ZAGADNIENIA KOLOKWIUM

„ZAGROŻENIA CYWILIZACYJNE I ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ” 2008/2009

Ad.1. Problemy demograficzne

Przyczyny różnorodnego wzrostu populacji człowieka:

• Czynniki ekonomiczne

• Czynniki epidemiologiczne

• Gospodarka żywnościowa świata

• Uprzemysłowienie

• Warunki przyrodnicze

• Urbanizacja

• Modele konsumpcyjne

Liczba dzieci w rodzinie:

• W Europie ludność, która posiadała ziemię ograniczała liczbę dzieci w rodzinie (ze względu na ograniczone zasoby gruntowe)

• W Ameryce problem ziemi nie istniał- duża liczba dzieci była perspektywą dalszego rozwoju

• W Afryce duża liczba dzieci w rodzinie (5-7)- z uwagi na brak socjalnego zabezpieczenia na starość, rodzice starają się je sobie zapewnić przez dzieci.

• W Azji zachowały się tradycje wczesnego zawierania małżeństw; na dużą ilość dzieci w rodzinie wpływa także religia muzułmańska

Zagrożenia demograficzne:

• Eksplozja demograficzna (bardzo duży przyrost naturalny)- skutki:

• 1mln ludzi umierających z głodu

• zagęszczenie ludności

• słaba opieka medyczna w niektórych rejonach świata

• wojny

• katastrofy ekologiczne

• masowe ruchy migracyjne (z krajów biednego południa do krajów bogatej północy)

• Według statystyk ONZ 61 narodów świata posiada ujemny współczynnik urodzeń nie zapewniający zastępowalności pokoleń

• Wydłużony zostaje czas życia ludzi ze względu na poprawę jakości ich życia, dostęp oraz jakość opieki medycznej

• Na taki stan rzeczy ma także wpływ swoboda w regulacji narodzin (aborcja) oraz eutanazja

• Europę i Ameryka Północną zamieszkuje 25% ludności świata, z czego konsumują oni 80% wytwarzanych zasobów świata, gromadzą 85% dochodów gospodarki światowej oraz wytwarzają 75% światowej emisji zanieczyszczeń przemysłowych i gospodarczych.

Problemy demograficzne:

• Pierwszym zwiastunem poważnych kryzysów są masowe ruchy migracyjne

• W przeszłości kraje o tradycjach kolonialnych były największymi skupiskami emigrantów np.

• Murzyni i Hindusi w Anglii

• Arabowie we Francji

• Meksykanie i Kubańczycy w USA

• Mieszkańcy wschodniej Azji i Europy w Europie Zachodniej

• Migracje z krajów biednego południa do krajów bogatej północy ponowiły się w latach 80-tych

• W odpowiedzi na nadchodzące zagrożenia kraje bogate po okresie pewnej otwartości zaczynają ponownie zamykać granice dla ochrony swego dobytku.

• Eksplozja demograficzna w wielu krajach rozwijających się powoduje większą presję na naturalne środowisko przyrodnicze

• dewastacja lasów i gruntów rolnych

• nowe problemy sanitarne

• problemy transportowe i energetyczne

Problem wyżywienia ludności świata:

• Wody i żywności starcza zaledwie dla połowy ludności świata

• Bez zmian praktyki ludnościowej nie będzie można wyżywić ludności świata (ok. 8mld w 2025r.)

• Przykład Afryki:

• Afryka produkuje rocznie około 120 mln ton zbóż a zużywa 160 mln ton

• Najniższa konsumpcja per capita na świecie (ok. 257 kg/rok, Europa 700 kg/rok, USA 885 kg/rok)

• W 2025r. Afryka będzie potrzebować 416mln ton, co przełoży się na 300mln ton deficytu

• Gospodarka prowadzi tam również do pustynnienia, wyjaławiania gleb co nie pozwala do podwyższenia produkcji rolnej.

Ad.2. Wymienić zagrożenia cywilizacyjne i omówić poszczególne

Zagrożenia cywilizacyjne końca XX wieku:

• Zanieczyszczenie powietrza

• Zanieczyszczenie i deficyt wody

• Zanieczyszczenie gleby

• Odpady

• Promieniowanie elektromagnetyczne

• Promieniowanie jonizujące

• Ograniczona odporność życia biologicznego

• Wyczerpywanie surowców

• Bariera przestrzeni

• Hałas i wibracje

Zagrożenia wynikające z założenia:

1. Maksymalny zysk z eksploatacji zasobów naturalnych

• Uszkodzenie warstwy ozonowej (freony, halony, CO₂)

• Zmiany klimatu na ziemi ( wzrost temperatury, średnio o 0,5 stopnia, dalszy wzrost może spowodować katastrofalne powodzie)

• Chemiczne zatruwanie biosfery

• Niszczenie i wycinanie lasów

• Erozja gleby i niszczenie produktywnych gruntów uprawnych

• Nadmiar pestycydów i nawozów mineralnych

• Zwiększenie zużycia wody (4krotnie w ciągu ostatnich 50 lat)

2.Światowa urbanizacja (konsumpcja 80% zasobów i gromadzenie 85% dochodów gospodarki światowej, a także wytwarzanie 75% zanieczyszczeń przemysłowych)

3. Wytwarzanie energii (90% emisji SO₂ i 60-70% emisji pyłów NO_x)

Zjawiska zaliczane do zagrożeń:

* Zagrożenia środowiskowe:

• ZMIANY KLIMATU ZIEMI

• W skali globalnej w historii geologii miały głównie przyczyny naturalne

• Zmiany wywołane działalnością gospodarczą

• Postępujące pustynnienie terenów wywołuje migracje

• Trudności w zaopatrzeniu w wodę wywołują konflikty społeczne i gospodarcze

Przyczyny zmian klimatu:

• Kosmiczne

- zmiana strumieni energii słonecznej dopływającej do ziemi

- 250 mln lat temu natężenie promieniowania słonecznego wynosiło 88%wartości dzisiejszej

- zmiana aktywności słońca w jednostronnym cyklu planetarno-słonecznym prowadząca do zmian promieniowania cieplnego i korpuskularnego słońca, co prowadzi natomiast o zmian klimatycznych na ziemi

• Przyczyny natury ziemskiej

- okresowe wahania temperatur oceanów

- zmiany przebiegu prądów oceanicznych

- długookresowe fluktuacje systemu klimatycznego

- pyły wulkaniczne

- zmiany stężenia CO₂ w atmosferze

- zmiany na powierzchni ziemi

• Antropogeniczne

- spalanie surowców energetycznych

- produkcja przemysłowa

- składowanie odpadów

- wytwarzanie ścieków

- użytkowanie ziemi

- wylesianie

- uprawa roślin

- hodowla zwierząt

Globalne ocieplenie:

• Przewidywania:

- topnienie lodowców

- podniesienie się poziomu mórz i oceanów

- przesuwanie się granicy lasów w kierunku płn

- choroby tropikalne w strefach umiarkowanych itd.

• Fakty:

- w Afryce od 1920 średnia letnia temperatura wzrosła o 3stopnie a zimowa nawet o 7 stopni

- zjawisko El-Nino- prąd powodujący ocieplenie wody, zmniejszenie połowu i ocieplenie temperatury w tropikach

- w strefie Sahelu okres suszy nieprzerwanie od 1968r.

- w ostatnich latach występują także niespotykane powodzie w różnych regionach świata

Zagrożenia związane ze wzrostem poziomu morza:

• Cofanie się linii brzegowej

• Okresowe powodzie

• Intruzje słonych wód do słodkich

Wpływ zmian klimatu na rolnictwo:

• Bezpośredni- wzrost stężenia CO₂ w powietrzu

• Pośredni- zmiany temperatury, opadów, wilgotności, promieniowania słonecznego

• Przesunięcie zasięgów geograficznych roślin uprawnych

• Zmniejszenie wilgotności gleb przez zwiększenie parowania

• Zabagnienie Syberii- topnienie wiecznej zmarzliny

• Pustynnienie i zasolenia gleb w rejonach śródziemnomorskich

Wpływ zmian klimatu na leśnictwo:

• Niszczenie lasów jest główną przyczyną efektu cieplarnianego

• Wypalanie powoduje wzrost stężenia gazów cieplarnianych

• Wstrzymanie masowych wylesień w strefie tropikalnej i borealnej jest konieczne dla obniżenia nadwyżki CO₂

• Wylesianie wpływa na opady atmosferyczne; pogorszenie produkcji rolnej, stepowienie, pustynnienie terenów, przesunięcie stref klimatycznych ku północy

Wpływ zmian klimatu na zasoby wodne:

• Zmniejszenie opadów- redukcja zasobów wód podziemnych i mniejsza ilość śniegu, co wpływa na spadek wiosennego odpływu zasilającego rzeki i jeziora

• Wzrost liczby ludności świata i działalności gospodarczej=> nadmierne eksploatowanie zasobów wodnych

Dziura ozonowa:

*antropogeniczne wpływy na warstwę ozonową:

• Chloro- i bromopochodne węglowodorów (wyłącznie produkcja przemysłowa): freony, halony, chloroform, czterochlorek węgla, bromek metylu

• N₂O, CH₄, aerozole, pyły

• Loty samolotów na dużych wysokościach (im wyższy pułap, tym większy spadek ozonu- granica przebiega na wysokości 17-20km, poniżej natomiast notuje się wzrost stężenia O₃

• Wybuchy nuklearne, powodują wydzielanie znacznych ilości energii, powodują wzrost zawartości NO i spadek ilości ozonu

• Zmiany stężenia CO₂ w troposferze powodują efekt cieplarniany, w stratosferze gdzie dominują procesy fotochemiczne i ma miejsce spadek temperatury zawartość ozonu nieznacznie rośnie

• Stosowanie nawozów sztucznych; znaczna ilość azotu w glebie i powstawanie N₂O w procesach mikrobiologicznych w glebie i w wodach oceanów

Promieniowanie UV:

• Atmosfera staje się coraz bardziej przenikalna dla promieni UV wskutek zubożenia warstwy ozonowej; UV jest promieniowanie zabójczym dla organizmów żywych

• W zależności od długości fali:

• Działanie pozytywne- UV-B- synteza witaminy D (przyswajanie wapnia, leczenie chorób serca i naczyń, chorób skórnych np. łuszczycy)

• Działanie negatywne- zwiększenie prawdopodobieństwa chorób oczu (zapalenie spojówek i zaćma), zapalenie skóry (czerniak), osłabienie układu immunologicznego

Kwaśne deszcze:

• Reakcja z para wodną NO_x i SO₂ powodujące powstawanie silnych kwasów nieorganicznych

• Transgraniczne przemieszczanie się zanieczyszczeń

• Rozwiązanie problemu jedynie przez współpracę międzynarodową i zobowiązania prawne;

• Skutki: zakwaszanie wód, zakwaszanie gleb, korozja budynków i materiałów

Degradacja świata roślin i zwierząt:

• Wiele gatunków ginie zanim zostaną rozpoznane przez współczesną naukę

• Nauka zna około 10% gatunków żyjących na świecie

• Ponad 50% występuje w lasach tropikalnych

• Rocznie ginie 10-100 tys. Gatunków

• 25% gatunków może zginąć w ciągu 20-30 lat

• Szczególnie zagrożone ekosystemy:

• Lasy tropikalne (7%powierzchni ziemi, 90%gatunków)

• Rafy koralowe

• Mokradła i bagna

Tępienie zwierząt- kłusownictwo:

• Rozrzedzenie populacji powinno ograniczać polowania dla zysku

• Doskonalenie technik zabijania=> polowanie na nieliczne sztuki staje się opłacalne (np. na wieloryby)

• Wpływ kłusownictwa na liczebność:

• Niewielki gdy przyczyną jest głód

• Tragiczny gdy chodzi o wartościowe produkty

Zagrożenie pożarami:

• Pierwotne czynniki degradacyjne biocenozy, np. regionów tropikalnych, śródziemnomorskich, umiarkowanych

• Zaburzenie warunków ekologicznych, niszczenie gatunków

• Pożary sztucznie wywołane przez człowieka dla mineralizacji gleby- działanie szkodliwe

• Spalanie ściółki (pokarm dla organizmów glebowych)

• Spopielenie substancji mineralnych

• Węgiel utleniony do CO₂

• Wzrost pH gleby

Antropogeniczne zmiany stosunków wodnych:

• Wpływają na jakość i ilośc wód

• Zmniejszanie retencji wody w środowisku przez:

• Pobór wód podziemnych i osuszanie terenów w lejach depresji, ujęć wód podziemnych i odwadnianych kopalń

• Osuszanie gleb przez meliorację

• Wycinanie lasów wodochronnych

• Regulacje rzek

• Zwiększenie retencji przez:

• Budowanie jazów i sztucznych zbiorników wodnych

• Nawadnianie gleb przez meliorację

Zagrożenia mórz i oceanów:

• Zanieczyszczenia chemiczne- substancje ropopochodne (wycieki), substancje radioaktywne i chemiczne, deponowane na dnie

• Wyniszczanie bogactw oceanicznych- nadmierne połowy, nowoczesne techniki zabijania

• Problem trwałych i ciągłych połowów

• Degradacja ekosystemów- np. rafy koralowe

• Degradacja namorzynów (mangrowce)- ochrona wybrzeży ciepłych wód oceanicznych

Ad.3. Dokumenty dot. zrównoważonego rozwoju (raport U'Thanta, konferencja sztokholmska, Światowa strategia ochrony przyrody, raporty rzymskie)

Raport U Thanta to raport przedstawiony na sesji Zgromadzenia Ogólnego w dniu 26 maja 1969 przez Sekretarza Generalnego ONZ U Thanta, zatytułowany Problemy ludzkiego środowiska (ang. The problems of human environment) wyrażony w rezolucji nr 2390.

• Dokument ten po raz pierwszy w historii prezentował opinii publicznej dane wskazujące na zniszczenie środowiska naturalnego i jego niekorzystne konsekwencje, wzywał wszystkie kraje do racjonalnego korzystania z zasobów Ziemi i do wysiłków na rzecz ochrony ekosystemu.

• Zawierał on wykaz zagrożeń istotnych dla całej ludzkości i wzywał do współpracy w rozwiązywaniu ich przez całą społeczność międzynarodową. W ten sposób po raz pierwszy na forum międzynarodowym pojawiła się kwestia globalnych problemów ochrony przyrody i środowiska naturalnego.

