PSYCHOLOGIA KLINICZNA

1. CHOROBY UKŁADU NERWOWEGO

Choroby układu nerwowego mogą dotyczyć jego części ośrodkowej (urazy, guzy, udary, padaczka, zespoły otępienne, neuroinfekcje, wady rozwojowe) lub obwodowej (uszkodzenia, zapalenia nerwów, zespoły korzeniowe). Są też takie schorzenia neurologiczne, w których dochodzi jednocześnie do uszkodzeń części ośrodkowej i do zmian "na obwodzie". Tak się dzieje w np. w stwardnieniu rozsianym. Są również schorzenia, które wybiórczo dotyczą rdzenia kręgowego.

Przyczyny (etiologia) chorób neurologicznych są bardzo zróżnicowane. Mogą to być wady rozwojowe (genetycznie uwarunkowane czy następstwa patologicznej ciąży lub zaburzeń okołoporodowych), od najcięższych - częściowego bezmózgowia czy małogłowia z niedorozwojem mózgu - po różnego stopnia upośledzenia umysłowe. W wyniku zaburzeń rozwojowych może dojść do powstania wodogłowia, którego istota polega na nadmiernym gromadzeniu się płynu rdzeniowo-mózgowego w przestrzeniach płynowych mózgu w wyniku wzmożonego wytwarzania lub, co jest częstsze - utrudnień w jego odpływie. Dla wodogłowia dziecięcego charakterystyczne jest niekiedy znaczne powiększenie mózgowej części czaszki. Długo trwające, nie leczone wodogłowie powoduje wystąpienie i narastanie objawów wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego (bólów głowy, wymiotów). Może dojść do trwałych uszkodzeń mózgu.

Choroba Alzheimera jest to postępująca, degeneracyjna choroba ośrodkowego układu nerwowego, charakteryzująca się występowaniem otępienia.

Jest to najczęstsza przyczyna występowania otępienia u osób powyżej 65 roku życia.

Początek choroby występuje zwykle po 65 roku życia, jednak może występować też wcześniej.

Przyczyna choroby nie jest znana i obecnie. W niewielkim procencie (poniżej 10%) choroba jest dziedziczona, w pozostałych przypadkach jest to choroba niedziedziczna. Wykryto 4 geny odpowiedzialne za powstanie dziedzicznej postaci choroby, zlokalizowane na chromosomach 21, 14, 1 i 12.

Zmiany anatomopatologiczne:

Dochodzi do zaniku kory mózgowej. Na poziomie mikroskopowym stwierdza się występowanie blaszek amyloidowych (zwanych też blaszkami starczymi lub płytkami starczymi), a także zwyrodnienia włókienkowego Alzheimera.

Objawy i przebieg choroby:

W przebiegu choroby dochodzi do wystąpienia następujących objawów:

• Zaburzenia pamięci

• Zmiany nastroju

• Zaburzenia funkcji poznawczych

• Zaburzenia osobowości i zachowania

W zaawansowanym stadium choroba uniemożliwia samodzielnego wykonywania nawet codziennych prostych czynności i osoba chorująca na chorobę Alzheimera wymaga stałej opieki.

Czas trwania choroby 5-12 lat, kończy się śmiercią.

Leczenie:

Leczenie farmakologiczne koncentruje się na objawowym leczeniu zaburzeń pamięci i funkcji poznawczych. Poza tym stosuje się leki psychotropowe w celu leczenia objawów psychopatologicznych takich jak depresja, omamy i urojenia. Jednak najistotniejsze znaczenie ma leczenie objawowe, pielęgnacja i usprawnianie chorych.

Choroba Friedreicha - (ataksja Friedreicha, bezład Friedreicha, dziedziczna ataksja rdzeniowa) - choroba o podłożu genetycznym, dziedziczona w sposób autosomalnie recesywny. Wadliwy gen odpowiedzialny za jej powstanie znajduje się na chromosomie 9. W jej przebiegu dochodzi do zwyrodnienia w obrębie dróg rdzeniowo-móżdżkowych, sznurów tylnych rdzenia kręgowego oraz w drogach piramidowych i móżdżku. Większość przypadków ujawnia się przed 20 rokiem życia. Oprócz objawów związanych z uszkodzeniem wymienionych struktur dochodzi niekiedy do zaniku nerwu wzrokowego oraz upośledzenia umysłowego. Charakterystycznym jest występowanie tzw. stopy fredreichowskiej, tj. stopy o nadmiernym wyżłobieniu. Obecnie nie jest znane skuteczne leczenie. Zgon następuje 10 - 20 lat od początku objawów, z powodu powikłań.

Choroba Parkinsona - jest to samoistna, powoli postępująca, zwyrodnieniowa choroba ośrodkowego układu nerwowego, należąca do tzw. chorób układu pozapiramidowego.

Przyczyny:

Do objawów chorobowych dochodzi z powodu zmian zwyrodnieniowych komórek nerwowych w istocie czarnej. Znajduje się ona w rejonie mózgu nazywanym jądrami podstawy. Neurony istoty czarnej wytwarzają dopaminę, stąd nazywamy je neuronami dopaminergicznymi. Konsekwencją niedoboru dopaminy (ok. 70-80%) jest zaburzenie funkcji tych neuronów.

• Genetyczne czynniki usposabiające do zachorowania

• Dziedziczenie choroby Parkinsona (tylko w niewielkim odsetku przypadków)

• Neurotoksyny znajdujące się w środowisku zewnętrznym, działające uszkadzająco na komórki istoty czarnej (tlenek węgla, mangan)

• Infekcyjne (parkinsonizm pozapalny)

• Urazy (wielokrotne, np. u bokserów)

Choroba Parkinsona dotyczy 1% populacji ludzi od 40 - 60 roku życia, ale zdarza się również u ludzi młodszych.

Główne objawy:

Objawy choroby Parkinsona pojawiają się i narastają powoli i stopniowo w ciągu kilkunastu lat. Początkowo chorzy zauważają pewne spowolnienie ruchowe i jakby niezgrabność w ruchach, pojawiają się zaburzenia pisania. Spowolnieniu ulegają procesy psychiczne. Niekiedy chorzy sądzą, iż są to objawy zmian reumatycznych lub po prostu starszego wieku. Jednak po pewnym czasie osoby chore na chorobę Parkinsona zauważają u siebie zaburzenia równowagi lub trudności z wykonywaniem takich prostych czynności jak wstawanie z krzesła czy z łóżka.

• Bradykinezja - spowolnienie i zubożenie ruchów, szczególnie trudności z wykonywaniem ruchów precyzyjnych; chód szurający, drobnymi kroczkami;

• Akinezja (trudności w rozpoczęciu ruchów);

• Sztywność mięśniowa (plastyczne zwiększenie napięcia mięśniowego, twarz maskowata);

• Drżenie spoczynkowe;

• Niestabilność postawy - tendencja do padania do przodu (propulsja), ku tyłowi (retropulsja), w bok (lateropulsja)

• Objawy wegetatywne (ślinotok, łojotok, napadowe pocenie się);

• Przodopochylenie tułowia (spowodowane znacznie wzmożonym napięciem mięśniowym);

• Zaburzenia chodu: małe, szurające kroczki i brak fizjologicznych współruchów (balansowania kończyn górnych);

• Zaburzenia równowagi, związane z utratą odruchów postawnych i przemieszczeniem środka ciężkości ciała - u chorych z chorobą Parkinsona często zdarzają się upadki;

• Niewyraźna, cicha mowa;

• Trudności w połykaniu (rzadko);

• Brak mimiki twarzy;

• Rzadkie mruganie;

• Spowolniony przebieg procesów psychicznych, osłabiona pamięć i zdolność przypominania.

Do objawów klasycznych zalicza się: drżenie, wzmożone napięcie mięśni (plastyczne) i spowolnienie ruchowe.

Przebieg i rokowanie:

Przebieg choroby jest zwykle powolny, wieloletni i postępujący, mimo skrupulatnego leczenia po pewnym czasie doprowadza do inwalidztwa. Choroba nie jest śmiertelna, lecz pogarsza jakość życia.

Leczenie:

Jest kilka grup leków stosowanych w terapii tej choroby.

Zasadniczym jest L-DOPA. Jest to związek chemiczny, który może przechodzić z krwi do mózgu i w mózgu jest przetwarzany w dopaminę. L-DOPA jest rozkładana w tkankach obwodowych, zanim zdąży dotrzeć do mózgu, z drugiej strony nie jest możliwe podawanie większych dawek leku, ponieważ powoduje to nasilone objawy uboczne.

Innymi możliwościami leczenia są:

• Muzykoterapia - przede wszystkim taniec,

• Operacyjne - uszkadzanie gałki bladej i jąder wzgórza,

• Wszczepienie elektrostymulatora w zidentyfikowane ognisko w mózgu (prace pionierskie obecnie - tylko wobec zaawansowanej formy choroby).

Drżenie spoczynkowe to rytmiczne, oscylacyjne ruchy mimowolne różnych części ciała wywołane naprzemiennymi lub synchronicznymi skurczami mięśni antagonistycznych. Występuje w spoczynku, gdy kończyny nie muszą przeciwstawiać się sile grawitacji. Charakterystyczne dla drżenia spoczynkowego jest: zmniejszanie się podczas ruchu oraz nasilanie się pod wpływem emocji i stresu. Dotyczy najczęściej kończyn górnych, warg, żuchwy oraz głowy. Drżenie spoczynkowe o częstotliwości 4-5 Hz występuje w przebiegu choroby Parkinsona. Dotyczy głównie kończyn górnych, nie obejmuje głowy. Drżenie spoczynkowe samoistne charakteryzuje się częstotliwością drgań od 5,5 do 7 Hz. Często obejmuje głowę. Ustępuje pod wpływem niewielkich ilości alkoholu.

Padaczka (inaczej epilepsja) - choroba o złożonej, różnej etiologii cechującą się pojawianiem napadów padaczkowych. Napad padaczkowy zaś jest wyrazem przejściowych zaburzeń czynności mózgu wskutek nadmiernych i gwałtownych wyładowań bioelektrycznych w komórkach nerwowych.

Stan padaczkowy - Powtarzające się jeden za drugim napady padaczkowe, bez odzyskania przytomności. Są stanem zagrożenia życia. Wymaga natychmiastowej hospitalizacji i podjęcie pilnego leczenia. Występują bez uchwytnej przyczyny lub po zmianie, odstawieniu nagłym leków, w trakcie infekcji u chorego z epilepsją, itp. Chory zagrożony jest m.in. obrzękiem mózgu, obrzękiem płuc, hipertermią.

Przyczyna padaczki i napadów padaczkowych:

Padaczka nie jest chorobą dziedziczną. Dziedziczny jest niski próg pobudliwości komórek nerwowych mózgu. Czynniki predysponujące do wystąpienia napadów padaczki:

• Urazy mózgu - wiele zmian, występujących w trakcie bezpośrednich reakcji kompensacyjnych może przyczynić się do wystąpienia drgawek. Ponadto istnieje hipoteza, że blizna glejowa powstała po urazach mózgu jest czynnikiem indukującym powstawanie ogniska padaczkowego

• Bodźce świetlne - częstokroć zdarza się, że bodźce świetlne (np. z gry komputerowej, naturalne migotanie ekranu komputera, oglądanie słońca przez drzewa w trakcie jazdy samochodem, dyskoteka, itp.) powodują napad padaczkowy. Często gwałtowne wyjście z ciemnego miejsca na mocne światło słoneczne może przyczynić się do napadu.

• Zmiany hormonalne - do napadu mogą przyczynić się wahania hormonalne związane z menstruacją

• Stan fizjologiczny organizmu (niedotlenienie, zmniejszona zawartość CO2 we krwi, niewydolność adrenergiczna)

• Zmęczenie i brak snu

Leczenie:

Leczenie padaczki opiera się na kilku podstawowych zasadach:

• Zawsze, jeżeli to tylko możliwe stosowanie monoterapii (politerapia w przypadku niemożliwości kontroli pojedynczym lekiem)

• Wdrażanie leczenia - wprowadzanie leku powoli, aż do uzyskania odpowiedniej dawki

• Odstawienie leczenia - powoli zmniejszając dawkę

• Zmiana leków - na zakładkę, powoli odstawiając jeden i powoli wprowadzając drugi

• Leczenie długotrwałe

• Stosowanie odpowiedniego leku do konkretnego rodzaju napadu

• Stosowanie odpowiednio dużej dawki leku

• Monitorowanie stężenia leku w surowicy - w niektórych przypadkach

Paraliż spastyczny kręgosłupa - choroba neurologiczna, obciążona genetycznie, nieuleczalna. Zapadają na nią ludzie po 50 roku życia. Stopniowo postępując powoduje kolejno:

• Paraliż spastyczny nóg, potem mięśni pleców, brzucha, rąk

• Atakuje mięśnie pęcherza moczowego, jelita grubego, mięśni międzyżebrowych

Do samej śmierci zostaje zachowana sprawność umysłowa. Choroba może trwać nawet kilkanaście lat, a chory umiera na niewydolność płuc lub serca.

