako niewinny bez względu na przekonanie uczestników procesu, a szczególnie organów procesowych. Tylko pełne udowodnienie winy oskarżonego może obalić to założenie.

Subiektywne rozumienie domniemania niewinności wyraża żądanie aby do czasu prawomocnego skazania organy procesowe zakładały niewinność oskarżonego i odpowiednio do tego traktowały go w procesie. Chodzi o to aby sędzia przed wydaniem wyroku skazującego nie traktował oskarżonego jak osoby winnej przestępstwa.

Zasada domniemania niewinności zakłada więc istnienie stanu prawnego według którego oskarżony musi być traktowany jako niewinny, niezależnie od przekonania organu procesowego. Wyłączenie domniemania niewinności następuje zatem od momentu uprawomocnienia orzeczenia stwierdzającego winę oskarżonego.

Domniemanie niewinności oskarżonego wywołuje szereg konsekwencji procesowych:

1. Następstwa domniemania niewinności dotyczą formalnego ciężaru dowodowego (opus probandi), czyli obowiązku dowodzenia. Obowiązek dowodzenia przerzucony zostaje na organy procesowe. Natomiast oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności.

2. Badanie winy oskarżonego powinno odbywać się w sposób obiektywny, niezależnie od obciążającego materiału dowodowego i wewnętrznego przekonania organu procesowego. Zasada domniemania niewinności zakłada, że wyrok skazujący musi być zasadny, a ustalenie winy przekonujące.

3. Konsekwencją zasady domniemania niewinności jest reguła in dubio pro reo.

4. Wobec oskarżonego stosuje się tylko takie ograniczenia swobody, które są konieczne do prowadzenia procesu. Tutaj pojawia się przede wszystkim istotny problem stosowania środków zapobiegawczych, zwłaszcza tymczasowego aresztowania w warunkach obowiązywania domniemania niewinności oskarżonego.

Racje zasady domniemania niewinności:

1. Wyraża ona prawidłowość statystyczną.

2. Zmusza ona oskarżyciela do poszukiwania o dostarczania dowodów.

3. Chroni ona w ten sposób przed skazaniem niewinnego.

4. Zobowiązuje organy procesowe do poprawnego stosunku do oskarżonego.

5. Stwarza bariery przed sądami.

Reguła in dubio pro reo

Reguła ta wynika z zasady domniemania niewinności. Jest wyrażona w art. 5 § 2 K.p.k., który stanowi że nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego. Z tego faktu wynika, że nie powinna ona wykraczać poza zakres przewidziany domniemaniem niewinności oskarżonego. Reguła ta ma zastosowanie po wyczerpaniu wszelkich dostępnych dowodów.

Zasada bezpośredniości

Zasada bezpośredniości jest ściśle związana z zasadą prawdy. Zasada ta przedstawiana jest w postaci trzech następujących dyrektyw:

1. Sąd powinien opierać swe ustalenia na na dowodach przeprowadzonych na rozprawie. Oznacza to, że sąd może czynić ustalenia tylko na podstawie dowodów przeprowadzonych w etapie do którego mają dostęp strony, które mogą realizować uprawnienia, np. do zadawania pytań i do składania oświadczeń. Zostało to wyraźnie określone w art. 410 K.p.k. „Podstawę wyroku może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej”.

2. Sąd orzekający powinien na rozprawie bezpośrednio stykać się z dowodami. Przeprowadzenie dowodu bezpośrednio przed sądem orzekającym pozwala temu organowi na zgromadzenie wrażeń umożliwiających właściwą ocenę przeprowadzonych dowodów. Wrażenia te posłużą do właściwej oceny przeprowadzonego dowodu.

3. Organ kierujący procesem powinien korzystać przede wszystkim z dowodów pierwotnych, np. zeznań świadka który był bezpośrednim obserwatorem zachowania lub stanu, o który proces chodzi, nie odrzucając dowodów pochodnych, np. zeznań świadka tzw. ze słuchu.

Dowód pierwotny - dowód w którym źródło dowodowe zetknęło się z faktem np. zeznanie świadka naocznego.

Dowód pochodny - np. Świadek ze słuchu.

Ograniczenia są w postępowaniach kontrolnych odbywających się w II instancji. Organ kontrolny dokonuje weryfikacji zaskarżonej decyzji opierając się na materiałach znajdujących się w aktach sprawy.

Wyjątki od zasady bezpośredniości:

• Kiedy nie ma dowodu pierwotnego - sąd musi uznać dowód pochodny

• Obejmują sytuacje, kiedy obowiązujące przepisy pozwalają na odczytanie protokołu z przesłuchania oskarżonego, świadka lub biegłego sporządzonego w postępowaniu przygotowawczym lub na rozprawie w tej lub innej sprawie.

K.p.k. przewiduje szerokie możliwości odczytania na rozprawie wszelkich protokołów przesłuchania świadków i oskarżonych sporządzonych przed sądem pod warunkiem, że:

• bezpośrednie przeprowadzenie dowodu jest utrudnione,

• wszystkie obecne na rozprawie strony wyrażają na to zgodę.

Na podstawie art. 389 określa sytuacje kiedy wolno odczytać protokół z wyjaśnień oskarżonego, a art. 391 zezwala na odczytanie protokołu zeznań świadka w ściśle oznaczonych wypadkach.

Zasada prawa oskarżonego do obrony

Zasadę prawa do obrony można wyrazić w postaci dyrektywy, według której w procesie karnym oskarżonemu należy zapewnić prawo do obrony. Jest to zasada konstytucyjna wyrażona w art. 42 ust. 2 Konstytucji RP „Każdy przeciwko komu prowadzone jest postępowanie karne ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu”

Z zasady tej wynikają dwa pojęcia obrony:

1. obrona materialna - polega na podejmowaniu przez jakąkolwiek osobę wszelkich czynności procesowych w celu obrony interesów oskarżonego w procesie (składanie wniosków, przytaczanie argumentów i kontrargumentów). Zgodnie z art. 74 § 1 K.p.k. oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności, ani obowiązku dostarczenia dowodów na swoją niekorzyść. Ma on też prawo do pouczenia go o prawie do obrony. Należy zauważyć że kłamstwo oskarżonego jest bezkarne, nie ma on prawa do nakłaniania innych osób do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień. A więc obronę materialną cechuje:

1. Każdy może ją wykonywać na rzecz oskarżonego (np. Policja, Sąd, oskarżyciel Publiczny)

2. działalność ta ma granice wyznaczone przez przepisy prawa.

3. formą obrony materialnej jest również milczenie i bierne zachowanie się oskarżonego (zakaz zmuszania kogokolwiek do samooskarżenia)

2. Obrona formalna - polega na korzystaniu z pomocy obrońcy. Obrońcą w polskim prawie w procesie karnym może być jedynie adwokat. ( wyjątkowo aplikant adwokacki). Racje przemawiające za obroną formalną:

• racja fachowości

• racja stanu psychicznego (niezaangażowanie obrońcy)

• racja zdolności wyręczania (znajomość „wydeptanych ścieżek”)

• racja pomocy psychicznej (obrońca jest osobą zaufaną oskarżonego)

Obrona formalna to prawo do korzystania z obrońcy (art.6 k.p.k.). Dwie metody:

• oskarżony sam powołuje obrońcę ( obrona z wyboru)

• obrońca ustanowiony z urzędu - powołuje prezes sądu w dwóch przypadkach:

1. gdy obrona jest obligatoryjna, a oskarżony nie ma obrońcy z wyboru,

2. na wniosek oskarżonego - gdy nie jest w stanie ponieść kosztów obrony z wyboru bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny.