• Raport udokumentowany danymi statystycznymi stwierdzał że po raz pierwszy w historii ludzkości pojawił się ogólnoświatowy kryzys wywołany zniszczeniem środowiska naturalnego. U Thant zaapelował o podjęcie planowej międzynarodowej akcji ratowania środowiska naturalnego.

• Raport wzywał do traktowania problemów ochrony środowiska w sposób globalny i ostrzegał, że ludzkość z dotychczasowym sposobem gospodarowania zmierza do katastrofy i tylko połączony wysiłek wszystkich krajów może jej zapobiec.

• Raport ten uświadomił globalne zagrożenie i stał się impulsem do rozpoczęcia w większości krajów cywilizowanego świata działań chroniących środowisko. W Polsce w rok później powołano Polski Komitet Ochrony Środowiska Człowieka przy wicepremierze, przekształcony później w Komisję Ochrony Środowiska Rady Państwa, a następnie w Państwową Radę Ochrony Środowiska.

Najważniejsze zagadnienia poruszane w tym raporcie:

• Zwięzłe informacje na temat najpoważniejszych zagrożeń dla środowiska naturalnego,

• Klasyfikacja problemów ochrony środowiska (lokalne, regionalne, krajowe i międzynarodowe),

• Omówienie problemów globalnych, które można rozwiązać jedynie na drodze współpracy i porozumień międzynarodowych.

• brak powiązania wysoko rozwiniętej techniki i technologii z wymogami środowiska

• wyniszczenie ziem uprawnych

• bezplanowy rozwój stref miejskich

• zmniejszanie się powierzchni wolnych, otwartych terenów

• znikanie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego

• zatruwanie i zanieczyszczanie środowiska

• konieczności ochrony takich elementów środowiska jak gleba, woda i powietrze.

Dokument po raz pierwszy w historii prezentował opinii publicznej dane wskazujące na:

• zniszczenie środowiska naturalnego i jego konsekwencje,

• wzywał wszystkie kraje do racjonalnego korzystania z zasobów ziemi i do wysiłków na rzecz ochrony ekosystemu,

• raport ten wstrząsnął światową opinią publiczną.

Konferencja Sztokholmska, jest to Konferencja Narodów Zjednoczonych w sprawie ochrony środowiska, zorganizowana przez UNEP VI 1972 w Sztokholmie, w której uczestniczyli przedstawiciele 113 państw. Zapoczątkowała międzynarodową współpracę w dziedzinie ochrony środowiska.

• Ochrona środowiska została podniesiona do rangi podstawowej funkcji państwa,

• Pojawił się nowy termin ”polityka ochrony środowiska” - jako integralna część polityki państwowej,

• Został opracowany zbiór zasad służący celom polityki ochrony środowiska pt. „Deklaracja Konferencji ONZ w sprawie ochrony środowiska” (Deklaracja Sztokholmska),

• Został powołany Program Ochrony Środowiska Narodów Zjednoczonych - UNEP - w postaci wyspecjalizowanej agencji ONZ,

• Wprowadzono hasło „Mamy tylko jedną Ziemię”,

• 5 czerwca stał się Światowym Dniem Ochrony Środowiska.

Deklaracja Sztokholmska: (adresowana jest to rządów i narodów, jest zbiorem 26 zasad, których przewodnią myślą jest to że kontynuacja dotychczasowego sposobu rozwoju doprowadzi do katastrofy w postaci zużycia zasobów przyrodniczych)

Zasady te dotyczą m.in.

• prawa człowieka do odpowiednich warunków życia w środowisku

• zachowania naturalnych zasobów ziemi dla dobra obecnych i przyszłych pokoleń poprzez staranne planowanie i zarządzanie

• użytkowanie nieodnawialnych zasobów ziemi w taki sposób aby uchronić je przed wyczerpaniem

• przeciwdziałanie zanieczyszczeniom środowiska, powodujących poważne zmiany w ekosystemach

• zapobieganie zanieczyszczeniom

• racjonalne planowanie (planowanie przestrzenne)

• upowszechnianie wiedzy z zakresu ochrony środowiska

• popieranie badań naukowych związanych z oś

• suwerenne prawo państw do wykorzystywania swoich zasobów i ponoszenie odpowiedzialności za ewentualne szkody wyrządzone innym państwom i obszarom

Światowa strategia ochrony przyrody:

• 1980r., World Conservation Strategy,

• Koncepcja konferencji sztokholmskiej i programu UNEP,

• Na podstawie danych liczbowych zaobserwowano konieczność natychmiastowego podjęcia działań mających na celu powstrzymanie wymierania gatunków i degradacji środowiska,

• Przesłanka do powołania komisji ds. Środowiska i Rozwoju - tzw. komisja Brundtland,

• Głównym celem jest ochrona żywych zasobów, realizowana poprzez działania typu:

• Utrzymanie jak największej powierzchni i jak najlepszej kondycji ekosystemów słodkowodnych, leśnych, torfowiskowych oraz innych terenów o charakterze naturalnym (np. stepy, hale, sawanny)

• Utrzymywanie jak największej różnorodności gatunkowej i genetycznej roślin i zwierząt

• Zwiększenie skuteczności ochrony mórz, oceanów i przybrzeżnych

• Użytkowanie zasobów w sposób zapewniający ich systematyczne odtwarzanie i regenerację- ciągłość procesów ekologicznych

• Opracowanie spójnych strategii krajowych i regionalnych

Raporty Rzymskie:

• Opracowania, które spowodowały obudzenie sumienia ekologicznego

• Zainteresowały decydentów problematyką środowiska przyrodniczego

• Ujęły problem gospodarowania środowiskiem przyrodniczym w skali globalnej w sposób katastroficzny

• Wydawcą raportów był Klub Rzymski (założona w 1968r, 30 naukowców z 10 państw)

I Raport Rzymski:

• Tytuł: „Granice wzrostu” z 1972

• Uwzględniał 5 zmiennych: ludzkość, surowce, wyżywienie, produkcję i zanieczyszczenie środowiska

• Postulowano tzw. Wzrost zerowy (zatrzymanie wzrostu na dolnym pułapie)

• Wynikało z tego, ze ludzkość jest bezradna wobec procesów społeczno-przyrodniczych na ziemi

• Raport został zakwestionowany przez wielu uczonych, głównie z państw socjalistycznych

II Raport Rzymski:

• Tytuł: „ Ludzkość w punkcie zwrotnym”, 1974r.

• Powtórna symulacja wykonana tą samą metodą

• Świat został zanalizowany w podziale na regiony głównie pod kątem żywności i surowców energetycznych

• Kataklizm w różnych regionach mogący przenieść się na cały glob

• Propozycja wzrostu ograniczonego uzależnionego od możliwości poszczególnych regionów

III Raport Rzymski:

• „Przekształcenie ładu międzynarodowego”, 1976

• Możliwość zmiany sytuacji wskutek podjęcia racjonalizacji stosunków międzynarodowych dla skoordynowania postępowania wobec środowiska przyrodniczego

IV Raport Rzymski:

• Podobna problematyka jak w raporcie 3

• „Cele społeczeństwa globalnego” z 1977

V Raport Rzymski:

• „Uczyć się bez granic” z 1979

• Należy akcentować działania na rzecz postaw ekologicznych już wobec najmłodszych

• Globalne nauczanie i kształcenie ekoświadomości

• Uzmysławianie na co dzień skończoności zasobów=> konieczność racjonalnego obchodzenia się z zasobami

Raport Rzymski z 1995r.:

• „Liczyć się z przyrodą”

• Wiąże zagadnienia przyrodnicze z ekonomią

• Postuluje zmienić wskaźnik PSB(produkt społeczny brutto)

• Na wskaźnik uwzględniający koszty ekologiczne i społeczne działalności człowieka, oddającym rzeczywiste koszty ponoszone przez społeczeństwo i jego działalności.

Ad.4. Organizacje dot. ochrony środowiska:

• Konwencja Londyńska 1933 - ochrona przyrody w Afryce

• Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN), 1948 r.,

• Organizacja Narodów Zjednoczonych ONZ (Raport U Thanta):

• FAO,

• WHO,

• WMO.

1)FAO, Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa, Food and Agriculture Organization of the United Nations, organizacja powstała w 1945, pełniąca funkcje koordynacyjne, z siedzibą w Rzymie.

FAO popiera międzynarodową działalność zmierzającą m.in. do: polepszenia wytwarzania, wymiany i dystrybucji produktów rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa oraz zachowania zasobów naturalnych, podnoszenia konsumpcji, poprawy warunków życia na wsi. Do zadań FAO należy: doskonalenie produkcji, wymiany i rozprowadzania produktów rolniczych, leśnictwa i rybołówstwa, stabilizacja cen na surowce rolnicze przez system subsydiów, udzielanie pomocy technicznej krajom o niskiej kulturze rolnej.

2) WHO Światowa Organizacja Zdrowia, World Health Organization. WHO- jedna z organizacji wyspecjalizowanych ONZ utworzona w 1945, rozpoczęła działalność w 1948. Liczy 187 członków, siedzibę ma w Genewie. Celem WHO jest dążenie do poprawy i ochrony zdrowia wszystkich ludzi - oznacza to zwalczanie chorób zakaźnych, rozwój służby zdrowia, szkolnictwa, oświaty medycznej głównie w krajach rozwijających się, działalność informacyjno-statystyczną. WHO współpracuje ściśle z Bankiem Światowym. W jej strukturze znajduje się Światowe Zgromadzenie Zdrowia, Rada Wykonawcza i Sekretariat oraz 6 biur regionalnych. Wyniki jej działalności są ogłaszane w wydawnictwie periodycznym Official Records of the World Health Organization.

3) WMO- Światowa Organizacja Meteorologiczna, World Meteorological Organization, WMO, Organisation Météorologique Mondiale, międzynarodowa organizacja meteorologiczna wchodząca w skład ONZ, z siedzibą w Genewie, powstała w 1947 z istniejącej od 1879 Międzynarodowej Organizacji Meteorologicznej. Głównym zadaniem Światowej Organizacji Meteorologicznej jest organizacja i koordynacja działań służb meteorologicznych różnych krajów, ujednolicanie metod obserwacji meteorologicznych i rozpowszechnianie prognoz pogody.Światowa Organizacja Meteorologiczna organizuje co 4 lata Światowe Kongresy Meteorologiczne i wydaje w 4 językach WMO Biulletin.

Od 1947 do Światowej Organizacji Meteorologicznej należy polski Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW). Agendą Światowej Organizacji Meteorologicznej jest Światowa Służba Pogody.

4) Greenpeace- apolityczna, niezależna organizacja międzynarodowa zajmująca się ochroną środowiska naturalnego realizowaną przez pokojowe działania. Powstała w 1971 w wyniku przemianowania organizacji Don't Make a Wave Committee.

Obecnie skupia ponad 5 mln członków, w 158 krajach. Główna siedziba (centrum informacyjne) znajduje się w Amsterdamie. W strukturach organizacji pracuje ponad 1330 osób w 43 biurach na obszarze 30 krajów. Posiada laboratoria naukowe w Wielkiej Brytanii i na Ukrainie. Organizacja utrzymuje się ze składek członkowskich oraz wydawnictw i nagrań. Najwyższym organem Greenpeace jest Rada (do której wchodzą przedstawiciele każdego biura regionalnego), zbierająca się raz do roku, aprobująca budżet i plan pracy na następny rok.

Działania Greenpeace ukierunkowane są na:

a) ochronę fauny i flory morza (przeciwdziałanie tępieniu wielorybów, fok, delfinów i in. gatunków, oraz zapobieganie skażeniu, przez zatapianie odpadów komunalnych i przemysłowych, wód mórz i oceanów),

b) ochronę środowiska naturalnego przed skażeniem radioaktywnym oraz działaniem innych toksyn (wykrywanie, informowanie opinii publicznej, bierny opór, blokady przeciwstawiające się takim działaniom),

c) propagandę na rzecz stworzenia odpowiedniego systemu prawa międzynarodowego zapobiegającemu wyniszczeniu lasów, szczególnie tropikalnych,

d) przeciwdziałanie broni jądrowej - testom i jej stosowaniu,

e) ochronę atmosfery przed zanieczyszczeniami chemicznymi,

f) szukanie nowych niekonwencjonalnych źródeł energii.

5) WWF- Światowy Fundusz na Rzecz Środowiska Naturalnego, World Wildlife Fund- jest to największa ogólnoświatowa organizacja powstała 11 września 1961, pomysłodawcą jej utworzenia jest dyrektor generalny UNESCO sir Juhan Huxley. Mająca na celu ochronę środowiska i procesów ekologicznych, misją organizacji jest powstrzymanie degradacji środowiska naturalnego Ziemi i stworzenie przyszłości, w której ludzie będą żyli w harmonii z przyrodą. Siedziba WWF znajduje się w Szwajcarii (w Gland), a logo zostało zaprojektowane przez wiceprezydenta IUCN sir Peter Scott.

Obejmuje 24 organizacje narodowe, a w 26 innych państwach posiada biura programowe. Swoje cele realizuje przez ochronę gatunkowej, genetycznej i ekologicznej różnorodności, kontrolę eksploatacji zasobów naturalnych i akcje na rzecz redukcji zanieczyszczenia środowiska. WWF koncentruje działalność na trzech głównych biomach: lasach, wodach płynących oraz na morzach i oceanach.

Ad.5. Konferencja z Rio de Janeiro i dokumenty przyjęte na konferencji; Rio+5, Rio+10

Szczyt Ziemi w Rio de Janeiro, Konferencja Narodów Zjednoczonych "Środowisko i Rozwój". Konferencja ONZ odbyła się 3-14 czerwca 1992. Zakończyła się podpisaniem tzw. deklaracji z Rio, będącej kodeksem postępowania człowieka wobec środowiska naturalnego. Uchwalono na niej m.in. konwencję o zmianie klimatu, mającą zapobiec efektowi cieplarnianemu, konwencję o biologicznej różnorodności chroniącą florę i faunę (co roku ginie kolejnych 20 tys. gatunków), deklarację zasad współpracy na rzecz ochrony wszystkich lasów oraz jeden z najważniejszych aktów - Agendę 21, odnoszący się do wszystkich sfer środowiska i zakresów współpracy, m.in. wzajemnych zobowiązań krajów Północy (bardziej rozwiniętej, ale też bardziej niszczącej ekosystem) i Południa (biednego, słabo rozwiniętego).