Pląsawica Huntingtona - choroba, która dotyczy genu autosomalnego dominującego; mutacja w genie białka występującego w mózgu; ujawnia się ona w późnym wieku (na ogół u osób w wieku 35-50 lat), dlatego też choroba utrzymuje się w populacji. Od momentu rozpoznania średni czas przeżycia wynosi 16 lat; jak na razie nie ma metod ani leków na wyleczenie. Częstość występowania choroby, Huntingtona 1/24000.

Objawy:

• Pojawienie się drżenie rąk, nóg

• Zaburzenia umysłowe

• Zmiany osobowości

Stwardnienie rozsiane - postępująca choroba przebiegająca rzutami, u której podłoża leży demielinizacja włókien nerwowych w obrębie mózgu i rdzenia kręgowego. Choroba pojawia się najczęściej między 2 a 3 dekadą życia.

Objawy:

• Oczopląs

• Drżenie zamiarowe

• Pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego, zanik nerwu, skroniowe zblednięcie tarczy nerwu wzrokowego

• Porażenie nerwów okoruchowych, często o charakterze tzw. porażenia międzyjądrowego

• Brak odruchów brzusznych

• Kurczowy niedowład kończyn dolnych - objaw rokujący niekorzystnie

• Zaburzenie czynności zwieraczy (nietrzymanie lub zatrzymanie moczu)

• Objaw Lhermitte'a - parestezje o charakterze mrowienia wzdłuż kręgosłupa zwłaszcza po pochyleniu głowy do przodu

Może pojawiać się chwiejność nastroju przechodzenie od stanu euforycznego do depresji. Pojawienie się nerwicy.

Leczenie:

Można podzielić na trzy etapy:

• Przerywanie i łagodzenie rzutów choroby - stosuje się sterydy

• Objawowe - polegające na zwalczaniu spastyczności, ataksji, bólów, zaburzeń czynności pęcherza, spadku siły mięśniowej

• Zapobieganie rzutom i postępowi choroby

Stwardnienie zanikowe boczne - jest to choroba degeneracyjna komórek rogów przednich rdzenia kręgowego, jąder nerwów czaszkowych rdzenia przedłużonego oraz neuronów drogi piramidowej. Pojawia się najczęściej w piątej i szóstej dekadzie życia, częściej u mężczyzn. Pierwszymi objawami są zaniki mięśniowe dotyczące mięśni krótkich rąk, spastyczny niedowład kończyn dolnych oraz niekiedy cechy zespołu opuszkowego. W dalszym przebiegu pojawiają się zaniki kolejnych grup mięśniowych z charakterystycznymi drżeniami pęczkowymi oraz progresją objawów spastycznych. Skuteczne leczenie nie jest znane.

Jest postępującą neurodegeneracyjną chorobą, która prowadzi do niszczenia pewnej specyficznej grupy komórek nerwowych odpowiedzialnych za pracę mięśni. Motoneurony zarządzają świadomymi skurczami naszych mięśni poprzez przekazywanie informacji z mózgu przez rdzeń kręgowy aż do każdego pojedynczego włókienka mięśniowego czy to łydki czy bicepsa. Ciągła i postępująca degeneracja motoneuronów w MND prowadzi ostatecznie do ich śmierci, a co za tym idzie do utraty przez mózg możliwości kontrolowania pracy mięśni. U pacjentów w toku rozwoju choroby dochodzi do powolnego, ale systematycznego pogarszania się sprawności ruchowej, a w późniejszych etapach do całkowitego paraliżu i ostatecznie śmierci poprzez zatrzymanie pracy mięśni oddechowych. Poza nielicznymi przypadkami MND nie dotyka sfery intelektualnej człowieka.

Tik - to krótkotrwały, stereotypowy, mimowolny ruch określonej części ciała (np. mruganie powieką, marszczenie czoła, zaciskanie pięści). Powstaje najczęściej na tle psychicznym, zwykle u dzieci. Może przejść w tzw. tik utrwalony. Zwykle nie wymaga leczenia. Terapia uciążliwych tików opiera się na stosowaniu neuroleptyków. Niekiedy jest objawem uszkodzenia układu pozapiramidowego. Liczne, nasilone tiki pojawiają się w zespole Tourette'a.

Udar mózgu - to nagłe wystąpienie mniej lub bardziej nasilonych objawów uszkodzenia mózgu w wyniku zaburzeń krążenia mózgowego.

Czynniki ryzyka udaru:

• Wiek - ryzyko zwiększa się 2-krotnie, co 10 lat

• Płeć męska

• Nadciśnienie tętnicze

• Choroby serca

• Cukrzyca

• Palenie papierosów

• Alkoholizm

• Otyłość

• Mała aktywność fizyczna

• Niewłaściwy sposób odżywiania

2. NERWICE

NERWICA - czynnościowe zaburzenia psychopodobne o niejednolitym obrazie klinicznym, zwykle z przewagą zmian w zakresie procesów emocjonalnych. Nerwice są zaburzeniami psychopodobnymi (psychogennymi) - ich przyczyną jest szeroko rozumiany uraz psychiczny.

Wystąpienie nerwicy zależy zarówno od siły i rodzaju urazu psychicznego, jak i od osobniczej odporności układu nerwowego i cech osobowości. Nerwice wywołane są też konfliktami wewnętrznymi, często nieświadomymi, skojarzonymi z wrodzonymi czynnikami osobowości.

Nerwica prowadzi często do zaburzeń kontaktów, trudności adaptacyjnych, zdarza się, że utrudnia - a nawet uniemożliwia - naukę i pracę. Lęk jest objawem podstawowym, ale zwykle występują również napięcia psychiczne: uczucie stałego znużenia, poczucie mniejszej wartości, nadmierna pobudliwość nerwowa, obniżenie nastroju, szybkie wyczerpywanie się, nadwrażliwość na bodźce zewnętrzne. Często pojawiają się zaburzenia snu, subiektywne poczucie osłabienia pamięci, liczne objawy wegetatywne w postaci bólów i zawrotów głowy, dolegliwości układu krążenia, pokarmowego itp. Czasem występują trudności seksualne. W nerwicy histerycznej (histeria) znamienne są konwersje.

Rodzaje nerwic:

Nerwica natręctw - jest to nerwica, której głównym objawem są natręctwa ruchowe lub myśli natrętne. Do najczęstszych form należy np. przymus mycia rąk, często kilkadziesiąt lub kilkaset razy dziennie. Czasem nerwica osiąga takie nasilenie, iż uniemożliwia pracę, a nawet wychodzenie z domu. Oporna na leczenie, wymaga długotrwałej terapii szpitalnej, może być przyczyną inwalidztwa. Nieraz łączy się z psychastenicznym lub obsesyjnym typem osobowości.

Nerwica lękowa - Lęk jest osiowym objawem wszystkich nerwic, występuje również w psychozach. W nerwicy lękowej wysuwa się na pierwszy plan. Chory skarży się na uogólniony niepokój, napięcie, stałe poczucie zagrożenia, występują u niego nieuzasadnione obawy o swoją przyszłość, o los najbliższych. Lęk tym różni się od strachu, że w tym ostatnim istnieją rzeczywiste czy też możliwe zagrożenia. W nerwicy lękowej chory ma obniżoną samoocenę, poczucie mniejszej wartości, stale nastawiony jest na możliwość porażki czy niepowodzenia. Jest przeczulony na punkcie opinii innych, wycofuje się z kontaktów z otoczeniem. Zwykle towarzyszy temu obniżony nastrój. Jednym z objawów mogą być różnego rodzaju fobie, np. wysokości, przebywania w zamkniętym pomieszczeniu, otwartej przestrzeni, jazdy różnymi środkami lokomocji i wiele innych. Niekiedy towarzyszą fobiom również natręctwa. Chory zdaje sobie sprawę z bezsensowności swoich obaw, ale nie jest w stanie zapanować nad nimi.

Fobie - Czasem w nerwicy lękowej występują stany paniki, z paraliżującym lękiem, z poczuciem krańcowego zagrożenia, silnymi objawami wegetatywnymi, z reakcjami ucieczkowymi. Panika może wystąpić indywidualnie, częściej w całej grupie osób. Nerwica lękowa jest obecnie uważana za najczęstszą postać nerwicy. Głównymi metodami leczenia są psychoterapia indywidualna i grupowa, psychoanaliza. Skuteczne, ale nadużywane środki przeciwlękowe w znacznej mierze mogą doprowadzić do uzależnienia, dlatego powinny być stosowane okresowo i pod stałą kontrolą lekarza.

Nerwica hipochondryczna - W obrazie chorobowym górują przesadne skargi na różne dolegliwości somatyczne, przewrażliwienie, skłonność do wyolbrzymiania swoich dolegliwości przy braku etiologicznego podłoża somatycznego.

Nerwica wegetatywna, narządowa - Oznacza zespół objawów wegetatywnych, takich jak: nadmierne pocenie się, kołatanie serca, objawy żołądkowo-jelitowe, czerwienienie się, drżenie rąk, nagłe stany osłabienia czy omdleń, które nie znajdują uzasadnienia w stanie somatycznym. Objawy wegetatywne są osiowym objawem wszystkich nerwic, nigdy nie występują w izolacji, towarzyszy im zawsze lęk, zaburzenia nastroju, egocentryzm, czasem fobie i natręctwa, drażliwość, wybuchowość.

Nerwice pourazowe - Objawy występujące po urazach somatycznych lub psychicznych. W obrazie chorobowym górują objawy wegetatywne, lęk, uczucie zmęczenia, osłabienia.

Fobia społeczna, czyli lęk przed jedną lub wieloma sytuacjami społecznymi, tj. takimi, w których chory może być poddany obserwacji otoczenia, jego ocenie, krytyce. Chorzy odczuwają niepokój lub silny lęk utrudniający normalne funkcjonowanie, np. rozmowę towarzyską, nawiązywanie kontaktów, publiczne jedzenie, publiczne wypowiadanie się, itp. Często w sytuacjach budzących lęk dochodzi do dezorganizacji zachowania, np. mówienia nieprzemyślanych słów, intensywnej, nieskoordynowanej z wypowiedzą gestykulacji, nieumiejętności rozpoczęcia wypowiedzi, uczucia pustki w głowie.

Agorafobia wiąże się z odczuwaniem silnego lęku w miejscach publicznych, otwartej przestrzeni, w sytuacjach, w których wycofanie się może być trudne lub krępujące. Chorzy unikają przebywania w takich miejscach i sytuacjach, co w niektórych przypadkach prowadzi do znacznego ograniczania wychodzenia z domu. Najczęstsze sytuacje budzące lęk to przebywanie w tłumie (kolejka, imprezy publiczne, zebrania), podróżowanie środkami transportu publicznego, przebywanie na moście, dużych placach, na pustkowiu. Agorafobia często współwystępuje z lękiem napadowym.

Zespół lęku napadowego charakteryzuje się napadami lęku, które nie są związane z żadną sytuacją ani bodźcem. Napady są nagłe, niedające się przewidzieć i wyraźnie ograniczone w czasie. Chory odczuwa intensywny lęk, który niejednokrotnie przybiera postać paniki. Odczuwane są dolegliwości fizyczne: uderzenia gorąca, drżenie rąk, zawroty głowy, wzmożona potliwość, kołatanie serca, przyspieszony oddech lub duszności, bóle w klatce piersiowej, nieokreślone dolegliwości umiejscowione w jamie brzusznej (bóle, mdłości, skurcze), strach przed śmiercią, strach przed zwariowaniem; Samopoczucie chorego poza napadami jest dobre, może jednak pogarszać się w wyniku obawy przed wystąpieniem napadu.

Zespół lęku uogólnionego, czyli długo trwający lęk, niepokój obawa związane z kilkoma (min. dwoma) obszarami życia. Lęk może dotyczyć, np. dzieci, sytuacji w pracy, szkole, własnego bezpieczeństwa itp. Przybiera mniej intensywną postać, niż w lęku napadowym, jednak nie jest tak wyraźnie ograniczony w czasie i trwa znacznie dłużej. Lęk jest odczuwany przez większość dni. W trakcie odczuwania lęku pojawiają się objawy somatyczne, np. wzmożona ruchliwość, zwiększone napięcie mięśniowe, duszności, kołatanie serca, dreszcze, zawroty głowy, biegunka. Chorzy często czują się przemęczeni i bezsilni oraz doznają wrażenia znajdowania się na krawędzi, pustki w głowie.

Bóle psychogenne główną dolegliwością jest długotrwały i niepokojący ból, który nie znajduje wyjaśnienia w chorobie somatycznej. Istotną rolę w występowaniu bólu psychogennego mogą pełnić wtórne korzyści, np. zwiększone zainteresowanie otoczenia.