Obrońca w procesie nie ma prawa podejmowania żadnych czynności niekorzystnych dla oskarżonego (art. 86 § 1 k.p.k.). Ma stanowisko samodzielne. Jego udział nie wyklucza osobistego udziału w postępowaniu samego oskarżonego. Może on bronić kilku oskarżonych, o ile ich interesy nie pozostają w sprzeczności.

Oskarżony nie może zaś mieć jednocześnie więcej niż 3 obrońców - art. 77 i 85 k.p.k.

Kiedy oskarżony musi mieć obrońcę?:

1. Art. 79 § 1 . W postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli:

1. jest nieletni

2. jest głuchy, niemy lub niewidomy,

3. zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności,

4. nie włada językiem polskim.

§ 2. Oskarżony musi mieć obrońcę również wtedy, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę.

§ 3. W wypadkach, o których mowa w § 1 i 2, udział obrońcy jest obowiązkowy w rozprawie oraz w tych posiedzeniach, w których obowiązkowy jest udział oskarżonego.

§ 4. Jeżeli w toku postępowania biegli lekarze psychiatrzy stwierdzą, że poczytalność oskarżonego nie budzi wątpliwości, oskarżony jednak musi mieć obrońcę do prawomocnego zakończenia postępowania.

2. Art. 80. Oskarżony musi mieć obrońcę w postępowaniu przed sądem wojewódzkim jako sądem pierwszej instancji, jeżeli zarzucono mu zbrodnię lub pozbawiono wolności. W takim wypadku udział w rozprawie głównej jest obowiązkowy, a w rozprawie apelacyjnej i kasacyjne, jeżeli prezes sądu uzna to za konieczne.

3. W pewnych sytuacjach w postępowaniu apelacyjnym. To były przypadki obrony obligatoryjnej tzw. przymus adwokacki - dana czynność procesowa musi być dokonana przez adwokata pod rygorem skuteczności (apelacja, wniosek o wznowienie postępowania, kasacja), udział obrońcy nie wyłącza osobistego udziału oskarżonego. Obrońca w swoim działaniu powinien kierować się dyrektywą - „działać na korzyść oskarżonego”.

Zasada obiektywizmu (bezstronności, lojalności władzy)

Organ procesowy powinien mieć bezstronny stosunek do stron i uczestników procesu oraz nie powinien kierunkowo nastawiać się do danej sprawy. Nie ma wyjątków od tej zasady, gdyż byłoby to sprzeczne z zasadami wymiaru sprawiedliwości.

Aby obiektywizm był realny muszą być spełnione trzy warunki:

1. niezawisłość organu procesowego - uzyskiwana przez instytucję wyłączenia sędziego.

2. przestrzeganie reguły „audiatur et altera pars” - przed wydaniem orzeczenia, sąd bierze pod uwagę cały materiał dowodowy (art. 92 i 410)

3. minimalne działanie czynników irracjonalnych wpływających na podejmowanie decyzji (uprzedzenie, gniew, niechęć).

Zasady w znaczeniu abstrakcyjnym - to pewne idee filozoficzne, historyczne, polityczne które nie mają zewnętrznej postaci. Zasady te nie są związane bezpośrednio z oznaczonym systemem prawa karnego procesowego. Zasady te określają wzorce o charakterze idealnym, ustalają jeden wzorzec procesu dla rozstrzygnięcia pewnej kwestii. Mają szczególne znaczenie w okresie tworzenia projektów ustaw postępowania karnego. NIE ZAKOTWICZONE W PROCESIE KARNYM. Są to pewne postulaty pod adresem ustawodawcy.

Zasady w znaczeniu konkretnym - są to zasady abstrakcyjne wtłoczone w ramy obowiązującego prawa w celu dostosowania ich do konkretnych warunków w określonym miejscu i czasie, od zasad tych są wyjątki.. Są to pewne idee mające postać normy prawnej. Są związane z określonym systemem prawa. ZAKOTWICZONE W PROCESIE KARNYM.

6. Uczestnicy procesu karnego.

Przez uczestnika procesu karnego rozumie się podmiot, który bierze udział w procesie karnym w roli, jaką wyznacza mu prawo karne procesowe. Podmiotami występującymi w procesie karnym w roli uczestnika mogą być organy państwowe, osoby fizyczne, osoby prawne, instytucje państwowe lub społeczne oraz zrzeszenia nie mające osobowości prawnej.

Spośród uczestników procesu karnego wyróżnia się następujące kategorie:

1. organy procesowe

2. strony procesowe,

3. przedstawiciele stron procesowych,

4. rzecznicy interesu społecznego,

5. pomocnicy procesowi,

6. osobowe źródła dowodowe,

7. pozostali uczestnicy procesowi.

Ad. 1 Organy procesowe

Organem procesowym jest organ państwowy, któremu z mocy przepisów powierzono występowanie w procesie karnym w oznaczonej roli. Jako jedyne podmioty mogą podejmować decyzje procesowe o charakterze imperatywnym władczym, decyzje które wiążą wszystkich innych uczestników procesu karnego. Stosownie do roli pełnionej w procesie przez organy państwowe możemy je podzielić na:

• organy kierujące procesem

• organy współdziałające.

Organ kierujący procesem jest organem prowadzącym proces na określonym etapie. Organ ten dokonuje czynności procesowych i wydaje wiążące decyzje procesowe.

Organem współdziałającym jest organ państwowy, który występując w procesie, współdziała z organem kierującym procesem. Tak np. w postępowaniu jurysdykcyjnym, organem kierującym procesem jest prezes sądu lub sąd. Prokurator pełni rolę organu współdziałającego.

Ze względu na różne etapy procesu wyróżnia się:

1. Organy procesowe postępowania przygotowawczego

• organy prowadzące śledztwo lub dochodzenie

• organy nadzoru (policja)

2. Organy procesowe postępowania rozpoznawczego

• organ kierujący procesem, którym jest sąd; poza posiedzeniami lub rozprawą - prezes sądu

• organ współdziałający, którym jest oskarżyciel publiczny ( z reguły prokurator).

3. Organy procesowe w postępowaniu wykonawczym, a mianowicie:

• sąd pierwszej instancji

• sąd penitencjarny,

• prezes sądu lub uprawniony sędzia,

• sędzia penitencjarny,

• dyrektor zakładu karnego, aresztu śledczego, a także dyrektor okręgowy i Dyrektor Generalny Służby Więziennej albo osoba kierująca innym zakładem przewidzianym w przepisach prawa karnego wykonawczego, oraz komisja penitencjarna,

• sądowy kurator zawodowy

• sądowy i administracyjny organ egzekucyjny (komornik)

• urząd skarbowy,

• odpowiedni organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego, lub inny organ uprawniony przez ustawę do wykonywania orzeczeń.

Prokuratura

Prokuratura zbudowana jest na następujących zasadach organizacyjnych:

1. jednolitości - wszyscy prokuratorzy tworzą prokuraturę. Zasada ta wyraża regułę w myśl której wszystkie jednostki organizacyjne stanowią jedną organizacyjną całość.

2. Centralizmu - na czele całej prokuratury stoi jeden podmiot - Prokurator Generalny. Jemu podlegli są prokuratorzy wszystkich jednostek organizacyjnych. Zasada ta wyklucza możliwość funkcjonowania w państwie kilku niezależnych od siebie prokuratur.

3. Hierarchicznego podporządkowania - poszczególni prokuratorzy są podporządkowani Prokuratorowi Generalnemu nie wprost lecz przez prokuratora wyższego rzędu.

