Biblioteczka przedsiębiorcy
System Bankowy w Unii Europejskiej
1
System bankowy w Unii Europejskiej
WSTĘP
Europejski sektor bankowy ulega zasadniczym przeobrażeniom. Istota i tempo zmian
wynikają z kilku nakładających się w czasie działań i tendencji. Z jednej strony, od końca lat
osiemdziesiątych sektor bankowy krajów Unii Europejskiej poddawany był działaniom prowadzącym
do utworzenia, po 31 grudnia 1992 r.. Wspólnego Rynku. Kiedy natomiast w grudniu
1991 r. szefowie państw i rządów Unii Europejskiej podjęli w Maastricht historyczną decyzję
o zawiązaniu unii walutowej i wprowadzeniu wspólnej waluty, euro, banki europejskie rozpoczęły
szeroko zakrojone prace przygotowujące je do działania w nowej rzeczywistości.
Jeszcze do niedawna na drodze do prawdziwie zintegrowanej gospodarki i finansów w skali
europejskiej, stały bariery regulacyjne, obowiązujące w poszczególnych państwach
członkowskich Wspólnot Europejskich w zakresie kontroli kapitałowej. Europejski rynek usług
finansowych charakteryzował pewien niedorozwój wynikający z separacji rynków
finansowych poszczególnych krajów członkowskich. Dopiero podpisanie Jednolitego Aktu
Europejskiego w 1986 r. doprowadziło do określenia explicite warunków utworzenia Rynku
Wewnętrznego opartego o cztery swobody: swobodny przepływ towarów, osób, usług i
kapitału3. Państwa członkowskie Wspólnot Europejskich założyły jako ostateczny termin
realizacji swobody przepływu kapitału4 rok 1992 r. Ze względu jednak na to, że rynek
finansowy należy do najtrudniejszych w procesie liberalizacji wewnętrznej, termin ten uległ
znacznemu przesunięciu. Właściwie dopiero w chwili obecnej, wraz z zawiązaniem
europejskiej unii walutowej i wprowadzeniem euro można mówić o finalizacji procesu de
regulacji na obszarze unii walutowej. Prowadzone od ponad 20 lat działania Komisji
Europejskiej mające doprowadzić do zliberalizo-1 wania zasad przemieszczania się kapitału
w Europie były zgodne z wysiłkami o charakterze globalnym podejmowanymi przez
instytucje międzynarodowe, takie jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy, czy Organizacja
Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Podstawowym celem MFW jest możliwie
największa swoboda rozliczania wszystkich bieżących płatności związanych ze swobodnym
przemieszczaniem się dóbr i usług. Na szczeblu świata uprzemysłowionego Organizacja
Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) zadeklarowała swobodny przepływ kapitału
jako cel swoich działań. Po wszechstronnej analizie specyficznych aspektów rynków
krajowych (OECD 1968r.) uzgodniono tzw. „Kodeks Liberalizacji Przepływu Kapitału" (OECD
1982r.) dzielący transakcje kapitałowe na szereg kategorii, dla których przewiduje się różne
stopnie swobody.
EUROPEJSKIE SYSTEMY BANKOWE
Systemy bankowe w krajach Unii Europejskiej wywodzą się z odmiennych kultur, co w pewnym
stopniu implikuje różnice i dostosowanie do specyfiki kulturowej i ekonomicznej poszczególnych
krajów, czy nawet regionów. Część systemów bankowych Europy, szczególnie
Wtoch, Hiszpanii, Portugalii, Francji, a także Niemiec, charakteryzowała się znacznym
rozdrobnieniem instytucji finansowych. Duży udział w bankowości miały (i częściowo mają do
tej pory) kasy oszczędnościowe. Jednak w wyniku konieczności dostosowań do regulacji
wspólnotowych, jak również w obliczu rosnącej konkurencji, kasy i drobne banki zaczęty
łączyć się w grupy lub zostały wchłonięte przez duże banki komercyjne, l tak na przykład 30
Banques Populaires, regionalnych banków obsługujących przede wszystkim klientów
indywidualnych zostało scentralizowanych pod egidą Natexis Banque, instytucji obsługującej
przedsiębiorstwa.
Biblioteczka przedsiębiorcy
System Bankowy w Unii Europejskiej
2
We francuskim systemie bankowym główną rolę odgrywa sześć dużych grup bankowych:
BNP-Paribas, Credit Agricole, Societś Generale, Credit Mutuel - CIC, Credit Lyonnais,
Natexis - Banques Populaires oraz Credit Commercial de France (CCF). Część tych grup,
jak na przykład BNP-Paribas, powstała w ostatnim czasie w wyniku połączenia banków o
różnej specjalizacji, w celu utworzenia globalnej instytucji przy wykorzystaniu potencjału
banków wchodzących w skład grupy Istotny jest również fakt, że duża grupa banków była
instytucjami państwowymi, co wynikało z politycznych decyzji rządów socjalistycznych.
Pierwsza fala procesu prywatyzacji miała miejsce w latach 1986-87, kiedy to sprzedane
zostały Societe Generale, CCF oraz Suez i Paribas. Druga fala, w 1993 r. objęta
prywatyzację Banque Nationale de Paris (BNP) i Credit Local de France. Ostatni etap, pod
naciskami Komisji Europejskiej, przeprowadzono w latach 1998-99. W 1996 r.
znowelizowano francuskie prawo bankowe z 1984 r., pod kątem dostosowań do dyrektyw
unijnych oraz wzmocnienia regulacji ostrożnościowych. Opłaty za usługi są w bankach
francuskich dość zróżnicowane i uzależnione od rodzaju banku, jego wielkości i zasięgu
terytorialnego, tj. ilości oddziałów. We Włoszech, dzięki dwóm aktom prawnym, tzw. Prawu
Amato z 1990 r. oraz Testo Uni-co z 1994 r., mającym na celu zreformowanie
rozdrobnionego i mało rentownego systemu bankowego, liczne Casse di Risparmio (kasy
oszczędnościowe) rozpoczęły proces łączenia się w duże regionalne grupy lub stały się
częścią holdingów zachowując swoje tradycyjne nazwy oraz specyfikę działalności (np.
holding UniCredito, w skład którego weszły m.in. Cariyerona, Cassa di Risparmio Torino i
Cassamarca, Cassa di Trento e Roveto oraz Cassa di Trieste). Pomiędzy rokiem 1990 a
1998 miało miejsce aż 350 fuzji, w wyniku których z 1156 instytucji pozostało... 935.
Ponadto, w latach 1993-1998 sprywatyzowano we Włoszech 7 banków. Ciekawy z punktu
widzenia klientów jest fakt ujednolicenia, w znacznym stopniu, taryf prowizji i optat banków
włoskich. Różnice w opłatach między bankami, jeśli w ogóle występują, są zazwyczaj
nieznaczne. Wśród największych włoskich instytucji finansowych należy wymienić San Paolo
- IMI, UniCredito, Banca Nazionale de] Lavoro, Banca Intesa, czy Grupa Mon-tepaschi z
Banca Monte dei Paschi di Siena na czele. W Hiszpanii działają banki prywatne, wśród
których do największych należą Banco San-tander Central Hispano, Agentaria-BBV, Banco
Espanol de Credito, Banco Popular Espa-nol. Oprócz tego są tu trzy typy instytucji
finansowych: rozbudowana sieć Cajas de Ahorros, czyli kas oszczędnościowych, Creditos
Cooperativo, rodzaj banków detalicznych oraz wyspecjalizowane instytucje kredytowe.
Poziom usług świadczonych przez hiszpańskie instytucje finanso-wo-kredytowe oraz
wysokość opłat jest uzależniona od rodzaju banku i jego wielkości. Obecność banków
zagranicznych w Hiszpanii nie należy do najznaczniejszych (na koniec 1998 r. udział
instytucji zagranicznych w PKB wyniósł 11,7%). Mimo to, ilość tych instytucji jest znacznie
wyższa niż we Włoszech, Francji, czy Niemczech. Banki portugalskie, do początku lat 90-
tych byty instytucjami państwowymi. Przystąpienie Portugalii do Wspólnot Europejskich w
1986 r., zmusiło niejako rząd do podjęcia decyzji o prywatyzacji sektora finansowego.
Największe banki portugalskie, w stosunku do ich rywali z innych państw Unii Europejskiej,
są instytucjami małymi. Mimo, że w latach 90-tych nastąpiła szybka koncentracja tego
sektora (pięć największych banków zwiększyło swój udział w rynku z 45% do 80%), to banki
portugalskie nadal są zagrożone przez europejskie molochy finansowe. W 1999 r., mimo
starań leadera finansowego, Mundial Confianca, połączenia z hiszpańskim Banco Santander
Central Hispano i stworzenia silnej międzynarodowej grupy, rząd portugalski przeciwstawił
się tym działaniom motywując swoją decyzję koniecznością zbudowania silnej struktury
narodowej. Ostatecznie grupa Mundial Confianca została przejęta przez Banco Comercial
Portugues (BCP). Grupa Mundial Cofinanca obejmuje: Banco Finto & Sotto Major, Banco
Totta & Aaores, Credito Predial Portugues S.A., Banco Chemical Finance oraz firmy
ubezpieczeniowe i holdingowe. Inaczej wygląda sytuacja w takich krajach jak Niemcy,
Austria, Luksemburg, Są to państwa o bardzo stabilnym i silnym kapitałowo sektorze
bankowym. Luksemburg utrzymuje się praktycznie wyłącznie z działalności bankowej, która
wytwarza 15% GBP Wielkiego Księstwa i dostarcza 30% dochodów z podatków. Ponadto, w
Biblioteczka przedsiębiorcy
System Bankowy w Unii Europejskiej
3
sektorze bankowym zatrudnione jest aż 10% ludności czynnej zawodowo. Podstawowym
zakresem działalności banków luksemburskich jest bankowość korporacyjna oraz
inwestycyjna. Banki te, posiadając dużą bazę kapitałową angażują się w finansowanie
dużych przedsięwzięć. Duży jest udział transakcji zawieranych w dolarach amerykańskich.
Dla przykładu, na koniec 1998 r. wyniósł aż 37%.Do głównych banków obsługujących
klientów indywidualnych należą Banque Generale du Luxembourg oraz Banque
Internationale a Luxembourg. W bankach luksemburskich znaczący udział mają banki
zagraniczne, szczególnie z Belgii i Francji (Kredietbank Luxembourge-ois, Fortis Bank
Luxembourg, Credit Europeen), a rynek ten jest chętnie wybierany przez instytucje
zagraniczne, jest to związane między innymi z faktem, że do potowy 1998 r. banki działające
w Luksemburgu nie miały obowiązku odprowadzania rezerw. Dopiero w lipcu 1998 r. Banque
Central du Luxemburg, dostosowując się do zapisu artykułu 19 statutu Europejskiego Systemu
Banków Centralnych, Otworzył rachunki dla wszystkich banków działających na terenie
kraju i nałożył obowiązek odprowadzania rezerw w wysokości 2%. Niemcy i Austria są
tradycyjnie krajami o silnym kapitałowo sektorze bankowym. Opierają się głównie o kapitał
rodzimy W Niemczech udział kapitału zagranicznego w bankowości wynosi zaledwie 4%.