Hipochondria, czyli nieustanny lęk przed chorobą lub przekonanie o jej występowaniu. Chorego nie przekonuje fakt dobrych wyników badań ani zapewnienia lekarzy o pełnym zdrowiu. Przekonanie o własnej chorobie może skupiać się na dowolnym narządzie lub układzie. Lęk często zmusza chorego do przesadnej dbałości o własne zdrowie, przyjmowania leków, poddawania się zabiegom leczniczym.

Zaburzenia adaptacyjne występują pod wpływem sytuacji, które nie przekraczają granic zwykłego ludzkiego doświadczenia, ale stanowią duże i ważne zmiany w życiu. Do najbardziej typowych wydarzeń rodzących trudności adaptacyjne należą: utrata rodziców lub współmałżonka, emigracja, rozpoczęcie nauki w szkole, przejście na emeryturę, urodzenie dziecka, czyli takie, które wymuszają duże zmiany w życiu, w planach życiowych lub w znacznym stopniu zmieniają społeczne otoczenie. Wśród objawów należy wymienić przede wszystkim obniżenie nastroju, poczucie bezradności, napięcie emocjonalne, przygnębienie, lęk, niekiedy także zaburzenia zachowania. Objawy w znacznym stopniu utrudniają lub uniemożliwiają prawidłowe pełnienie funkcji społecznych, a nawet wykonywanie codziennych czynności.

Neurastenia - nerwica objawiająca się ciągłym uczuciem zmęczenia i wyczerpania, dolegliwościami ze strony różnych narządów wewn. (bóle okolicy sercowej, kołatania serca, osłabienie popędu płciowego, dolegliwości żołądkowo-jelitowe itp.); spowodowana jest zwykle przez długotrwałe napięcie nerwowe, w tym nadmierne obciążenie pracą.

Przyczyny:

Przyczyny powstawania objawów nerwicy tkwią przede wszystkim w psychice. Najważniejszą z nich jest wewnątrzpsychiczny konflikt, np. pomiędzy dążeniami, wartościami, wymaganiami otoczenia, potrzebami i wewnętrznymi nieuświadomionymi impulsami a ograniczeniami uniemożliwiającymi ich realizację. Konflikt ten może być w pełni uświadomiony. Częściej jednak zdarza się, że w całości lub częściowo pozostaje niedostępny świadomej wiedzy chorego.

Mechanizmy prowadzące do powstawania zaburzeń nerwicowych można podzielić na trzy grupy:

• Predysponujące (brak właściwej opieki rodzicielskiej w dzieciństwie, błędy wychowawcze; np. niekonsekwencja rodziców, wpajanie wzorców zachowań lękowych, unikających, predyspozycje biologiczne)

• Wyzwalające (ostry lub przewlekły stres, traumatyczne przeżycia, utrata bliskich, trudności w rozwoju osobistym)

• Podtrzymujące (przede wszystkim wtórne korzyści, np. zwiększone zainteresowanie otoczenia osobą wykazującą objawy)

LECZENIE NERWIC:

Nerwice są zaburzeniami psychicznymi i powinny być leczone przez właściwych specjalistów psychiatrów, psychologów, psychoterapeutów. Warto jednak pamiętać o tym, że z tych zaburzeń często przemijają samoistnie (np. zaburzenia adaptacyjne, zespół stresu pourazowego, reakcja na ostry stres).

Farmakoterapia jest obecnie najczęściej stosowaną w Polsce metodą leczenia nerwic. Wiele poradni zdrowia psychicznego oferuje tylko tę metodę. Farmakoterapia nerwic jest także często stosowana przez neurologów i lekarzy pierwszego kontaktu. Należy jednak pamiętać, że leczenie farmakologiczne działa jedynie objawowo i nie skutkuje pełnym wyleczeniem. Często pozwala osiągnąć znaczną i szybką poprawę stanu pacjenta, jednak nie pozwala na osiągniecie trwałych efektów. Jest wskazane przede wszystkim w dwóch przypadkach:, gdy mamy do czynienia z zaburzeniem, co, do którego można się spodziewać samoistnego ustąpienia w celu złagodzenia objawów do czasu trwałej poprawy stanu pacjenta oraz gdy stan chorego uniemożliwia mu poprawne funkcjonowanie i podjęcie psychoterapii. W leczeniu farmakologicznym stosuje się przede wszystkim środki anksjolityczne oraz niektóre leki antydepresyjne. Zażywanie leków stosowanych w zaburzeniach nerwicowych (zwłaszcza w przypadku środków anksjolitycznych) powinno być ograniczone w czasie ze względu na duże ryzyko uzależnienia.

Psychoterapia powinna być podstawową formą leczenia nerwic. Przybiera ona bardzo różne formy w zależności od nurtu teoretycznego, w którym jest prowadzona, postawionej diagnozy oraz założonych celów. Najczęściej spotykane formy psychoterapii w przypadku nerwic, to psychoterapia ukierunkowana na wgląd - jej celem jest uzyskanie wglądu w treść nieświadomych konfliktów wewnątrzpsychicznych i ich rozwiązanie, terapia poznawcza, której celem jest modyfikacja błędów poznawczych leżących u podłoża lękowego postrzegania rzeczywistości i lękowych zachowań, terapia behawioralna - szczególnie silny nacisk kładzie na konfrontację chorego z lękotwórczymi sytuacjami i modyfikacją zachowań unikających, terapia grupowa - łączy wiele metod i realizuje różne cele; częściej spotyka się grupy homogeniczne, tj. takie, w których uczestniczą osoby z tym samym zaburzeniem. Psychoterapia w zależności od jej odmiany i diagnozy może ograniczać się do kilku sesji lub też trwać kilka lat. Niejednokrotnie wystarcza kilka spotkań, podczas których pacjent ma możliwość otrzymania wsparcia i zrozumienia swoich objawów, co pozwala mu łatwiej znieść najtrudniejsze chwile do czasu, aż nastąpi samoistna poprawa.

Techniki relaksacyjne nie są psychoterapią w ścisłym znaczeniu, jednak są często wykorzystywaną metodą, zwłaszcza w terapii behawioralnej. Ich celem jest uzyskanie stanu relaksu, a zatem opanowanie wegetatywnych objawów lęku i uzyskanie odprężenia psychicznego. Techniki relaksacyjne nie pozwalają rozwiązywać wewnętrznych konfliktów, jednak pomagają zredukować stres i pomagają uzyskać przekonanie o możliwości zapanowania nad reakcjami własnego organizmu. Regularnie stosowane stają się dobrą ochroną przed nieustannym napięciem emocjonalnym. W większości zaburzeń mogą pełnić jedynie funkcję pomocniczą w stosunku do psychoterapii. Pomoc taka może się jednak okazać bardzo istotna. W niektórych odmianach zaburzeń nerwicowych (samoistnie przemijających) mogą być główną metodą pomocy pozwalającą na uzyskanie poprawy samopoczucia. Ich częstą zaletą jest możliwość samodzielnego stosowania. Do głównych metod relaksacji należą treningi relaksacyjne, jak trening autogenny Jacobsona, nagrania relaksacyjne; muzyczne lub zawierające odgłosy przyrody, niekiedy współwystępują z dodatkowymi efektami dźwiękowymi.

OBJAWY:

Nerwice mogą obejmować takie objawy jak:

1. Objawy somatyczne:

• Porażenia narządów ruchu lub pewnych ich części,

• Brak czucia (anestezja, analgezja) pewnych obszarów skóry, zaburzenia wzroku, słuchu lub nadmierna wrażliwość na bodźce,

• Napięciowy ból głowy, ból żołądka, serca, kręgosłupa, zawroty głowy, drżenie kończyn, kołatanie serca

• Zespoły objawów charakterystyczne dla niektórych chorób czy stanów fizjologicznych (np. urojona ciążą, zaburzenia równowagi, napady drgawkowe przypominające padaczkę, itd.)

• Zaburzenia funkcjonowania organów wewnętrznych,

• Zaburzenia

2. Zaburzenia funkcji poznawczych:

• Myślenie natrętne,

• Natręctwa ruchowe,

• Trudności w koncentracji uwagi

• Nagłe, demonstracyjne zmiany osobowości Subiektywnie odczuwalne zmiany w percepcji rzeczywistości

3. Zaburzenia emocji:

• Fobie- lęk przed pewnymi przedmiotami (np. ostrymi narzędziami), zwierzętami (np. pająkami, myszami), sytuacjami (lęk przed otwartą przestrzenią - agorafobia, zamkniętą przestrzenią klaustrofobia, lek przed autobusami, tłumem, ekspozycją społeczną, wyjazdami

• Lęk wolnopłynący, nieokreślony niepokój

• Nagłe napady lęku,

• Brak motywacji, apatia,

• Stan podwyższonego napięcia, poirytowanie

• Labilność emocjonalna

• Przygnębienie,

• Zaburzenia snu

SKUTKI:

Wtórnymi skutkami nerwicy może być: zaniżone poczucie własnej wartości i dążenie do kompensowania go szczególnymi osiągnięciami, czy nadmiernym zaangażowaniem w pracę. Szczególną uwagę zwrócił na ten aspekt Alfred Adler. Współcześnie za podstawowy skutek nerwicy uważa się zgeneralizowaną utratę radości życia. Szczegółowo może to być np. wypadanie z ról społecznych i rodzinnych, nadużywanie systemu medycznego, zbędnie podejmowana diagnostyka, zbędne uzależniające stosowanie farmakoterapii, spadek aktywności i wydolności zawodowej, izolacja w domu, samobójstwa.

Podział zaburzeń nerwicowych wg ICD-10:

W klasyfikacji ICD-10 zaburzenia nerwicowe są definiowane jako zaburzenia psychiczne niemające podłoża organicznego, w których nie dochodzi do zakłócenia oceny realności ani trudności w rozróżnieniu między subiektywnymi doświadczeniami choroby a realnością zewnętrzną. Nawet znacznie zaburzone zachowanie pozostaje w granicach akceptowanych społecznie. Zachowania nieakceptowane społecznie mogą się ujawnić w stanach dysocjacji

Do zaburzeń nerwicowych ICD-10 zalicza:

• Zaburzenia lękowe, w tym w postaci fobii

• Zaburzenia obsesyjno - kompulsyjne (dawniej nerwice natręctw)

• Reakcje na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne

• Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

• Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną

Podział nerwic wg Antoniego Kępińskiego:

• Nerwica neurasteniczna - poczucie zmęczenia nieadekwatne do sytuacji, spowolnienie procesów poznawczych

• Nerwica hipochondryczna - zgeneralizowane poczucie choroby, skupienie uwagi na doznaniach, błędne koło oparte na nieustannej interpretacji i transformacji objawów

• Nerwica histeryczna - przeniesienie lęku na sferę somatyczną - intensywność, ekspansja objawów, teatralność

• Nerwica depresyjna - smutek, apatia, zahamowanie psychoruchowe

• Nerwica anankastyczna - wyobrażenie i rytuały redukujące lęk, zespół natręctw i kompulsyjnych zachowań

• Nerwica lękowa - fobia

3. ZABURZENIA OŚOBOWOŚCI

Zaburzenie osobowości występuje, gdy elastyczny system regulacji usztywnia się i powoduje stały, niezmienny wzorzec zachowania, ujawniający się w niezmiennych reakcjach na zmieniające się sytuacje.

Zaburzenie osobowości jest stanem psychicznym, w którym następuje częściowa dezintegracja psychiki, rozchwianie emocjonalne, szybkie gwałtowne zmiany osobowości. Osobowość może ulec dezintegracji, gdy dochodzi do traumatycznych przeżyć osobistych, uzależnień lub może być jednym z objawów niektórych chorób psychicznych. Zaburzenia osobowości nie są typowymi zespołami klinicznymi to raczej stany behawioralne i psychospołeczne.

Objawy wg DSM IV:

W przebiegu zaburzeń osobowości występują zwykle następujące objawy:

• Znacząco dysharmonijne postawy lub zachowania, wyrażające się w takich obszarach życia psychicznego

• Wzorce zachowań trwają przez długi okres i nie są ograniczone do zaostrzenia innego zaburzenia psychicznego;

• Wzorce zachowań utrudniają funkcjonowanie oraz relacje z innymi osobami;

• Zaburzenia osobowości rozpoczynają się w okresie dzieciństwa lub adolescencji i trwają w okresie dorosłości;

• Subiektywne uczucie dyskomfortu w przebiegu zaburzeń osobowości pojawiają się zwykle w późniejszym okresie jej trwania;

• Zaburzenia te prowadzą zwykle do gorszego funkcjonowania społecznego lub zawodowego.