Kraje Północy zadeklarowały działania na rzecz redukcji zużycia energii, zanieczyszczeń i odpadów. Południe obiecywało większą ochronę lasów. Północ miała wspomóc kraje Południa w czystym ekologicznie rozwoju poprzez dopływ pieniędzy i nowoczesnych technologii - w tym celu stworzyła podatek (0,7% rocznego dochodu). Jednak już w 1993 został on obniżony do 0,29% i większość innych planów Agendy, których realizacja miała nastąpić do 2000, została ograniczona.

• II konferencja ONZ tzw. Szczyt Ziemi dotyczy problemów ochrony środowiska w skali globalnej,

• Największe w historii forum poświęcone międzynarodowej współpracy w ochronie środowiska - udział 179 państw,

• Nawiązywała ona do postanowień Konferencji Sztokholmskiej ONZ, 1972

• Przyjęto stanowisko, że sprawy ochrony środowiska należy łączyć z rozwojem społecznym i gospodarczym, gdyż są one ze sobą ściśle powiązane.

Główne cele to osiągnięcie zrównoważonego rozwoju i lepszej jakości życia poprzez:

• Długotrwałe wykorzystanie odnawialnych zasobów naturalnych,

• Efektywną eksploatację na nieodnawialnych źródeł energii,

• Utrzymanie stabilności procesów ekologicznych i ekosystemów,

• Ochronę różnorodności genetycznej i ogólną ochronę przyrody,

• Zachowanie i polepszenie stanu zdrowia ludzi, bezpieczeństwa pracy i dobrobytu.

Dokumenty:

• Deklaracja z Rio w sprawie środowiska i rozwoju - „Karta Ziemi” (27 zasad, dążenie do zrównoważonego rozwoju, nawiązanie do deklaracji sztokholmskiej),

• Globalny program działań „Agenda 21” - kompleksowy program wprowadzający zasadę zrównoważonego rozwoju,

• Deklaracja o rozwoju lasów wszystkich typów, ich ochrony i użytkowania.

Przedłożone do podpisania:

• Ramowe konferencje w sprawie zmian klimatu,

• Konwencja o różnorodności biologicznej.

Deklaracja z Rio:

• Zdrowie człowieka: rozprzestrzenianie się chorób cywilizacyjnych, powiększająca się strefa głodu, śmiertelność dzieci spowodowana głodem

• Ekosystem Ziemi: cywilizacja zaczęła naruszać funkcjonowanie ekosystemu ziemi, zanik warstwy ozonowej

• Główne słowa kluczowe to: środowisko i rozwój

• Deklaracja z Rio zakwestionowała takie założenia jak:

• Wzrost gospodarczy jako jedyny cel

• Zasada wolnego handlu- dyskryminacja słabszych partnerów

Agenda 21:

Program dotyczący zrównoważonego rozwoju ludzkości i ochrony zasobów środowiska naturalnego. Został przyjęty na Konferencji Narodów Zjednoczonych "Środowisko i Rozwój". Przewiduje on działania na poziomie globalnym, narodowym i lokalnym prowadzone w celu koordynacji wysiłków w rozwiązywaniu problemów światowej ekologii i polityki rozwoju. Realizuje go ponad 170 krajów (w tym Polska), dotyczy wszystkich dziedzin życia, w których człowiek oddziałuje na środowisko.

Dokument składa się z 4 części:

• Zagadnienia społeczne i ekonomiczne

• Ochrona i zarzadzanie zasobami

• Wzmocnienie roli grup społecznych i organizacji

• Możliwości realizacyjne

Nakłada on na państwa obowiązek sformułowania indywidualnych programów ekorozwoju ukierunkowanych na integracje 4 ładów:

• Społecznego

• Ekonomicznego

• Ekologicznego

• Przestrzennego

Konferencje ONZ tzw. Rio+5 (1997r.) i Rio+10 (2002r.):

• Przyjęto dwa ważne dokumenty końcowe:

• Plan działań

• Deklarację polityczną

• Zobowiązywały one m.in.do:

• Do 2005r. opracować zintegrowane plany gospodarki wodnej w układzie zlewniowym

• Do 2010r. doprowadzić do znacznego osłabienia wymierania rzadkich gatunków flory i fauny

• Do 2015r. odnowić w morzach i oceanach zasobów ryb, obecnie znacznie przetrzebione na skutek nadmiernych połowów

• Do 2020r. zaprzestanie wytwarzania i stosowania środków chemicznych w sposób szkodliwy dla ludzi i środowiska

• Ułatwienie dostępu do tanich odnawialnych źródeł energii

• Głównym celem było dokonanie przeglądu realizacji Agendy 21

• W ciągu 10lat stan środowiska nie polepszył się, a wręcz uległ pogorszeniu

• Oddziaływanie człowieka na środowisko osiągnęło najwyższy stopień w historii a tempo tej presji stale rośnie

• Postanowienia konferencji ogólnie nie są dotrzymywane.

Ad.6. Założenia ery ekologicznej.

-12 reguł określających konieczne warunki dla wprowadzenia nowego ładu społeczno- gospodarczego

-przyjęcie ich jest trudne, z uwagi na obecne uwarunkowania kulturowe, religijne i gospodarcze

-bazują na dok. z Rio uzupełnionym postanowieniami Klubu Rzymskiego

12 REGUŁ:

1.Rozwój psychiczny człowieka jako główny cel życia:

• wymiar materialny schodzi na dalszy plan

• „zdrowie i twórcze życie człowieka w zgodzie z przyrodą”

2.Określenie nieprzekraczalnego poziomu zaspokajania własnych potrzeb materialnych

• Model amerykański nie może być wzorcem dla świata

• Średni poziom europejski byłby do przyjęcia jako model światowy

• Wymaga to innej filozofii życia

3. Przyjęcie przeciętnej dzietności w rodzinie na dwoje dzieci

• Problemy demograficzne należą obecnie do najtrudniejszych

4. Zaakceptowanie koncepcji rozwoju

5. Dążenie do ochrony głównych ekosystemów Ziemi

• Atmosfera, morza i oceany, zasoby wody słodkiej

• Przeciwdziałanie pustynnieniu i suszy

• Ochrona lasów

• Ochrona bioróżnorodności

• Ochrona obszarów górskich

6.Opanowanie wiedzy o zarządzaniu zasobami przyrody

• Gleba

• Odpady , odpady radioaktywne

• Substancje chemiczne

7.Przyjęcie koncepcji wspierającego, otwartego systemu ekonomicznego

• Obecnie głównym celem jest zysk bogatych kosztem biednych

• Wprowadzenie ekonomii niekonwencjonalnej opartej na sprawiedliwości i partnerstwie

8.Przyjęcie zasady sprawiedliwego handlu:

• m.in. wliczanie kosztów środ. produktów

9.Opodatkowanie krajów uprzemysłowionych na rzecz państw rozwijających się

10.Kreowanie narodowych polityk ekologicznych

11.Rozwijanie praw aktywności obywateli

• Władze lokalne

• Organizacje pozarządowe

• Związki zawodowe

• Kobiety, młodzież, rolnicy itp.

12.Tworzenie nowych proekologicznych struktur organizacyjnych

Ad.7. Wskaźniki ludzkiego dobrobytu, wskaźniki środowiskowe

Nowe wskaźniki ludzkiego dobrobytu:

-DNB ( dochód narodowy brutto) - miara produkcji towarów i usług w ekonomii

* w wielu wypadkach do wartości DNB wliczone są działania niszczące środowisko np. wycinanie lasów

-proponuje się nowe mierniki np. HDI ( Human Development Index) wskaźnik rozwoju człowieka

*zakres od 0 do 1

*obejmuje długowieczność, wiedzę, dostępność do zasobów naturalnych potrzebnych do przyzwoitego życia

- nie uwzględnia on stanu środowiska

ISEW ( Index of Sustainable Economic Welfare) - wskażnik ekonomicznych bogactw naturalnych Dalyego Cobba

-pojemny wskażnik dobrobytu uwzględniający średnie spożycie podział dóbr I degradację środowiska:

*zużycie zasobów nieodwracalnych

* straty gosp rolnych na skutek erozji i urbanizacji

*straty na terenach nawadnianych

*koszty zanieczyszczenia powietrza

*długoterminowe szkody ekologiczne - globalne ocieplenie zanikanie warstwy ozonowej

Wskaźniki środowiskowe

Dla potrzeb sterowania procesami sprzyjającymi zr opracowano wskaźniki środowiskowe (wś)

• Uwzględniają trwałość życia w ekosystemach

• Różnorodność ekologiczna

• Zakres eksploatacji odnawialnych i nieodnawialnych zasobów przyrody

• Potencjał pojemności ekosystemów

Wskaźniki OECD/UNEP:

• Stanu,

• Presji,

• Odpowiedzi (działań zapobiegawczych).

Wskaźnik stanu:

• Mierzy jakość środowiska, poprzez ocenę tych elementów środowiska, które wywierają bezpośredni wpływ na dobrobyt materialny i zdrowie,

• Reprezentują zarówno kondycję gospodarki, społeczeństwa jak również stan poszczególnych komponentów środowiska i zasobów naturalnych,

• Oprócz syntetycznego przedstawienia ogólnego wskaźniki te prezentują tendencję rozwojowe stanu środowiska, gospodarki i społeczeństwa.

Wskaźnik presji:

• Pokazuje główne źródła problemów i zagrożeń środowiska (np. wskaźniki dotyczące tempa eksploatacji zasobów naturalnych),

• Ukazuje negatywne aspekty działalności człowieka związane z energetyką, transportem, przemysłem, rolnictwem oraz innych elementów oddziaływania na gospodarkę i społeczeństwo.

Wskaźnik odpowiedzi:

• Ujmuje w sposób ilościowy działania podejmowane przez społeczeństwo lub określoną instytucję w celu poprawy jakości środowiska lub złagodzenie antropogenicznej presji na środowisko,

• Przedmiotem ocen są gł. podmioty ekonomiczne i środowiskowe, administracje, gospodarstwa domowe, firmy, podmioty gospodarcze,

• W zakresie środowiska wskaźniki te opisują gł. działania skierowane na ograniczanie antropopresji, zachowanie walorów i zasobów środowiska.

Prezentowany system wyraża ciąg przyczynowo-skutkowy oparty na pytaniach:

• Jakie mamy środowisko? => wskaźnik stanu

• Co wpływa na jego stan? => wskaźnik presji

• Co można zrobić, aby to zmienić? =>wskaźnik odpowiedzi.

Ad.8. Konferencja z Lucerny, konferencja Dobris (Czechy), deklaracja z Maastricht, konferencja z Sofii 1995

Konferencja „O czyste środowisko dla Europy” Lucerna (Szwajcaria) 28-30. 04.1993

-konferencja ministrów ochrony środowiska

-ustalono „Program działań na rzecz oś dla Europy Środ i Wsch(1994)

-duże zanieczyszczenie środowiska spowodowane totalitarnym systemem komunistycznym

*dotyczy krajów: Albania, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Estonia,Litwa, Łotwa, Polska, Rosja, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Ukraina, Węgry

Krytyczny stan środowiska doprowadził do zagrożenia zdrowia mln ludzi:

-Pb w powietrzu i glebie z motoryzacji oraz jut Pb-Zn

-pył zawieszony z palenisk domowych , małych i dużych zakładów przemysłowych

SO2 i In gazy w połączeniu z pyłem

-azotany w wodzie w szeroko rozumianego rolnictwa

-zanieczyszczenie żywności i wody pitnej met. Ciężkie , subst chem odpady

-straty gosp powodowane zniszczeniem majątku trwałego oraz straty zasobów naturalnych

- zniszczenie lub zagrożenie szeroko pojętej bioróżnorodności

Przyjęto klauzulę wzywającą do oprac krajowych programów działań na rzecz ochrony środow :

-opracowano program oś dostosowanego do własnych potrzeb i zagrożeń środowiska w danym kraju

- zacząć od uzgodnienia priorytetów pomiedzy zainteresowanymi stronami w danym kraju

-znaleść ekonomiczny sposób osiągnięcia celów w ramach posiadanych możliwości finansowych i instytucjonalnych

Zalecenia dla rządów i pozarządowych organ ekolog (POE)

-wyznaczenie ministrów oś

-ministerstwo pełni funkcję dotyczącą polityki i koordynacji

-wdrożenia scelowane na regionalne i lokalne instytucje oś

Ochrona przyrodniczego dziedzictwa Europy

Paneuropejska Konferencja Ministralna na zamku w Dobris (Czechy)1991

-potrzeba sporządzenia raportu o stanie środowiska w Europie

- raport przygotowała EEA

„Środowisko Europy. Raport z Dobris”

-przyczyny zniszczenia krajobrazu i środowiska naturalnego o zasięgu ogólnoeuropejskim mają kilka przyczyn

Problemy zniszczenia środowiska( Raport z Dobris)

-tradycyjne rolnictwo zastąpiono intensywnym wspomaganiem subwencjami- wywołuje zmiany klimatu wiejskiego

-krótkoterminowe cele gospodarskie w leśnictwie - zmniejszenie bioróżnorodności lasów

-niszczący wpływ na powierzchni wybrzeża: głównie rzeki oraz krajobraz górski -przemysł transport, energetyka, masowa turystyka

Założenia dla ochrony dziedzictwa przyrodniczego zaproponowała Rada Europy:

Deklaracja z Mastricht ( Holandia) 1993 „Ochrona dziedzictwa przyrodniczego Europy”

Kolejnym krokiem było przygotowanie „Paneuropejskiej strategii różnorodności biologicznej i krajobrazowej na lata 1996-2000 => odp Europy na wdrażanie konwencji o różnorodności biol( Rio de Janeiro,92)

Strategię tę przyjęto na Konferencji MOŚ w Sofii (Bułgaria ) 1995

Założenia „Paneuropejskiej strategii różnorodności biologicznej i krajobrazowej”:

CEL:

Doprowadzenie w ciągu 20 lat do ochr i zrównoważonego użytkowania RB i RK na całym kontynencie europejskim