Podstawą są tu banki depozytowo-kredytowe oraz inwestycyjne. W Polsce doskonale znane
są instytucje z germańskiej części Europy, jak: Deutsche Bank, Dresd-ner Bank,
Commerzbank oraz austriackie Bank Austria Creditanstalt, czy Erste Bank. Zarówno
niemieckie, jak i austriackie instytucje charakteryzuje rzetelność i wysoki poziom
świadczonych usług. Na rodzimych rynkach banki te, zabiegając o dużą liczbę klientów,
oferują konkurencyjne ceny produktów bankowych. Jeszcze w początkach lat
dziewięćdziesiątych banki belgijskie, podobnie jak francuskie, były w posiadaniu państwa.
Jednakże zmieniające się otoczenie finansowe, jak również niska rentowność tych instytucji
przyczyniły się do podjęcia przez rząd decyzji o sprywatyzowaniu sektora finansowego.
Dzięki temu, nawet banki oszczędnościowe, tradycyjnie nie nastawione na zyskowność, stały
się rentowe. Nowe prawo bankowe, obowiązujące od 1993 r,, przyczyniło się do
ujednolicenia procedur poszczególnych banków, nadało im jednakowy statut prawny oraz
przyczyniło się do przyjęcia jednolitej linii rozwoju. Od końca 1997 r. Belgia jest areną
wzmożonych fuzji i przejęć. W wyniku fuzji powstało pięć działających obecnie czołowych
instytucji, których łączny udział w rynku kredytów klientowskich wynosi 75%, a w rynku
depozytów 77%. Są to Fortis Bank, KBC Bank, Banque Bruxelles Lambert, Credit Communal
oraz BACOB Bank. Największe banki belgijskie są również aktywne na arenie
międzynarodowej, szczególnie w Europie Środkowo-Wschodniej, jak na przykład
Kredietbank, który jest właścicielem, między innymi, polskiego Kredyt Banku. Holandia
zbudowała silny system bankowy o zasięgu międzynarodowym. Takie banki jak ABN Amro,
ING, Rabobank należą do czołówki 30 największych światowych instytucji. Posiadają liczne
oddziały i afiliacje na całym świecie (np. ABN Amro ma 2500 oddziałów w 74 krajach). Część
zagranicznych oddziałów stanowią wyspecjalizowane jednostki w zakresie bankowości
korporacyjnej lub operacji rynku kapitałowego. W Wielkiej Brytanii i Irlandii, przedstawicielach
anglosaskiego systemu bankowego, a więc takiego, w którym podstawą pozyskiwania
środków finansowych są inwestycje, sektor bankowy rozwijał się w oparciu o historyczny
podział na cztery zakresy działalności: clearing, inwestycyjne zwykle, inwestycje
przemysłowe oraz działalność tzw. building societies, tj. kas oszczędnościowych
udzielających pożyczek hipotecznych. Bankowość detaliczna rozwinęła się w Wielkiej
Brytanii na bazie dawnych banków clearingowych. Do największych instytucji należą tu
Bardays Bank PLC, HSBC Bank PLC, NatWest Banki PLC, LIoyds TBS Group PLC oraz
Royal Bank of Scotland. Ich aktywa stanowią łącznie blisko 40% aktywów całego
brytyjskiego sektora bankowego.
Wśród największych banków irlandzkich należy wskazać znany polskim klientom Allied Irish
Bank Ltd. (AIB) - właściciel Wielkopolskiego Banku Kredytowego, a także Banku Zachodniego.
Konieczność dostosowań do wymogów europejskich mająca na celu realizację
swobodnego przepływu usług i kapitałów w dużym stopniu zbliżyła regulacje brytyjskie i
Biblioteczka przedsiębiorcy
System Bankowy w Unii Europejskiej
4
irlandzkie do standardów kontynentalnych. Jednak cały czas w krajach tych obowiązuje
odmienne prawo czekowe, jak również praktyka odnosząca się do umów bankowych
zawieranych pomiędzy bankami i klientami. W początkach lat dziewięćdziesiątych duński
sektor bankowy przeżywał kryzys związany z recesją. Mimo to, zdecydowano się zachować
prywatną strukturę bankowości, jednak już od 1993 r. następowała stopniowa, wyraźna
poprawa sytuacji. Tradycyjny podział na banki komercyjne, banki hipoteczne oraz instytucje
ubezpieczeniowe stopniowo zanikał w wyniku. licznych fuzji i przejęć. Obecnie największą
grupą bankową w Danii jest Den Danske A/S (która wchłonęła pięć banków szwedzkich),
Unibank, BG Bank i Postgiro. Mówiąc o duńskim sektorze bankowym nie można nie
wspomnieć o bankach szwedzkich. Banki te ściśle współpracują ze sobą, zarówno w
dziedzinie usług bankowych jak i ubezpieczeniowych. Do największych duńskich partnerów,
a zarazem największych banków w Szwecji zaliczyć trzeba następujące instytucje:
Skandinaviska Enskilda Banken (SEB), Swed-bank, Svenska Handeisbanken. Fiński system
bankowy charakteryzuje duża koncentracja. Główna rolę odgrywają tu trzy grupy bankowe:
Leonia Bank PLC, Meritanordbanken Ltd, oraz Okobank. Banki te oferują pełną paletę
wysokiej jakości usług bankowych i ubezpieczeniowych. Poza tymi niekwestionowanymi
liderami, na rynku fińskim działają ponadto 44 nieduże banki spółdzielcze, 39 kas
oszczędnościowych oraz 10 małych banków komercyjnych. Tradycyjnie bankowość fińska
jest ściśle powiązana z przemysłem. Dlatego tez banki szczególnie dbają o klientów
korporacyjnych, co bynajmniej nie odbywa się kosztem klientów indywidualnych. W ciągu
ostatnich 10 lat struktura własnościowa banków uległa istotnym przeobrażeniom
dopuszczając wysoki udział kapitału zagranicznego, l tak, Meritanordbanken, to właściwie
grupa fińsko-szwedzka, w której jednym z udziałowców jest rząd szwedzki. Grecja należy do
grupy krajów o słabszych kapitałowo systemach bankowych. Dodatkowo, banki rozwijają się
w mniej stabilnym otoczeniu gospodarczym. Dla Grecji członkostwo we Wspólnotach
Europejskich, które uzyskała w 1981 r. było zdecydowanie mobilizujące do przeprowadzenia
kolejnych niezbędnych reform gospodarczych, jednak Grecja cały czas znajduje się na
końcu peletonu, co w pewnej mierze rzutuje na sektor bankowy. Oferta produktowa i ceny
usług odbiegają nieco od tego, co proponują klientom banki zachodniej lub północnej
Europy. Dla banków polskich, a tym samymi i ich klientów, istotnym elementem współpracy z
instytucjami finansowymi z krajów Unii Europejskiej są występujące różnice zwyczajowe i
różnice w kulturze pracy. Z punktu widzenia czysto technicznego trudniej jest współpracować
z bankami z południowych krajów DE, niż z zachodniej i północnej części kontynentu. W tym
pierwszym przypadku częściej zdarzają się nieporozumienia, a ich wyjaśnianie zajmuje
nierzadko kilka tygodni, a nawet miesięcy. A cierpi na tym, niestety, klient. Mimo, iż nadal
kraje Unii dzielą czynniki prawne, fiskalne, regulacyjne i kulturowe, to Iz jednej strony
regulacje unijne, obowiązujące dla każdego państwa członkowskiego, a z drugiej
wprowadzenie euro zwiększają nacisk na harmonizację systemów finansowych oraz na
konkurencję.
Biblioteczka przedsiębiorcy
System Bankowy w Unii Europejskiej
5
PODSTAWY UTWORZENIA UNII GOSPODARCZEJ l WALUTOWEJ
Unia Gospodarczo - Walutowa (UGW) jest kolejnym, zaawansowanym etapem integracji
ekonomicznej państw członkowskich, po wcześniejszym utworzeniu rynku wewnętrznego
zapewniającego tzw. cztery swobody: swobodny przepływ towarów, usług, osób i kapitału.
Członkostwo w UGW implikuje prowadzenie wspólnej polityki monetarnej przez wszystkie
państwa członkowskie i ścisłą koordynację ich polityk gospodarczych.
Zapisy Traktatu z Maastricht
U podstaw utworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW) legły zapisy Traktatu o Unii
Europejskiej (Traktat z Maastricht) oraz postanowienia Rady Europejskiej w Madrycie w
grudniu 1995 r. Traktat z Maastricht zawiera trzyetapowy scenariusz realizacji UGW, który
został uzupełniony w maju 1995 r. w Zielonej Księdze Komisji Europejskiej o tematykę
dotyczącą praktycznych problemów przejścia do wspólnej waluty, przyjętej na szczycie Rady
Europejskiej w Madrycie. Pierwszy etap rozpoczął się w 1990 r. i trwał do 31 grudnia 1993 r.
Zakładał on utworzenie wspólnego obszaru finansowego w efekcie liberalizacji świadczenia
usług bankowych i ubezpieczeniowych, a także obrotu papierami wartościowymi. Z
początkiem lipca 1990 r. zostały zniesione wszystkie bariery w przepływie kapitału w ramach
Wspólnot Europejskich. W pierwszym etapie uległa również wzmocnieniu koordynacja
polityki gospodarczej i walutowej, co miało na celu pełne zbliżenie poziomu gospodarek
państw członkowskich Wspólnoty. Istota UGW wymaga stosunkowo wysokiego poziomu
konwergencji gospodarczej państw członkowskich. Dlatego też artykuły 104C i 109J oraz
protokoły dodatkowe Traktatu z Maastricht przewidują 5 kryteriów konwergencji, które musi
wypełnić kraj kandydujący do UGW. Kryteria te dotyczą następujących obszarów
funkcjonowania gospodarki:
obniżenie stopy inflacji do średniego poziomu osiągniętego w trzech krajach z najniższą
inflacją plus 1,5 punktu procentowego,
zredukowanie deficytu budżetowego do poziomu 3% PKB (mierzonego w cenach rynkowych
w roku poprzedzającym analizę),
zredukowanie poziomu zadłużenia publicznego do 60% PKB,
utrzymanie stabilnego kursu walutowego z dopuszczalnymi wahaniami +/- 15% przez
okres co najmniej dwóch lat poprzedzających badanie tego kryterium zbieżności,
utrzymanie średnich, nominalnych, długookresowych stóp procentowych na poziomie nie
przekraczającym wartości granicznej, która jest nieważoną średnią arytmetyczną stóp
procentowych trzech krajów o najniższej inflacji plus 2 punkty procentowe. Stopy
procentowe powinny być mierzone na podstawie oprocentowania długoterminowych
obligacji rządowych lub innych porównywalnych papierów wartościowych, przy
uwzględnianiu różnic w definicjach narodowych.