Rodzaje zaburzeń osobowości:

1. Osobowość paranoiczna - w zachowaniu dominuje nieufność i podejrzliwość w stosunku do innych osób, motywów ich działań i interpretowanie ich jako wrogich; początek we wczesnej dorosłości i obecność w rozmaitych kontekstach; charakteryzuje się:

• Nadmierną wrażliwością na niepowodzenia i brak akceptacji;

• Tendencją do długotrwałego przeżywania przykrości;

• Podejrzliwością i skłonnością do postrzegania rzeczywistości poprzez błędną interpretację obojętnych działań otoczenia, jako wrogich;

• Niewspółmiernym do potrzeb, natarczywym i sztywnym poczuciem własnych praw;

• Nawracającymi podejrzeniami dotyczącymi wierności seksualnej współmałżonka, lub partnera;

• Nadmiernym poczuciem własnej wartości

• Pochłonięciem niepotwierdzonymi "spiskowymi" wyjaśnieniami wydarzeń, dotyczącymi zarówno własnej osoby, jak i całego świata;

2. Osobowość schizoidalna - dominuje izolowanie się i stronienie od ludzi; ograniczony zakres wyrażania emocji w relacjach interpersonalnych; początek we wczesnej dorosłości i obecność w wielu kontekstach, charakteryzująca się:

• Unikaniem bliższych kontaktów emocjonalnych i społecznych, połączonym z wyraźną tendencją do stronienia od ludzi;

• Brakiem empatii;

• Ograniczoną zdolnością do wyrażania uczuć i odczuwania przyjemności;

• Rezerwą i dystansem w stosunku do otoczenia, oraz małą wrażliwością na obowiązujące normy i konwencje społeczne;

• Skłonnością do fantazjowania, introspekcji i ucieczki w świat własnych przeżyć wewnętrznych;

• Lękowym reagowaniem w relacjach z innymi ludźmi;

1. Osobowość dyssocjalna - charakteryzująca się:

• Bezwzględnym nieliczeniem się z uczuciami innych ludzi;

• Brakiem odpowiedzialności i lekceważeniem norm, reguł i zobowiązań społecznych;

• Brakiem umiejętności utrzymywania trwałych związków w innymi, przy jednoczesnym braku trudności w ich nawiązywaniu;

• Bardzo niską tolerancją na frustracje i niskim progiem wyzwalania agresji i zachowań gwałtownych;

• Niezdolnością przeżywania poczucia winy i wyciągania doświadczeń z poniesionych porażek i kar;

• Skłonnością do obwiniania innych i racjonalizacji zachowań, będących źródłem konfliktów z otoczeniem;

1. Osobowość chwiejna emocjonalnie - z podziałem na typy:

Impulsywny - charakteryzujący się:

• Niestabilnością emocjonalną;

• Nadmierną drażliwością;

• Skłonnością do wybuchów złości lub rozpaczy;

• Zachowaniami gwałtownymi, przy braku przewidywania ich konsekwencji;

Borderline (z pogranicza) - dominuje brak stabilności w relacjach interpersonalnych, obrazie własnego "ja", sferze emocjonalnej; gwałtowny początek we wczesnej dorosłości i obecność w wielu kontekstach; charakteryzujący się:

• Niezdolnością do kontrolowania zachowań emocjonalnych;

• Skłonnością do działań gwałtownych;

• Niezrównoważeniem emocjonalnym;

• Wchodzeniem w intensywne, ale nietrwałe związki z ludźmi;

• Zachowaniami autodestrukcyjnymi - impulsywnymi;

• Stałym poczuciem pustki wewnętrznej;

• Zaburzeniem obrazu własnego "ja" i poczucia tożsamości;

• Pozornie dobrym przystosowaniem społecznym;

1. Osobowość histrioniczna - dominuje nadmierna emocjonalność i poszukiwanie zainteresowania, początek we wczesnej dorosłości i obecność w wielu kontekstach; charakteryzująca się:

• Przesadnym wyrazem emocjonalnym i teatralnością zachowań;

• Łatwością ulegania wpływowi innych osób;

• Płytką i chwiejną uczuciowością;

• Stałym poszukiwaniem uznania, podziwu, koncentracji uwagi na sobie;

• Niestosowną postawą uwodzicielską;

• Nadmierną koncentracją na atrakcyjności fizycznej;

1. Osobowość anankastyczna - charakteryzująca się:

• Nadmiarem wątpliwości i ostrożnością;

• Pochłonięciem przez szczegóły, regulaminy, normy postępowania;

• Perfekcjonizmem utrudniającym realizację zadań;

• Nadmierną sumiennością i zaniedbaniem związków międzyludzkich;

• Pedanterią i uległością wobec konwencji społecznych;

• Sztywnością i uporem;

• Pojawianiem się natarczywych myśli lub impulsów;

1. Osobowość lękliwa (unikająca) - dominuje poczucie niedostosowania społecznego i nadwrażliwość na krytykę; początek we wczesnej dorosłości; charakteryzująca się:

• Wszechogarniającym uczuciem napięcia i niepokoju;

• Poczuciem niepewności, nieśmiałości, nieprzystosowania i małej wartości;

• Nadmierną koncentracją na byciu krytykowanym w sytuacjach społecznych;

• Niechęcią do wchodzenia w bliższe związki z ludźmi;

• Ograniczony styl życia z powodu potrzeby zapewnienia sobie poczucia bezpieczeństwa;

• Unikanie kontaktów społecznych i zawodowych z powodu obawy przed krytyką;

1. Osobowość zależna - dominująca potrzeba pozostawania pod opieką, która prowadzi do zachowań submisyjnych i obawy przed separacją; początek we wczesnej dorosłości i obecność w wielu kontekstach; charakteryzująca się:

• Zachęcaniem innych na przejęcie odpowiedzialności za własne decyzje;

• Podporządkowaniem swoich potrzeb potrzebom innych;

• Niechęć do stawiania wymagań osobom, od których jest się zależnym;

• Poczucie niewygody i bezradności w sytuacji osamotnienia;

• Obawa przed osamotnieniem;

• Ograniczona zdolność do podejmowania decyzji samodzielnie.

1. Osobowość schizotypowa - dominujący wzorzec społecznych i interpersonalnych deficytów, charakteryzujący się poczuciem dyskomfortu i ograniczoną zdolnością do nawiązywania bliskich związków, a także deficytami w sferze kognitywnej i percepcyjnej, oraz ekscentrycznością zachowań; ma początek we wczesnej dorosłości i obecność w wielu kontekstach; charakteryzuje się:

• Osobliwe wierzenia, lub myślenie magiczne, które wpływa na zachowanie i jest sprzeczne z normami kulturowymi;

• Niezwykłe doznania, włączając iluzje cielesne;

• Dziwaczne myślenie i wyrażanie się;

• Podejrzliwość lub postawa paranoidalna;

• Nieodpowiedniość lub powściąganie afektu;

• Dziwaczne, ekscentryczne zachowanie lub wygląd;

• Brak bliskich przyjaciół odczuwa silniej niż brak bliskich krewnych;

• Niepohamowany lęk społeczny, którego nie redukuje zażyłość, a który wiąże się z paranoicznymi lękami częściej, niż z negatywnymi sądami na swój temat;

1. Osobowość narcystyczna - dominuje poczucie wspaniałości, potrzeba bycia podziwianym, brak empatii; początek we wczesnej dorosłości i obecność w wielu kontekstach; charakteryzuje się:

• Poczucie doniosłości własnej osoby;

• Owładnięcie fantazjami nieograniczonych sukcesów, potęgi, błyskotliwości, piękna, lub idealnej miłości;

• Przekonanie o byciu nadzwyczajnym i konieczności otaczania się niezwykłymi ludźmi o wysokim statusie;

• Żąda ciągłego podziwu;

• Wymaga specjalnych względów;

• Instrumentalnie traktuje inne osoby;

• Brak empatii;

• Często zazdrosny o innych, lub przekonany o tym, że inni zazdroszczą jemu;

• Aroganckie zachowanie;

1. Osobowość obsesyjno- kompulsywna - dominuje owładnięcie perfekcjonizmem, potrzeba podporządkowania się wszelkim normom, kosztem elastyczności, otwartości i efektywności; początek we wczesnej dorosłości, charakteryzuje się:

• Owładnięcie przez szczegóły, zasady, porządek, schematy, do tego stopnia, że utracony zostaje główny cel zadania;

• Perfekcjonizm utrudniający ukończenie zadania;

• Całkowite oddanie wykonywanej pracy, kosztem życia prywatnego, relacji interpersonalnych i przyjemności;

• Sztywność i skrupulatność w przestrzeganiu zasad moralnych, etycznych;

• Niezdolny do pozbycia się zużytych, lub bezwartościowych przedmiotów, nawet wtedy, gdy nie mają znaczenia emocjonalnego;

• Niezdolny do pracy z innymi, dopóki nie podporządkują się całkowicie jego woli i sposobowi wykonywania zadań;

• Okazuje surowość i upór.

1. Bierno - agresywne zaburzenie osobowości - Cechą charakterystyczną tej grupy zaburzeń jest specyficzny opór wobec wymagań społecznych i zawodowych. Opór ten nie wyraża się wprost, w postaci jawnie, otwarcie manifestowanego sprzeciwu, buntu, niechęci czy wrogości - jak to bywa u pacjentów o cechach osobowości dyssocjalnej, lecz objawia się w sposób bierny, najczęściej jako zwlekanie, zapominanie, opóźnianie - czyli swoiste sabotowanie zadań i obowiązków.

• Opóźnia wykonanie zadania, przez co terminy nie są dotrzymywane,

• Staje się rozdrażniony, niezadowolony, spiera się o zasadność celu, gdy nie chce podjąć się działania,

• Wydaje się celowo pracować powoli lub wykonywać prace niedokładnie, gdy robi to, czym nie chciałby się zajmować,

• Bezzasadnie protestuje, że ktoś wymaga od niego czegoś bezsensownego,

• Jest przeświadczony, że wykonuje zadanie znacznie lepiej niż jest to oceniane przez innych,

• Unika wykonywania swoich zadań twierdząc, że zapomniał o nich,

• Odrzuca życzliwe wskazówki dotyczące sposobu poprawy skuteczności działania,

• Niweczy wysiłki innych osób, nie wykonując zadań przypadających jemu,

• Bezzasadnie krytykuje lub wyśmiewa osoby cieszące się autorytetem

4. ZDROWIE PSYCHICZNE

Zdrowie psychiczne jest rozumiane na wiele sposobów.

• Zdrowie negatywne to brak zaburzeń psychicznych.

Zaburzenia psychiczne to utrudnienia funkcjonowania społecznego i/lub psychicznego jednostki, noszące znamiona cierpienia, zlokalizowane wokół objawu osiowego. Pojęcie zaburzenia wiąże się z pojęciem zdrowia psychicznego, normalności zachowania oraz jego patologii.

• Zdrowie pozytywne to pełny rozwój osobowości, z odpornością na frustrację i stres, z umiejętnością rozwiązywania konfliktów, radzenia sobie w życiu.

Jednostka zdrowa psychicznie, to:

• Jednostka aktywnie przystosowująca się do otoczenia, usiłująca spełniać wymagania otoczenia bez utraty indywidualności,

• Jednostka charakteryzująca się spójną, zintegrowaną osobowością,

• Jednostka postrzegająca siebie i świat adekwatnie do sytuacji i własnych możliwości, czasami niezależnie od własnych potrzeb (brak egoizmu z zachowaniem egocentryzmu).

Według Kazimierza Dąbrowskiego:

Zdrowie psychiczne to zdolność do rozwoju w kierunku wszechstronnego rozumienia, przeżywania, odkrywania i tworzenia coraz wyższej hierarchii rzeczywistości i wartości, aż do konkretnego ideału indywidualnego i społecznego.

Cechy człowieka o dobrym zdrowiu psychicznym:

1. Pozytywne postawy wobec siebie, przejawiające się w tym, że człowiek:

• Nie doświadcza zaburzeń z powodu własnych emocji, swoich obaw, gniewu, miłości, zazdrości, poczucia winy i zamartwiania się;

• Ma poczucie, że potrafi pokonywać życiowe niepowodzenia;

• Jest tolerancyjny wobec siebie i innych, potrafi śmiać się ze swoich zachowań;

• Adekwatnie ocenia swoje możliwości;

• Potrafi akceptować swoje słabe strony;

• Darzy siebie szacunkiem;

• Ma poczucie zaradności w większości sytuacji, które spotyka na swojej drodze;

• Potrafi czerpać satysfakcję z codziennych, prostych przyjemności.

1. Pozytywne nastawienie wobec innych ludzi, przejawiające się w tym, że taki człowiek:

• Jest zdolny do dawania miłości i ma szacunek do odmienności drugiego człowieka;

• Potrafi utrzymywać długotrwałe i satysfakcjonujące kontakty z drugim człowiekiem;

• Od ludzi oczekuje zaufania i akceptacji, a gdy je otrzymuje, wierzy w ich szczerość;

• Szanuje różnice, jakie występują między ludźmi;

• Nie wywiera nacisków na ludzi wokół siebie i nie pozwala, aby inni wywierali naciski na niego;

• Potrafi czuć się częścią grupy, do której przynależy;

• Ma poczucie odpowiedzialności za swoich bliskich i innych ludzi.