-zmniejszenie bądź zlikwidowanie zagrożeń dla RB i RK

-zwiększenie odporności europ RB i RK

- wzmocnienie spójności ekol w Europie

- zapewnienie pełnego społecznego zaangażowania w ochr RB i RK

ZADANIA:

-ochrona wzmocnienie i odtworzenie kluczowych ekosystemów siedlisk gat oraz wartości krajobrazowej

-zrównoważone gosp potencjałem europejskim RB i RK

- zintegrowanie zagadnień RB i RK za wszystkimi sektorami które z niej korzystają lub na nią wpływają

-poprawę inform i świadomości społeczne

- zwiększenie udziału społeczeństwa w dziedzinie ochr i wzmocnienie RB i RK

-pogłębienie wiedzy o stanie europ RB i RK i procesach które umożliwiają ich trwałość

- zapewnienie środków finansowych potrzebnych do wdrożenia strategii

Przez najbliższe 20 lat strategia będzie rozwiązywała zadania bioróżnorodności we wszystkich sektorach:

Rolnictwo

-podst rola w gospodarowaniu krajobrazem i półnaturalnymi siedliskami

-racjonalne gosp gruntami rolnymi z zastosowaniem metod organicznych

-nawozy i pestycydy do niezbędnego minimum

Obronność

- max uchronienie obszarów w dużych wartościach przyrodniczych

-ograniczenie wpływów działań wojskowych na krajobraz

Energetyka i przemysł

-wspieranie bioróżnorodności szczególnie przez zmniejszanie emisji subst niebezpiecznych

Myślistwo i rybołówstwo

- ochrona trwałości zasobów

- zmniejszenie do minimum niepotrzebnych połowów i „odstrzałów” zwierząt

Gospodarka wodna

-zmniejszenie odprowadzania do środowiska wycieków subst zanieczyszczających

Transport

-omijanie obszar o dużej wartości przyrodniczej

-zapobieganie i zmniejszanie wpływu infrastruktury na krajobraz i ekosystemy

Leśnictwo

-wzmacnianie miejscowych gat drzew

-wyznaczanie Nat obszarów leśnych

- zharmonizowanie polityki zalesiania z polityką ochr przyrody

-rozsądne używanie nawozów i pestycydów

Polityka regionalna i strukturalna

-przekształcana w politykę ekorozwoju

Turystyka i rekreacja

-integracja z zagadnieniami ochr przyrody

Planowanie przestrzenne

- ochr terenów o dużej różnorodności oraz terenów wiejskich

ZASADY

-rozważne podejmowanie decyzji

- zasada unikania OOŚ, gat egzotyczne, GMO

Przezorność

-przemieszczanie działań szkodliwych na tereny na których wpływ będzie mniejszy

- kompensacja za szkody ekologiczne

-integracja ekologiczna - ochr procesów od których zależy przetrwanie gat i ich siedlisk

-przywracanie i ich odtwarzanie

-najlepsza technologia- dostępna BAT i najlepsza praktyka ekologiczna

-zanieczyszczający płaci

-udział społeczeństwa i dostęp społeczeństwa do informacji

MECHANIZMY

- kształtowanie cen na rynkach krajowych, międzynarodowych i polityka handlowa

- fundusze multilateralne i bilateralne dla ochr przyr lub w sektorach oddziaływujących na środowisko

-polityka fiskalna zmniejszająca lub zwiększająca zużycie zasobów naturalnych

-polityka finansowa wspierająca zyski ekonomiczne z poszanowaniem środowiska

- inicjatywy społeczne zachowujące i wzmacniające tożsamość i tradycje kulturowe regionu

- świadomość i udział społeczeństwa edukacja,szkolenia, kampanie

INSTRUMENTY(prawne i polityczne)

-4 porozumeinia międzynarodowe

*konwencja o różnorodności biologicznej

*Konwencja Berneńska

*Dyrektywa UE „ptasia”

*Dyrektywa UE „habitatowi”( „siedliskowa”)

-dodatkowo

*Konwencja Bońska

- Konwencja o dziedzictwie światowym

*CITES

*Konwencja Ramsarska

*Europejska Konwencja Kulturalna

- Europejska Konwencja o ochr dziedzictwa archeologicznego i architektonicznego

-Dyrektywę o ocenie i ddział na środ

-Narodowe , międzynarodowe programy i akcje:

*np. EECONET

*CORINE

*MaB

-Krajowe i międzynarodowe rynki oraz polityka handlowa

*bilateralne i międzynarodowe porozumienia handlowe

*konwencje długów

*Światowa Organ Handlu (WTO) i jej Komitet Handlu i Środowiska

-Fundusze bilateralne multilateralne i In formy pomocy:

*np. Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Europejski Bank Inwestycyjny

*środki UE: LIFE, Fundusz Spójności , Fundusz Strukturalny

UCZESTNICY

-władze danego kraju (centralne,regionalne,lokalne)

-donatorzy w ramach współpracy bilateralnej

- międzynarodowe organizacje i instytucje finansowe

- organizacje stowarzyszenia przedsiębiorstwa prywatne

-środki badawcze

-instytucje edukacyjne

-posiadacze ziemscy

HARMONOGRAM

-pierwsze 5 lat powst krajowych strategii georóżnorodności biologicznej- wprowadzenie w życie Konwencje o różnorodności biologicznej

-krajowe plany dotyczące sieci ekologicznej oraz same sieci - w tym Paneuropejska Sieć Ekologiczna zapewniająca swobodę migracji gat

- w ciągu 20 lat pełna ochrona RB i RK - w tym ost Nat rzeki, obszary wodno- błotne, wybrzeża dziewicze lasy Europy

-społeczne i obywatelskie zrozumienie i zaangażowanie a ochrona dziedzictwa przyrodniczego Europy

Ad.9. Ochrony przyrody w Polsce (formy ochrony, Natura 2000, CORINE, EECONET)

Formy ochrony przyrody:

1. PN (23 pn i 3 projektowanych)

2. RP

3. PK

4. Obszary chronionego krajobrazu

5. Obszary Natura 2000

6. Ochrona indywidualna

7. Ochrona gatunkowa roślin , zwierząt i grzybów (ma na celu zabezpieczyć dziko występujące rośliny, zwierzęta, a w szczególności gatunków rzadkich lub zagrożonych wyginięciem oraz zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej).

Czerwona lista- uproszczona forma ewidencji rzadkich i zagrożonych gat

- ściśle nawiązuje do czerwonej ksiegi

- zawiera tylko wykaz gat w poszczególnych grupach systematycznych

Czerwona księga - opracowanie naukowe flory lub fauny danego kraju

- zawierająca listę gat wraz z ich opisem i mapami

-określająca stopień ich zagrożenia i rzadkość występowania

Europejska Sieć Ekologiczna „Natura 2000”

• międzynarodowy system obszarów chronionych

• ma zapewnić trwałą egzystencje florze i faunie

• zachowanie cennych a przy tym zagrożonych siedlisk przyrodniczych

• integrację ochrony przyrody z działalnością człowieka

Sieć Natura powstała dla ochrony miejsc szczególnie cennych przyrodniczo

• nie oznacza to że jej celem jest hamowanie rozwoju regionów które zostały do niej włączone

• wymusza jedynie zachowanie szczególnej troski o stan przyrody na jej obszarach związanych z realizacją inwestycji infrastrukturalnych

ESE Natura20000 tworzona jest na podstawie 2 unijnych dyrektyw

• dyrektywy o ochr dziko żyjących ptaków z 1979 tzw Dyrektywy Ptasiej ( 79/49/EWG)

• dyrektywy o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dziko żyjącej fauny i florze z 1992 tzw Dyrektywa Siedliskowa (92/43/EWG)

• dyrektywy określają ogólne zasady tworzenia funkcjonowania sieci Natura 2000

• szczególne rozwiązania określane są indywidualnie przez poszczególne kraje

• w Polsce Sieć Natura 2000 obejmuje 18% powierzchni

• w Hiszpani czy Słoweni obszary te zajmują > 30%

• Dyrektywy nie precyzują jakie ograniczenia i zakazy mają obowiązywać na poszczególnych obszarach

• zobowiązują kraje członkowskie do zachowania na obszarach Natura 2000 „właściwego stanu ochr gat i siedlisk” oznacza to że każdy kraj ma możliwość dopasowania zasad ochrony przyrody do swoich warunków i odpowiada za skuteczność tych działań

Polskie obszary sieci Natura 2000

- Polska decydując się na wejście do UE zobowiązała się do wyznaczenia na swoim terenie sieci

- zasady jej funkcjonowania określa ustawa o ochr przyr z 16 kwietnia 2004

- obsz Natura 2000 ustanowione rozporządzeniem MŚ

-do tej pory wyznaczono

*ok. 130 obsz ptasie

*ok. 400 obsz siedliskowe

*stanowiące razem ok. 18% pow kraju

- w Polsce podobnie jak w innych krajach tereny objęte ochroną Natura 2000 są różnorodne pomierzch

*od b. rozległych jak Puszcza Polska

*po niewielkie jak bunkry będące siedliskiem nietoperzy

- obsz włączone do ESE Natura 2000 nie zastępują dotychczas istniejących na terenie Polski form ochr przyr

Co można na obszarze Natura 2000?

- generalna zasada regulująca kwestie podejmowania działań inwestycyjnych na obsz Natura 2000

*wyłącza możliwość realizacji inwestycji które mogłyby znacząco negatywnie wpłynąć na taki obsz

- ponieważ trudno dziś o wskazanie inwestycji zupełnie neutralnej dla środowiska - przepis ten teoretycznie może oznaczać zakaz podejmowania inwestycji

W praktyce możliwe jest przeprowadzenie inwestycji znacząco negatywnie oddział na obsz Natura 2000 ale tylko po spełnieniu następujących warunków

- wystep nadrzędny interes publiczny dla planowanej inwestycji

-brak racjonalnej alternatywy dla wybranego wariantu inwestycyjnego

- inwestor zapewn kompensacje przyrodniczą (*działania prowadzące do przywrócenia równowagi w przyrodzie na danym obsz *naprawy szkód dokonanych w środowisku oraz Zach walorów krajobraz danego obszaru * działania najczęściej przybierają formę robót budowlanych ziemnych, rekultywacji gleby, zalesienia)

Wprowadzenie odstępstwa od zasady zakazu prowadzenia dział inwest na obsz Natura 2000 ma na celu niekrępowanie inwest absolutnie koniecznych

-jest opow na trudności jakie może powodować zakaz w odniesieniu do rzeczywistych możliwości inwestycyjnych na danym obszarze

-takie kolizja są w wielu przypadkach nie uniknione np. tzw inwest liniowych

W Polsce przykład inwestycji która koliduje z obsz Natura 2000 jest most na Warcie pod Koninem

Natura 2000 nie ogranicza możliwości rozwoju regionu

- włączenie danego obsz do sieci Natura 2000 nie oznacza wcale zamknięcia dla niego dróg rozwoju

-działalność inwestycyjna na tym obszarze jest możliwa - ochrona

Wyznaczenie obsz Natura 2000

-odbywa się w oparciu o kryt naukowe

-względy ekonom- społeczno - gospodarcze nie mogą być powodem nie wyznaczenia obsz

-przy wyznaczeniu sieci ważne jest podejście z pkt widzenia UE a nie danego państwa członkowskiego

-miejsca szczególnie licznego występowania gat zwierząt i roślin zagroż wyginięciem w granicach UE

*lista gat zagrożonych -nie wszystkie gat

*kryteria identyfikacji miejsc szczególnie licznego występowania

PROCES WYZNACZANIA OBSZARÓW NATURA 2000

DANE O ROZMIESZCZENIU I LICZEBNOŚCI ZAGROŻ GATUNKÓW I SIEDLISK

kryt+eksperci

LISTA TERENÓW SPEŁNIAJĄCYCH KRYT NZK

Interesy polityczne +rząd

TERENY ZGŁOSZONE DO KE JAKO OBSZ NZK TERENY NIE ZGŁOSZONE DO KE JAKO OBSZ NZK

INWESTYCJA KE

Europejska sieć ekologiczna EECONET

-utworzona zgodnie z założeniami paneuropejskiej strategii różnorodności biologicznej i krajobrazowej

- idea zainicjowana w Holandii

- założenia przyjęte przez Radę Europy w 1992r

-w 1993r. na konferencji „ochrona dziedzictwa przyrodniczego” w Mastricht

EECONET nowe podejście do ochrony przyrody

-dotychczasowa koncepcja zmierzała do ochrony tego co naturalne w małych izolowanych obszarach

-rozszerzona ochrona na wszystkie zagrożone gatunki i systemy ekol

Cele

-spójna przestrzennie struktura sieci najmniej przekształconych przyrodniczo odzwierciedlając a specyfikę zróżnicowania przyrody w Europie

-Lepsza ochr gatunków i siedlisk

-ułatwienie rozprzestrzeniania się i migracji gat przez zachowanie obszarów stanowiących drogi migracji zwierząt

- opracowania mapy sieci ekologicznej dla całej Europy

Elementy EECONET:

- obsz węzłowe

• Biocenoza

• Strefy buforowe

- korytarze ekologiczne

-Obsz wymagające unaturalnienia

Obszary węzłowe -kryt wyznaczania :

- wysoki stopień nat. ekosystemów półnaturalnych świadczących o małej intensywności gosp

-Duża różnorodność (siedliskowa, gatunkowa, form użytkowania

-reprezentatywność typów siedliskowych w regionie

- rzadkość występowania form siedlisk i gatunków ( endemity, relikty, gat zagroż w skali Europy)

-wielkość obszarów zapewniająca trwałe zachowanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej)

Korytarze ekologiczne

-wskazania dla zachowania spójności systemu ( dlugość i szer korytarzy)

-zgodność siedliskowa korytarzy z obsz węzłowymi

Rozmieszczenie nat systemów korytarzowych

-różnorodność str . przyrodniczej

Przyrodniczy system CORINE

-system zapoczątkowany w Pol lat 80-tych XX w w Europie Zach

- nadzorowany przez EEA

Cele:

-zbieranie informacji koniecznych do realizacji priorytetowych zadań i określenie kierunku polityku oś oraz wdrożenie tej polityki

- skoordynowanie tworzenie baz danych i org obiegu mf między krajami członkowskimi UE

Ma na celu realizację polityki europy:

-ochrona najważniejszych …

W Polsce realizowany w 3 działach:

1. CORINE land cover:

-Realizowany przez instytut geodezji i kart w warszawie

-Użytkowaniu ziemi - różnorodny charakter gromadzenia informacji

-Oprac zasady użytkowania ziemi:

• Tereny sztuczne - obsz wodne

• Tereny rolnicze

• Lasy i tereny słabo przekształcone przez człowieka

• Tereny podmokłe

-główne źródło informacji zdjęcia satelitarne z satelity Londoat 5

2.Program CORINAAIR

- inwentaryzacja emisji zanieczyszczeń do atmosfery

- przy ścisłej współpracy z inwestycjami międzynarodowymi

3.Program CORINE biotopes

- realizowany przez Zespół Zintegrowanej Informacji Przyrodniczej

W Instytucie OP PAN w Krakowie

cele:

-Wytypowanie ostoi przyrodniczej o znaczeniu europejskim

-Sporządzenie spójnego opisu bogactwa przyrodniczego Polski

-Ocena adekwatności sieci obszarów prawnie chronionych i rozmieszczenie ostoi przyrodniczych

-Zainicjowanie prac nad krajowym systemem inform ochrony przyrody

-Współpraca centrów przyrodniczych

Ad.10. Zasady ekorozwoju

Opierając się na „Polityce ekologicznej państwa” z 1990r. ustalono podstawowe zasady ekorozwoju:

Zasada gł . ekorozwoju - jednoznaczne ustalenie, że obowiązek oś nie może być traktowany jako pozostający w konflikcie z interesami gospodarczymi, ale stanowi element prawidłowego gospodarowania, a wszelka działalność naruszająca ten obowiązek jest bezwzględnie nielegalna

Zasada uwzględnienia wymogów środowiskowych w działalności planistycznej planowana przestrzeń ma znacznie w większym stopniu niż dotychczas uwzględniać problemy gosp zasobami środowiskowymi

Zasada praworządności

-każdy przepis prawny powinien być ściśle przestrzegany bez żadnych odstępstw i wyjątków

-zasada nie przekraczania ustalonej prawnie lub administracyjnie skali ingerencji w środowisko

A nawet wówczas gdy jego u użytkownicy byliby skłonni ponieść rekompensatę finansową z tytułu przekroczenia( np. . w formie kary pieniężnej)

Zasada odpowiedzialności sprawcy - „ zanieczyszczający płaci”

- zanieczyszczający środowisko przyjmuje pełną odpowiedzialność materialną za skutki degradacji środowiska

-odpowiedzialność ta dotyczy :

• Każdego obywatela i każdego gosp dom

• Każdej jednostki organizującej życie obywateli(gmina, spółdzielnia)

• Każdego producenta i usługodawcy

Zasada likwidacji zanieczyszczeń u źródła zaleca:

-unikać wytwarzania zanieczyszczeń

-stosować obiegi zamknięte ( recykling)

• realizacja w Polsce np. . w programie czystej produkcji

Zasada regionalizmu

- każdy region ma prawo do własnej polityki społeczno - gospodarczej, np. . cenowej a co za tym idzie także ekologicznej

- dotyczy 3 rodzajów obszarów:

• Obszarów ekologicznego zagrożenia

• Obszarów o dużych walorach przyrodniczych

• Obszarów pośrednich

Zasada ekonomizacji

- dotyczy wykorzystania mechanizmu rynkowego z zachowaniem niezbędnego interwencjonalizmu rynkowego

- polityka ekologicznego kształtowania przez:

• Wprowadzenie preferencyjnych kredytów i subwencji inwestycyjnych

• Zróżnicowania podatkowe ( ulgi podatkowe, podatek leśny)

• Stosowanie systemu depozytowego

• Wprowadzenie rynku uprawnień

• Wprowadzenie narzutu ekologicznego od paliwa

Zasada uspołecznienia

- realizowana przez stworzenie instytucjonalnych i prawnych warunków udziału obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w całym procesie ochrony i kształtowania środowiska

- edukacja ekologiczna

-budzenie świadomości i wrażliwości ekologicznej

- budzenie nowej etyki zachowań wobec środowiska

Zasada wspólnego rozwiązania europejskich i globalnych problemów ochrony środowiska

- konieczność ścisłej współpracy międzynarodowej, np . przez przestrzeganie konwencji dotyczących

ochrony środowiska

Zasada przenikania

- integracja ochrony środowiska z wszystkimi dziedzinami polityki gospodarczej i społecznej

Oprócz wymienionych wyżej zasad funkcjonują dalsze:

Roszczenie zasady „zanieczyszczający płaci”

-„ zanieczyszczający płaci”

- „ użytkownik płaci”

- „ ofiarze się płaci”

Zasada przezorności

- strategia minimalizująca najgorszy możliwy wynik np. ustanawianie minimalnych standardów bezpieczeństwa lub stosowanie zastawów ekologicznych

- ostrożne podejście do nowych technologi których wpływ na środowisko nie został jeszcze zbadany

Zasada subsydiarności (pomocności)

- decentralizacja, narzędzia polityki powinny określać najniższy szczebel decyzyjny odpowiedni dla danego problemu

Zasada etapowania

- ograniczenie finansowe polityki ekologicznej

- klasyfikowanie i realizacja zadań wg kolejności priorytetów

Zasada trans granicznej ochrony środowiska

- działania podejmowane w jednym państwie nie powinny pogarszać stanu środowiska w innym

Zasada integralności środowiska

-traktuje środowisko przyrodnicze jako wspólnie powiązaną całość w miejsce zbioru wyizolowanych ekosystemów

- oparta na 3 podstawowych prawach ekologii (wg A. Toffler)

• Każda rzecz jest powiązana z innymi rzeczami

• Każda rzecz musi się gdzieś podziać

• Przyroda wie najlepiej

Zasada wysokiego poziomu ochrony środowiska

PRAWAEKOROZWOJU:

Realizacja zasad ekorozwoju opiera się o przestrzeganie praw

1.Prawa celu

2. Prawa skali i jakości

3. Prawa regionu

Ad.1

-odmienne uwarunkowania przyrodnicze każdego kraju powinny wyznaczać kierunek rozwoju gospodarczego

- każda działalność człowieka musi być dostosowana do uwarunkowań przyrodniczych, rozumne korzystanie z zasobów przyrody

- o podejmowaniu….

Ad.2

-dotyczy podejmowanych działań gospodarczych

- zasoby przyrody są ograniczone w skali świata

- przekraczanie naturalnych barier jakościowych i ilościowych eksploatacji zasobów przyrody prowadzi do katastrof ekologicznych,

-nakłady finansowe na przezwyciężenie katastrofy są niewspółmierne duże w stosunku do kosztów dopuszczenia do jej powstania

Ad.3

-dotyczą zagadnień regionu

- rozwój każdego regionu zależnie od uwarunkowań przyrodniczych i woli jego mieszkańców

- dotychczasowe kryteria egalitaryzmu doprowadziły do:

• jednakowych mierników rozwoju dla wszystkich wg w dziedzinach np. . rolnictwa, przemysłu, kultury

• jednakowych stylów budownictwa bez poszerzania rodzinnych tradycji

• brak troski o lokalne wartości przyrodnicze, zabytki urbanistyczne, tradycje kulturowe

Ad.11. Konwencje międzynarodowe w ochronie środowiska

1. Konwencja o zachowaniu żywych zasobów morskich Antarktyki (Canberra 1980)

-zachowanie, racjonalne wykorzystanie żywych zasobów morskich Antarktyki

-regulacje sposobów dokonywania połowów: zachowanie i zapobieganie spadkowi liczebności jakiejkolwiek odławianej populacji, zapobieganie zmianom w ekosystemach morskich, utrzymanie wzajemnych powiązań ekologicznych między populacjami odławianymi a zależnymi od nich i z nimi powiązanymi.

2. Konwencja Berneńska o ochronie gatunków europejskich, dzikich roślin i zwierząt oraz siedlisk naturalnych Berno 1979

-głównie tych gatunków, których ochrona wymaga współdziałania kilku państw ze szczególnymi uwzględnieniem gatunków zagrożonych i ginących

-zdrożenie przez Stróży Konwencji Krajowych polityk ochronnych

3. Konwencja Ramsarska o ochronie obszarów wodno- błotnych mających znaczenie międzynarodowe zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego- Ramsar podpisane 1971, wchodzi w życie 1975

-tereny bagien, błot, torfowisk, zbiorników wodnych, naturalnych, sztucznych, stałych i okresowych, o wodach płynących i stojących, słodkich słonawych i słonych, łącznie z wodami morskimi których głębokość podczas odpływu poniżej lub równe 6m.

4. Konwencja Bońska - o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt- o ochronie gatunków migrujących, Bonn 1979

-działania pozwalające na uniknięcie zagrożeń gatunku wędrownego, rozumianego jako cała populacja lub geograficznie odrębna część populacji dowolnego gatunku

-w obrębie konwencji dodatkowe porozumienia

-o ochronie nietoperzy w Europie- Porozumienie o ochronie nietoperzy w Europie z 1991r. (EUROBAT)

-o ochronie małych Waleni w Bałtyku i morzu Północnym- Porozumienie o ochronie małych waleni Morza Północnego i Bałtyku z 1992r. (ASCOBANS)

5. Konwencja Waszyngtońska o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem- CITES Waszyngton 1973

-celem jest ochrona dziko występujących populacji zwierząt i roślin gatunków zagrożonych w skali świata wyginięciem przez kontrolę i ograniczenie międzynarodowego handlu żywymi zwierzętami i roślinami np. wyroby skórzane, drewniane, nasiona, muszle, kości, prod. Żywności lub medyczne

-obowiązuje w ponad 160 krajach

6. Konwencja o ochronie różnorodności biologicznej- Rio de Janerio 1992

Różnorodność biologiczna - oznacza zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów pochodzących, inter alia, z ekosystemów lądowych, morskich i innych wodnych ekosystemów oraz zespołów ekologicznych, których są one częścią. Dotyczy to różnorodności w obrębie gatunku, pomiędzy gatunkami oraz ekosystemami.

Cele:

-ochrona bioróżnorodności

-umiarkowane korzystanie z jej elementów

-sprawiedliwy podział korzyści wynikających z wykorzystywanych zasobów genetycznych

-opracowanie krajowych strategii ochrony przez poszczególne państwa obejmujące ochronę in situ, ex situ, monitoring, bodźce ekonomiczne, społeczne, działania edukacyjne, wymianę informacji, współpraca naukowa i techniczna

7. Konwencja Wiedeńska w sprawie ochrony warstwy ozonowej - Wiedeń 1985

-ochrona zdrowia ludzkiego i środowiska przyrodniczego przed niebezpiecznymi skutkami zmian w warstwie ozonowej

- Celem konwencji jest :

-regularne prowadzenie pomiarów zawartości ozonu w atmosferze

-pomiarów promieniowania ultrafioletowego słońca - zakresu UV-B

-badania skutków osłabienia warstwy ozonowej w środowisku

-ochrona zdrowa ludzkiego i środowiska przed negatywnymi skutkami, wynikającymi ze zmian w warstwie ozonowej.

8. Protokół Montrealski 1987

-reguluje ochronę warstwy ozonowej poprzez kontrolę emisji substancji zubożających warstwę ozonową

-założenie 50% spadku produkcji freonów do 2000r w stosunku do 1986

-od 1980 obserwowane jest zmniejszenie tempa wzrostu freonów w atmosferze z 5% rocznie do mniej niż 3%

9. Protokół Londyński- - całkowite wycofanie freonów z użycia od 2000 roku

10. Protokół Halski: - freony należy wycofać całkowicie do 1996 roku ( i tak stało się - od 1996 roku freony zabronione

11. Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu - Rio de Janeiro 1992

-ustanawia główne zasady którymi powinny się kierować państwa, w dążeniu do redukcji emisji gazów cieplarnianych

-konieczność podjęcia działań które zapobiegną lub zminimalizują negatywne skutki zmian klimatycznych

-brak naukowych dowodów potwierdzających zagrożenie nie powinien być argumentem powstrzymującym podjęcie takich działań

12. Protokół z Kioto uzupełnienie powyższej konwencji- 1997, 2005

-redukcja emisji gazów cieplarnianych łącznie przez państwa rozwinięte w latach 2008-2012 o przynajmniej 5%

-pierwsze międzynarodowe postanowienie dotyczące zmian klimatu mające moc prawą

13. Zespół Konwencji dotyczących broni jądrowych

1. Genewa 1960 o ochronie pracowników przed promieniowaniem

2. 1968 o zakazie rozprzestrzeniania broni jądrowej

3. Moskwa 1963 o zakazie prób broni nuklearnej w atmosferze

4. Wiedeń 1979 o ochronie fizycznej materiałów nuklearnych

5. Wiedeń 1986 o pomocy w przypadku awarii jądrowych, o wczesnym powiadamianiu o awariach jądrowych

6. Wiedeń 1994 o bezpieczeństwie jądrowym

14. Deklaracja w sprawie lasów 1992

Stwierdzono w niej, że lasy powinny być użytkowane zgodnie z zasadami ekologii. Do podpisania konwencji w sprawie zagospodarowania, utrzymania i rozwoju lasów, zwłaszcza tropikalnych, nie doszło, głównie z powodu sprzeciwu Indii i Malezji. Tymczasem sprawa jest bardzo poważna, gdyż rocznie karczuje się około 150 000 km² lasów tropikalnych dla celów rolniczych, co stanowi około 40% powierzchni Niemiec. Od 1939 roku powierzchnia tych lasów zmniejszyła się o 95%, w 25 krajach przestały istnieć całkowicie, a w dalszych 18 krajach zostały wycięte w 95%. W lasach tropikalnych występuje 50% z 80% wszystkich istniejących gatunków roślin i zwierząt; zniszczenie tych lasów zagraża równowadze biologicznej Ziemi, gdyż spowoduje między innymi zmniejszą produkcję tlenu.

15. Konwencja Helsińska

-1974 o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego

-1992-1) o zakazie zatapiania w morzu odpadów i innych substancji

2) o ochronie i użytkowaniu transgranicznych cieków wodnych i jezior

3) w sprawie transgranicznych skutków awarii przemysłowych

Celem konwencji jest :

-kompleksowa ochrona środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego

(ochroną wód, atmosfery i powierzchni ziemi).