Drugi etap, który trwał od 1 stycznia 1994 r. do 31 grudnia 1998 r. miał na celu doprowadzenie
do spełnienia powyższych kryteriów przez kraje członkowskie Unii. W tym
czasie rozpoczęto również tworzenie instytucji niezbędnych do realizacji przyszłej UGW. l
tak, w listopadzie 1994 r., powołano (EIW) z siedzibą we Frankfurcie nad Menem, którego
zadaniem była pomoc we współpracy między narodowymi bankami centralnymi, poprawa
koordynacji polityki pieniężnej państw członkowskich Unii. EIW nakreślił kształt przyszłego
Europejskiego Banku Centralnego, jak również zapoczątkował prace organizacyjne dla
przyszłej emisji banknotów i monet wspólnego pieniądza euro w trzecim etapie UGW.
Biblioteczka przedsiębiorcy
System Bankowy w Unii Europejskiej
6
Rola Europejskiego Banku Centralnego (EBC) oraz Europejski System Banków
Centralnych (ESBC)
W drugim etapie tworzenia UGW powstał Europejski System Banków Centralnych (ESBC)
składający się z Europejskiego Banku Centralnego oraz narodowych banków centralnych
krajów członkowskich. Europejski Bank Centralny (EBC) rozpoczął działalność w lipcu 1998
r. zastępując Europejski Instytut Walutowy. ESBC nie posiada osobowości prawnej,
natomiast posiada ją EBC. Podstawowym zadaniem Banku Centralnego jest: utrzymanie
stabilności cen, definiowanie i realizowanie polityki walutowej Unii Europejskiej, prowadzenie
polityki emisyjnej w odniesieniu do wspólnego pieniądza - euro, przeprowadzanie operacji
dewizowych oraz zapewnienie sprawnej organizacji i funkcjonowania systemu rozliczeń
pieniężnych i płatności. EBC przyczynia się do sprawnego prowadzenia przez kompetentne
władze polityki związanej z kontrolą instytucji kredytowych oraz stabilności systemu
finansowego. Może również, w szczególnych przypadkach bezpośrednio sprawować funkcję
nadzoru bankowego. Natomiast ESBC, jako całość, jest systemem niezależnego
kształtowania polityki monetarnej. Narodowe banki centralne wchodzące w skład ESBC,
zgodnie z zapisem Traktatu z Maastricht, nie mogą ulegać naciskom i wpływom ze strony
władz UE oraz rządów i innych organów państwowych krajów członkowskich. Dlatego też w
takim kraju jak Francja, gdzie Banque de France stanowił nieodłączną część systemu
politycznego, w 1994 r. otrzymał niezależność zagwarantowaną ustawą.
NOWA WALUTA EURO (EUR)
Ukoronowaniem tworzenia UCW jest jej III etap i wprowadzenie, 1 stycznia 1999 r., wspólnej
waluty - euro w formie bezgotówkowej.
Podstawy prawne stosowania euro i harmonogram wprowadzania wspólnej waluty
Wśród aktów Unii Europejskiej dotyczących problematyki euro należy wyróżnić dwa
podstawowe, które stanowią ramy prawne funkcjonowania euro na obszarze UGW. Pierwszy
z nich to Rozporządzenie Rady (WE) Nr 1103/97 (Dziennik Urzędowy nr L 162 z dn.
19.06.1997 r.) dotyczące niektórych rozwiązań odnoszących się do wprowadzenia euro,
oparte na Artykule 235 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej (obecnie Artykuł 308). Rozporządzenie
zawiera te elementy, które muszą zostać zrealizowane w pierwszej kolejności tak,
aby zagwarantować pewność rynku dla wczesnego przygotowania się do przejścia na euro.
Dotyczy to przede wszystkim zamiany, z dniem 1 stycznia 1999 r. ecu na euro (w stosunku
1:1), zachowania ciągłości kontraktów oraz zasad dokonywania przeliczeń i zaokrągleń
pomiędzy walutami narodowymi krajów UCW a euro i odwrotnie. Drugim aktem prawnym jest
Rezolucja Rady Europejskiej z dnia 7 lipca 1997 r. określająca ramy prawne dla
wprowadzenia euro (Dziennik Urzędowy nr C 236, z dn. 2.08.1997 r.). Regulacja ta została
przyjęta w oparciu o Artykuł 109L (4) Traktatu o WE (obecnie artykuł 111) i stanowi, że:
euro będzie zastępować waluty partycypujących krajów członkowskich, zgodnie ze stałymi
kursami wymiany stosowanymi od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2001 r,, na zasadzie
równorzędności walut;
od dnia 1 stycznia 1999 r. każde przywołanie ecu w dowolnym instrumencie prawnym zostaje
zastąpione przez przywołanie euro wg kursu euro do ecu jeden do jednego;
gdziekolwiek w instrumencie prawnym przywoływana jest narodowa jednostka monetarna,
to przywołanie jest tak samo ważne, jak gdyby dotyczyło euro;
wprowadzenie euro nie będzie mieć żadnego wpływu na zmianę jakiegokolwiek postanoBiblioteczka
przedsiębiorcy
System Bankowy w Unii Europejskiej
7
wienia instrumentu prawnego, bądź na zwolnienie z zobowiązań w ramach jakiegokolwiek
instrumentu prawnego. Nie daje również żadnej ze stron kontraktu prawa do jednostronnego
wypowiedzenia lub zmiany instrumentu prawnego, jednakże, szanując
wolność zawierania umów, postanowienia te nie mają wpływu na decyzje podjęte
wspólnie przez wszystkie strony umowy.
od dnia 1 stycznia 1999 r. każda kwota denominowana w euro lub w walucie narodowej
danego kraju należącego do UGW i płatna w tym kraju przelewem na rachunek wierzyciela,
może być spłacana przez dłużnika bądź w jednostkach euro, bądź też w narodowych
jednostkach monetarnych.
Powyższe regulacje prawne dotyczące wprowadzenia i funkcjonowania euro są istotne zarówno
dla działalności banków, jak i dla funkcjonowania przedsiębiorstw.
Harmonogram wprowadzania euro
Członkami UGW stało się ostatecznie 11 państw Unii Europejskiej. Dla walut tych państw
obowiązują sztywne kursy wymiany wobec euro. Poza UCW pozostały na własne życzenie
Wielka Brytania, Dania i Szwecja oraz Grecja, która nie spełnia kryteriów konwergencji, jednakże
Grecja, dzięki znacznemu polepszeniu wyników gospodarczych ma szansę stać się
kolejnym członkiem UCW od 1 stycznia 2001 r. Jak należy przeliczać kwoty wyrażone w
euro na określoną walutę narodową kraju uczestniczącego w UGW ? Przyjrzyjmy się z bliska
tej metodzie, jest to bowiem istotne dla wszystkich tych podmiotów, które otrzymują lub
przekazują płatności w euro, a przecież muszą fizycznie podejmować równowartość tych
kwot w konkretnej walucie narodowej, l tak, dokonując przewalutowania kwoty wyrażonej w
walucie narodowej na euro należy podzielić tę kwotę przez stały kurs wymiany. Otrzymany
wynik jest zaokrąglany do dwóch miejsc po przecinku. Wymiana euro na walutę narodową
dokonywana jest w analogiczny sposób. Sprawę nieco komplikuje przeliczanie walut narodowych
UCW między sobą, należy bowiem stosować tu tzw. metodę trójkąta tj. dokonywać
przeliczeń niebezpośrednio, a poprzez euro. Jeśli chcemy wymienić franki francuskie na
hiszpańskie pesety, to kwotę wyrażoną we frankach należy najpierw przeliczyć na euro, a
następnie otrzymaną wartość podzielić przez stały kurs wymiany pesety. Otrzymaną kwotę
należy zaokrąglić do drugiego miejsca po przecinku.
Poniższa tabela zawiera stałe kursy dla wszystkich walut narodowych należących
aktualnie do strefy euro:
symbol waluty
narodowej
wartość w EUR wg
stałego kursu
wymiany
symbol waluty
narodowej
wartość w EUR wg
stałego kursu
wymiany
ATS 13,7603 IEP 0,787564
BEF 40,3399 LUF 40,3399
FIM 5,94573 DEM 1,95583
FRF 6,55957 PTE 200,482
ESP 166,386 ITL 1936,27
NLG 2,20371
Biblioteczka przedsiębiorcy
System Bankowy w Unii Europejskiej
8
Powyższa metoda jest obowiązująca we wszystkich krajach Europy i we wszystkich
bankach, również tych, które nie są członkami ani UCW ani Unii Europejskiej. Tak więc banki
polskie są zobligowane dokonywać przeliczeń również w ten sam sposób. Od 1 stycznia
2002 r. nastąpi wprowadzanie do obiegu banknotów i monet euro, ale będą one jeszcze
stosowane równolegle z banknotami i monetami narodowymi. Ten okres dwuwalutowości,
zgodnie z przyjętym harmonogramem zakończy się 1 lipca 2002 r. Od tej daty waluty państw
Unii zostaną ostatecznie wycofane z obiegu, jedynym środkiem płatniczym na obszarze
zjednoczonej Europy ma się stać euro.
Wpływ euro na działalność przedsiębiorstw
Jak już wspomniano, od 1 stycznia 1999 r. banki rozliczają się między sobą wyłącznie w
euro. jednak klienci, zarówno przedsiębiorstwa jak i osoby fizyczne mają do końca okresu
przejściowego, a więc do 31 grudnia 2001 r., wolny wybór odnośnie waluty, w jakiej
prowadzony jest rachunek. Może być to rachunek w walucie narodowej i wtedy kwoty
wyrażone w euro przekazywane na ten rachunek są od razu przeliczane przez bank na
walutę, lub też rachunek jest utrzymywany w euro i przeliczeń, a właściwie przewalutowań,
dokonuje się w momencie fizycznej wypłaty gotówki w danej walucie narodowej. Aby
przybliżyć nieco schemat transakcji, poniżej przedstawiamy dwa przykłady w odniesieniu
również do klienta polskiego, którego metoda przewalutowań w pełni dotyczy. Przedsiębiorstwo
X z Polski współpracuje z przedsiębiorstwem Y z Niemiec zarówno w zakresie importu
jak i eksportu. Przedsiębiorstwo X świadczy płatności przedsiębiorstwu Y, za pośrednictwem
banku, w markach niemieckich (DEM). Bank polski rozlicza się natomiast z bankiem
niemieckim w euro (EUR). Na rachunek przedsiębiorstwa Y, utrzymywanego w EUR, wpłynie
kwota w EUR. W momencie, gdy przedsiębiorstwo Y zażąda wypłaty określonej kwoty w
DEM ze swojego rachunku, bank dokonuje przewalutowania po stałym kursie i wypłaca
przedsiębiorstwu Y kwotę w walucie narodowej. Dla uproszczenia schematu zakładamy, że
bank polski i bank niemiecki są korespondentami w euro.