1. Umiejętność radzenia sobie z wymogami życia. Taki człowiek:

• Radzi sobie z problemami w miarę tego jak się pojawiają;

• Akceptuje swoje poczucie odpowiedzialności;

• Gdy to możliwe - dostosowuje do siebie środowisko, gdy to konieczne - dostosowuje się do niego; - planuje swoją przyszłość i nie boi się jej;

• Jest otwarty na nowe doświadczenia i nowe pomysły;

• Potrafi wykorzystywać swoje naturalne uzdolnienia;

• Stawia przed sobą realistyczne cele;

• Potrafi myśleć o własnych sprawach i samodzielnie podejmować decyzje;

• W pełni angażuje się w to, co robi i czerpie satysfakcję ze swoich osiągnięć.

NORMA

Norma w psychologii i psychiatrii to konstrukt naukowy wyznaczający granice zachowań normalnych człowieka.

Nie jest jednoznaczna i nie określa jasno, jakie zachowania są patologiczne. Ze względu na znaczną szkodliwość społeczną i wartość stygmatyzującą diagnozy psychologicznej i psychiatrycznej określenie, że dane zachowanie jest "nienormalne" wymaga nie tylko fachowej wiedzy, ale także świadomości następstw takiej diagnozy.

Czy dane zachowanie jest normalne ocenia się w odniesieniu do następujących wyznaczników:

• NORMA STATYSTYCZNA - za normalne uważa się to, co częste, najbardziej powszechne w danej populacji, Norma taka wynika z pomiaru danej występowania cechy - częstość występowania jest najczęściej zgodna z rozkładem normalnym krzywej dzwonowej Gaussa (np. norma stabilności emocjonalnej w kulturze zachodniej).

• NORMA SPOŁECZNO - NORMATYWNA (kulturowa) - analizuje się zachowanie jednostki pod kątem przystosowania do norm i wartości ogólnie przyjętych w danym społeczeństwie i kulturze.

• NORMA PRZYSTOSOWAWCZA - za jednostkę prawidłowo funkcjonującą uważa się osobę przystosowaną do grupy społecznej, o satysfakcjonujących relacjach z innymi i samorealizującą się.

• NORMA TEORETYCZNA - stosowana, gdy stan jednostki odnosi się do ogólnie przyjętych prawidłowości lub twierdzeń fizjologicznej lub psychologicznej działalności człowieka.

5. UZALEŻNIENIE

Objawy kliniczne uzależnienia:

• Głód

• Tolerancja

• Zespół abstynencyjny

• Wzrost koncentracji na substancje

• Utrata kontroli

• Zażywanie substancji pomimo szkód

• Nawroty choroby

Wraz z rozwojem choroby alkoholowej pojawiają się komplikacje w różnych obszarach życia człowieka:

W obszarze fizjologicznym - następują m. in. komplikacje z żołądkiem, trzustką, wątrobą, jelitami. Ponadto następuje niewydolność całego organizmu, tracisz kondycję, jesteś narażony na różnego rodzaju choroby - bowiem pijąc osłabiasz swój organizm.

W obszarze psychologicznym - rozpoczynają się kłopoty związane z kondycją psychiczną np. lęki, omamy, psychozy; do stanów trwających dłużej, bądź nieodwracalnych, a także mniej groźnych jak np. bojaźliwość, obniżona tolerancja na stres, megalomania, perfekcjonizm, przewrażliwienie, itp. - które również przeszkadzają w normalnym funkcjonowaniu.

W obszarze społecznym - pojawiają się częściej konflikty z innymi ludźmi (sąsiadami, współpracownikami, kolegami, koleżankami itp.). Wlecze się nieprzychylna opinia, popadasz w ciągłe konflikty, wojny, zawsze z kimś musisz walczyć i udowadniać - to nie zjednuje ludzi, a wręcz przeciwnie.

W obszarze duchowym - rozpadają się dawniejsze ideały, zasady, którym przyrzekałeś sobie dochować wierność. Przestajesz się interesować czymkolwiek, co nie ma związku z piciem alkoholu. Etyka, moralność, tolerancja, pokora, szacunek i zrozumienie stają się dobrymi bajkami dla grzecznych dzieci, a nie podstawą do istnienia dla ciebie.

Objawami osiowymi choroby alkoholowej są:

• Silna, natrętna potrzeba spożywania alkoholu ("głód alkoholu").

• Upośledzona zdolność kontrolowania picia alkoholu (trudności w unikaniu rozpoczęcia picia, trudności w zakończeniu picia albo problemy z kontrolowaniem picia do wcześniej założonego poziomu).

• Picie alkoholu w celu złagodzenia albo zapobieżenia alkoholowemu zespołowi abstynencyjnemu oraz subiektywne poczucie skuteczności takiego postępowania.

• Objawy abstynencyjne (drżenia mięśniowe, nadciśnienie tętnicze, tachykardia, nudności, wymioty, biegunki, bezsenność, rozszerzenie źrenic, wysuszenie śluzówek, wzmożona potliwość, zaburzenia snu, nastrój drażliwy lub obniżony, lęk).

• Zmieniona (najczęściej zwiększona) tolerancja alkoholu (ta sama dawka alkoholu nie przynosi oczekiwanego efektu, potrzeba spożywania większych dawek alkoholu dla wywołania oczekiwanego efektu).

• Zawężenie repertuaru zachowań związanych z piciem alkoholu do 1 - 2 wzorców.

• Postępujące zaniedbywanie alternatywnych do picia przyjemności, zachowań i zainteresowań.

• Picie alkoholu mimo oczywistej wiedzy o jego szczególnej szkodliwości dla zdrowia pijącego.

Każdy z tych objawów świadczy o znalezieniu się na którymś z etapów wiodących do fazy chronicznej choroby alkoholowej i dalej do śmierci.

Alkoholizm jest chorobą postępującą (progresywną). Objawy alkoholizmu nasilają się w miarę trwania choroby. Jeżeli choroba nie zostanie powstrzymana, stan chorego będzie się stale pogarszał. W alkoholizmie można wyróżnić odmienne objawy cechujące wczesną, średnio zaawansowaną oraz późną fazę choroby.

Alkoholizm jest chorobą śmiertelną. Alkoholizm nie leczony jest chorobą zagrażającą życiu. Bez leczenia alkoholik skraca sobie życie średnio o 10-15 lat.

Objawy alkoholizmu we wczesnej fazie:

• Wzrost tolerancji na alkohol - Człowiek o zwiększonej tolerancji na alkohol może pić więcej niż inni i potrzebuje coraz więcej alkoholu do uzyskania tego samego efektu, co poprzednio (W przeszłości dwie lampki wina wystarczały, obecnie potrzeba czterech, żeby się poczuć tak samo "dobrze").

• Zmiany osobowości - Podczas picia alkoholik wyraźnie się zmienia. Ważny aspekt zmian osobowości polega na tym, że zmiany te są wyraźne i zauważalne i że dotyczą one różnicy w sposobie odnoszenia się do świata po trzeźwemu i po pijanemu.

• Zanik pamięci - Zanik pamięci, zwany też "urwanym filmem" lub "przerwą w życiorysie" polega na amnezji obejmującej fragment lub całość okresu picia i może obejmować absolutnie wszystko, co w tym czasie się zdarzyło. Zanik pamięci może trwać od kilku minut do kilku dni. Nie ma nic wspólnego z utratą przytomności. Zanik pamięci nie zależy od ilości wypitego alkoholu. W czasie picia poprzedzającym późniejszy zanik pamięci alkoholik może wydawać się zupełnie przytomny.

• Picie w ukryciu - Picie w ukryciu jest sygnałem, że picie stało się dla tej osoby bardzo ważne. Może też wskazywać, że alkoholik nie chce, aby inni widzieli, ile i jak często on (lub ona) pije, np. Osoba kłamie zapytana ile wypiła

• Obniżone poczucie własnej wartości w efekcie zachowań po pijanemu.

• Zaburzenia w stosunkach z ludźmi.

• Niedotrzymywanie obietnic i brak odpowiedzialności.

• Huśtawki nastrojów.

Objawy średniej fazy alkoholizmu:

• System racjonalizacji - W średnio zaawansowanej fazie alkoholizmu alkoholik zauważa szkodliwe skutki swego picia. W sensie psychologicznym picie stało się bardzo ważne, a ponieważ jest takie ważne, alkoholikowi trudno się przyznać, iż problemy w jego (jej) życiu stanowią rezultat nadużywania alkoholu. Aby więc uzasadnić te problemy alkoholik wynajduje powody do picia lub najrozmaitsze usprawiedliwienia. Dobry system racjonalizacji pomaga na znajdowaniu innych ludzi, których można obwiniać. W miarę pogarszania się problemu, alkoholik musi stale uzasadniać i racjonalizować swoje negatywne postępowanie. Niebezpieczną częścią systemu racjonalizacji jest to, że alkoholik zaczyna sam we wszystko wierzyć. Alkoholik musi wierzyć we własne uzasadnienia po to, aby zachować dobre mniemanie o sobie.

• System zaprzeczania - Drugim głównym objawem występującym w średnio zaawansowanej fazie alkoholizmu jest wykształcenie się u alkoholika systemu zaprzeczania. Pomaga on uwierzyć w to, co nie jest prawdą i całkowicie odrzucić fakt, iż alkohol stanowi źródło coraz większej liczby problemów.

• Alkoholik minimalizuje powagę swojego problemu alkoholowego, pomniejsza ilość i częstotliwość picia, minimalizuje efekty jakie jego (jej) picie wywiera na najbliższych oraz umniejsza własne cierpienia emocjonalne. System zaprzeczeń niczym mur zaczyna odgradzać alkoholika od reszty świata.

• Alkoholik dopasowuje fakty do własnej potrzeby zachowania dobrego mniemania o sobie. To dobre mniemanie jest zwykle bardzo dalekie od prawdy. Dlatego alkoholikowi potrzebni są ludzie, od których mógłby on uzyskać prawdziwą informację o swoich zachowaniach podczas picia, o zmianach osobowości, o pogarszającej się pracy i psujących się stosunkach z ludźmi. Właśnie ów system zaprzeczeń utrudnia konfrontację i wszelką pomoc alkoholikowi, ale również ze względu na system zaprzeczeń alkoholikowi tak bardzo potrzebna jest życzliwa, lecz szczera informacja zwrotna na temat jego (jej) picia

• Uzależnienie psychologiczne - W średnio zaawansowanej fazie alkoholizmu alkoholik uzależnia się od działania alkoholu pod względem psychologicznym. We wcześniejszym okresie alkoholik pił, aby poczuć się dobrze. Obecnie pije on, aby poczuć się normalnie. Ktoś może potrzebować trzech - czterech kieliszków, aby poczuć się swobodnie w towarzystwie, niektórzy nie mogą bez alkoholu pójść na randkę ani spotkać się z kolegami. W takich przypadkach kończy się właściwie możliwość wyboru. Alkoholik musi się napić, aby czuć się swobodnie i od tego momentu coraz bardziej będzie się bał, aby w odpowiednich chwilach nie zabrakło mu alkoholu.

Jak pomóc alkoholikowi? Nie należy próbować samodzielnie wyleczyć alkoholika, trzeba raczej:

• Szukać fachowego, specjalistycznego wsparcia

• Nie karać, nie grozić

• Nie ukrywać butelek, nie wylewać alkoholu

• Nie brać odpowiedzialności za alkoholika

• Nie pić alkoholu razem z alkoholikiem

• Nie osłaniać alkoholika, nie ukrywać szkód i wybryków

• Nie domagać się i nie akceptować nierealistycznych obietnic dotyczących zaprzestania lub ograniczenia picia

Delirium tremens - Inaczej majaczenie drżenie. Rozpoczyna się wieczorem i występuje w nocy. Alkoholicy doznają omamów wzrokowych lub słuchowych, towarzyszy temu bezsenność, lęk, niepokój ruchowy, utrata orientacji, co do czasu, miejsca i otoczenia. Może wystąpić drżenie ramion, tułowia, karku. Może wystąpić podwyższona temperatura ciała. Delirium rozpoczyna się w 2-3 dobie po zaprzestaniu picia lub w czasie długiego ciągu alkoholowego. Pierwszymi sygnałami zagrażającego delirium są występujące po zaprzestaniu picia spłycenie snu, koszmarne sny i nadwrażliwość na bodźce słuchowe lub wzrokowe. Delirium lub objawy przeddeliryjne są sygnałem "osiągnięcia" fazy przewlekłej uzależnienia od alkoholu.

Ciąg alkoholowy - Upijanie się dzień w dzień przez kilka dni lub tygodni. Zwykle poprzedzone okresem picia mniejszych ilości alkoholu. Ciąg alkoholowy jest pewnym dowodem, że jest się już alkoholikiem, co najmniej w fazie krytycznej rozwoju uzależnienia od alkoholu.