Do najważniejszych zobowiązań dla Polski wynikających z postanowień Konwencji należy zaliczyć:

-rozszerzenie i organizacja Państwowego Monitoringu Środowiska ze szczególnym uwzględnieniem monitoringu strefy przybrzeżnej Morza Bałtyckiego

-wdrażanie najlepszej dostępnej technologii i najlepszej praktyki ekologicznej.

-przekazywania danych dotyczących zanieczyszczenia Bałtyku w obrębie wód znajdujących się w polskiej strefie ekonomicznej

16. Konwencja Genewska 1979 w sprawie transgranicznych zanieczyszczeń powietrza

Przedmiotem Konwencji jest ochrona człowieka i jego środowiska przed zanieczyszczeniem powietrza poprzez podejmowanie działań polegających na zapobieganiu powstawaniu, dążenie do ograniczenia zanieczyszczeń oraz jego zmniejszaniu, włączając w to transgraniczne zanieczyszczenie powietrza. na dalekie odległości. Do Konwencji Genewskiej zostało sporządzonych 8 protokółów z czego Polska podpisała i ratyfikowała tylko jeden. Jednocześnie mimo tego należy podkreślić, że choć Polska nie jest stroną protokółu w sprawie ograniczenia emisji siarki lub jej przepływów transgranicznych przynajmniej o 30%, to wypełnia wynikające z niego zobowiązania, ograniczając emisje SO2 więcej niż o 30%.

17. Konwencja o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych (Konwencja Bazylejska)

- ochrona człowieka i jego środowiska

-dążenie do ograniczenia zanieczyszczeń oraz jego zmniejszaniu

-zapewnienie by wytwarzanie odpadów niebezpiecznych i innych odpadów było ograniczone do minimum

-zapobiegania na eksport odpadów niebezpiecznych

-zapobiegania importowi odpadów niebezpiecznych

-współpraca z innymi stronami i zainteresowanymi organizacjami

Ad.12. Fundusze finansowania zrównoważonego rozwoju

Fundusz Spójności (Kohezji - ang. Cohesion Fund):

- instrument okresowego wsparcia finansowego na działania z zakresu ochrony środowiska i infrastruktury transportowej

- Środki Funduszu Spójności są kierowane do państw członkowskich, w których produkt narodowy brutto (PNB) na jednego mieszkańca jest niższy niż 90% średniej w państwach Unii Europejskiej,

- przedstawienie programu wykorzystania środków zgodnie z traktatem ustanawiającym Wspólnotę Europejską , polityką OŚ, polityką transportową w dziedzinie sieci krajów europejskich, polityką konkurencji, udzieleniem zamówień publicznych,

- finsuje nawet do 85% całkowitego kosztu przedsięwzięć gł. Zadania w OŚ wspieranie finansowe z FS:

a) poprawa jakości wód powierzchniowych

b) polepszenie jakości i dystrybucji wody przeznaczonej do picia

c) racjonalizacja gospodarki odpadami i ochrona powierzchni ziemi

d) poprawa jakości powietrza

e) zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego

- 2007-13 Polska ma otrzymać 5 mln EUR

- 2004-2006 nowe państwa członkowskie ok 7,5 mld EUR

Fundusze Strukturalne:

- zarządzane przez Komisję Europejską,

- funkcjonują wg zasady:

a) finansowej i geograficznej koncentracji środków pieniężnych,

b) uzupełniania środków państwowych dla realizacji konkretnych programów,

c) zaangażowania środków z funduszy w określone programy strukturalne,

d) wzmacnianie systemu kontroli.

- aktualnie istnieją 4 fundusze strukturalne

Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF - European Agriculture Guidance and Guarantee Funds):

- finansowanie działań wynikających z Wspólnej Polityki Roli oraz zrównoważnonego rozwoju obszarów wiejskich

- pomoc na rzecz OS dotyczy:

a) wprowadzenia nowych technoligii,

b) inwestycji związanych ze zrównoważonym rozwojem lasów,

c) poprawa warunków życia na wsi,

d) zachowania o promocji wartości przyrodniczych,

e) zrównoważone rolnictwo respektujące wymogi OŚ.

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego:

- największy wśród funduszy strukturalnych

- środki przeznaczone dla poszczególnych regionów, a nie państw

- finansowanie inwestycji infrastrukturalnych (poprawa konkurencyjności, wzrost potencjału gospodarczego)

- instalacje wodno - kanalizacyjne, inwestycje związane z czystym i efektywnym korzystaniem energii i jej odnawialnych zródeł

Europejski Fundusz Społeczny (EFS):

- najstarszy z funduszy strukturalnych,

- środki przeznaczone na rekonpensatę negatywnych skutków pogłębiania integracji,

- m.in. szkolenia zawodowe, naukowe, promowanie nowych technologii (również w OŚ)

Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa:

- działanie w dziedzinie rybołóstwa zmierzające do poprawy funkcjonowania tego sektora,

- priorytety:

a) ochrona i rozwój zasobów wodnych,

b) rozwój infrastruktury portów rybackich,

c) podnoszenie konkurencyjności produktów rybnych i ich promowanie na rynku,

d) dostosowanie połowów do zasobów mórz.

Wspólnotowy Instrument Finansowy LIFE:

- utworzonego przez Komisję Europejską w 1992 roku w celu współfinansowania działań w dziedzinie OŚ

- podejmowanych przez państwa UE

- kraje Europy środkowej i wschodniej kandydujace do UE

- państwa trzecie leżące u wybrzeży Morza Bałtyckiego i Morza Śródziemnego

- jedyny europejski instrument finansowy w całości koncentrujący się na dziedzinie środowiska

LIFE podzielony był (do 2006) na trzy tematyczne konponenty:

1) LIFE - Przyroda

- 47% środków Funduszu LIFE

- cel wsparcia z komponentu: bierna i czynna ochrona, zachowanie, odtwarzanie, monitorowanie i poprawa funkcjonowania systemów przyrodniczych, siedlisk przyrodniczych, siedlisk i populacji dzikiej flory i fauny

- wsparcie finansowe ma przyczynić się do wdraania polityki i prawodawstwa wspólnotowego dotyczących przyrody i rónorodności biologicznej, w szczególności Dyrektyw Ptasiej i Siedliskowej

- opracowanie wskazań dotyczących ochrony obszarów Natura 2000

2) LIFE - Środowiska

- 47% środków Funduszu LIFE

- wspiera przedsięwzięcia mające na celu wdrożenie prawa wspólnotowego w krajach członkowskich

- wdrażanie mechanizmów podnoszących świadomość ekologiczną

3) LIFE - Kraje Trzecie

- 6% środków Funduszu LIFE

- publikacje i działania informacyjne w zakresie podnoszenia świadomości ekologicznej

- różny jest obszar oddziaływania

- projekty podlegające dofinansowaniu są regulowane poza terytorium UE

Europejski Bank Inwestycyjny:

- zajmuje się udzielaniem pożyczek dla sektora publicznego i prywatnego na projekty europejskie

- instytucja UE mogąca przyznawać środki własne na OŚ

- współwłasność wszystkich krajów członkowski UE, posiada osobowość prawną - jest niezależny od UE

- główny cel: wspieranie realizacji polityki regionalnej WE, w tym polityki zrównoważonego rozwoju

- działania EBI na rzecz OŚ mają charakter:

a) zachecają przedsiębiorców do minimalizowania nagatywnych efektów środ. i maksymalizowanie pozytywnych

b) bezpośrednie wsparcie inwestycji przyczyniające do poprawy ... środowisk naturalnych

- priorytety EBI są zbiezne z wytycznymi UE zawartymi w 6 - tym Programie Działań Środowiskowych

Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju:

- wsparcie finansowe dla inwestycji WOŚ w regionie Europy Środk. i Wsch. (posiada 51% udziałów)

- udzielana pomoc dotyczy gł. inwestycji:

a) zwiekszających efektywność wykorzystania energii,

b) poprawy infrastruktury wiejskiej (gł. wodno - kanalizacyjnych).

Ad.13. Porozumienia dot. zrównoważonej urbanistyki

Podstawowe założenia zrównoważonego rozwoju w urbanistyce sformułowane zostały w Agendzie 21. W dokumencie tym zaznaczono iż podstawowym prawem człowieka jest prawo do odpowiednich miejsc zamieszkania.

Pozostałe dokumenty:

1. Karta Machu Picchu- 1977- nowa koncepcja planowanie przestrzennego, zwracająca uwagę na ograniczoność zasobów naturalnych

2. Kongres IUA ( Międzynarodowa Unia Architektów)1981- sformułowano zadania dla architektów i urbanistów w procesie tworzenia środowiska

3. Karta z Torremolinos-1981 Komitet Ministrów Rady Europy uchwalił główne cele zagospodarowania przestrzeni:

-zapewnienie zrównoważonego rozwoju społeczno- gospodarczego we wszystkich regionach,

-poprawa jakości życia

-odpowiednie gospodarowanie zasobami przyrody i ochrony środowiska

-racjonalne wykorzystanie terenów

4. Zielona Karta w sprawie środowiska wiejskiego 1990 Bruksela

-stawia zadania poprawy środowiska w procesie restrukturyzacji i rewaloryzacji miast europejskich

-priorytety: planowanie i struktura miasta, transport miejski, ochrona i rozbudowa obszarów przyrodniczych w obrębie miast - tzw. „zielone plany” i ochrona dziedzictwa historycznego

5. Biały Dokument UE 1993 „Rozwój konkurencyjność i zatrudnienie”

-wdrażanie polityk zrównoważonego rozwoju

6. Konferencja CEMAT - Oslo 1994- „Strategia zrównoważonego wzorca rozwoju miejskich obszarów w Europie” określiła problemy środowiskowe drugiej generacji:

-od problemów środowiskowych wywołanych produkcją do problemów środowiskowych związanych z konsumpcją

-od emisji skoncentrowanych w niewielu dużych źródłach do emisji z wielu rozproszonych źródeł np. transport

-od percepcji szkód środowiskowych jako problemów lokalnych do rosnącej świadomości o globalnych i międzynarodowych skutkach ( np. kumulacji gazów w atmosferze)

7. Karta z Aalborga Dania 1994 dla zrównoważonych miast i miasteczek promuje:

-intensywną zabudowę miejską

-wdrożenie wielofunkcyjności użytkowania terenów

-sprawne systemy transportowe

-sprawne systemy energetyczne

8. Europejska Karta Obszarów Wiejskich 1996

-postanowienie realizacji przyjęte zgodnie z zaleceniem Rady Europy

9. Dokument „ The Lisbon Action Plan- from Charter Action”- 1996

-program dla miast I miasteczek poprzez włączenie lokalnych społeczności w tworzenie lokalnej Agendy 21, w Polsce m.in. Warszawa, Gdynia, Gdańsk, Poznań.

10. Światowa Konferencja ONZ Habitat I - Vancouver 1976

-zajmowała się głównie rolą centralnego sterowania i udziałem narodów w planowaniu

11. Światowa Konferencja ONZ Habitat II zwana „ Szczytem Miast”- Istambuł 1996 poświęcona zagadnieniom zrównoważonego rozwoju miast a w szczególności roli mieszkańców miast i działań na poziomie lokalnym. Zwrócono uwagę na:

-rozeznanie praw człowieka do mieszkania i zdrowego środowiska

-wykształcenie międzynarodowych prawnych struktur do zapobiegania patologiom obszarów zurbanizowanych ( ochrona środowiska, bezpieczeństwo publiczne)

-międzynarodową współpracę w dziedzinie pomocy krajom rozwijającym się

-międzynarodową współprace w dziedzinie wykształcenia struktur i mechanizmów prawnych ograniczających niekontrolowany przepływ kapitału i tendencje do osiągnięcia zysków kosztem zrównoważonego rozwoju środowiska.

Tematem przewodnim były warunki życia ludzi w miastach zagrożonych zanieczyszczeniem środowiska, nędzą, bezrobociem, bezdomnością, patologią, więzi społeczeństwa

Rozważanie nad kwestią przeludnienia miast, rozsądnych granic rozwoju osiedli w przyszłości, stopień degradacji środowiska, warunki życia ludności na wsiach

Uznano że powszechna urbanizacja to jedyny sposób w jaki świat może przeżyć eksplozję demograficzną- obszary miejskie oferują dłuższe życie, łatwiej w nich znosić biedę, tańsze usługi.

Polski raport na Habit II wskazywał konieczność podejmowania następujących działań:

-poprawy warunków mieszkaniowych, powstrzymanie tempa dekapitalizacji zasobów mieszkaniowych,

-poprawy stanu środowiska miejskiego

-racjonalizacji struktur zagospodarowanie przestrzennego osiedli

-poprawy systemów infrastruktury komunalnej i transportowej w dużych miastach

Według szacunków ONZ 1996r 22 miasta na świecie zasługują n miano „megalopolis” licząc ponad 8 mln Mieszkańców, natomiast do roku 2015 liczna wiejskich miast ma się podwoić, zamieszkiwać je będzie około 5 mld osób

Ad.14. Strategia Lizbońska, Strategia z Goeteborgu

Strategia Lizbońska:

Powstała w 2000 r., -i jest nadrzędnym założeniem jest przekształcenie UE w ciągu 10 lat w najbardziej konkurencyjną gospodarkę świata, - poprzez integrację działań w wyznaczonych obszarach:

1. gospodarka oparta na wiedzy,

2. b) integracja rynków,

3. c) przedsiębiorczość,

4. spójność społeczna oraz zrównoważony rozwój,

W ramach realizacji zadań z zakresu zrównoważonego rozwoju priorytety stanowią:

1. zapobieganie zmianom kierunków,

2. gospodarowanie zasobami naturalnymi,

3. ochrona zdrowia,

4. przeciwdziałanie presjom ze strony transportu

W ujęciu Strategii Lizbońskiej Zrównoważony Rozwój sprowadzony jest do Ochrony Środowiska

Strategia z Goeteborgu :

„Strategia Zrównoważonego Rozwoju Unii Europejskiej - Zrównoważona Europa dla lepszego świata”

Uwzględniając aspekt środowiska w 2001 roku, założenia lizbońskie zostały uzupełnione o elementy trwałego i zrównoważonego rozwoju w kontekście rozwoju społeczno - gospodarczego. Strategia z Goeteborgu dotyczy najważniejszych zagrożeń dla Zrównoważonego Rozwoju w Europie i na świecie, określanych mianem tendencji niezrównoważonych.