Przedsiębiorstwo X posiada rachunek w DEM w Banku polskim
Y wypłaca 1000 DEM
Przedsiębiorstwo Y posiada rachunek w EUR w Banku niemieckim
zlecenie przekazu kwoty 1000,- DEM na rachunek Y
przekazuje na rachunek Y 511,29 EUR
Bank polski przewalutowanie 1000 DEM = 511,29 EUR
Bank niemiecki otrzymuje 511,29 EUR
Ale kwestie związane z przeliczaniem i utrzymywaniem rachunków bankowych w wybranej
iwalucie nie są jedyną implikacją euro na działalność przedsiębiorstw. Zgodnie z
wcześniejszymi przewidywaniami analityków wprowadzenie euro, już na obecnym .etapie
rozliczeń bezgotówkowych, ma bezpośredni wpływ na wzrost konkurencji międzynarodowej
między przedsiębiorstwami. Wprowadzenie euro spowodowało zmniejszenie kosztów
transakcyjnych przedsiębiorstw, związanych z operacjami zabezpieczającymi przed ryzykiem
kursowym. Możliwość rozliczania się w jednej walucie oraz stosowanie stałych kursów
wymiany wyeliminowało koszty ponoszone przy sprzedaży lub zakupie walut. Ponadto,
zastąpienie kilku rachunków walutowych jednym rachunkiem w euro umożliwia
efektywniejsze zarządzanie finansami przedsiębiorstwa (cash management). Kolejnym
plusem wprowadzenia euro jest przejrzystość cenowa, a tym samym możliwość prostego
porównania ofert wyrażonych w jednej walucie. Ułatwi to dobór zagranicznych dostawców i
odbiorców, jednak polskie przedsiębiorstwa muszą liczyć się ze zwiększona
konkurencyjnością ze strony firm z obszaru UCW. Postępująca integracja europejskiego
rynku towarów i usług umożliwia bowiem firmom ze strefy euro efektywnie wykorzystać skalę
Biblioteczka przedsiębiorcy
System Bankowy w Unii Europejskiej
9
produkcji oraz tańszy i łatwiejszy dostęp do rynków zbytu. Tak więc przed polskimi
przedsiębiorcami stoją poważne zadania. Polska produkcja, aby znaleźć miejsce na rynkach
europejskich musi być obecnie bardziej niż kiedykolwiek ukierunkowana na innowacyjność i
konkurencyjność. U progu członkostwa Polski w Unii Europejskiej, a w dalszej perspektywie
czasowej również w Unii Gospodarczo-Walutowej, dla polskich przedsiębiorstw nadszedł
decydujący moment na ewentualną zmianę strategii firmy i podjęcie efektywnych działań
dostosowawczych do funkcjonowania w nowym, trudniejszym otoczeniu ekonomicznym.
POLSKI SEKTOR BANKOWY A REGULACJE UNIJNE
Podpisanie 16 grudnia 1991 r. przez Polskę Układu Europejskiego, ustanawiającego stowarzyszenie
ze Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, określiło jednoznacznie
dziedziny i zakres, w jakim musimy dokonać harmonizacji ze standardami
wspólnotowymi. Jedną z ważniejszych dziedzin, w której dostosowania są niezbędne tak,
byśmy mogli mówić o sprawnie i bezpiecznie funkcjonującej gospodarce, jest bankowość i
finanse. Podstawą dostosowań w obszarze usług bankowych jest właśnie Układ Europejski
oraz Biała l Księga Komisji Europejskiej z 1995 r., w której określone zostały kierunki i
zakres harmonizacji prawa państw kandydujących do członkostwa w UE z tzw. acquis
communautaire, czyli wspólnotowym dorobkiem prawnym. W oparciu o wyznaczniki zawarte
w Białej Księdze w dniu 15 lipca 1997 r. Rada Ministrów przyjęła „Harmonogram działań
dostosowujących polski system prawny do zaleceń Białej Księgi Komisji Europejskiej ws.
integracji z jednolitym Rynkiem UE". W Białej Księdze, Unia zaleca krajom aspirującym do
członkostwa wdrażanie odpowiednich regulacji, warunkujących funkcjonowanie efektywnego
systemu bankowego, w dwóch etapach. Pierwszy etap obejmuje pięć niezbędnych
uregulowań, którym przypisane są konkretne dyrektywy podlegające wdrożeniu:
1. Ustanowienie zasad podejmowania działalności bankowej i swobodnego świadczenia
usług oraz powołanie odpowiednich władz nadzorczych (Pierwsza Dyrektywa Bankowa
nr 77/780/EWG dotycząca koordynacji prawa, przepisów i procedur administracyjnych
związanych z rozpoczynaniem oraz prowadzeniem działalności przez instytucje
kredytowe).
2. Zdefiniowanie kapitału (funduszy własnych) banku, który może być uznawany za
podstawę wyliczania regulacji ostrożnościowych o charakterze ilościowym (dyrektywa z
dn. 17 kwietnia 1989 r. w sprawie funduszy własnych banków, nr 89/299/EWG).
3. Wprowadzenie norm dotyczących współczynnika wypłacalności, ustanawiających
minimalną jego wysokość na poziomie 8% (dyrektywa z dn. 18 grudnia 1989 r. w sprawie
współczynnika wypłacalności, nr 89/647/EWG).
4. Utworzenie systemu gwarantowania depozytów w bankach na wypadek niewypłacalności
danej instytucji (dyrektywa z dn. 30 maja 1994 w sprawie gwarantowania depozytów, nr
94/19/WE).
5. Podjęcie czynności służących przeciwdziałaniu procederowi prania pieniędzy i
wykorzystania do tych celów sektora finansowego (dyrektywa z dn. 10 czerwca 1991 w
sprawie zapobiegania wykorzystywania systemu finansowego w celu prania pieniędzy, nr
91/308/EWG).
Biblioteczka przedsiębiorcy
System Bankowy w Unii Europejskiej
10
W drugim etapie przewidziano wprowadzenie regulacji związanych z bezpiecznym i
sprawnym funkcjonowaniem systemu bankowego. Uregulowania te dotyczą:
1. Warunków licencjonowania banków, ustalenia minimalnego kapitału założycielskiego i
prowadzenia działalności bankowej oraz kontroli nad zmianami w składzie akcjonariatu
banku (Druga Dyrektywa Bankowa z dn. 15 grudnia 1989 w sprawie koordynacji prawa,
przepisów i procedur administracyjnych związanych z rozpoczynaniem oraz
prowadzeniem działalności przez instytucje kredytowe, nr 89/646/EWC).
2. jednolitych zasad sporządzania rocznych sprawozdań finansowych oraz sprawozdań
skonsolidowanych przez banki i inne instytucje finansowe (dyrektywa z dn. 8 grudnia
1986 r. w sprawie zasad sporządzania rocznych sprawozdań finansowych i sprawozdań
skonsolidowanych przez banki i instytucje finansowe, nr 86/635/EWG).
3. Norm ostrożnosciowych dotyczących adekwatności kapitału banków wobec ryzyka
innego niż ryzyko kredytowe, tzw. market risk (dyrektywa z dn. 15 marca 1993 r. w
sprawie adekwatności kapitału firm inwestycyjnych i instytucji kredytowych - CAD, nr
93/6/WE).
4. Norm ostrożnosciowych dotyczących limitów koncentracji kredytów i innych
wierzytelności (dyrektywa z dn. 21 grudnia 1992 r. w sprawie monitorowania i kontroli
ryzyka kredytowego instytucji kredytowych, nr 92/21/EWC).
5. Nadzoru skonsolidowanego nad bankami i grupami bankowymi (dyrektywa z 6 kwietnia
1992 r. w sprawie nadzoru skonsolidowanego, nr 92/30/EWC).
Biała Księga zawiera również podstawowe zasady, które warunkują bezpieczeństwo instytucji
finansowych. Należą do nich:
harmonizacja warunków autoryzacji działalności instytucji finansowych i standardów
nadzoru;
wykonywanie nadzoru przez organy, które wydały licencję na działalność instytucji finansowej;
wzajemne uznawanie standardów nadzoru bankowego.
Zgodność obowiązujących akt prawnych z dziedziny bankowości oraz
przepływów finansowych z dyrektywami UE.
Proces harmonizacji polskiego szeroko rozumianego prawa bankowego i finansowego jest
bardzo zaawansowany Na poziomie ustawowym występuje duża zgodność, aczkolwiek
jeszcze nie całkowita, przepisów polskich z przepisami europejskimi. Od 1 stycznia 1998 r.
obowiązują dwie nowe ustawy: ustawa z 29 sierpnia 1997r. - o Narodowym Banku Polskim
(Dz. U. Nr 140, póz. 938) i ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. - Prawo bankowe (Dz. U. Nr
140, póz. 939). Oba dokumenty, mające podstawowe znaczenie dla sektora bankowego i
finansowego, są generalnie rzecz biorąc zgodne ze standardami Unii Europejskiej. Ustawa o
NBP gwarantuje niezależność banku centralnego poprzez zapis, że głównym celem jego
działania jest stabilność cen, za co NBP jest odpowiedzialny przed parlamentem. Prawo
bankowe zapewnia stabilne funkcjonowanie systemu bankowego. Zgodnie z wymogami
unijnymi, najważniejsze zmiany w zakresie prawa bankowego, w porównaniu do ustawy z
1989 r., dotyczą następujących dziedzin:
Licencjonowanie działalności banków.
Przystępując w 1996 r. do Konwencji o Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju Polska
zobowiązała się do rozszerzenia na wszystkie kraje członkowskie OECD: „stosowania
wszelkich środków liberalizacji (...). Polska zapewni, że zezwolenie na zakładanie instytucji
Biblioteczka przedsiębiorcy
System Bankowy w Unii Europejskiej
11
finansowych, włączając w to banki i towarzystwa ubezpieczeniowe, udzielane będą na
zasadzie traktowania narodowego". Odnośnie warunków zakładania i funkcjonowania
oddziałów i przedstawicielstw inwestorów zagranicznych w sektorze bankowości i usług
finansowych Polska, zgodnie z przyjętym zobowiązaniem, od dnia 1 stycznia 1999 r.
wprowadziła następujące zmiany:
zniesiono ograniczenia liczby oddziałów banków zagranicznych, które mają zamiar
działać w Polsce,
nowy bank zagraniczny nie ma obowiązku angażowania się w sanację banku polskiego.