Prokurator Generalny

Prokurator Krajowy

Prokurator Prokuratury Krajowej

Prokurator apelacyjny

Prokurator prokuratury apelacyjnej

Prokurator okręgowy

Prokuratorzy prokuratury okręgowej

Prokurator rejonowy

Prokuratorzy prokuratury rejonowej

Asesorzy prokuratury rejonowej.

4. Jednoosobowego kierownictwa - polega na tym że na czele każdej prokuratury jest jeden kierownik. Kolegialne rozstrzyganie jest w prokuraturze nieznane.

5. Niezależności - wyraża się w tym że prokuratorzy w sprawowaniu swych funkcji są niezależni od terenowych organów administracji państwowej i samorządowej. Podlegają jedynie prokuratorom przełożonym.

Zasady związane z działalnością prokuratury:

1. DEWOLUCJI - Oznacza że każdy prokurator wyższego rzędu ma prawo przejąć do osobistego wykonania każdą czynność należącą do prokuratora niższego rzędu.

2. SUBSTYTUCJI - Oznacza że Prokurator wyższego rzędu może zlecić wykonanie każdej czynności prokuratorowi niższego rzędu.

3. INDYFERENCJI -Oznacza, że dla skuteczności czynności procesowych nie ma znaczenia, który z prokuratorów jej dokonuje. Zmiany personalne przy dokonywaniu czynności nie mają wpływu na ważność tych czynności. Podział zadań między prokuratorami ma charakter wyłącznie wewnętrzny.

Prokurator może prowadzić postępowanie sam lub zlecić je policji.

Prokuratorem może być osoba która:

• Ukończyła wyższe studia prawnicze

• Jest obywatelem polskim

• Ukończyła aplikację prokuratorską lub sędziowską (3 lata)

• Złożyła egzamin prokuratorski lub sędziowski

• Ukończyła 26 lat.

Prokurator:

W postępowaniu przygotowawczym jest organem

W postępowaniu jurysdykcyjnym jest stroną tzn. oskarżycielem publicznym

Działa jako rzecznik interesu publicznego.

Policja

Policja w celu rozpoznania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń wykonuje czynności dochodzeniowo-śledcze, operacyjno-rozpoznawcze oraz czynności administracyjno-porządkowe.

Policja wykonuje również czynności na polecenie sądu, prokuratora, organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego w zakresie w jakim obowiązek ten został określony w odrębnych ustawach.

W zakresie postępowania karnego Policja jest zasadniczym organem prowadzącym dochodzenie, chyba że prowadzi je prokurator. W ramach prowadzonego dochodzenia dokonuje wszystkich czynności, chyba że ustawa wymaga decyzji lub akceptacji prokuratora. Policja więc przeprowadza dowody przedstawia zarzuty osobie podejrzanej o popełnienie przestępstwa.

W postępowaniu sądowym Policja wykonuje niektóre czynności pomocnicze jak np. doprowadzenie na rozprawę oskarżonego aresztowanego. Policja może także wystąpić jako oskarżyciel publiczny w postępowaniu sądowym w sprawach o wykroczenia.

Sądy

W postępowaniu głównym organami rozstrzygającymi są sądy. One kierują procesem karnym i wydają decyzje procesowe w postaci orzeczeń. Sądy są podmiotami jedynie uprawnionymi do rozstrzygania o przedmiocie procesu. Cechą charakterystyczną tych organów jest to, że orzekanie w powierzonych im sprawach należy do niezawisłych sędziów. Niezawisłość sądów dotyczy tylko sfery orzekania.

Nie można wyłączyć sądu można wyłączyć sędziego.

Sądy dzielimy na:

1. Powszechne

• Rejonowe

• Okręgowe

• Apelacyjne

• Szczególne

• Sądy wojskowe

• Trybunał Stanu

3. Sąd Najwyższy - Naczelny organ sądowy, który sprawuje nadzór nad orzecznictwem wszystkich innych sądów.

Struktura:

Od orzeczeń sądów rejonowych


I instancja Sądy rejonowe Sądy okręgowe





Od orzeczeń sądów okręgowych


II instancja Sądy okręgowe Sąd apelacyjny

(nie orzeka w I instancji)

Właściwość sądu jest to uprawnienie sądu do rozpoznania sprawy w określonym zakresie.

Rozróżniamy:

1. właściwość ogólna

• rzeczowa

• miejscowa

• funkcjonalna

• właściwość szczególna

• właściwość z delegacji

• z łączności spraw karnych

• do wydania wyroku łącznego?

Właściwość rzeczowa - jest to uprawnienie do całościowego rozpoznania sprawy ze względu na rodzaj przestępstwa. Właściwość rzeczowa pozwala na ustalenie sądu, który ma rozpoznać sprawę w pierwszej instancji. Art. 24 k.p.k. określa właściwość sądu rejonowego „§ 1. Sąd rejonowy orzeka w pierwszej instancji we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawą do właściwości innego sądu. § 2. Sąd rejonowy rozpoznaje ponadto środki odwoławcze w wypadkach wskazanych w ustawie.” Jest sądem w zakresie podstawowym. Sąd rejonowy orzeka w sprawach o występku. Sprawy o występku znajdują się we właściwości Sądu Okręgowego. Sąd Okręgowy orzeka w sprawach o zbrodnie ( art. 25 k.p.k.)

Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.

W II instancji do właściwości Sądu Okręgowego należy rozpoznawanie apelacji od orzeczeń Sądu Rejonowego.

Sąd apelacyjny rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w I instancji w sądzie okręgowym oraz inne sprawy przekazane mu przez ustawę ( art. 26 k.p.k.)

Sąd Najwyższy rozpoznaje kasacje oraz środki odwoławcze i inne sprawy w wypadkach określonych w ustawie. ( art. 27 k.p.k.)

Właściwość miejscowa - pozwala na ustalenie, który spośród sądów tego samego rzędu (właściwość rzeczowa) jest uprawniony i zobowiązany do orzekania w konkretnej sprawie. Jest to uprawnienie sądu do rozpoznania sprawy, ze względu na miejsce popełnienia przestępstwa. Miejsce popełnienia przestępstwa jest to miejsce w którym sprawca działał lub zaniechał działania do którego był zobowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub miał nastąpić ( art. 6 § 2 k.p.k.).

W przypadku kolizji spraw np. (działanie we Wrocławiu, skutek w Katowicach, a według zamiaru miał być w Lublinie) o właściwości decyduje reguła wyprzedzenia tzn. właściwy jest ten sąd w którym najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze.

W razie popełnienia przestepstwa na polskim statku wodnym lub powietrznym, właściqwy jest sąd macierzystego portu statku. ( art. 31 § 2 K.p.k.)

Jeśli nie można ustalić miejsca popełnienia przestępstwa właściwy jest sąd, w którego okręgu:

• ujawniono przestępstwo

• ujęto oskarżonego

• oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał lub czasowo przebywał ( art. 32 § 1 K.p.k.)

Unormowanie to ma zastosowanie również wtedy jeśli przestepstwo popełniono za granicą. ( art. 32 § 2 K.p.k.)

Jeśli nie można ustalić właściwości miejscowej, sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla dzielnicy Śródmieście gminy Warszawa - Centrum.

Właściwość funkcjonalna - jest właściwością obejmującą zakres czynności należących do kompetencji sądu. Jest to uprawnienie sądu do dokonania określonej czynności np. do właściwości funkcjonalnej Sądu rejonowego należy rozpoznanie zażalenia na zatrzymanie lub zastosowanie tymczasowego aresztowania, czyli do właściwości konkretnego sądu funkcjonalnie należy jakaś konkretna czynność, która nie jest rozpoznaniem całościowym sprawy.