Padaczka alkoholowa - Jest następstwem uszkodzenia mózgu przez alkohol. Napady padaczki alkoholowej występują najczęściej w 1-2 dobie po zaprzestaniu picia. Pierwsza pomoc obejmuje przede wszystkim włożenie jakiegoś przedmiotu między zęby, (co zapobiega przegryzieniu języka) i ułożenie na miękkim podłożu. Prowokowane przez alkohol napady padaczki stanowią zawsze poważne niebezpieczeństwo utraty życia.

System iluzji i zaprzeczeń - Stanowi objaw psychologiczny alkoholizmu decydujący o samozagładzie. Jest on oparty o mechanizm obronny projekcji, czyli wyrzucania na zewnątrz przyczyn własnego postępowania i odpowiedzialności za własne postępowanie. Formuje się także w oparciu o myślenie magiczne i życzeniowe, tzn. przekonania typu np. "Starczy komuś coś wmawiać, żeby to było naprawdę". Poczynając od końca fazy krytycznej alkoholik przechodzi także przez udowadnianie, że jest silniejszy niż alkohol ("Mogę pić dalej, bo jak chcę, to mogę nie pić"). Tym sposobem nawet przerwa w piciu ulega nieświadomemu "wbudowaniu" w "ideologię dorobioną do picia" - czyli system iluzji i zaprzeczeń.

6. WSPÓŁUZALEŻNIENIE

Współuzależnienie można opisać jako zespół cierpień i zaburzeń członków rodziny osoby uzależnionej, rodzaj uzależnienia jest dowolny. Jest to cena, jaką płaci rodzina i bliscy osoby uzależnionej za życie w sytuacji uporczywego stresu. Zaobserwowano, że u tych osób pojawiają się fizyczne, emocjonalne, duchowe i intelektualne zmiany, które prowadzą do stanu przypominającego uzależnienie. Życie z osobą uzależnioną to życie w stanie ciągłego pogotowia emocjonalnego, czegoś w rodzaju "wysokiego napięcia". To powoduje poważne konsekwencje dla zdrowia psychicznego, m.in.:

• Dojmujące cierpienie i gwałtowne zmiany nastroju (huśtawka emocjonalna), czarnowidztwo, nastroje depresyjne, zamęt uczuciowy,

• Poczucie niskiej wartości,

• Zaburzenia psychosomatyczne: bóle głowy, mięśni, serca, brzucha, wrzody żołądka, i inne z nerwicą włącznie,

• Depresja, myśli samobójcze,

• Zażywanie leków uspokajających, nasennych, alkoholu dla uśmierzenia bólu, napięcia i niepokoju, niekiedy prowadzi to do uzależnienia,

• Nałogowe zachowania, jak np. obsesyjne jedzenie,

• Zaburzenia sfery seksualnej,

• Pustka duchowa - nerwowa koncentracja na szczegółach życia codziennego, bez niezbędnego dystansu do spraw drobnych i wypływające stąd: rozpacz, desperacja i brak nadziei,

• Brak zaufania do wszystkiego i wszystkich,

• Bardzo silny lęk przed wszelkimi nowościami i zmianami

Współuzależnienie jest emocjonalnym, psychicznym behawioralnym stanem, który jest wynikiem działania na jednostkę zbioru wprowadzonych w życie przez inne osoby przykrych i uciążliwych reguł, które uniemożliwiają otwarte demonstrowanie uczuć oraz bezpośrednią wymianę poglądów, na temat problemów osobistych i interpersonalnych.

Fazy we współuzależnieniu:

1 faza - zaczynają się incydenty nadmiernego picia i choć są sporadyczne, tworzą napięcia w układzie małżeńskim

2 faza - z nasilaniem się incydentów alkoholowych rośnie izolacja rodziny. Coraz więcej zachowań i myśli jej członków koncentruje się wokół picia. Wzrasta napięcie i pretensje, pogarszają się relacje małżeńskie, pojawiają się zaburzenia emocjonalne u dzieci.

3 faza - rodzina zaczyna rezygnować z prób sprawowania kontroli nad zachowaniami alkoholowymi. Zaczyna się zajmować przede wszystkim tym, co może pomóc w zmniejszeniu doraźnego napięcia.

4 faza - żona (na ogół) podejmuje kontrolę nad życiem rodzinnym. Litość i silne uczucia opiekuńcze zastępują poprzednio przeżywane pretensje i wrogość.

5 faza - żona zaczyna się odseparowywać od pijącego męża i z czasem następuje rozstanie. Postępowanie żony jest skoncentrowane na rozwiązywaniu różnorodnych problemów środowiskowych, bytowych i emocjonalnych związanych z rosnącą determinacją, do ucieczki od problemów alkoholowych i od męża włącznie. Fizyczne rozstanie może nastąpić przez śmierć alkoholika.

6 faza - żona i dzieci dokonują reorganizacji rodziny i zaczynają żyć bez osoby uzależnionej. Oznacza to uczenie się samodzielności, rozstawania się z pretensjami i oczekiwaniami, które mogłyby podtrzymać więź z osobą uzależnioną.

7 faza - mąż osiąga ewentualnie stabilną abstynencję i rodzina stara się ponownie zorganizować w celu trzeźwego alkoholika.

Dzieci w rodzinie z problemem alkoholowym często wcielają się w pewne role. Opisuje się często pięć obronnych wzorów funkcjonowania dzieci z rodzin o problemie alkoholowym:

„Bohater rodziny” - podpora rodziny. Pełni ja zwykle najstarsze dziecko. Jego zadaniem jest dostarczanie rodzinie poczucia wartości. Stąd nie sprawia żadnych kłopotów, dobrze się uczy, wykonuje cześć obowiązków pijącego ojca. Dzieci te mają zwykle trudności z wypoczynkiem i odprężeniem się, czego następstwem mogą być zaburzenia psychosomatyczne.

„Wspomagacz” - to dziecko przyjmuje postawę opiekuńczą wobec osoby pijącej. Jego głównym zadaniem jest chronić alkoholika przed skutkami picia, przez co nieświadomie sprzyja rozwojowi rodziny a nie otrzeźwieniu człowieka.

„Kozioł ofiarny” - rolę tę pełni dziecko młodsze od „bohatera”. Czuje się odsunięte i szuka wsparcia poza domem. Stwarza kłopoty w szkole i wiele problemów wychowawczych.

„Rodzinna maskotka” - jest w centrum uwagi i zainteresowania rodziny. Zawsze stara się, aby zwracano na nie uwagę. Dzieci te charakteryzują się małą odpornością na stres.

„Zagubione dziecko” - jest samotne i zamknięte w sobie. Przed chaosem i awanturami w domu ucieka w świat marzeń.

Przemoc gorąca to przemoc naładowana złością, gniewem, agresją, furią. Towarzyszą jej bogate formy ekspresji: krzyki, głośne wyzwiska, rękoczyny, impulsywne zachowania, gwałtowne zadawanie bólu. U jej podstaw leży szczególny rodzaj furii, narastającej w człowieku od wewnątrz, spiętrzenia, które czasem domaga się ujścia z nieodpartą siłą. Ta gorąca przemoc jest najłatwiej zauważalna, najbardziej spektakularna. Zwykle pojawia się nagle i stosunkowo szybko znika. Ma formę właśnie takich ataków, eksplozji, które niestety dość często się powtarzają.

Przemoc chłodna to taka przemoc, która wyłania się z działań podejmowanych z pewną premedytacją. Bardzo często te działania mają pozytywne cele: może to być czyjeś dobro, przestrzeganie pewnych reguł, realizowanie jakiejś filozofii, ideologii, wiary.Tak, więc typowe dla chłodnej przemocy jest to, że wyłania się ona z pewnego umysłowego porządku, który sprawca realizuje.

Fazy cyklu przemocy:

Faza pierwsza - budowanie napięcia. W tym okresie pojawiają się nieliczne, w małym nasileniu, incydenty bicia i przemocy. Wszelkie usiłowania kobiet polegające na radzeniu sobie z drobnymi aktami przemocy w pierwszej fazie cyklu budowania napięcia są wszystkim, co mogą uczynić. Bite kobiety szybko przekonują się o własnej bezsilności wobec zatrzymania przemocy męża i rozwoju dalszych faz cyklu przemocy. Charakterystyczne dla tej fazy jest stosowanie przez sprawcę metod barbarzyńskiego poniżania, werbalne molestowanie staje się coraz częstsze i bardziej wulgarne. Bita kobieta nie potrafi, jak to było we wstępnych etapach tej fazy, zachować spokoju. Nie potrafi bronić się przed zadawanym bólem i zranieniami. Psychologiczna tortura, jakiej jest poddawana staje się trudna do zniesienia. Wyczerpana nieustającym stresem, wycofuje się z kontaktów z mężem obawiając się kolejnych eksplozji agresji. Napięcie pomiędzy małżonkami staje się nie do wytrzymania. Każdy ruch, gest, słowo kobiety może być pretekstem do przemocy.

Faza druga - ostrych incydentów przemocy i bicia. Faza druga charakteryzuje się niekontrolowanym rozładowaniem napięcia, które budowane było w pierwszej fazie. To pozbawienie kontroli i działania wysoce destrukcyjnie odróżniają II fazę od I. W tym okresie kobieta jest już mocno i często bita. Druga faza cyklu agresji jest krótsza niż pierwsza i trzecia. Zwykle trwa od 2 do 24 godzin, a wyjątkowo może nawet dłużej. W fazie tej występują takie zachowania sprawcy wobec ofiary jak: bicie, kopanie, szarpanie, popychanie, wyzywanie, ciągnięcie za włosy, itd., Kiedy ostry atak agresji zakończy się, pojawia się szok, zaprzeczenie, niemożność uwierzenia, że coś takiego realnie mogło się zdarzyć. Większość kobiet nie szuka pomocy natychmiast po ostrym ataku agresji, chyba, że ich stan fizyczny ze względu na obrażenia wymaga szybkiej pomocy medycznej. Bardzo wiele zachowań bitych kobiet jest podobnych do tych, które zauważono u ofiar wielkich katastrof. Ofiary katastrof zwykle odczuwają emocjonalne załamanie w 24 do 48 godzin po katastrofie. Objawami tego są: zobojętnienie, apatia, depresja, poczucie bezradności. Bite kobiety miały ewidentne zachowania, które mogłyby to potwierdzić. Zwykle chcą się izolować przez 24 godziny, a czasem musi upłynąć kilka dni zanim zaczną poszukiwać pomocy. Bite kobiety odczuwają, że nikt nie może im pomóc ani ochronić przed przemocą ze strony mężczyzny.

Faza trzecia - uprzejmości i miłości pełnej skruchy. Koniec fazy II i przejście do III cyklu przemocy przyjmowane jest z ulgą. O ile istotą fazy II jest przemoc i agresja o tyle w fazie III dominują zachowania polegające na skrajnym okazywaniu miłości, uprzejmości i innych miłych zachowań ze strony poprzednio agresywnego męża. W tej fazie agresywny mężczyzna stara się zachować najbardziej przyjaźnie jak potrafi okazując miłość, swój urok osobisty i dobre maniery. Zwykle przeprasza za akty swojej agresji i obiecuje poprawę. Czasem obiecuje, że nigdy nie dojdzie do takich sytuacji. Bite kobiety chcą uwierzyć w to, że nie będą już więcej maltretowane. Przekonują same siebie o tym, że mąż może zrobić to, co obiecuje i czego chce dokonać. Dokładny czas trwania III fazy jest trudny do precyzyjnego określenia. Często faza III trwa dłużej niż faza II i krócej niż I. Wiele kobiet podaje, że zanim zrozumiały to, co się dzieje w ich życiu - faza uspokojenia i miłości pełnej skruchy była drogą do nawracających, drobnych incydentów przemocy i agresji. W ten sposób powracała I faza - budowania napięcia i rozpoczynał się nowy, pełny cykl przemocy.

7. STRES

Stres:

• Jest (negatywnym) doświadczeniem emocjonalnym, któremu towarzyszą zmiany biochemiczne, fizjologiczne, poznawcze, behawioralne, ukierunkowane:

• Albo bezpośrednio na zmianę zdarzenia stresującego

• Albo na przystosowanie się do jego efektów

• To, czy potencjalny stresor stanie się stresorem, zależy od tego, czy zostanie doświadczony jako stresujący. Stres jest konsekwencją procesu oceny znaczenia zdarzenia oraz zasobów jednostki: czy są one wystarczające by poradzić sobie z wymaganiami otoczenia( relacja „dopasowanie”: osoba- środowisko)

Lazarus i Cohen opisali trzy główne kategorie stresów:

• Kataklizmy - oznaczają wypadki zdarzające się kilku osobom lub całym społecznością jednocześnie. Zwykle są nieprzewidywalne np. klęski żywiołowe, wojny, skażenie na dużą skalę. Pewnym pozytywnym znakiem w przypadku tych stresorów jest fakt, że ludzie dzielą stres z innymi, którzy przechodzą te same trudności, oraz otrzymują pomoc i wsparcie społeczne na szeroką skalę. Powrót do dawnego stanu po zadziałaniu tego stresora jest zazwyczaj długotrwały.