Zmiany te oznaczają de facto dla Polski zniesienie ograniczeń dla banków zagranicznych w
dostępie do rynku finansowego. Ponadto, zgodnie z zapisem Drugiej Dyrektywy Bankowej,
wprowadzono ustawowy wymóg minimalnego kapitału założycielskiego banku w wysokości
przynajmniej 5 min euro.
Regulacje ostrożnościowe dotyczące limitów inwestycyjnych.
Według nowej ustawy banki uniwersalne mogą zwiększyć rozmiary swoich inwestycji partycypacyjnych
w innych podmiotach, a tym samym poszerzyć zakres nadzoru właścicielskiego.
Jest to o tyle istotne, że obecnie na naszym rynku cały czas brakuje dużych
inwestorów instytucjonalnych. Dlatego też banki uniwersalne mogą i powinny, do czasu
powstania silnych banków inwestycyjnych, odgrywać aktywniejszą rolę w zakresie inwestycji
kapitałowych.
Współczynnik wypłacalności.
Zgodnie z wymogami UE polskie banki muszą utrzymywać współczynnik wypłacalności na
poziomie przynajmniej 8%, a w przypadku banków rozpoczynających działalność: 15%.
Fundusze własne banków.
Nowe „Prawo bankowe" zobowiązuje banki do posiadania funduszy własnych w wysokości
dostosowanej do rozmiaru prowadzonej działalności, a więc nie ogranicza minimalnej kwoty
kapitału założycielskiego do 5 min euro.
Koncentracja kredytów i innych wierzytelności.
Ustalone w Prawie bankowym limity koncentracji kredytów i innych wierzytelności są w pełni
zgodne z tzw. dyrektywą LED (Dyrektywa Rady z dn. 2.12.1992 r. w sprawie monitorowania i
kontroli dużego ryzyka kredytowego instytucji kredytowych, Dziennik Urzędowy WE nr L 29 z
dn. 5.02.1993 r.).
Biegli rewidenci.
Przepis dotyczący konieczności weryfikacji sprawozdań finansowych banków przez biegłych
rewidentów (audytorów) i zakres zadań nałożonych na audytorów w pełni odzwierciedlają
wymogi określone w przepisach obowiązujących w Unii Europejskiej (Dyrektywa Rady z n.
8.12.1986 r. w sprawie bilansów rocznych i bilansów skonsolidowanych banków oraz innych
instytucji finansowych, Dziennik Urzędowy WE nr L 372 z dn. 31.12.1986r., tzw, dyrektywa
ACA)
Sprawowanie nadzoru międzynarodowego.
Ustawa „Prawo bankowe", stwarza prawne podstawy dla współpracy instytucji finansowych
na szczeblu międzynarodowym oraz wymiany informacji w celu zapewnienia efektywnego
nadzoru finansowego.
Jeśli chodzi o istotny z punktu widzenia zarówno działalności przedsiębiorstw, jak również
interesu klienta indywidualnego, program gwarancji lokat, to 14 stycznia 1994 r. przyjęto
Biblioteczka przedsiębiorcy
System Bankowy w Unii Europejskiej
12
ustawę o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym. Została ona znowelizowana 20 stycznia
1997 r. Ustawa określa zasady tworzenia i funkcjonowania ustawowych i dobrowolnych
programów gwarancji lokat. Przewiduje także ochronę lokat w złotych polskich i walutach
obcych, niezależnie od liczby umów zawartych przez wpłacającego z bankiem, jednak pełne
spełnienie wymogów Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 30.05.1994 r. w
sprawie gwarantowania depozytów, wymaga stopniowego podnoszenia progu
gwarancyjnego. Również kwestia dostosowań polskich regulacji, w formie zarządzenia
Prezesa NBR do realizacji dyrektywy w spawie przelewów transgranicznych (dyrektywa UE
nr 97/5/WE, Dziennik Urzędowy WE nr L 43 z dn. 14.02.1997 r.) będzie miała znaczący
wpływ na poprawę świadczonych przez banki usług oraz na redukcję kosztów związanych z
przekazami zagranicznymi. Dyrektywa ta odnosi się bowiem do przekazów transgranicznych
do wysokości 50 tyś. euro lub równowartości w innej walucie realizowanych zarówno w
formie przelewów z jednego rachunku na inny prowadzony w innym kraju członkowskim UE,
jak również wpłaty na rachunek bankowy w innym kraju Unii. Przyjęcie tej regulacji przez
Polskę, a tym samym szybkie i tanie realizowanie tego typu poleceń płatniczych miałoby
olbrzymie znaczenie przede wszystkim dla osób fizycznych oraz małych i średnich
przedsiębiorstw. Artykuł 5-ty Dyrektywy nakłada bowiem na bank obowiązek wiążącego
określenia, na żądanie klienta, czasu niezbędnego dla realizacji przekazu oraz wszelkich
związanych z tym opłat. Obecne prawo polskie nie nakłada tego typu wiążących zobowiązań
na bank.
System dewizowy Polski
Na początku lat 90-tych Polska zrobiła duży postęp w znoszeniu restrykcji walutowych, dzięki
czemu część postanowień z zakresu swobodnego przepływu kapitału zrealizowanych
zostało ze znacznym wyprzedzeniem, szybciej niż przewidywał Układ Europejski, już w 1991
r. możliwy byt swobodny transfer zysku netto, wypracowanego przez spółki z udziałem
kapitału zagranicznego, w walutach wymienialnych. W 1993 r. taki transfer został
dopuszczony z kwot uzyskanych ze sprzedaży akcji i udziałów. Za granicę można było
również przekazywać wynagrodzenia osób pochodzących z innych państw, zatrudnionych w
takich spółkach. Pierwsza ustawa - „Prawo dewizowe", która weszła w życie 31 grudnia 1994
r., była istotnym posunięciem w ramach realizacji wprowadzania swobodnego przepływu
kapitału między Polską a Unią Europejską. Na podstawie „Prawa dewizowego" włączono ecu
do wartości dewizowych, co automatycznie zakwalifikowało transakcje nominowane w tej
walucie do obrotu dewizowego. Polska waluta została, w ograniczonym zakresie,
dopuszczona do transakcji w handlu zagranicznym. Ponadto, od chwili obowiązywania
Ustawy, zakres wymienialności złotówki dotyczy wszystkich rodzajów transakcji bieżących i
usług. Na tej podstawie, 1 czerwca 1995 r. Międzynarodowy Fundusz Walutowy uznaje
polską walutę za częściowo wymienialną, w odróżnieniu od wymienialności całkowitej,
jednocześnie założono w tym czasie, że w ciągu 5 lat, tj. do 2000 r. złotówka ma osiągnąć
pełną wymienialność. Koncepcja ta miała ścisły związek z zabiegami Polski o członkostwo w
OECD. Jeśli chodzi o liberalizację obrotów kapitałowych, to ustawa dewizowa wprowadziła
liberalizację płatności bieżących oraz przepływu kapitałów średnio- i długoterminowych, tj.
okresu dłuższego niż 1 rok. Upłynnienie kursu złotego, od 16 maja 1995 r., stworzyło dalsze
warunki dla liberalizacji obrotów kapitałowych. Udział banku centralnego ograniczył się do
korygujących interwencji. Kolejnym ważnym posunięciem liberalizacji przepływów
kapitałowych oraz unowocześniania systemu bankowego było zniesienie obowiązku
odsprzedaży przez obywateli Polski wpływów walutowych bankom. W wyniku tej decyzji
rozszerzono więc uprawnienia do utrzymywania na rachunku środków dewizowych bez
natychmiastowej ich odsprzedaży - poza rachunek zastrzeżony Zmiana ta została częściowo
wymuszona nadmiernymi rezerwami walut obcych. Poza tym, od tej chwili, ryzyko kursowe
jest ponoszone nie przez bank, ale przez klienta, który będzie na banku wymuszał rozwój
Biblioteczka przedsiębiorcy
System Bankowy w Unii Europejskiej
13
nowych technik zabezpieczających przed ryzykiem, a na systemie finansowym w ogóle -
rozwój nowych rynków. Zarządzenie Ministra Finansów z 16 stycznia 1996 r. w sprawie
ogólnych zezwoleń dewizowych oraz nowelizacja tego Zarządzenia z 1 kwietnia 1997 r.,
dotyczyły liberalizacji przepływów kapitałowych w formie inwestycji bezpośrednich oraz
portfelowych. Oznacza to m.in. zezwolenie firmom zagranicznym na emisję papierów
wartościowych w Polsce, co do 1992 r. to dozwolone tylko dla firm polskich. Spodziewanym
efektem tego Zarządzenia jest rozwój rynków kapitałowych, zwłaszcza krótkoterminowych
papierów dłużnych, tzw. commercial papers. częściowo zliberalizowany został odpływ
kapitałów, w postaci inwestycji bezpośrednich oraz udzielanych zagranicy pożyczek i
kredytów. Polska, powinna była w chwili wejścia w życie Układu Europejskiego, znieść
ograniczenia dotyczące zakupu przez Polaków akcji firm zagranicznych, gdy zakup ten ma
charakter inwestycji bezpośrednich. Rozwiązanie takie Polska wprowadziła dopiero na
podstawie cytowanego Zarządzenia z 16 stycznia 1996 r. Zezwala ono polskim podmiotom
gospodarczym na nabycie lub objęcie akcji albo udziałów w spółkach mających siedzibę w
krajach OECD, czyli także we wszystkich krajach Unii. Możliwe stało się również nabycie
przez podmioty polskie nieruchomości położonej za granicą w związku z prowadzoną tam
działalnością gospodarczą. Jednakże kluczowe zmiany dla obrotu gospodarczego i
wprowadziła uchwalona przez parlament 18 grudnia 1998 r. nowa ustawa „Prawo
dewizowe", a obowiązująca od 12 stycznia 1999 r. W ustawie została całkowicie zmieniona
dotychczas stosowana terminologia, przystosowano ją do terminów obowiązujących w
dewizowych aktach prawnych krajów Unii Europejskiej, standardach MEW oraz OECD. Ale
nie jest to bynajmniej jedyna zmiana. Przede wszystkim, ustawa ta zapewnia złotówce pełną
wymienialność. Dla obywateli polskich oznacza to możliwość wywozu złotówek za granicę i
dokonywania ich wymiany w zagranicznych kantorach lub bankach na inne waluty. Z punktu
widzenia teorii zapis ten wydaje się rewolucyjny Ale w praktyce sprawy wyglądają nieco
inaczej. Po pierwsze, w miejscach mniej odwiedzanych przez polskich turystów złotówka jest
nadal trudno wymienialna lub wymiana jej jest wręcz niemożliwa. Podobnie rzecz się ma z
międzynarodowymi rozliczeniami międzybankowymi. Praktycznie niemożliwe jest rozliczanie
transakcji handlowych w złotówkach. Aby uniknąć wszelkich kłopotów i utrudnień (a także
ponoszenia dodatkowych niepotrzebnych kosztów), umowy handlowe zawierane z
zagranicznymi kontrahentami lepiej rozliczać w dolarach, w euro lub innych walutach
wymienialnych. Ustawa dopuszcza możliwość zakupu dowolnej kwoty walut wymienialnych
bez konieczności identyfikowania tytułu ich zakupu. Reglamentowany pozostaje natomiast
transfer walut za granicę. Oznacza to, że bank ma prawo zażądać udokumentowania tytułu
przekazu należności za granicę tj. udowodnienia, że dokonywana transakcja mieści się w
kategorii zwolnionej z obowiązku uzyskania dodatkowego zezwolenia. W przypadku
płatności przekraczających 20 000 euro banki mają obowiązek żądać powyższych
dokumentów. Do transakcji w pełni wyłączonych z ograniczeń należy kategoria tzw. obrotu
bieżącego zawierająca następujące pozycje:
transakcje handlu zagranicznego (eksport i import towarów, usług oraz praw),
kredyty kupieckie,
kredyty nabywcy/sprzedawcy zawierane w ramach umów handlu zagranicznego,
przychody, zyski i odsetki (np. z rachunków),
świadczenia rodzinne,
emerytury, renty, alimenty,
nagrody i wygrane,
podatki, da i inne,
odszkodowania, roszczenia,
bezpodstawne wzbogacenie.