Właściwość funkcjonalna Sądu rejonowego obejmuje m.in.:

• orzekanie w I instancji (art. 24 § 1 K.p.k.)

• rozpatrywanie zażaleń na niektóre postanowienia prokuratora,

• udzielenie pomocy s ądowej

Właściwośc funkcjonalna Sądu okręgowego obejmuje min.:

• orzekanie w I instancji ( art. 25 § 1 i 2 K.p.k.)

• orzekanie w II instancji, w sprawach które w I instancji rozpoznają Sądy rejonowe,

• orzekanie o odszkodowania za niesłuszne ukaranie, zatrzymanie, tymczasowe aresztowanie ( art. 554 § 1 K.p.k.)

• orzekanie o wznowieniu, jeśli dotyczy postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem Sądu rejonowego

• inne czynności określone w ustawie,

Właściwość funkcjonalna Sądu Apelacyjnego obejmuje:

• rozpoznanie środków odwoławczych od orzeczeń Sądu okręgowego wydanych w I instancji,

• orzekanie w innych sprawach, np. o wznowieniu postępowania np. o wznowieniu postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem Sądu okręgowego ( art. 544 § 1 K.p.k.).

Właściwość z delegacji ( przekazania sprawy)

Właściwość z delegacji jest wyjątkiem od właściwośći miejscowej. Stwarza ona możliwość przekazania sprawy innemu sądowi równorzędnemu w stosunku do tego, który jest właściwy miejscowo do rozpoznania sprawy. K.p.k. przewiduje trzy wypadki właściwości z delegacji.

• art. 36 k.p.k. obejmuje sytuację gdy większość osób które należy wezwać na rozpraw zamieszkuje z dala od sądu właściwego, a blisko sądu któremu sprawa ma być przekazana.Postanowienie sądu wyższego rzędu o przekazaniu sprawy jest wiążące dla sądu któremu przekazano sprawę do rozpoznania. Uregulowanie to podyktowane jest ekonomiką procesu, aby oszczędzić czas i zmniejszyć koszty postępowania.

• Art. 37 k.p.k. zawiera upoważnienie dla Sądu Najwyższego do przekazania sprawy do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli tego wymaga dobro wymiaru sprawiedliwości, np. przestępstwo wywołało duże oburzenie w określonym środowisku, że wydanie obiektywnego orzeczenia staje się utrudnione. Z inicjatywą o przekazanie sprawy może wystąpić właściwy sąd lub prokurator.

• Art. 43 K.p.k. dotyczy skutków wyłączenia sędziów danego sądu. Jeżeli z powodu wyłączenia sędziów rozpoznanie sprawy w danym sądzie jest niemożliwe, sąd wyższego rzędu przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu.

Właściwość z łączności spraw karnych

Właściwość z łączności spraw stanowi postać właściwości szczególnej ze względu na złożonośc sprawy. Właściwość z łączności spraw występuje w sprawach złożonych, kiefdy w jednej sprawie rozpoznaje się kilka przestępstw.

Złożoność sprawy może być wynikiem łączności podmiotowej, przedmiotowej, lub podmiotowo-przedmiotowej (mieszanej)..

Łączność podmiotowa występuje wówczas gdy w jednej sprawie rozpoznaje się kilka przestępstw tej samej osoby. Wówczas całą sprawę rozpoznaje jeden sąd. Tym sądem jest ten, w którego okręgu najpierw wszczęto postpowanie przygotowawcze, jeżeli sprawy według zwyczajnych kryteriów właściwości należą do sądów tego samego rzędu ( art. 33 §1 K.p.k.). Jeżeli przestępstwa należą do właściwości sądów różnego rzędu, całą sprawę rozpoznaje sąd wyższego rzędu. ( art. 33 § 2 K.p.k.).

Łączność przedmiotowa - gdy istnieją związki rzeczowe między poszczególnymi przestępstwami, np. przestępstwa sprawcy głównego, podżegacza i pomocnika, całą sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla sprawcy głównego, Sąd właściwy dla sprawców głównych jest również właściwy dla podżegaczy i pomocników, jeżeli przeciwko nim toczy się proces jednocześnie.

Sprawca - to ten kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie, także ten który kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę, lub wykorzystuje uzależnienie innej osoby od siebie i poleca jej wykonanie takiego czynu.

Podżegacz - to ten który chce aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego.

Pomocnik - to ten który ułatwia popełnienie czynu zabronionego.

Właściwość do wydania wyroku łącznego - chodzi tu o sytuację, kiedy sprawcę skazano za kilka przestępstw, jeden sąd jest uprawniony do wydania wyroku łącznego.

Spory o właściwość sądu

Spory o właściwość mogą zachodzić wyłącznie między sądami równorzędnymi. Spór o właściwość może być pozytywny lub negatywny.

Spór pozytywny zachodzi gdy dwa sądy dążą do rozpoznania tej samej sprawy.

Spór negatywny występuje wówczas, gdy dwa sądy równorzdne stwierdzają brak podstaw dla swojej właściwości.

Ten sąd któremu sprawę przekazano, może ją rozpoznać lub wszcząć spór, jeżeli ustali że nie jest właściwy do jej rozpoznania. Wszczynając spór sąd ten przekazuje sprawę sądowi nad nim przełożonemu, który rozstrzyga wszczęty spór. Orzeczenie sądu wyższego rzędu jest ostateczne.

W przypadku gdy spór o właściwość toczy się między sądem powszechnym a sądem szczególnym (wojskowym) to zgodnie z art.39 sprawę rozstrzyga zawsze sąd wojskowy.

Składy orzekające

Na rozprawie głównej sąd orzeka w składzie jednego sędziego o dwóch ławników.

Ze względu na szczególną zawiłość sprawy - trzech sędziów

W sprawach o przestępstwa za które ustawa przewiduje karę 25 lat pozbawienia wolności - dwóch sędziów i trzech ławników.

Na rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej sąd orzeka w składzie - trzech sędziów.

Apelacja lub kasacja od wyroku orzekającego karę dożywotniego więzienia - pięciu sędziów.

Na posiedzeniu sąd rejonowy - jednoosobowo

Na posiedzeniu Sąd okręgowy, apelacyjny i Sąd Najwyższy - - trzech sędziów.

Na posiedzeniu sąd odwoławczy - trzech sędziów.

Wyłączenie organu prowadzącego proces karny

Wyłączenie sędziego z mocy ustawy( art. 40 K.p.k.)

Sędzia jest z mocy prawa wyłączony od udziału w sprawie jeżeli:

• Sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio,

• Jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób,

• Jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiedzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w punkcie 2, albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli,

• Był świadkiem czynu o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany w charakterze świadka, lub występował jako biegły,

• Brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadził postpowanie przygotowawcze,

• Brał udział w niższej instancji w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie,

• Brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone lub stwierdzono jego nieważność,

• Brał udział w wydaniu postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowaniu,

• Brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw.

Powody wyłączenia trwają mimo ustania uzasadniającego je małżeństwa, wspólnego pożycia, przysposobienia, opieki lub kurateli.

Skutki wyłączenia Jeśli sędzia stwierdzi że istnieją powody art. 40 k.p.k. powinien złożyć oświadczenie do akt sprawy i i wycofać się, a w jego miejsce wstępuje inny sędzia. Jeśli sędzia brał udział w sprawie mimo istnienia okoliczności wyłączających to będzie to albo bezwzględna przyczyna uchylenia wyroku, albo będzi to podstawa nieważności decyzji.