• Stresory osobiste - dotyczą poszczególnych osób, są to takie zdarzenia jak np. śmierć bliskiej osoby, rozwód, choroba nie zdanie egzaminu, utrata pracy. Mogą, lecz nie muszą być przewidywalne, wymagają ogromnych wysiłków dla poradzenia sobie ze stresem, tym bardziej, że nie występuje tutaj aspekt wsparcia lub jest ograniczony do kilku osób.

• Stresory drugoplanowe ( środowiskowe) - to codzienne kłopoty życiowe są to małe, lecz uporczywe problemy, należą do nich np. hałas w miejscu pracy, słabe oświetlenie, głośna muzyka, wysokie wymagania nauczyciela, są znacznie słabsze niż pozostałe dwie kategorie. Nagromadzone, po pewnym czasie mogą stanowić poważne zagrożenia, ale pojedynczo na ogół nie wyrządzają większej szkody po drugie są chroniczne. Ich wpływ utrzymuje się przez dłuższy okres, a skutki działania pojawiają się stopniowo.

Reakcja stresu rozwija się przez trzy stadia:

Stadium reakcji alarmowej - wyróżniamy dwie fazy:

• Faza szoku - to początkowy bezpośredni wpływ czynnika szkodliwego na organizm, który reaguje takimi sygnałami fizjologicznymi jak : spadek ciśnienia krwi czy obniżenie ciepłoty ciała.

• Faza przeciwdziałania szokowi - organizm podejmuje aktywny wysiłek obronny. Budzi się w człowieku pierwotny instynkt przeżycia wywołujący specyficzną reakcję fizyczną, i chemiczną. Związana jest ona ze zwiększoną produkcją adrenaliny - hormonu wytwarzanego w gruczołach nadnerczy. Pełni on rolę tzn. mediatora układu nerwowego. Adrenalina wydzielana jest bezpośrednio do krwiobiegu, dzięki czemu skutki jej działania są natychmiastowe. Przygotowuje organizm do ucieczki bądź do walki - stawienia czoła wyzwaniu.

Stadium odporności - organizm względnie dobrze znosi czynniki szkodliwe działające dłuższy czas, lecz słabiej toleruje czynniki uprzednio nieszkodliwe

Stadium wyczerpania - następuje wtedy, gdy organizm nie jest w stanie zwalczyć działających stresorów. A pojawiające się pobudzenie organizmu jest wskaźnikiem rozregulowania funkcji fizjologicznych i utraty zdolności obronnych organizmu.

Rozpatrując stres psychologiczny trzeba zaznaczyć dwa jego aspekty:

• Sytuację stresową - to znaczy bodźce, które wywołują zaburzenia; to taki układ warunków, w których jednostka została nadmiernie obciążona. Można to porównać do sytuacji trudnej, w której następuje przeciążenie organizmu. Rodzaj sytuacji stresowej wywołuje różne natężenia przeżyć emocjonalnych..

• Reakcję stresową - są to wszelkie zmiany w zewnętrznym zachowaniu się, postawach wywoływanych przez te właśnie bodźce, może przybierać różne formy, takie jak: przezwyciężenie stresu, obrona przed stresem i załamanie psychiczne

Jak radzić sobie ze stresem?

• Dbaj o ciało i o psychikę

• Nie gardź wiedzą

• Pomóż sobie skontrolować sytuację, niech cię nic nie zaskoczy

• Nie bądź sam, korzystaj z pomocy innych

• Nie bój się fizjologicznych objawów stresu

• Naucz się przeciwdziałać przykrym objawom stresu

• Dobrze przeżyty stres działa na twoją korzyść

Techniki radzenia sobie ze stresem grupujemy w 3 kategoriach:

• Metody środowiskowe - zredukuj wadę wydarzenia, zredukuj niepewności, posłuchaj uspokajającej muzyki

• Techniki umysłowe - wizualizacja, racjonalne, pozytywne myślenie, przypominanie sobie pomyślnych wydarzeń i osiągnięć, autosugestia (autohipnoza)

• Techniki fizjologiczne - relaksacja mięśniowa, kontrolowanie oddechu

Stres jest naturalną, nieuniknioną częścią naszego życia. Stres jest normalną reakcją biologiczną każdego organizmu - normalnym fizjologicznym zjawiskiem związanym z procesami życia. Brak reakcji stresowej oznacza śmierć organizmu. Stres towarzyszy każdemu z nas. Jest naturalną reakcją na codzienne wyzwania i życiowe zmiany - nie tylko negatywne, ale i pozytywne. To nie sam stres jest nie bezpieczny dla człowieka, ale to jak na niego reagujemy. Bardzo często stres jest wywoływany poprzez negatywne myślenie. Jeśli interpretujesz nową sytuację myśląc "Na pewno sobie nie poradzę", wtedy istnieje znacznie mniejsza szansa na efektywne zadziałanie, niż gdy postrzegasz nową sytuację jako taką, z którą można sobie poradzić.

Oddziaływanie wielu bodźców odczuwamy jako przyjemne (ekscytujące) albo jako nieprzyjemne, ale nieprzekraczające pewnej granicy. Zjawisko to nazywamy EUSTRESEM. Eustres jest potrzebny - pobudzając nas wzmacnia nasze reakcje, podnosi próg naszej reaktywności. Umożliwia skuteczne działanie. Każdy z nas potrzebuje niezbędnego poziomu stymulacji, by móc sprostać wyzwaniom i reagować odpowiednio do sytuacji, w jakiej się znajduje. Negatywny jest dopiero taki strumień bodźców, który przekracza pewną granicę naszej indywidualnej wytrzymałości. Zjawisko to nosi nazwę DYSTRESU.

Czym jest stres?

• Stres jako bodziec - przykry, przeszkadzający i odrywający od aktywności : ta kategoria próbuje opisać różnorodne, nieprzyjemne sytuacje wywołujące stres, np. hałas w miejscu pracy, przykre wydarzenie wydalenia z pracy lub choroba.

• Stres jako reakcja na przykry bodziec ze środowiska zewnętrznego: ta kategoria próbuje opisać reakcje, które pojawiają się w ciele i umyśle człowieka w odpowiedzi na nieprzyjemne sytuacje, np. gorsze wykonanie zadania.

• Stres jako dynamiczna relacja pomiędzy człowiekiem, a otoczeniem - która może być oceniana przez jednostkę albo jako wymagająca określonego wysiłku adaptacyjnego, albo przekraczająca możliwości jej sprostania.

Czynniki stresogenne mogą być:

• Zewnętrzne -presja środowiska, przytłaczająca ilość zajęć, zmiana szkoły lub mieszkania, złe warunki pracy, monotonia pracy

• Wewnętrzne (tkwiące w jednostce)-nierealistyczne oczekiwania, brak poczucia sprawowania kontroli, przynależności, kwalifikacji, przesądy, kompleksy, nieodpowiednie nawyki.

Reakcje na stres:

Reakcje fizjologiczne:

• Wzrost aktywności systemu nerwowego

• Zwiększony poziom adrenaliny (lub nor-adrenaliny) we krwi, co powoduje palpitacje serca, wzrost ciśnienia

• Bóle głowy, pleców, żołądka

Reakcje psychologiczne:

• Lęk

• Stany depresyjne

• Smutek

• Irytacja

• Rozczarowanie życiem i sobą

Zmiany w zachowaniu:

• Objadanie się

• Palenie papierosów

• Nadużywanie alkoholu

• Obgryzanie paznokci

• Zaburzenia snu

• Łatwe wpadanie w gniew

• Unikanie kontaktów z ludźmi

Zmiany w myśleniu:

• Trudności z koncentracją

• Zapominanie

• Negatywne myślenie

Istnieją dwa sposoby poradzenia sobie z trudną sytuacją:

• Próba zmiany niekorzystnych zdarzeń, dokonywana poprzez: ucieczkę z trudnej sytuacji (nie zawsze możliwą), przygotowanie się do mogących zajść nieprzyjemnych wydarzeń. Można tego dokonać poprzez przewidywanie możliwych skutków sytuacji i psychiczne przygotowanie się na nie lub poprzez realne działanie -np. ucząc się do egzaminu zamiast martwić się o niego

• Próba osłabiania wpływu stresu: zaprzeczanie zaistniałym trudnościom, intelektualizacja, czyli odcięcie się emocjonalne od trudnej sytuacji, by uniknąć przeżywania smutku czy lęku

Źródła stresu:

Jednym ze źródeł stresu są niewątpliwie wszelkie zmiany życiowe. Każda zmiana - nawet pozytywna działa na człowieka stresująco, ogranicza odporność systemu immunologicznego i niesie za sobą ryzyko zachorowania w niedługim okresie. Im bardziej znacząca dla człowieka zmiana, tym większa szansa zachorowania.

8. ZABURZENIA WIEKU DZIECIĘCEGO

ADHD - Nadpobudliwość, hiperaktywność, nadruchliwość, ADHD, czyli zespół deficytu uwagi z nadruchliwością. W zachowaniu dzieci z nadpobudliwością występują cztery główne symptomy: zaburzenia uwagi, impulsywność, nadruchliwość i chwiejność emocjonalna.

Charakterystyka zachowania:

Dzieci nadruchliwe wiercą się i wiją na swoich miejscach, stale dotykają przedmiotów lub ubrania, gwałtownie wstają i wędrują np. po klasie, mają trudności z wykonaniem jakiegokolwiek zadania, często zmieniają zajęcie i łatwo się rozpraszają. Dzieci nadruchliwe działają bez zastanowienia, podejmują pochopne i niebezpieczne zachowania, wyrywają się z odpowiedziami na lekcjach, przerywają i przeszkadzają dorosłym i dzieciom, nie potrafią czekać na swoją kolej podczas gier i zabaw. Podstawowa nieprawidłowość nie tyle dotyczy nasilenia aktywności, ile jej kontroli. Dzieci nadruchliwe wyróżnia niezdolność do stłumienia aktywności, kiedy wymagany jest spokój.

Najczęstsze objawy towarzyszące ADHD to:

• Zachowania buntownicze, agresywne i aspołeczne, odhamowanie w kontaktach z dorosłymi, zuchwałość, skracanie dystansu, podatność na negatywne wpływy, swoiste zaburzenia umiejętności szkolnych (dysleksja, dysortografia), niezborność i nieporadność ruchowa.

Przyczyny ADHD:

Mają podłoże neurobiologiczne tj.: obciążenia genetyczne, mikrouszkodzenia centralnego układu nerwowego, zaburzenia równowagi procesów pobudzenia i hamowania nerwowego, niedobór lub brak neurotransmiterów hamujących przekazywanie impulsów elektrycznych pomiędzy neuronami, zaburzenia w przebiegu ciąży i okołoporodowe, alergie pyłkowe, kontaktowe, a przede wszystkim pokarmowe lub psychospołeczne tj.: niepewność, chaos w wychowywaniu, brak wyraźnych granic stawianych dziecku, niekonsekwencja, zaspokajanie potrzeb biologicznych i materialnych przy ograniczonym, powierzchownym kontakcie z dzieckiem, nieobecność ojca czy obojga rodziców, chroniczny brak czasu rodziców dla dziecka, niewłaściwa organizacja czasu, nieregularność karmienia i zasypiania, problemy rodzinne, takie jak rozwody, konflikty, oziębłość emocjonalna, bieda, trudne warunki mieszkaniowe, duża ilość osób przebywających stale w pomieszczeniu, brak własnego miejsca do spania, zabawy, nauki, brak intymności, hałas, ilość i jakość programów telewizyjnych, oglądanych przez dzieci, gry komputerowe, drastyczne ograniczenie aktywności ruchowej, ograniczony kontakt z naturą, zwierzętami, wychowanie w instytucjach.

Specjalistyczne formy terapii dzieci z nadpobudliwością psychoruchową:

• Kinezyterapia,

• Ergoterapia,

• Terapia zabawą,

• Muzykoterapia,

• Terapia psychologiczna: indywidualna, grupowa, rodzinna, terapia pedagogiczna.

DZIECI NERWICOWE - Stały niepokój i lęk uniemożliwiają dziecku prawidłowe przystosowanie się do warunków i wymagań otoczenia i jest przyczyną zaburzeń zachowania. Główną przyczyną powstawania nerwicy są urazy psychiczne. Są to różnego rodzaju traumatyzujące przeżycia wypływające z niekorzystnych sytuacji środowiska zewnętrznego wywołujące zaburzenia normalnego funkcjonowania:

• Lęk - Podstawowym objawem nerwicy, a zarazem jej źródłem jest lęk. Określany jest jako bardzo silny stan napięcia charakteryzujący się poczuciem zagrożenia, a jednocześnie bezradności, niepokoju i bezsilności. Lęk jest emocją bezprzedmiotową - nie uświadamiamy sobie źródła wywołującego stan zagrożenia. Dziecko w celu uniknięcia przeżywania lęku uruchamia różnego rodzaju mechanizmy obronne. Różnica między strachem a lękiem, polega na tym, że strach jest reakcją na określone, obiektywne bodźce zagrażające, natomiast lęk powstaje w sytuacji zagrożenia podstawowych wartości osobowości.