Ponadto ustawa umożliwia rezydentom i nierezydentom znaczną swobodę w zawieraniu
transakcji pochodnymi instrumentami finansowymi. Nie wymagają one zezwolenia wtedy,
Biblioteczka przedsiębiorcy
System Bankowy w Unii Europejskiej
14
gdy są dokonywane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie lub Centralnej Tabeli
Ofert, lub też na Polskiej Giełdzie Finansowej. Natomiast restrykcjom, a tym samym
obowiązkowi uzyskiwania zezwoleń podlegają krótkoterminowe transakcje kapitałowe,
przede wszystkim:
emisja, obrót i nabywanie przez rezydentów za granicą krótkoterminowych papierów
wartościowych, w tym pochodnych instrumentów finansowych zarówno w obrocie
giełdowym, jak i pozagiełdowym;
posiadanie przez rezydentów poza granicami kraju rachunków bankowych (ograniczenie
to nie dotyczy rachunków bankowych otwieranych w czasie pobytu rezydentów za
granicą oraz w związku z przeprowadzanymi przez nich inwestycjami bezpośrednimi lub
portfelowymi);
wprowadzanie przez nierezydentów do obrotu na rynku polskim krótkoterminowych
papierów wartościowych oraz pochodnych instrumentów finansowych zarówno w obrocie
giełdowym, jak i pozagietdowym;
nabywanie przez rezydentów za granicą krótkoterminowych papierów wartościowych
oraz pochodnych instrumentów finansowych zarówno w obrocie giełdowym, jak i
pozagiełdowym. Ograniczenie nie odnosi się do grupy banków uprawnionych do
dokonywania tego typu transakcji;
udzielanie i zaciąganie w obrocie z zagranicą kredytów i pożyczek krótkoterminowych, tj.
o terminie spłaty do 1 roku;
nabywanie w Polsce przez nierezydentów krótkoterminowych papierów wartościowych
oraz pochodnych instrumentów finansowych zarówno w obrocie giełdowym, jak i
pozagietdo-wym. Ograniczenie to nie dotyczy skarbowych papierów wartościowych oraz
pochodnych instrumentów finansowych wymienionych w ustawie (CPW, CeTO, PGF)
oraz tych instrumentów oferowanych przez uprawnione banki;
posiadanie przez nierezydentów w polskich bankach depozytów zlotowych w kwocie
przekraczającej 500.000 złotych i na terminy krótsze niż 3 miesiące.
12 kwietnia 2000 r. Rząd RR na wniosek Rady Polityki Pieniężnej, podjął decyzję o całkowitym
upłynnieniu złotego. W związku z tym, kurs polskiej waluty może wahać się na rynku bez
żadnych ograniczeń. O cenie złotówki decyduje wyłącznie poziom podaży i popytu, jak
również wiarygodność polskiej gospodarki w oczach inwestorów. Decyzja ta jest efektem
prowadzonych przez ostatnich kilka lat intensywnych działań w kierunku spełnienia
wymogów OECD oraz Unii Europejskiej. Kolejnym istotnym krokiem wynikającym z
podjętych przez Polskę zobowiązań wobec OECD, powinna być decyzja o liberalizacji
obrotów kapitałami krótkoterminowymi.
Biblioteczka przedsiębiorcy
System Bankowy w Unii Europejskiej
15
Stanowisko negocjacyjne Polski w obszarze Unii Gospodarczo-Walutowej oraz
swobody przepływu kapitału i swobody świadczenia usług.
Pozostałe kwestie dostosowań do bankowych regulacji europejskich, nie przedstawione w
powyższych podrozdziałach, stanowią treść stanowisk negocjacyjnych Polski w obszarze
Unii Gospodarczo-Walutowej, swobody przepływu kapitału oraz swobody świadczenia usług.
We wszystkich tych obszarach Polska przyjęła datę 31 grudnia 2002 r. jako termin gotowości
do członkostwa w Unii Europejskiej. W obszarze swobodnego przepływu kapitału Polska
zadeklarowała gotowość przyjęcia prawa europejskiego, z wyjątkiem kwestii przepływu
kapitału związanego z nabywaniem nieruchomości przez cudzoziemców oraz dokonywania
bezpośrednich inwestycji w sektorze transportu lotniczego, w których to dziedzinach
negocjowane będą okresy przejściowe od 5 do 18 lat. Ponadto, Polska przyjęta
harmonogram ostatecznej liberalizacji przepływów kapitałowych. Zgodnie z tym
harmonogramem istniejące jeszcze ograniczenia w swobodnym przepływie kapitału,
nieuregulowane w ustawie „Prawo dewizowe", będą usuwane stopniowo do końca 2002 r.
Obszar negocjacyjny dotyczący swobodnego przepływu usług, określa prawo do zakładania
przedsiębiorstw oraz przewiduje swobodę świadczenia usług, między innymi usług
bankowych, ubezpieczeniowych, na rynku papierów wartościowych i usług inwestycyjnych
oraz ochrony danych osobowych i dostępu do informacji. W najbliższej przyszłości
wprowadzone zostaną niezbędne zmiany w prawie bankowym, które w sposób bardziej
precyzyjny określą, między innymi takie dziedziny jak pole konkurencji. Również środki
ostrożnościowe z zakresu prania pieniędzy zostaną znacznie zaostrzone w nowej ustawie,
której projekt jest obecnie w fazie przygotowań przez Ministerstwo Finansów. Komisja
Nadzoru Bankowego przyjęła kilkuletni harmonogram stopniowego odliczania od funduszy
własnych instytucji finansowych wartości niematerialnych i prawnych. Obowiązek taki
nakłada na wszystkie instytucje finansowe prawo wspólnotowe. Polska wystąpiła również o
okres przejściowy, do roku 2007, w odniesieniu do wymaganego w DE minimalnego poziomu
funduszy własnych instytucji kredytowych, a w szczególności banków spółdzielczych, których
fundusze własne, zgodnie z dyrektywą powinny wynosić przynajmniej 1 min euro. Zgodnie z
przyjętym w dniu 26 lipca 2000 r. projektem ustawy dotyczącej funkcjonowania banków
spółdzielczych, fundusze własne w wysokości 300 tyś. euro banki spółdzielcze muszą
osiągnąć do końca 2000 r., 500 tyś. euro do końca 2005 r., natomiast 1 min euro do końca
2007 r. Projekt ustawy zakłada również, wyodrębnienie banków zrzeszających dla tych
banków spółdzielczych, które nie osiągną wymaganego minimum kapitałowego. Konieczne
jest ponadto dokonanie zmian w takich zakresach jak: adekwatność kapitałowa instytucji
kredytowych, pomiar ryzyka i przenoszenie go na wymogi kapitałowe, zasady określania i
sumowania funduszy własnych banków (m.in, art. 127-128 rozdziału 10 nowego „Prawa
bankowego") oraz regulacje dotyczące nadzoru skonsolidowanego nad instytucją finansową.
W odniesieniu do rynku papierów wartościowych Polska ubiega się o okres przejściowy co
do regulacji prawa wspólnotowego, nakładającej wymóg posiadania przez firmy maklerskie
kapitału zabezpieczającego w wysokości 20 tyś. euro (Dyrektywa Rady z dn. 10.05.1993 r. w
sprawie usług inwestycyjnych w zakresie obrotu papierami wartościowymi, Dziennik
Urzędowy WE nr L 141 - lnvestment Sen/ices Directive, ISD). Ponadto w swoim stanowisku
negocjacyjnym Polska występuje również o rozszerzenie listy instytucji kredytowych
wyłączonych spod działania dyrektyw bankowych o Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-
Kredytowe oraz Bank Gospodarstwa Krajowego, który ma stać się instytucja do realizacji
zadań państwowych.
Biblioteczka przedsiębiorcy
System Bankowy w Unii Europejskiej
16
POLSKI SEKTOR BANKOWY NA DRODZE DO EURO
Euro a funkcjonowanie banków w Polsce
prowadzenie wspólnej waluty w 11 państwach należących do UCW, ma bezpośrednie istotne
implikacje dla gospodarek krajów spoza strefy euro, na kontakty handlowe i w końcu na cala
sferę działalności przedsiębiorstw, banków i instytucji. Polska, w chwili obecnej, nie jest
krajem należącym do strefy euro. Jednak dążenie do członkostwa w Unii Europejskiej, a
docelowo również w unii monetarnej, jak również silne powiązania gospodarcze z państwami
Unii Europejskiej powodują, że wprowadzenie euro ma istotny wpływ na polską gospodarkę i
sektor bankowy. Wyjątkowo korzystna była, u progu 1999 r., sytuacja banków ze 100%
udziałem banków zagranicznych (jak np. Deutsche Bank Polska, BNP-Dresnder, Citibank,
Credit Lyonnais Polska, ABN AMRO, Rabobank, Bank Austria Creditanstalt i in.), czy też
oddziałów banków zagranicznych (INC i Societe Generale), które w pełni korzystały z
doświadczeń i know-how swoich banków-matek. Pozostałe instytucje zmuszone były
własnymi sitami i w oparciu o własne analizy przygotować się do tej „walutowej daty zero". W
szczególnej sytuacji znajdują się polskie banki, które posiadają uprawnienia dewizowe i
prowadzą obsługę handlu zagranicznego, ich reakcja na wejście euro musiała być
natychmiastowa. Większa część prac dostosowawczych została rozpoczęta w bankach
przed l stycznia 1999 r. Miały one na celu osiągnięcie następujących efektów:
zapewnienie gotowości do rozliczania transakcji w euro od 1 stycznia 1999 r.,
racjonalizacja sieci korespondenckiej w krajach należących do Unii Gospodarczo-
Walutowej,
zachowanie konkurencyjności na rynku usług finansowych,
spełnienie oczekiwań i potrzeb wszystkich kategorii klientów.