Wyłączenie sędziego podejrzanego o stronniczość (na wniosek art. 41)

Sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie, np. ojciec chrzestny gra z oskarżonym w karty - więzy towarzyskie.. Jest to wyłączenie na wniosek. Wniosek ten składają strony nie później niż do rozpoczęcia przewodu sądowego.

!!!!! przewód sądowy rozpoczyna odczytanie aktu oskarżenia.

Skutki orzekania przez sędziego podległego wyłączeniu:

• Względna przyczyna odwoławcza, tzn. taka którą sąd bierze pod uwagę tylko na wniosek skarżącego i tylko w granicach środka, jeśli mogłaby mieć wpływ na treść orzekania. O wyłączeniu na wniosek decyduje sąd, przed którym sprawa się toczy.

Ad. 2. Strony procesowe

Stroną jest podmiot który ma interes prawny w korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu. Strona występuje we własnym imieniu lub działa przez swojego przedstawiciela. Może to być podmiot występujący z żądaniem opartym na prawie karnym materialnym ukarania sprawcy za czyn mu zarzucany, lub podmiot przeciwko któremu żądanie takie jest skierowane.

Strony dzielimy na

• Strony czynne - to te które występują z żądaniem ukarania sprawcy czyli

• Oskarżyciel publiczny

• Oskarżyciel posiłkowy

• Oskarżyciel prywatny

• Powód cywilny

• W postepowaniu przygotowawczym - pokrzywdzony

• Strony bierne - to te przeciwko którym żadanie jest skierowane, czyli

• Oskarżony

• W postepowaniu przygotowawczym - podejrzany.

Rozróżniamy również

• Strony zastępcze

• Strony nowe

Przez strony zastępcze należy rozumieć podmioty które na podstawie upoważnienia ustawowego przejmują uprawnienia procesowe pokrzywdzonego przed zawiązaniem procesu karnego. Przykładem jest śmierć pokrzywdzonego przed rozpoczęciem procesu karnego. Wówczas prawa pokrzywdzonego mogą wykonywać: jego małżonek, krewni w linii prostej, rodzeństwo oraz osoba przysposabiająca i przysposobiona, a wypadku ich braku lub nieujawnienia- prokurator. (art. 52 k.p.k.)

O stronie nowej mówi się, gdy w miejsce zmarłego pokrzywdzonego w czasie trwania procesu występującego jako oskarżyciel posiłkowy (art. 58 k.p.k.),oskarżyciel prywatny (art. 61 k.p.k.), powód cywilny (art. 63 § 2 k.p.k.) występują osoby najbliższe , lub prokurator.

Stroną może być tylko podmiot mający zdolność procesową i legitymację procesową!!!!!!!

Zdolnością procesową nazywamy uprawnienie do stania się stroną stosunku spornego, a więc stania się stroną procesową. Zdolność procesowa może występować po stronie czynnej lub po stronie biernej. Po stronie czynnej zdolność procesową posiadają osoby fizyczne bez względu na wiek. Zdolność procesową ma także małoletni, ale jego prawa wykonuje ustawowy przedstawiciel. Postępowanie w stosunku do nieletnich o czyny karalne ma zastosowanie w stosunku do osób które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu 13 lat, ale przed ukończeniem 17 lat. Zdolność procesową czynną mają osoby prawne, a także instytucje państwowe lub społeczne, choćby nie miały osobowości prawnej. Podmioty te nie mają biernej zdolności procesowej, a więc nie mogą wystepować w procesie karnym w roli oskarżonego.

Legitymację procesową stanowi tytuł prawny do wystapienia w konkretnym procesie w oznaczonej roli procesowej. Na przykład do wystąpienia w charakterze oskarżyciela publicznego jest uprawniony w zasadzie prokurator (art. 45 § 1 k.p.k.), a inny organ - na podstawie szczególnego upoważnienia ustawowego. Podobne uprawnienie do wystapienia w roli oskarżyciela prywatnego, powoda cywilnego i oskarżyciela posiłkowego ma wyłącznie pokrzywdzony. Legitymacja procesowa różni się od zdolności procesowej tym że tytuł prawny do wystąpienia w roli strony procesowej, wiąże się z oznaczonym procesem karnym.

Poszczególne strony czynne

• Oskarżyciel publiczny - Oskarżycielem publicznym jest organ państwa. Oskarżyciel publiczny występuje jako rzecznik państwa. Oskarżyciel publiczny, działając w procesie spełnia funkcję państwa, co zakłada, że jego interesem nadrzędnym jest interes społeczny. Oskarżycielem publicznym głównym w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego, jest prokurator. Ma on pozycję nadrzędną. Oskarżycielem publicznym mogą być także inne organy państwowe, jako inni oskarżyciele publiczni:

1. działający zamiast prokuratora,

2. występujący zamiast lub obok prokuratora.

Inni to PIH, PIP - działają na mocy ustaw szczególnych, albo na mocy rozporządzenia ministra sprawiedliwości.

• Pokrzywdzony - Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przestępstwem. Pokrzywdzonym może być także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej. Pokrzywdzony jest stroną tylko w stadium postępowania przygotowawczego!!!!!!!!!!!!!!!!. W postępowaniu przed sądem pokrzywdzony uzyskuje prawa strony kiedy wystąpi w postaci oskarżyciela prywatnego, posiłkowego lub powoda cywilnego!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Pokrzywdzony może sam wykonywać swe uprawnienia, jeśli posiada zdolność do czynności procesowych. W przeciwnym razie jego uprawnienia wykonuje przedstawiciel ustawowy.

• Oskarżyciel posiłkowy - występuje w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego gdy złoży odpowiednie żądanie i zostanie w tym charakterze dopuszczony przez sąd do udziału w postepowaniu. Oskarżyciel posiłkowy działa obok oskarżyciela publicznego, od którego jest niezależny, oraz zamiast oskarżyciela publicznego gdy nie wniósł on aktu oskarżenia. (skarga subsydiarna).

• Oskarżyciel prywatny - oskarżycielem prywatnym jest pokrzywdzony który wniósł i popiera oskarżenie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego. Oskarżycielem prywatnym może być pokrzywdzony, a więc przede wszystkim osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Pokrzywdzony staje się oskarżycielem prywatnym na skutek wniesienia skargi prywatnej (uproszczonego aktu oskarżenia). Skargę prywatną mogą także wnieść ustawowi przedstawiciele pokrzywdzonego, gdy jest małoletni lub ubezwłasnowolniony, lub strony zastępcze w razie śmierci pokrzywdzonego. Oskarżyciel prywatny uzyskuje pozycję strony procesowej. W wyjątkowych sytuacjach przestępstwo prywatnoskargowe może być ścigane z urzędu, tzn. bez inicjatywy pokrzywdzonego, a mianowicie w wypadkach: 1) ingerencji prokuratora, 2) postępowania z nieletnimi, 3) postępowania karnego w sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych. Ingerencja prokuratora może przybrać postać: wszczęcia postępowania - ma miejsce wówczas gdy pokrzywdzony nie wniósł skargi prywatnej., wstapienia do postpowania już wszczętego - może być wykonane gdy pokrzywdzony wniósł już skargę do sądu i ją popierał. Skutkiem ingerencji jest to że postępowanie co do przestępstwa prywatnoskargowego toczy się z urzędu.