Należą do nich:

1. zmiany klimatyczne,

2. zdrowie publiczne,

3. transport i wykorzystanie gruntów,

4. zarządzanie zasobami naturalnymi,

5. wyzwania związane ze starzeniem się społeczeństwa

6. ubóstwo i wyłączenie społeczne

w kontekście postrzegania Strategii Lizbońskiej Rada Europejska zatwierdziła „Deklaracje w sprawie zasad przewodnich w zakresie zrównoważonego rozwoju”

Zrównoważony rozwój jest nadrzędnym celem wszystkich obszarów polityki Wspólnoty Europejskiej.

Zakłada ciągłą poprawę jakości życia obecnych oraz przyszłych pokoleń. Służy zapewnianiu utrzymania pełnej różnorodności form życia na Ziemi.

Idea zrównoważonego rozwoju opiera się na zasadach demokracji i państwa prawnego, jak również poszanowaniu praw wolności i równości szans. Służy wspieraniu dynamicznej gospodarki, pełnego zatrudnienia, wysokiemu poziomowi edukacji, ochrony zdrowia, spójności społecznej i terytorialnej, ochrony środowiska w bezpiecznym świecie, przy poszanowaniu różnorodności kulturowej.

Ad.15. Polityka Ekologiczna Państwa

Polityka ekologiczna ma na celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska. Określa cele ochrony dziedzictwa przyrodniczego, racjonalnego użytkowania zasobów, surowców i energii, ochrony zdrowia, bezpieczeństwa ekologicznego i ochrony klimatu.

Polityka ekologiczna jest dokumentem strategicznym, który przez określenie celów i priorytetów ekologicznych wskazuje kierunek działań koniecznych dla zapewnienia właściwej ochrony środowisku naturalnemu.

We współczesnym świecie oznacza to przede wszystkim że polityka ta powinna być elementem równoważenia rozwoju kraju i harmonizowania z celami ochrony środowiska celów gospodarczych i społecznych. Oznacza to także że realizacja polityki ekologicznej państwa w coraz większym stopniu powinna dokonywać się przez zmiany modelu produkcji i konsumpcji, zmniejszanie materiałochłonności, wodochłonności i energochłonności gospodarki oraz stosowanie najlepszych dostępnych technik i dobrych praktyk gospodarowania, a dopiero w dalszej kolejności poprzez ochronne, tradycyjne działania takie jak oczyszczanie gazów odlotowych i ścieków, unieszkodliwianie odpadów itp. Na koniec oznacza to również że aspekty ekologiczne powinny być obligatoryjnie włączane do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach gospodarowania, a także do strategii i programów rozwoju na szczeblu regionalnym i lokalnym.

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. - Prawo Ochrony Środowiska stanowi, że wymagane jest sporządzenie polityki ekologicznej państwa co 4 lata z perspektywą 4 letnią. W dniu 8 maja 2003r. Sejm RP przyjął dokument „Polityka ekologiczna Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010”.

W 2006r. Rada Ministrów przedłożyła Sejmowi RP projekt następnej polityki ekologicznej państwa na lata 2007-2010 z perspektywą do roku 2014, jednakże ze względu na skrócenie kadencji- parlament nie zdążył jej uchwalić w 2007r.

Analiza tekstu projektu przeprowadzona w 2008r. wykazała jego nadmierna ogólnikowość, a także nieaktualność wielu istotnych elementów, szczególnie w odniesieniu do prawodawstwa Unii Europejskiej. Konieczna była zatem jego aktualizacja, co jednak spowodowało nieuniknione opóźnienie w przygotowaniu polityki ekologicznej państwa i w konsekwencji konieczne było przyjęcie nowego horyzontu czasowego. Tak więc opracowanie „Polityka ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016” jest drugim z rzędu tego rodzaju dokumentem strategicznym wymaganym ustawą - Prawo ochrony środowiska.

Opierając się na „Polityce ekologicznej Państwa” z 1990r. ustalone podstawowe zasady ekorozowoju:

1. zasada główna ekorozwoju - jednoznaczne ustalenie że obowiązek ochrony środowiska nie może być traktowany jako pozostający w konflikcie z interesami gospodarki, ale stanowi element prawidłowego gospodarowania a wszelka działalność naruszająca ten obowiązek jest nielegalna

2. zasada zrównoważonego rozwoju- ma na celu takie prowadzenie polityki i działań w poszczególnych sektorach gospodarki i życia społecznego aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe nie doznające uszczerbku możliwości korzystania z nich zarówno przez obecne jak i przyszłe pokolenia przy jednoczesnym zachowaniu trwałości funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz naturalnej różnorodności biologicznej na poziomie krajobrazowym, ekosystemowym, gatunkowym i genowym.

3. zasada uwzględniania wymogów środowiska w działalności planistycznej- planowanie przestrzenne ma znaczenie w większym stopniu niż uwzględnia i problemy gospodarowania zasobami środowiska

4. zasada praworządności- każdy przepis prawny powinien być ściśle przestrzegany bez żadnych odstępstw, wyjątków, zasad, nie przekraczanie ustalonej prawnie lub administracyjnie skali ingerencji w środowisko nawet wówczas gdy jego użytkownicy byliby skłonni ponieść rekompensatę finansową z tytułu przekroczenia np. w formie kary pieniężnej

5. zasada odpowiedzialności sprawcy- zanieczyszczający płaci -zanieczyszczający środowisko przyjmują pełną odpowiedzialność materialną za skutki degradacji środowiska odpowiedzialność ta dotyczy: każdego obywatela i każdego gospodarstwa domowego, każdej jednostce organizującej życie obywateli

6. zasada likwidacji zanieczyszczeń u źródła -zasada prewencji- unikanie wytwarzania zanieczyszczeń, stosowanie obiegów zamkniętych recykling

7. zasada ekonomizacji- dotyczy wykorzystania mechanizmu rynkowego z zachowaniem niezbędnego interwencjonizmu rynkowego, polityka ekologiczna kształtowana przez: wprowadzenie preferencyjnych kredytów i subwencji inwestycyjnych , stosowanie systemu depozytowego, wprowadzanie rynku uprawnień, wprowadzanie narzutu ekologicznego od paliw, zróżnicowanie podatkowe (ulgi podatkowe, podatek leśny)

8. zasada regionalizacji- rozszerzenie uprawnień dla samorządu terytorialnego i województw do ustalenia regionalnych opłat , normatywów, ul i wymogów ekologicznych wobec jednostek gospodarczych. Regionalizowanie ogólnokrajowych narzędzi polityki ekologicznej w odniesieniu do trzech rodzajów obszarów: obszaru ekologicznego zagrożenia- obszarów silnie przekształconych i zdegradowanych lub narażonych degradacją, obszarów o wysokich walorach przyrodniczych, obszarów pośrednich. Każdy region ma prawo do własnej polityki społeczno- gospodarczej np. cenowej także do ekologicznej

9. zasada uspołeczniania- realizowana przez stworzenie instytucjonalnych: prawnych warunków udziału obywateli grup społecznych i organizacji pozarządowych w całym procesie ochrony i kształtowania środowiska

10. zasada wspólnego rozwiązania europejskich i globalnych problemów ochrony środowiska - konieczność ścisłej współpracy międzynarodowej np. przez przestrzeganie konwencji dotyczących ochrony środowiska.

11. zasada przezorności- przewiduje iż rozwiązywanie pojawiających się problemów powinno następować po bezpiecznej stronie tj. że odpowiednie działania powinny być podejmowane już wtedy gdy pojawia się uzasadnione prawdopodobieństwo że problem wymaga rozwiązania a nie dopiero wtedy gdy istnieje pełne tego naukowe potwierdzenie

12. zasada prewencji- zasada która zakłada że przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska powinno być podejmowane na etapie planowania i realizacji przedsięwzięć w oparciu o posiadana wiedzę, wdrożone procedury ocen oddziaływania na środowisko oraz monitorowanie prowadzonych przedsięwzięć. - zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń, recykling- zamykanie obiegów materiałów i surowców, zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń i zagrożeń

13. zasada wysokiego poziomu ochrony środowiska- zakłada że stosowanie zasad prewencji i przezorności powinno być ukierunkowane na wysoki i bezpieczny dla zdrowia ludzkiego poziom ochrony środowiska

14. zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi

15. zasada równego dostępu do środowiska przyrodniczego traktowanej w kategoriach: sprawiedliwości międzypokoleniowej, sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej, równoważenia szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą.

16. zasada stosowania najlepszych technik BAT

17. zasada subsydiarności- stopniowe przekazywanie części kompetencji i uprawnień decyzyjnych dotyczących ochrony środowiska na właściwy szczebel regionalny lub lokalny tak aby był on rozwiązywany w najniższym szczeblu na którym może zostać skutecznie i efektywnie rozwiązany.

18. zasada klauzul zabezpieczających - która umożliwia państwom członkowskim stosowanie w uzasadnionych przypadkach ostrzejszych środków w porównaniu z wymaganiami wspólnotowego prawa ekologicznego.

19. zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej- potrzeba minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu

20. zasada etapowania- ograniczenia finansowe polityki ekologicznej, klasyfikowanie i realizacja zadań wg kolejności priorytetów

21. zasada trangranicznej ochrony środowiska- działania podejmowane w jednym państwie nie powinny pogarszać stanu środowiska w innym państwie

Ad.16. Program operacyjny infrastruktura i środowisko

• Największy z punktu widzenia dostępnych środków i zakresem działań operacyjnych w całej UE,

• Najważniejsze Źródło finansowania inwestycji związanych z ochroną środowiska w Polsce,

• Na jego Realizację w latach 2007-2013 Polska otrzymała z unijnego budżetu ok. 27,9 mld EUR,

• Z czego na inwestycje w ochronie środowiska będzie przeznaczone blisko 5 mld EUR.

Cel POIiŚ:

• Poprawa atrakcyjności inwestycji Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie w poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej,

• Program zgodnie z Narodowymi Strategicznymi Ramami Odniesienie (NSRO), zatwierdzonymi w 2007 roku przez Komisję Europejską, stanowią jeden z programów operacyjnych będących podstawowym narzędziem do osiągnięcia założonych w nich celów przy wykorzystaniu środków Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego,

• POIiŚ - ważnym instrumentem realizacji odnowionej Strategii Lizbońskiej,

• Wydatki na cele priorytetowe UE stanowią w ramach programu 66,23% całości wydatków ze środków unijnych.

Środki unijne na POIiŚ pochodzą z dwóch źródeł finansowania:

• Fundusz Spójności (22,2 mld EUR),

• Europejski Fundusz Rozwoju regionalnego (5,7 mld EUR).

Łączną wielkość środków finansowych zaangażowanych w realizację POIiŚ na lata 2007-13 wyniesie 37,6 mld EUR - z czego wkład unijny wynosić będzie 27,9 mld eur, a wkład krajowy - 9,7 mld EUR.

Podział środków UE dostępnych w ramach programu pomiędzy poszczególne sektory:

• Środowisko - 4,8 mld EUR

• Transport - 19,4 mld EUR

• Energetyka - 1,7 mld EUR

• Kultura - 490 mln EUR

• Zdrowie - 350 mln EUR

• Szkolnictwo wyższe - 500 mln EUR

W ramach programu jest 15 priorytetów, w tym 5 dotyczą środowiska:

1. Gospodarka wodno-ściekowa

2. Gospodarka odpadami i ochroną powierzchni ziemi

3. Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiskowym

4. Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa dla wymogów ochrony środowiska (wsparcie dla przedsiębiorstw)

5. Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych.

Instytucjami odpowiedzialnymi za wdrażanie poszczególnych priorytetów POIiŚ (instytutami pośredniczącymi) są:

• Ministerstwo Środowiska (priorytety I-V),

• Ministerstwo Infrastruktury (VI-VIII)

• Ministerstwo Gospodarki (IX-X)

• Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (XI)

• Ministerstwo Zdrowia (XII)

• Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (priorytet XIII)

Minister Środowiska pełni rolę Instytucji Pośredniczącej dla 5 Osi Priorytetowych tego Programu.

Ad. I.

Cel:

• Wyposażenie (do końca 2015) aglomeracji >15 tys. RLM w systemy kanalizacji oraz oczyszczanie ścieków zgodnie z wymogami akcesyjnymi nałożonymi na Polskę przez UE

Działanie:

• Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach >15 tys. RLM do wykorzystania jest 2,784 mld EUR z funduszy UE.

Ad. II

Cel:

• Zmniejszenie udziału odpadów komunalnych składowanych

• Rekultywacja terenów zdegradowanych

• Ochrona brzegów morskich

Działania:

• Kompleksowe przedsięwzięcia z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi ze szczególnym uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych

• Przywracanie terenom zdegradowanym wartości przyrodniczych i ochrona brzegów morskich,

Do wykorzystania - 1,216 mld EUR z funduszu UE.

Ad III

Cel:

• Zapewnienie odpowiedniej ilości zasobów wodnych na potrzeby ludności i gospodarki kraju

• Minimalizacja skutków negatywnych zjawisk naturalnych, przeciwdziałanie poważnym awariom,

• Zapewnienie dobrego stanu wód przybrzeżnych

• Wzmocnienie procesów decyzyjnych poprzez zapewnienie wiarygodnych informacji o stanie środowiska.

Działania:

• Retencjonowanie wody i zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego

• Zapobieganie i ograniczanie skutków zagrożeń naturalnych oraz przeciwdziałaniu poważnym awariom

• Monitoring środowiska.

Do wykorzystania 557 mln EUR z funduszu UE

Ad. IV

Cel:

• Ograniczenie negatywnego wpływu istniejącej działalności przemysłowej na środowisko dostosowanie przedsiębiorstw do wymogów prawa wspólnotowego

Działania:

• Wsparcie systemów zarządzania środowiskiem

• Racjonalizacja gospodarowania zasobami i odpadami w przedsiębiorstwach

• Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie wdrażania najlepszych dostępnych technik (BAT)

• Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie gospodarki wodno-ściekowej

• J.w. w zakresie ochrony powietrza

• J.w. prowadzących działalność w zakresie odzysku i unieszkodliwiania odpadów i innych niż komunalne.