Oferta banków polskich w zakresie produktów i usług w euro
Wprowadzenie euro spowodowało największe zmiany na rynku ustug finansowych w zakresie
infrastruktury płatności. W konsekwencji wystąpiła konieczność modyfikacji bankowej
oferty produktowej w zakresie produktów i usług w nowej walucie. Przygotowanie do nowej
oferty produktowej w euro wymaga przeprowadzenia w banku szeregu prac technicznoadaptacyjnych,
pozwalających na sprawną obsługę nowych produktów i zapewnienie
skuteczności w takich obszarach jak: infrastruktura płatności, transakcje międzybankowe i
transakcje dla klientów. Dla zachowania konkurencyjności niezbędne jest wykorzystanie
nowych możliwości rynkowych, jakie niesie za sobą wprowadzenie euro oraz dostosowania
ofert przez banki do potrzeb i wymagań klientów w zakresie wykonywania operacji finansowych
w tej walucie. W stosunku do standardowych pozycji produktowych, praktycznie
wszystkie banki komercyjne działające na rynku polskim (przede wszystkim te tradycyjnie
nastawione na obsługę firm, jak np. Bank Handlowy, Bank Pekao SA, BRE Bank i inne),
proponują usługi w euro zarówno dla klientów indywidualnych, jak i dla przedsiębiorstw tak,
by zapewnić możliwie najwyższy poziom obsługi handlu zagranicznego.
Biblioteczka przedsiębiorcy
System Bankowy w Unii Europejskiej
17
Euro-oferty banków obejmują:
1. Otwieranie i prowadzenie rachunków bieżących oraz pomocniczych służących do gromadzenia
środków pieniężnych w euro i przeprowadzania rozliczeń pieniężnych. Ponadto
część banków oferuje rachunki typu cali w walucie euro. Są to rachunki lokat otwierane na
podstawie dyspozycji składanych telefonicznie lub ustnie w wyznaczonych placówkach
banków. Minimalne kwoty wkładów są ustalane na wysokim poziomie (najczęściej powyżej
EUR 5.000). W zależności od wysokości wkładu oprocentowanie ustalane jest indywidualnie
według zmiennej stopy procentowej. Rachunki typu cali posiadają liczne zalety,
szczególnie istotne z punktu widzenia zarządzania finansami przedsiębiorstw. A mianowicie:
zapewniają dużą płynność środków przy jednoczesnym osiąganiu dodatkowego dochodu
(możliwość uzyskania wyższego oprocentowania niż na rachunku bieżącym) oraz
umożliwiają dokonywanie dyspozycji drogą telefoniczną.
2. Otwieranie lokat terminowych w euro w oparciu o stałą lub zmienną stopę procentową.
3. Udzielanie kredytów, pożyczek, poręczeń i gwarancji w euro, do wykorzystania w określonych
umową walutach wymienialnych i z możliwością spłaty w tych walutach. W walucie
euro banki udzielają kredytów obrotowych krótkoterminowych z terminem spłaty do 1 roku
oraz średnioterminowych z terminem spłaty do 3 lat. Firmy mogą ubiegać się o
krótkoterminowe, średnioterminowe lub długoterminowe kredyty inwestycyjne prze-
1. znaczone na finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych. Banki w swej ofercie posiadają
również specjalny kredyt krótkoterminowy dla sektora małych przedsiębiorstw. Kredyt taki
służy finansowaniu bieżącej działalności gospodarczej kredytobiorcy.
4. Finansowanie transakcji handlu zagranicznego. Od 1 stycznia 1999 r. systematycznie rośnie
liczba transakcji realizowanych w walucie EUR. Banki pośredniczące w transakcjach
handlu zagranicznego oferują nowoczesne instrumenty płatności i gwarancji zapłaty. Do
instrumentów płatności należą:
polecenia wypłaty z zagranicy i za granicę - realizowane za pośrednictwem szerokiej
sieci banków-korespondetów oraz przy wykorzystaniu europejskich systemów
rozliczeniowych takich jak EBA, TARGET. (Rozliczeniom w euro poświęcona zostanie
kolejna część niniejszej broszury.)
czeki;
inkaso dokumentowe importowe i eksportowe;
akredytywa dokumentowa.
Instrumenty zabezpieczające:
- gwarancja bankowa;
- awal;
- akredytywa stand-by
5. Operacje rynku walutowego, ogólnie rzecz ujmując służą zabezpieczaniu finansowemu
transakcji zawieranych na długie okresy. Do instrumentów tych należą:
transakcje kupna/sprzedaży EUR/PLN;
transakcje terminowe typu FORWARD. Przedmiotem transakcji terminowej typu FORWARD
jest sprzedaż, określonej w umowie, kwoty waluty EUR przeznaczonej na pokrycie
zleconej przez krajowy podmiot gospodarczy płatności za granicę lub też sprzedaż
określonej kwoty PLN przeznaczonej na pokrycie zobowiązania z zagranicy wobec
krajowego podmiotu gospodarczego;
opcje walutowe na kupno/sprzedaż EUR/PLN,
Transakcje opcyjne dokonywane w oparciu o wartość waluty EUR podanej w złotych
Biblioteczka przedsiębiorcy
System Bankowy w Unii Europejskiej
18
(kursy),
transakcje przyszłej stopy procentowej (Forward Ratę Agreement) dla EUR oraz kontrakty
SWAP:
- Interest Ratę Swap (IRS),
- Currency Interes! Ratę Swap (CIRS).
6. Pośredni lub bezpośredni udział w emisji instrumentów dłużnych denominowanych w
euro. Do instrumentów dłużnych zalicza się przede wszystkim: bony komercyjne,
obligacje, obligacje zamienne na akcje, obligacje komunalne. Umożliwiają one
pozyskiwanie środków w celu sfinansowania potrzeb podmiotu-emitenta
(przedsiębiorstwa, gminy). Emisja może mieć na celu pozyskanie środków na potrzeby
bieżące, a więc być instrumentem krótkoterminowym, lub na przykład umożliwić
finansowanie przedsięwzięcia inwestycyjnego. W takim przypadku będzie to instrument
długoterminowy.
Rozliczenia międzynarodowe w euro • implikacje dla przedsiębiorstw
Wydawałoby się, że Polska, jako kraj nie będący członkiem Unii Europejskiej (UE), a tym
bardziej Unii Gospodarczo-Walutowej, pozostaje na marginesie tego, co dzieje się na
europejskich rynkach finansowych i bankowych, jest to jednak przekonanie zdecydowanie
błędne. Biorąc pod uwagę fakt, że Polska jest krajem, w którym około 60% wymiany
handlowej odbywa się z krajami Unii Europejskiej, zarówno polskie przedsiębiorstwa jak i
banki muszą stosować euro do fakturowania i regulowania płatności, a tym samym muszą
dostosować się do systemów obowiązujących na tych rynkach UE. Podstawową formą
współpracy między bankami polskimi i zagranicznymi jest współpraca korespondencka, czyli
poprzez rachunki nostro i loro (nasz u nich i ich u nas). Ta płaszczyzna była jedyną aż do
chwili wprowadzenie nowej waluty euro. Od 1 stycznia 1999 r. powoli zmienia się formuła
współpracy. Ze względu na ujednolicenie waluty na obszarze UE nie ma już konieczności
utrzymywania rozbudowanej sieci korespondentów w poszczególnych walutach.
Zmobilizowało to również banki spoza strefy euro do racjonalizacji sieci korespondentów i
częściowej redukcji rachunków nostro. Wychodząc naprzeciw potrzebom klientów, przede
wszystkim polskich firm, które od razu chciały przejść na rozliczenia z kontrahentami
zagranicznymi w euro, większość banków polskich decydowała się na otwarcie rachunków w
euro z dniem 1 stycznia 1999 r., jednocześnie jednak pozostawiając rachunki w walutach
narodowych. Dopiero pierwsza potowa 1999 r. przyniosła istotne zmiany i stopniowe
wycofywanie się z rachunków w walutach narodowych „in", których utrzymywanie powoli
przestawało być zasadne. Przy analizie przyszłej współpracy w euro i decyzji o wyborze
banków- korespondentów banki brały pod uwagę elementy istotne zarówno dla nich samych,
jak i dla klientów, a więc:
zasięg i charakter banku zagranicznego, jego pozycję na rynku lokalnym,
szeroko rozumianą ocenę dotychczasowej współpracy,
konkurencyjność cenową oraz ofertę usług dodatkowych oferowanych w ramach
rachunku nostro, na które złożyły się m.in. takie elementy jak: wysokość opłaty za
prowadzenie rachunku, taryfa prowizji i opłat za poszczególne usługi bankowe oraz cuttoff
time, czyli godzina, do której należy przekazać zlecenie płatnicze, aby mogło być
zrealizowane tego samego dnia,
techniczne przygotowanie banku zagranicznego do rozliczania transakcji w euro.
Typ współpracy oparty o correspondent banking nie jest jedynym, umożliwiającym rozliczaBiblioteczka
przedsiębiorcy
System Bankowy w Unii Europejskiej
19
nie transakcji w euro. Dzięki rozwojowi technologii informatycznej banki w krajach członkowskich
UGW mogą oferować bankom polskim częściowy dostęp do europejskich
systemów rozliczeniowych, przede wszystkim TARGET i EBA. Zanim wyjaśnimy dlaczego
jest to tak ważny element współpracy, najpierw kilka stów o samych systemach. TARGET
jest system clearingowym (rozliczeniowym) łączącym narodowe systemy rozliczeniowe
państw członkowskich Unii Europejskiej (RTGS banków centralnych), tak więc nie jest on
bezpośrednio dostępny dla banków centralnych spoza strefy euro. Połączenie TARCET z
krajowymi RTGS umożliwia dokonywanie transakcji w czasie rzeczywistym (realny czas
przestania środków pieniężnych to zaledwie kilka minut). Dodatkowym atutem jest długi
„dzień pracy", od 7.00 do 17.00 czasu frankfurckiego, przez cały rok z wyjątkiem dwóch
ustawowych dni wolnych. Generowane komunikaty zawierają wszystkie niezbędne dane
dotyczące transakcji. Dodatkowo, dzięki pośrednictwu banku centralnego zredukowane jest
ryzyko transakcji. Negatywną stroną systemu TARGET są jego stosunkowo wysokie koszty:
1,75 EUR za pierwszych 100 transmisji zrealizowanych w danym miesiącu,
1 EUR za kolejnych 900 zrealizowanych w ciągu tego samego miesiąca,
0,80 EUR od 1000 poleceń wzwyż.