• Powód cywilny - jest stroną czynną w zakresie dochodzonego roszczenia cywilnego w procesie karnym wynikającym z popełnionego przestępstwa. Dochodzenie roszczeń cywilnych w procesie karnym określa się nazwą powództwa cywilnego w procesie karnym ( proces adhezyjny). Mimo że powód cywliny posiada uprawnienia strony procesowej, to jednak doznają one pewnych ograniczeń. Ograniczenia te dotyczą dowodzenia. Powód cywilny może dowodzić istnienia tylko tych okoliczności, na których opiera swoje roszczenia, a więc faktów które mają wpływ na podstawę i wysokość dochodzonych roszczeń. Powód cywilny może zaskarżyć wyrok jako strona, co nie wyklucza wniesienie jedynej apelacji w sprawie przez powoda cywilnego.

Strony bierne

• Oskarżony - Oskarżonym jest osoba przeciwko której wniesiono akt oskarżenia do sądu, a także osoba co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. W znaczeniu szerszym nazwą oskarżony obejmuje się także podejrzanego. Za podejrzanego uważa się osobę co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów, albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystapieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego. K.p.k. używa też nazwy osoba podejrzana np. w art. 237 § 4, art. 244§ 1, obejmując nią osobę, co do której istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełniła przestępstwo ( gdy nie przedstawiono jej jeszcze zarzutów). W postępowaniu wykonawczym mamy do czynienia ze skazanym, co do którego zapadł prawomocny wyrok skazujący. Uprawnienia oskarżonego mieszczą się w ramach prawa do obrony.

Podstawowe prawo oskarżonego to prawo do obrony. Obrona występuje w znaczeniu formalnym i materialnym. W znaczeniu materialnym prawo do obrony i odpierania zarzutów, czyli jest to prawo do podejmowania przez oskarżonego i osoby trzecie wszelkich czynności mających na celu wyłączenie albo złagodzenie odpowiedzialności karnej. W znaczeniu formalnym prawo do obrony to prawo do posiadania obrońcy. Jednocześnie w procesie karnym można mieć trzech obrońców. Z tego prawa do obrony wynikają: 10 prawo do składania wyjaśnień, 2) prawo do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania, 3) składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia.

Przedstawiciele procesowi stron

Istota przedstawicielstwa polega na podejmowaniu czynności w cudzym imieniu na rzecz osoby reprezentowanej. Przedstawiciel wyraża swą wolę w imieniu reprezentowanego, ze skutkiem dla tego ostatniego.

Przedstawiciel ustawowy - Przedstawiciel ustawowy może działać po stronie czynnej jak i po stronie biernej. Różnica polega na tym że przedstawiciel ustawowy pokrzywdzonego działa zamiast niego, gdy pokrzywdzony nie posiada zdolności do działań w procesie, podczas gdy przedstawiciel ustawowy oskarżonego działa obok oskarżonego, na jego rzecz.Przedstawiciel ustawowy pokrzywdzonego może występować wówczas gdy pokrzywdzony nie może działać osobiście, gdyż jego działanie wyklucza ustawa lub jest to z natury rzeczy niemożliwe. Przedstawiciel ustawowy pokrzywdzonego może dokonać wszelkich czynności procesowych w miejsce pokrzywdzonego ze skutkiem prawnym dla tego ostatniego.

Ustawowego przedstawiciela po stronie biernej może posiadać oskarżony, gdy jest on nieletnim, który nie ukończył 17 lat, lub jest ubezwłasnowolniony. Ustawowy przedstawiciel oskarżonego może podejmować:

• obok oskarżonego

• wyłącznie na jego korzyść

wszelkich czynności procesowych w tym wnosić środki zaskarżenia, składać wnioski oraz ustanowić obrońcę.

Obrońca - obrońca jest podmiotem którego zadaniem jest niesienie fachowej pomocy oskarżonemu przez udzielenie przez udzielenie porad i dokonywanie czynności na jego korzyść. Prawo karne procesowe przewiduje wyłącznie obronę adwokacką, tzn. że obrońcą może być jedynie osoboa uprawniona do obrony według przepisów ustawy prawo o adwokaturze. W roli obrońcy nie może wystapić inna osoba, nawet najbliższa wobec oskarżonego, lecz nie wpisana na listę adwokatów. Zaniedbywanie obowiązków ze strony obrońcy nie może przynieść szkody oskarżonemu. Adwokat jest zobowiązany zachować w tajemnicy wszystko czego dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej. W ściśle określonych wypadkach ustawa przewiduje przymus adwokacki tzn. wymaga aby czynność spełniona została przez adwokata. Apelacja od wyroku sądu okręgowego która nie pochodzi od prokuratora powinna być sporządzona i podpisana przed adwokata.

Pełnomocnik - Z pomocy pełnomocnika może korzystać pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym oraz oskarżyciel prywatny, posiłkowy lub powód cywilny w postępowaniu sądowym. Pełnomocnikiem może być adwokat, radca prawny.

Rzecznicy interesu społecznego

Zadaniem rzeczników interesu społecznego jest obrona interesu społecznego, interesu ogółu. Tylko istninie takiego interesu stwarza legitymację do dziłania w procesie. Rzecznikiem może być instytucja państwowa lub społeczna. Występując jako funkcjonariusz państwowy, rzecznik interesu społecznego działa w imieniu organu państwowego, państwa. Jeżeli jest delegatem organizacji społecznej występuje w imieniu tej organizacji.

Przedstawiciel społeczny

Przedstawiciel społeczny może występować dopiero w postepowaniu przed sądem. Zgłaszając swój udział w postepowaniu karnym organizacja społeczna wskazuje osobę przedstawiciel, który ma ją reprezentować. Przedstawiciel powinien przedstawić pisemne upoważnienie. Dopuszczony do udziału w rozprawie przedstawiciel organizacji społecznej może w toku postępowania wypowiadać się i zgłaszać wnioski na piśmie. Może zabierać głos w ramach przemówień stron. Nie może natomiast zaskarżać zapadłych w procesie orzeczeń.

Prokurator w procesie adhezyjnym

Prokurator jeżeli wymaga tego według jego uznania interes społeczny może w terminie przewidzianym dla wytoczenia powództwa cywlinego wnieść pozew cywilny na rzecz pokrzywdzonych lub stron zastępczych albo popierać wytoczone przez te osoby powództwo. Legitymację do jego działania stanowi interes społeczny, a zatem prokurator występuje tutaj jako rzecznik interesu społecznego.

Rzecznik praw obywatelskich

RPO stoi na straży praw i wolności obywateli określonych w Konstytucji RP i innych przepisach prawa.

Pomocnicy procesowi - tłumacz, protokolant, specjalista.

Przesłanki procesu karnego

Przesłanki są to stany warunkujące dopuszczalność procesu karnego. Ich brak powoduje że proces karny nie może być wszczęty ani nie może się toczyć. Powszechnie przesłanki dzieli się na przesłanki ogólne i przesłanki szczególne. Przesłanki ogólne warunkują dopuszczalność procesu w zwykłym trybie postępowania, a więc warunkują dopuszczalność postępowania odbywającego w postępowaniu zwyczajnym. Natomiast przesłanki szczególne warunkują dopuszczalność procesu w szczególnym trybie lub szczególnym postepowaniu.

Ze względu na funkcję przesłanki dzielimy na

Dodatnie (pozytywne)

Ujemne (negatywne)

Ze względu na skutki związane z przeszkodą procesową przesłanki dzielimy na:

Bezwzględne

Względne

Przesłanki bezwzględne stanowią warunki dopuszczalności postepowania w każdym układzie procesowym czyli trwale powodują niedopuszczalność procesu.