• Moczenie mimowolne - Uważane jest za najczęstszy rodzaj zaburzeń dziecięcych Moczenie pierwotne to takie, które trwa od urodzenia i jest kontynuacją moczenia fizjologicznego. O moczeniu wtórnym mówimy wówczas, gdy pojawiło się po rocznej lub dłuższej przerwie u dzieci, które poprzednio opanowało już ten nawyk. Częstszą postacią zaburzenia jest mimowolne oddawanie moczu podczas snu. Występuje ono częściej u chłopców niż u dziewcząt. Mimowolne moczenie współwystępuje często z innymi objawami zaburzeń emocjonalnych zwłaszcza z nadpobudliwością emocjonalną, zmiennością nastroju i płaczliwością. Dzieci zaczynają się moczyć, gdy w najbliższym otoczeniu pojawiają się sytuacje zbyt trudne dla niego; groźba utraty miłości rodziców lub osłabienia związku emocjonalnego między nimi a dzieckiem (np. pojawienie się nowego dziecka w rodzinie)

• Jąkanie - Jest często występującym objawem zaburzeń mowy w wieku dziecięcym i pojawia się pomiędzy 3 a 5 rokiem życia. Jąkanie jest z jednej strony rezultatem napięć emocjonalnych, z drugiej przyczyną dalszego pogłębiania się zaburzeń życia emocjonalnego. Jest jednym z objawów w procesie nerwicowania dziecka wywołanych nieprawidłowymi warunkami środowiska rodzinnego. Dlatego terapia powinna iść w kierunku pracy z samym dzieckiem i dotyczyć obniżenia napięcia emocjonalnego.

• Tiki - Są to nagłe, mimowolne wyładowania ruchowe różnych grup mięśniowych, nie podlegające świadomej kontroli. Najczęściej spotykane rodzaje tików to mruganie oczami, grymasy twarzy, podrzucanie lub wyciąganie ramion. Pojawiają się najczęściej w wieku między 5 a 12 r. życia. Tiki są zaliczane do objawów nerwicowych, a ich podłoże to silne przeżycia urazowe, wywołane sytuacjami konfliktowymi. Ich etiologia podkreśla istnienie podłoża ograniczonego, uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.

DZIECI AGRESYWNE:

Zachowania agresywne przejawiają się pod postacią agresji fizycznej lub werbalnej.

• Fizyczna to: bezpośrednie zadawanie bólu innym osobom np. wybuchy gniewu, rzucanie się z pięściami, bicie innych dzieci, drapanie, gryzienie

• Werbalna:, gdy dziecko nie wchodzi w bezpośredni fizyczny kontakt z osobami lub przedmiotami, a powoduje ich cierpienie poprzez wyśmiewanie, złośliwe uwagi, arogancję, przezywanie, skarżenie.

Zachowanie agresywne rozpatruje się jako:

• Reakcje na frustracje,

• Naśladowanie obserwowanych zachowań

• Zachowanie instrumentalne - gdy dziecko stara się przez czynności agresywne zrealizować stawiany przed sobą cel: przekonuje się, że zachowanie agresywne przynosi pozytywne efekty.

AUTYZM - Autyzm wczesnodziecięcy to zaburzenie rozwoju emocjonalnego i społecznego o przyczynach do końca niepoznanych. Najczęściej ujawnia się po okresie wstępnego, zasadniczo prawidłowego rozwoju niemowlęcia. Nie jest jednolitą chorobą - ma bardzo zróżnicowany obraz i przebieg. Cechą najbardziej charakterystyczną autyzmu jest fakt, iż dziecko staje się niezdolne do naturalnego udziału w życiu rodziny, do spontanicznych emocjonalnych kontaktów (wzrokowych, dotykowych, werbalnych). Nie może ogarnąć otaczającego je świata i nie potrafi nawiązać kontaktu z rówieśnikami.

FOBIA - nieuzasadniony, bardzo silny, niedający się opanować, chorobliwy lęk przed określonymi przedmiotami i sytuacjami, wywołujący tendencję do unikania ich; uczucie lęku bywa połączone z przykrymi objawami wegetatywnymi, np. pocenie się, przyspieszenie bicia serca, suchość w ustach. Fobia jest objawem zaburzeń nerwicowych; z czasem trwania choroby liczba fobii powiększa się, doprowadzając do poważnych komplikacji życiowych. Klasyfikacja fobii jest oparta na rodzaju czynnika lękotwórczego, którym może być przedmiot (fobia przedmiotowa) lub sytuacja (fobia sytuacyjna).

W fobii sytuacyjnej mamy do czynienia z jasno określoną, swoistą sytuacją, którą pacjent zna i wie, że w tej właśnie sytuacji z reguły wpada w stan paniki, a wciąż unika tej sytuacji. Całe przeżycie jest jeszcze bardziej dręczące przez to, że pacjent zdaje sobie sprawę, iż nie ma powodu, aby się bać, gdy jest, powiedzmy, na wysokim piętrze lub, gdy znajduje się w niewielkim pokoju z zamkniętymi drzwiami, które w każdej chwili może bez trudu otworzyć.

Fobia szkolna jest przykładem fobii sytuacyjnej, ponieważ dziecko odczuwa lęk nie przed szkołą rozumianą jako całość, ale przed konkretnymi sytuacjami, które mają miejsce w szkole. Fobię szkolną określa się jako nerwicę szkolną, która stanowi zróżnicowany pod względem etiologicznym zespół, będący często formą nerwicy lękowej (rzadko prawdziwych fobii), którego wiodącym objawem jest obawa przed uczęszczaniem do szkoły, przy czym przed każdym udaniem się do niej i w czasie pobytu w szkole pojawiają się u dziecka przejawy lęku. Na podkreślenie zasługuje fakt, że psychologiczne objawy lęku w tym zespole są często maskowane przez bogatą symptomatologię wegetatywną (bóle głowy, drżenie rąk, nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunki, duszność, niekiedy z objawami hiperwentylacji, pocenie się). Znaczny stopień nasilenia objawów może uniemożliwić dziecku kontynuowanie nauki w szkole, stosowanie zaś kar i przymusu nasila objawy. Cechą charakterystyczną zespołu jest całkowite ustępowanie objawów z chwilą przeminięcia zagrożenia uczęszczania do szkoły.

9. KONCEPCJA LAZARUSA

Koncepcja R. Lazarusa, wywodzi się z teorii stresu. Lazarus stoi na stanowisku, że procesy poznawcze pośredniczą pomiędzy sytuacją a reakcją emocjonalną. Ujmuje on emocje z perspektywy pełnionych przez nie funkcji w procesie szeroko rozumianej adaptacji. Jednostka dokonuje stałej oceny napływających sygnałów jako znaczących z punktu widzenia jej własnych celów i interesów. Te właśnie poznawcze oceny poprzedzają pojawienie się reakcji emocjonalnej. Koncepcja ta przedstawia się następująco. Najpierw podmiot orientuje się, czy zdarzenie ma związek, czy też nie ma związku z jego celami i interesami. Jeżeli ma, pojawia się emocja. W zależności czy zdarzenie zwiększa, czy też zmniejsza szanse realizacji tych celów i interesów, pojawia się emocja pozytywna lub negatywna. Następnie podmiot koncentruje się na możliwościach poradzenia sobie z zaistniałą sytuacją.

Wg koncepcji Lazarusa, stres jest reakcją na skrajne, mechanistyczne koncepcje akcentując rolę czynników sytuacyjnych, bądź różnic indywidualnych. Dlatego też, stres jest rodzajem szczególnej relacji pomiędzy osobą a jej otoczeniem. Relacja ta podlega każdorazowo ocenie. Stres występuje dopiero wówczas, gdy jednostka oceni relację zachodzącą między nią a środowiskiem za zagrażającą, zakwalifikuje ją jako wyzwanie lub oceni, iż doszło do utraty części zasobów. Reakcją na wyzwanie, zagrożenie lub utratę jest reakcja stresowa. A zatem pojawienie się reakcji stresowej zależy od sposobu, w jaki jednostka ocenia sytuację, w której się znajduje. Ocena dokonywana jest zawsze poprzez pryzmat własnych możliwości, własnej wydolności - czyli własnych zasobów.

10. SCHIZOFRENIA

Schizofrenia - to nazwa choroby uznawanej za najgłębsze zaburzenie psychiczne. Znajduje się w grupie psychoz endogennych. Schizofrenia jest uznawana za chorobę społeczną, gdyż statystycznie, co setny człowiek może na nią zapaść. Słowo "schizofrenia" dosłownie oznacza "rozszczepienie umysłu", ale nie w sensie posiadania więcej niż jednej osobowości, jest to rozszczepienie pomiędzy myśleniem i czuciem. Schizofrenia z uwagi na bogactwo przeżyć chorego bywa też określana mianem "choroba królewska".

Schizofrenia może zacząć się nagle, dramatycznie, nie pozostawiając wątpliwości, że mamy do czynienia z chorobą umysłową, lub skrycie, gdy miesiącami, lub nawet latami najbliższe otoczenie nie orientuje się w rozwijającym się procesie chorobowym. Dopiero nagłe zaostrzenie czy postępująca degradacja sygnalizuje psychozę.

Początek choroby nagły:

W tym przypadku uderza nagła zmiana w sposobie zachowywania się. Może być to atak szału - silne podniecenie z dominującym uczuciem lęku, ostry stan zmącenia, osłupienie, dziwaczność, rozkojarzenie, omamy, ucieczka, próby samobójstwa czy samookaleczenia najczęściej zadawane ostrymi narzędziami tj. żyletki etc.

Początek choroby powolny:

W tym przypadku fasada jest zachowana, chory pozornie się nie zmienił, zachowuje formy towarzyskie, pracuje. Zmianę raczej się wyczuwa niż zauważa. Chory czuje jak by był z innego świata. Zmiany mogą być bardzo nieznaczne jak częstsze wybuchy śmiechu, szukanie samotności, zaniedbywania podstawowych czynności jak higiena, nadmierna pobożność, porzucenie dawnych zainteresowań itd. Zmiana bywa czasem tak dyskretna, iż epizod schizofreniczny mija niedostrzeżony i dopiero nawrót choroby w zaostrzonej formie po kilku miesiącach czy nawet latach przypomina otoczeniu, że chory kiedyś zachowywał się dziwnie.

Początek choroby nerwicowy:

Istnieją "pseudonerwicowe" formy schizofrenii, w których na pierwszy plan wysuwają się objawy hipochondryczne, neurasteniczne, anankastyczne czy histeryczne. W takim wypadku ciężko odróżnić schizofrenię od nerwicy. Jedynym objawem różniącym te choroby może być poczucie inności i obcości.

Objawy:

Schizofrenia wiąże się z upośledzeniem percepcji, myślenia i emocji. Zaburzenia schizofreniczne cechują się w ogólności podstawowymi i charakterystycznymi zakłóceniami myślenia i spostrzegania oraz niedostosowanym i spłyconym afektem. Jasna świadomość i sprawność intelektu są zwykle zachowane, choć z czasem mogą powstawać pewne deficyty poznawcze. Najważniejsze objawy psychopatologiczne obejmują: echo myśli, nasyłanie oraz zabieranie myśli, rozgłaśnianie (odsłonięcie) myśli, spostrzeżenia urojeniowe oraz urojenia oddziaływania wpływu i owładnięcia, głosy omamowe komentujące lub dyskutujące o pacjencie w trzeciej osobie, zaburzenia myślenia i objawy negatywne. Przebieg schizofrenii może być albo ciągły, albo epizodyczny, z postępującym lub stabilnym deficytem, lub też może być to jeden lub więcej epizodów z pełną lub częściową remisją.

Kryteria jakościowe diagnozowania schizofrenii dotyczą objawów:

Pozytywnych (inaczej "wytwórczych"), czyli dodatkowych w stosunku do normalnego funkcjonowania):

• Halucynacji

• Urojeń

• Dziwacznych zachowań

• Trudności w komunikacji

Negatywnych (zmniejszających zdolności normalnego zachowania):

• Ubóstwa mowy

• Anhedonii - niezdolność do spontanicznego przeżywania pozytywnych uczuć (np. radości, zadowolenia i optymizmu w ogóle)

• Apatii

• Nieuwagi

• Otępienia

• Zahamowania ekspresji twarzy

• Trudności prowadzenia aktywności społecznej (rodzinnej, małżeńskiej, zawodowej, czynności samoobsługowych)

28

---