Jak więc widać system TARGET staje się opłacalny przy olbrzymim wolumenie
transmisji.
Powstały w 1985 r. system EBA służący wówczas do rozliczania płatności w ecu jest
najpopularniejszym systemem zrzeszającym banki komercyjne. Rozpoczynał on swoją
działalność z udziałem 7 banków, a w 1998 r. zrzeszał już ponad 100 banków, z których 56
stanowiły banki rozliczeniowe. Obecnie bezpośrednimi członkami EBA jest 115 banków.
Ponieważ uczestnikami EBA muszą być instytucje z krajów Unii Europejskiej lub EFTA,
banki spoza tych obszarów mogą należeć do systemu poprzez swoje europejskie banki, filie
lub oddziały. EBA prowadzi rozliczenia netto dla płatności w euro dla wszystkich krajów UE,
a następnie rozlicza salda poprzez TARGET. System EBA jest zdecydowanie tańszy od
TARCET-u. Dla 5000 i więcej zrealizowanych w ciągu jednego miesiąca poleceń, koszt
jednej transakcji wynosi zaledwie EUR 0,10. Natomiast cena jednego polecenia przy matej
ich ilości w ciągu miesiąca jest wyższa (około 1 EUR). Obecnie finalizowane są prace nad
uruchomieniem nowego systemu w ramach EBA, o nazwie STEP 1 (Straigh Trough Euro
Payments System). Będzie on funkcjonował od 20 listopada 2000 r. Różnica pomiędzy
standardowym systemem EBA (tzw. EURO 1) polega na tym, że rozliczenia będą
przeprowadzane w jeszcze krótszym czasie i ich cena będzie nieco niższa. Planowana cena
jednostkowego polecenia, przy niskiej ilości transakcji będzie wynosiła EUR 0,48. Natomiast
wysokie są wymagania odnośnie banków uczestniczących w systemie STEP 1. Ze względu
bowiem na wysoki standard rozliczeń banki te muszą posiadać odpowiednie systemy
informatyczne o bardzo wysokim stopniu precyzyjności i zaawansowania technologicznego.
Lista banków obejmuje 77 instytucji z 20 krajów. Co dla polskich instytucji finansowych, a
również dla klientów tychże instytucji oznacza możliwość pośredniego uczestniczenia w
powyższych systemach? Przede wszystkim częściową rezygnację z sieci korespondentów, a
tym samym redukcję kosztów związaną z prowadzeniem rachunków i ich obsługą.
Teoretycznie rzecz ujmując, dzięki powyższym systemom polski bank mógłby zrezygnować
ze wszystkich dotychczasowych korespondentów europejskich i wszelkie płatności rozliczać
poprzez jeden bank zagraniczny o dużym zasięgu i będący jednocześnie członkiem EBA.
Praktycznie jednak żaden z banków polskich nie ograniczył się do korzystania z usług
jednego korespondenta, aczkolwiek, jak już wspomniałam wyżej, sieci współpracowników
zagranicznych zostały znacznie zredukowane.
Biblioteczka przedsiębiorcy
System Bankowy w Unii Europejskiej
20
Różnice dla banku spoza strefy euro, wynikające z realizowania przekazów w sposób tradycyjny,
a metodą wykorzystującą system EBA, obrazują poniższe schematy:
I. l. Metoda opierająca się na współpracy korespodenckiej i systemie rachunków nostro
w walutach narodowych (przy następujących założeniach: bank polski posiada
rachunek w lirach włoskich - ITL w Banca Nazionale del Lavoro; Deutsche Bank AG
posiada rachunek w lirach włoskich w BNL; beneficjent posiada rachunek w banku
BHF, Frankfurt)
BANK POLSKI-uczestnik systemu SWIFT-»BHF BANK, Frankfurt -» DEM -»
BENEFICJENT -»ITL» DEM-» BANCA NAZIONALE DEL LAVORO (BNL) -» ITL»
DEUTSCHE BANK AG
II. Metoda pośredniego wykorzystania dostępu do systemu EBA i rozliczeń w EUR
BANK POLSKI -» BENEFCJENT -» EUR •» DEM -» BANCA NAZIONALE DEL
LAVORO ITALIANO -» EUR (poprzez EBA)-» BHF BANK Frankfurt
Jak widać, w pierwszym przypadku w realizację polecenia wypłaty zaangażowanych jest
czterech uczestników, z których każdy pobiera swoje koszty. W drugim przypadku,
uczestników jest już tylko trzech. Koszty związane z realizowaniem płatności są znacznie
niższe, a czas trwanią operacji dużo krótszy.
Możliwość przeprowadzania rozliczeń przy wykorzystaniu pośredniego dostępu do
systemu EBA lub TARGET opiera się na podstawowej i nadrzędnej zasadzie
równorzędności walut narodowych „in" i euro.
Zarówno w przypadku rozliczeń poprzez systemy europejskie, jak i drogą tradycyjną, za pośrednictwem
rachunków nostro i loro, bardzo istotne jest dostarczanie przez klienta możliwie
najpełniejszych informacji odnośnie rachunku i banku, do którego kierowana jest płatność.
Każdy kraj Unii ma swoją specyfikę i swoje wymogi. W Niemczech wymagany jest tzw.
numer BZL, we Włoszech ABI i CAB, we Francji „code banque" i „code quichet". Poza
wymogami szczególnymi, w każdym przypadku klient powinien podać również pełną nazwę i
adres zarówno banku docelowego, jak i beneficjenta.
Konkurencja na rynku usług finansowych
Euro dostarcza impulsu do pobudzania aktywności i rozwoju sektora bankowego. Europejskie
banki muszą nadążać za światowym trendem innowacji produktowych i instytucjonalnych,
w przeciwnym razie to inne instytucje finansowe zastąpią je w wyspecjalizowanej
obsłudze klientów. Dlatego też istotną rolę odgrywa umiejętność strategicznego i
dalekosiężnego działania banków oraz wykorzystania euro do rozwinięcia transgranicznego
świadczenia usług w celu pozyskiwania nowych segmentów rynku finansowego. Niezwykle
istotnym czynnikiem konkurencji jest również umiejętna redukcja kosztów usług, już w chwili
obecnej, gdy dzięki wprowadzeniu euro ceny towarów i usług stały się przejrzyste pomiędzy
poszczególnymi krajami UCW, banki europejskie pracują nad zmniejszaniem kosztów
obsługi ponoszonych przez klienta, biorąc za podstawę działania zasadę „szybciej i taniej"
oraz starając się stworzyć optymalny dostęp do pieniądza. Presja konkurencyjna dotyczy nie
tylko banków komercyjnych, ale również banków centralnych poszczególnych krajów
uczestniczących w unii monetarnej. Muszą one zapewnić sprawny system rozliczeń po
kosztach nie wyższych niż pozostałe banki centralne i duże banki państw UGW, jak również
sprawnie przekładać na warunki krajowe politykę Banku Centralnego utrzymania wartości
euro jako pieniądza krajowego. Dla banków działających w oparciu o model tradycyjny, tj.
Biblioteczka przedsiębiorcy
System Bankowy w Unii Europejskiej
21
takich, których działalność ogranicza się li tylko do przyjmowania depozytów, udzielania
kredytów i dokonywania płatności, euro oznacza powolny koniec istnienia. Banki te nie
wytrzymają bowiem na dłuższą metę konkurencji, wynikających z nowych możliwości
produktowych i technologicznych jakie stwarza Wspólny Rynek i unia walutowa. Unia
Gospodarczo-Walutowa stwarza możliwości nowych źródeł zysku dla banków. Po pierwsze,
obszar jednowalutowy powoduje zmianę zachowań klientów w odniesieniu do operacji
finansowych i korzystania z usług bankowych. Następuje mobilizacja konsumenta do
większego wykorzystania nowoczesnych systemów płatniczych, zwiększa się wymagalność
dostępu do usług bankowych i finansowych w najbardziej odległych regionach i o każdej
porze. Dlatego też banki dążą do realizacji zasady „zawsze, wszędzie, w każdy sposób".
Drugim aspektem związanym z generowaniem zysków przez banki z krajów unii walutowej
jest ich działalność na wewnętrznych i międzynarodowych rynkach finansowych. W związku
z utratą części swoich dotychczasowych dochodów pochodzących z transakcji na rynku
walutowym, banki przygotowały się do generowania zysków z takich działań jak udostępnianie
specjalistycznej i szeroko rozbudowanej bazy informacyjnej, nowoczesne zarządzanie
środkami oraz wdrażanie nowych produktów. Nie zapominajmy jednak, że osiąganie
optymalnego wykorzystania nowych środków i technologii, jak również nowego
jednowalutowego środowiska musi następować równolegle z pracami mającymi na celu
zmianę nawyków klientów i upowszechnianie nietradycyjnych form usług finansowych.
Wspólna waluta jest szansą dla tych banków, które: posiadają najlepszą ofertę, służą doradztwem
w zakresie sposobów działania w okresie przejściowym; równoczesnego istnienia
euro i walut narodowych, dysponują najszybszymi i najbardziej wydajnymi systemami rozliczeniowymi.
Powyższe źródła zysków są spłaszczane wzrostem konkurencyjności i
koniecznością obniżania kosztów, płynących z dotychczas bardziej dochodowych operacji
papierowych. W związku z globalizacją rynków oraz przygotowaniami Polski do członkostwa
w Unii Europejskiej, problematyka konkurencyjności dotyczy w równym stopniu banków
działających na rynku krajowym. Klienci stają się coraz bardziej wymagający l mają ku temu
podstawy. Za pobierane przez banki, wcale niemałe, opłaty mają prawo żądać coraz
wyższego standardu usług. Ponadto rosnąca liczba instytucji finansowych, powstawanie
wyspecjalizowanych jednostek kredytowych, leasingowych, a w niedalekiej przyszłości
również i hipotecznych, umożliwiają szeroki wybór takiej, która najlepiej spełni oczekiwania
klienta. Dlatego też banki prześcigają się w unowocześnianiu ofert, szkoleniu personelu,
rozwijaniu sieci placówek, zapewnianiu łatwego dostępu do bankomatów. Być może, wraz ze
wzrostem konkurencji pomiędzy instytucjami finansowymi, otwieraniem się rynku polskiego
klient będzie mógł również liczyć na korzystniejszą cenowo ofertę usług bankowych.