Przesłanki względne waruknują dopuszczlnośc procesu wyłącznie w określonym układzie procesowym.

Ze względu na powiązanie z prawem materialnym przesłanki dzielimy na:

Przesłanki czysto procesowe

Przesłanki zakotwiczone w prawie materialnym (materialne)

Do przesłanek pozytywnych zaliczamy:

• Podsądność

• Właściwość

• Istnienie stron

• Skarga

• Wniosek o ściganie

Do przesłanek ujemnych (negatywnych) należą:

• Prawomocność materialna

• Zawisłość sprawy

• Przedawnienie

• Abolicja

• Art. 17 § 1 pkt 1 - 4 K.p.k.

Podsądność

Podsądność może być ujmowana jako podleganie spraw karnych polskim sądom powszechnym i szczególnym. Obejmuje ona trzy składniki

• Jurysdykcja krajowa sądów polskich

• Podsądność sądom karnym powszechnym

• Podsądność sdom wojskowym

Przez jurysdykcję krajową należy rozumieć podleganie spraw karnych sądom polskim. Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy który popełnił czyn na terytorium Polski jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Polska jest stroną stanowi inaczej.

Przez podsądność sądom karnym powszechnym rozumiemy zakres spraw karnych podlegających tym sądom. Przesłanka ta wynika z art. 17 § 1 pkt. 8 który stanowi że „nie wszczyna się postępowania a wszczęte umarza gdy sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych”

Podsądność sądom karnym wojskowym - orzecznictwu sądów wojskowych podlegają sprawy ze względów podmiotowo-przedmiotowych lub przedmiotowych.

Podsądność Trybunałowi Stanu - Trybunał stanu orzeka o odpowiedzialności osób zajmujących najwyższe stanowiska w państwie określone w powołanym przepisie, za naruszenie Konstytucji lub ustaw.

Ograniczenia podsądności:

• Finansowe organy orzekające

• Kolegia do spraw wykroczeń

• Immunitety

• dyplomatyczny - wyłącza ściganie z powodu jakiegokolwiek przestępstwa, a więc bez względu na wagę popełnionego przestępstwa i bez względu na to czy popełnione zostało w czasie urzędowania czy też poza nim.

• Konsularny - orzecznictwu polskich sądów karnych nie podlegają sprawcy czynów popełnionych w toku i w wykonanniu ich funkcji urzędowych.

• Parlamentarny - poseł i senator nie mogą być zatrzymani i aresztowani bez zgody odpowiednio Sejmu i Senatu, z wyjątkiem ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postepowania.

• Immunitet Prezydenta RP - Prezydent RP za popełnienie jakiegokolwiek przestępstwa może odpowiadać jedynie przed Trybunałem Stanu.

• Immunitet sędzowski - sędzia nie może być bez uprzednije zgody sądu okreslonego w ustawie pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Immunitet sędziowski jest nietrwały, gdyż chroni sędziego tylko w okresie pełnienia tego urzędu.

• Immunitet prokuratorski - jak immunitet sędziowski.

• Immunitet adwokacki - jest to immunitet o charakterze procesowo - materialnym. Dopuszczenie się przez adwokata zniewagi powoduje że podlega ona ściganiu nie w postepowaniu karnym lecz w drodze dyscyplinarnej.

• Immunitet Prezesa NIK - Prezes NIK nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani aresztowany lub zatrzymany bez zgody Sejmu. Jest to immunitet procesowy nietrwały.

Właściwość sądu

Po ustaleniu że sprawa należy do zakresu kompetencji sądu powszechnego ( lub wojskowego), co jest związane z podsądności sądom karnym powszechnym (lub wojskowycm) należy ustalić właściwy sąd do rozpoznania oznaczonej sprawy. Do tego służą dwie podstawowe właściwości, a mianowicie właściwość rzeczowa i miejscowa.

Skarga

Jest ściśle związana z zasadą skargowości, według której warunkiem wszczęcia i toczenia procesu sądowego jest wniesienie skargi przez uprawnionego oskarżyciela.

Istnienie stron procesowych

Przesłanka ta wunika z budowy procesu karnwego, opartej na stosunku sporności miedzy dwiema stronami procesowymi. Istnienie stron procesowych jest warunkiem dopuszczalności procesu karnego. W ramach tej przesłanki można wyróżnić trzy składniki:

1. egzystencjonalne istnienie strony

2. zdolność procesową

3. legitymację procesową.

Prawomocność materialna

Jest to ujemna przesłanka wymieniona w art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., wg którego nie wszczyna się postepowania, a wszczęte umarza, gdy proces karny co do tego samego czynu tej samej osoby został prawomocnie ukończony. Prawomocność materialna stanowi stan rzeczy osądzonej której treścią jest „ nie dwa razy o to samo”.

Zawisłość sprawy

Wszczęcie procesu karnego wywołuje zakaz toczenia drugiego procesu przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn. O zawisłości sprawy jako przesłance procesowej można mówić w razie wszczęcia procesu przeciwko określonej osobie o oznaczony czyn. Umorzeniu z powodu zawisłości jako przesłanki procesowej ulega proces wszczęty później.

Przedawnienie

Przedawnienie jest w zasadzie instytucją prawa materialnego uregulowaną w kodeksie karnym. Jest ono jednocześnie warunkiem dopuszczalności procesu, gdyż w myśl art. 17 § 1 pkt. 6 postepowania nie wszczyna się, a wszczęte umarza, gdy nastąpiło przedawnienie.

Kodeks karny przewiduje 2 formy przedawnienia:

• przedawnienie karalności

• przedawnienie wykonania kary.

Karalnośc przestępstwa ustaje gdy od jego popełnienia upłynęło:

30 lat - zbrodnia zabójstwa

20 lat - inna zbrodnia

10 lat - wystepek zagrożony karą pozbawienia wolności powyżej 3 lat

5 lat - czyn zagrożony karą pozbawienia wolności poniżej 3 lat

3 lata - kara ograniczenia wolności lub grzywna.

Abolicja - akt łaski

Warunkiem niedopuszczalnośi postępowania może być akt łaski. Może on przybrać postać aktu łaski o charakterze generalnym lub indywidualnym. Akty łaski o charakterze generalnym zawarte są w ustawach amnestyjnych, które przewidują dwie formy aktów łaski, a mianowicie:

Amnestia

Abolicja

Amnestia polega na tym że łagodzi się lub znosi skutki skazania.

Abolicja, którą z regułu zawierają ustawy amnestyjne, polega na zakazie wszczynania i toczenia postepowania w stosunku do określonych w ustawie przestępstw.

Akt łaski może mieć charakter indywidualny. Tę postać aktu łaski stosuje Prezydent RP. Może ona mieć miejsce w indywidualnych sprawach po uprawomocnieniu się wyroku skazującego.

Art. 17 § 1 pkt 1-4 K.p.k.

„Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy:

1. czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia,

2. czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego, albo ustawa stanowi że sprawca nie popełnia przestępstwa,

3. społeczna szkodliwość czynu jest znikoma,

4. ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze.

7. Środki przymusu

Środki przymusu charakteryzują się tym, że wpływają na wolę okreslonej osoby, w ten sposób że krępują lub w ogóle wyłączają możliwość postępowania zgodnie z nią. Środki przymusu są to czynności organów procesowych zmierzające do wymuszenia spełnienia obowiązków procesowych lub zapewnienia prawidłowego toku procesu.

Wg kodeksu:

Zatrzymanie

Środki zapobiegawcze

Kary porzadkowe

Zabezpieczenie majatkowe

Poszukiwania i list gończy

List żelazny.

Zatrzymanie jest środkiem przymusu polegającym na chwilowym pozbawieniu wolności określonej osoby. Wg art. 41 ust. 3 Konstytucji RP każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu, nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami.

• ujęcie na gorącym uczynku

• zatrzymanie właściwe policyjne

• zatrzymanie na żądanie organu procesowego (sądu, prokuratora)

• zatrzymanie administracyjne (porządkowe)

• zatrzymanie penitencjarne (np. gdy więzień nie wrócił z przepustki)

Ujęcie na gorącym uczynku ma miejsce tylko wówczas gdy osobę schwytano na gorącym uczynku przestepstwa lub w pościgu podjetym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa. Ujęcia może dokonać każdy, ale nie można go przetrzymywać nie zawiadamiając organów ścigania.

Właściwego zatrzymania dokonuje Policja. Zatrzymanie właściwe może mieć miejsce wtedy gdy zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się, albo zatarcia śladów przestępstwa, bądź też nie można ustalić jej tożsamości.

Środki zapobiegawcze mogą polegać na pozbawieniu wolności (areszt tymczasowy) oraz na poręczeniu lub ograniczeniu wolności. Środki zapobiegawcze mogą przybrać postać:

• tymczasowego aresztowania

• poręczenia (majątkowego, społecznego, osoby godnej zaufania)

• dozoru Policji

• zakazu wydalania się z kraju

• zawieszenia w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu albo nakazu powstrzymania się od określonej działalności, lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów.

8. Etapy postępowania karnego i sposoby jego zakończenia

Postępowanie przygotowawcze - stanowi pierwsze stadium procesu karnego. Jest postepowaniem niesądowym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora. Rozpoczyna się od pierwszego aktu ścigania, a kończy wniesieniem aktu oskarżenia. Postepowanie przygotowawcze nie wystepuje w postepowaniu prywatnoskargowym. Postepowanie przygotowawcze nie zawsze doprowadzi do postepowania jurysdykcyjnego.

Sposoby zakończenia postepowania przygotowawczego:

1. wniesienie aktu oskarżenia - postanowienie o zamknięciu postępowania przygotowawczego,

2. umorzenie postepowania - art. 17 § 1 k.p.k. ( gdy nie wykryto prawcy, gdy wystapiły negatywne przesłanki procesowe, społeczna szkodliwość czynu jest znikoma, oksarżony zmarł, nastąpiło przedawnienie karalności itd.)

3. wniosek o warunkowe umorzenie postepowania,

4. zawieszenie postepowania - czasowe zniweczenie postepowania przygotowawczego art. 22 k.p.k. „ Jeżeli zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie postepowania, a w szczególności jeżeli nie można ująć oskarżonego, albo nie może on brać udziału w postepowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby, postępowanie zawiesza się na czas trwania przeszkody”.

2. Postepowanie jurysdykcyjne ( sądowe - I instancja)

Postepowanie przed sądem I instancji

1. Czynności wstępne

2. Rozprawa

1. część wstępna

2. przewód sądowy

3. przemównienie stron

4. wyrokowanie ( wyrok)

3. Czynności końcowe ( sporządzenie uzasadnienia wyroku)

Rozprawa zaczyna się wywołaniem sprawy.

Część wstępna to sprawdzenie obecności.

Przewód sądowy - postepowanie dowodowe otwiera odczytanie aktu oskarżenia.

Wyrokowanie - etapy:

1. Narada

2. głosowanie

3. sporządzenie wyroku na piśmie

4. ogłoszenie wyroku ( promulgacja)

5. przytoczenie ustnych motywów wyroku

6. pouczenie stron o możliwości zaskarżenia wyroku.

9. Dowody ( pojęcie, rodzaje, zakazy dowodowe)

Dowód jest to pojęcie które obejmuje zarówno źródło informacji, formę informacji, fakt dowodowy, jak również wszystkie czynności procesowe, związane z uzyskaniem informacji, wprowadzeniem i uzewnetrznieniem jej w procesie karnym.

Przez źródło dowodowe rozumie się osobę lub rzecz, które ostarczają środkówe dowodowych. Stąd też źródła dowodowe mogą być osobowe np. świadek, oskarżony, biegły lub rzeczowe np. przedmioty mające znaczenie dla sprawy jako dowody rzeczonwe, miejsce przestepstwa.

Środki dowodowe są formą przekazu informacji, spostrzeżeń, które uzyskuje się ze źródła dowodowego, z którym organ styka się bezpośrednio, przeprowafdzając dowód, np. zezniania świadka.

Można wymienić następujące źródła i środki dowodowe:

Źródła dowodowe środki dowodowe


Oskarżony wyjaśnienia

Świadek zeznania

Biegły opinia biegłego, zeznania biegłego

Dokument treść dokumentu

Dowód rzeczowy właściwości dowodu rzeczowego

Eksperyment procesowy wyniki eksperymentu procesowego

Podział dowodów

Ze względu na rodzaj źródła dowodowego:

1. osobowe

2. rzeczowe.

Ze względu na treść środka dowodowego:

1. pojęciowe (opinie,zeznania, treść dokumentu)

2. zmysłowe (właściwości miejsca, rzeczy, ciała ludzkiego)

Ze względu na liczbę ogniw jakie występują między organem a poznawaną rzeczywistością:

1. pierwotne ( świadek naoczny - jedno ogniwo)

2. pochodne ( świadek który słyszał od innej osoby że.......- kilka ogniw)

Oraz dowody

1. bezpośrednie - wskazują na fakt główny czyli wprost na czyn zarzucany oskarżonemu

2. pośrednie - kojarzone są z dowodami poszlakowymi, są to takie okoliczności które dopiero w zestawieniu z innymi dają podstawę do wysunięcia wniosku i winie lub niewinności oskarżonego.

1. Ścisłe (formalne)

2. Swobodne (nieformalne)

1. obciążające -udowadniają wniesione oskarżenie

2. odciążające - przeciwstawiają się oskarżeniu, dostarczają faktów korzystnych dla oskarżonego.

Zakazy dowodowe

Są to wszelkiego rodzaju ograniczenia co do możliwości wprowadzenia i przeprowadzenia dowodów oraz ich wykorzystania w procesie. Zakazami dowodowymi obejmujemy:

1. niedopuszczalność dowodów w ogóle (hipnoza, narkoanaliza, badanie poligraficzne)

2. zakazy dowodzenia ( zakaz przesłuchania obrońcy, zakaz przesłuchania duchownego, zakaz ujawnienia poprzednio złożonych zeznań, zakaz przesłuchiwania świadka ze względu na tajemnicę państwową, służbową, zawodową, prawo odmowy zeznań, uchylenie się świadka od odpowiedzi na pytanie, zwolnienie od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytanie)

3. zakazy wykorzystania dowodów ( nielegalność dowodów)

Świadek - jest to każda osoba, która w tym charakterze została wezweana p4rzez organ procesowy w celu złożenia zeznań w toku procesu karnego. Jest to także osoba zgłaszzająca się do organu procesowego bez wezwania w celu złożenia zeznań.

Obowiązki świadka:

• obowiązek stawiennictwa na wezwanie organu procesowego,

• obowiązek pozostawania do dyspozycji organu procesowego,

• obowiązek zeznawania,

• obowiązek złożenia przyrzeczenia,

• obowiązek zeznawania prawdy

Zagadnienia egzaminacyjne z przedmiotu „Zarys postępowania karnego”

1

Lidia Spiczyńska

---