Do wykorzystania 200 mln EUR z funduszu UE

Ad V

Cel:

• Ograniczenie degradacji środowiska naturalnego oraz strat jego zasobów i zmniejszenie różnorodności biologicznej.

Działania:

• Wspieranie kompleksowych projektów z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na obszarach chronionych oraz zachowanie różnorodności gatunkowej,

• Zwiększenie drożności korytarzy ekologicznych,

• Opracowanie planów ochrony

• Kształtowanie postaw społecznych sprzyjających ochronie środowiska w tym różnorodności biologicznej .

Do wykorzystania 89,9 mln EUR z funduszu UE

Ad.17. Zrównoważony rozwój w planowaniu przestrzennym

Zgodnie z art. 71.1 Prawa Ochrony Środowiska „Zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska stanowią podstawę do sporządzania i aktualizacji: Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, Strategii Rozwoju Województw, Planów Zagospodarowania Przestrzennego Województw, SUiKZP gmin oraz MPZP.” Planowanie przestrzenne jest więc narzędziem realizacji zrównoważonego rozwoju.

Wymagania stawiane planom zagospodarowania przestrzennego:

• zapewnienie warunków utrzymania równowagi przyrodniczej i racjonalnej gospodarki zasobami (w tym: odpowiednie wykorzystanie powierzchni ziemi i złóż kopalin, ochrona powietrza, wód i gleb przed zanieczyszczeniami, hałasem, wibracjami i polami elektromagnetycznymi);

• ustalenie struktury zagospodarowania terenu pozwalającej na zachowanie lub przywrócenie równowagi przyrodniczej i prawidłowych warunków życia;

• określenie sposobu zagospodarowania obszarów zdegradowanych;

• uwzględnienie ograniczeń wynikających z ustanowienia obszarów objętych formami ochrony przyrody, obszarów ograniczonego użytkowania lub stref przemysłowych;

• minimalizacja zaburzeń powodowanych w środowisku przebiegiem linii komunikacyjnych;

• zakaz lokalizacji zakładów stwarzających zagrożenie dla zdrowia lub życia ludzi w obrębie granic administracyjnych miast i zabudowy wiejskiej.

Problemy urbanizacyjne:

• Podstawowe założenia zrównoważonego rozwoju w urbanistyce sformułowane zostały w Agendzie 21;

• W dokumencie tym zaznaczone iż podstawowym prawem człowieka jest prawo do odpowiednich miejsc zamieszkania;

• W tym celu konieczne jest tworzenie zdrowych gospodarek, środowiska i socjalnie osiedli oraz poprawa środowiska życia i pracy mieszkańców zarówno miast i wsi;

• Konieczny jest zatem rozwój planowania przestrzennego na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym - czyli m.in. opracowanie krajowych planów zagospodarowania.

W środowisku urbanistów powstaje wiele dokumentów planistycznych promujących założenia zrównoważonego rozwoju:

• Karta Machu Picchu (1977):

• Nowa koncepcja planowania przestrzennego,

• Zwraca uwagę na ograniczoność zasobów naturalnych;

• Kongres IUA (Międzynarodowa Unia Architektów) (1981):

• Sformułowano zadania dla architektów i urbanistów w procesie tworzenia nowego środowiska człowieka, w którym panuje ład i wewnętrzna harmonia

• Karta z Torremolinos (1981):

• Komitet Ministrów Rady Europy uchwalił gł. cele zagospodarowania przestrzennego,

• Zapewnienie zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego we wszystkich regionach

• Poprawa jakości życia

• Odpowiednie gospodarowanie zasobami przyrody w ochronie środowiska

• Racjonalne wykorzystywanie terenów.

• Zielona karta w sprawie środowiska miejskiego (Bruksela, 1990):

• Stawia zadania poprawy stanu środowiska w procesie restrukturyzacji i rewaloryzacji miast europejskich;

• Priorytety działań:

• Planowanie - struktura miasta,

• Transport miejski,

• Ochrona i rozbudowa obszarów przyrodniczych w obrębie miast - tzw. „zielone plany”,

• Ochrona dziedzictwa historycznego.

• Biały dokument UE (1995) „Rozwój, konkurencyjność i zatrudnienie”

• Zaleca wdrożenie polityki zrównoważonego rozwoju

• Karta z Aalborga (?) (Dania, 1994):

• Dla zrównoważonych miast i miasteczek promuje:

• Intensywną zabudowę miejską,

• Wdrożenie wielofunkcyjności użytkowania terenów,

• Sprawne systemy transportowe,

• Sprawne systemy energetyczne

• Europejska Karta Obszarów Wiejskich (1996):

• Postanowienia realizacji przyjęte zgodnie z zaleceniami Rady Europy.

• Dokument „The Lisbon Action Plan from Charter Action” (1996):

• Program dla miast i miasteczek poprzez włączenie lokalnych społeczności w tworzenie Agendy 21,

• W Polsce m.in. Warszawa, Gdynia, Gdańsk, Poznań.

• Karta Ateńska (1933?):

• Dokument zawierający postulowane zasady nowoczesnego planowania urbanistycznego.

• Nowa Karta Ateńska (1998) „Karta Miast Europy w XXI w.”:

• Dokument opracowany przez Europejską Radę Utbanistów,

• Planowanie przestrzenne dotyczy promowania konkurencyjności ekonomicznej i zatrudnienia,

• Popierania spójności gospodarczej i społecznej,

• Wspieranie zrównoważonego rozwoju,

• Podnoszenia jakości życia.

• Nowa Karta Ateńska (Lizbona, 2003) „Wizja Miast XXI w.”:

• Dokument opracowany przez Europejską Radę Urbanistów,

• Wizja przyszłości miast europejskich:

• Zachowują bogactwo i zrównoważenie kulturowe wynikające z ich długiej historii,

• Umiejętnie łączą teraźniejszość i przyszłość z przeszłością,

• Są powiązane w sieci o wielorakim znaczeniu i funkcji,

• Są twórcze i konkurencyjne, ale jednocześnie są zdolne do współpracy i wzajemnie się uzupełniają,

• Przyczyniają się w decydującym stopniu do dobrobytu i wygodnego życia ich mieszkańców,

• Łączą harmonijne środowisko zurbanizowane ze środowiskiem przyrodniczym.

• Adresowane głównie do urbanistów oraz uczestników prac planistycznych w Europie.

Konferencje urbanistyczne:

1. Konferencja CEMAT (Oslo, 1994) „Strategia zrównoważonego wzorca rozwoju miejskich obszarów w Eurpie”:

• Określiła problemy środowiskowe drugiej generacji

• Od problemów środowiskowych wywołanych produkcją do problemów środowiskowych związanych z konsumpcją

• Od emisji o skoncentrowanych źródłach do emisji z wielu rozproszonych źródeł (np. transport)

• Od percepcji szkód jako problemów lokalnych do rosnącej świadomości o globalnych i międzynarodowych skutkach (np. kumulacji gazów w atmosferze).

2. Światowa Konferencja ONZ Habitat I (Vancouver, 1976):

• Zajmowała się głównie rolą centralnego sterowania i udziałem narodów w planowaniu.

3. Światowa Konferencja ONZ Habitat II „Szczyt Miast” (Istambuł, 1996):

• Poświęcona zagadnieniom zrównoważonego rozwoju miast, a w szczególności roli mieszkańców miast i działań na poziomie lokalnym:

• Rozeznanie(?) praw człowieka do mieszkania i zdrowego środowiska,

• Wykształcenie międzynarodowych prawnych struktur do zapobiegania patologiom obszarów zurbanizowanych (ochrona środowiska, bezpieczeństwo publiczne),

• Międzynarodowa współpraca w dziedzinie pomocy krajom rozwijającym się,

• Międzynarodowa współpraca w dziedzinie wykształcenia struktur i mechanizmów prawnych ograniczających niekontrolowany przepływ kapitału i tendencje do osiągania zysków kosztem zrównoważonego rozwoju środowiska,

• Tematem przewodnim były warunki życia ludzi w miastach zagrożonych:

• Zanieczyszczeniem środowiska,

• Nędzą, bezrobociem,

• Patologią więzi społecznych.

• Rozważania nad kwestią:

• Przeludnienia miast,

• Rozsądnych granic rozwoju osiedli w przyszłości,

• Stopień degradacji środowiska,

• Warunki życia ludności w wielkich aglomeracjach.

• Uznano, że powszechna urbanizacja to jedyny sposób w jaki świat może przeżyć eksplozję demograficzną,

• Obszary miejskie oferują dłuższe życie,

• Łatwiej w nich znieść biedę,

• Miasta w krajach rozwijających się dostarcza podstawowych usług taniej i lepiej niż osiedle wiejskie.

• Wg szacunków ONZ (1996) 22 miasta na świecie zasługują na miano „megalopolis” (licząc > 8 mln mieszkańców),

• Do 2015 r. liczba wielkich miast podwoi się, zamieszkiwać je będzie prawie 5 mld ludzi (czyli połowa populacji świata),

• Nie przewiduje się powstawania megalopolis w Europie.

Polski raport przygotowany na Habitat II wskazywał konieczność podejmowania następujących działań:

• Poprawy warunków mieszkaniowych,

• Powstrzymywanie tempa dekapitalizacji zasobów mieszkaniowych,

• Poprawy stanu środowiska miejskiego,

• Racjonalizacji struktury zagospodarowania przestrzennego osiedli,

• Poprawy systemów infrastruktury komunalnej i transportowej w dużych miastach.

Ad.18. Systemy zarządzania środowiskowego

• SZŚ mogą być stosowane we wszystkich organizacjach,

• Zaangażowanych w proces swoich osiągnięć w minimalizacji oddziaływań na środowisko poprzez ustanowienie i utrzymanie udokumentowanego systemu zarządzania środowiskiem,

• Przedsiębiorstwa muszą zadeklarować zobowiązanie ciągłej poprawy osiągnięć w oddziaływanie na środowisko,

• Oraz przestrzeganie wymagań prawnych i przepisów dotyczących oś.

• SZŚ daje niezbędne ramy i struktury, wg których organizacja może:

• W sposób systematyczny stosować politykę środowiskową,

• Poprzez określenia zagrożeń dla środowiska, ich minimalizacji i zarządzania nimi.

• Zakłady są poddawane certyfikacji i okresowym audytom,

• SZŚ są spójne z innymi systemami zarządzania - np. jakością, zdrowiem pracownika i jego bezpieczeństwem.

• Istotą SZŚ jest stosowanie zasady opartej na punktach:

1. Polityka środowiska

2. Planowanie

3. Wdrażanie i funkcjonowanie

4. Sprawdzanie i działanie korygujące

5. Ciągła poprawa.

• Podstawowym założeniem SZŚ jest zasada ciągłej poprawy, opartej na cyklu (pętli) Deminga - zwanej cyklem PDCA (Plan-Dot-Check-Act) - Zaplanuj - wykonaj - sprawdź - zastosuj.

ISO 14000 - cel opracowania norm ISO serii 14000 => zdefiniowanie podstawowych wymagań w odniesieniu do systemu zarządzania środowiskowego; instrument wspomagający świadome oddziaływanie ekologiczne przedsiębiorstwa z korzyścią dla środowiska.

Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego w zgodności z wymaganiami tych norm pozwala:

• metodycznie oceniać wpływy działalności swojego przedsiębiorstwa na środowisko naturalne;

• podejmować skuteczne działania w celu minimalizowania negatywnych oddziaływań na środowisko;

• kontrolować efekty swojej działalności w stosunku do otoczenia.

Podstawowe wymagania określone w normie ISO 14000 dotyczą:

• rozwoju polityki środowiskowej;

• identyfikacji aspektów środowiskowych i ocena towarzyszących im wpływów na środowisko;

• identyfikacji i przestrzegania odpowiednich wymagań legislacyjnych/prawnych;

• rozwoju i utrzymania realizacji zadań środowiskowych;

• wdrażania udokumentowanego systemu, łącznie z elementami szkoleń i kontrolą działania;

• monitorowania i pomiarów działań operacyjnych;

• środowiskowego audytu wewnętrznego;

• przeglądu zarządzania systemem w celu zapewnienia ciągłości jego efektywnego oddziaływania.

Do głównych pozycji rodziny norm ISO 14000 należą:

• Norma ISO 14001- określająca wymagania umożliwiające sformułowanie polityki i celów z uwzględnieniem wymogów prawnych i informacji o aspektach środowiskowych;

• Norma ISO 14004 zawierająca informacje przydatne w procesie wdrażania systemu.

• Norma ISO 19011- zawierające wymagania dotyczące zasad postępowania przy audytowaniu systemu zarządzania środowiskowego.

• Norma ISO 14001 ustanowiona w roku 1996 odgrywa na polu zarządzania środowiskowego podobną rolę jak normy ISO serii 9000 dla zarządzania Jakością.

Normy ISO serii 14000 podobnie jak normy ISO serii 9000 są instrumentami dobrowolnymi dostarczającymi praktyczne i realne rozwiązania problemów środowiskowych oraz stanowiącym skuteczne i proste narzędzie ciągłej poprawy i doskonalenie systemu organizacyjnego przedsiębiorstwa.

Seria norm ISO 14000 opracowana przez Międzynarodową Organizację Standaryzacji ISO (International Organization of Standarization), dotyczy zarządzania środowiskiem zarówno w odniesieniu do produktu (usługi) jak i działalności przedsiębiorstwa. System zarządzający środowiskiem certyfikowany jest wyłącznie wg normy ISO 14001.

EMAS System Ekozarządzania i Audytu (ang. Eco Management and Audit Scheme) jest unijnym instrumentem wprowadzonym w życie rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady, mającym na celu zachęcenie różnych organizacji (przedsiębiorstw, zakładów, instytucji) do ciągłego doskonalenia efektów działalności środowiskowej koncentrującego się na:

• identyfikowaniu obszarów, dla których należy opracować, poprawić i podnieść skuteczność systemu zarządzania środowiskowego;

• systematycznym poszukiwaniu możliwości praktycznego ograniczenia oddziaływania na środowisko i przyjmowaniu nowych celów w zakresie ochrony środowiska;

• systematycznym identyfikowaniu i eliminowaniu niezgodności z wewnętrznymi i zewnętrznymi wymaganiami;

• systematycznym identyfikowaniu aspektów środowiskowych wymagających nadzoru lub poprawy;

• szkoleniu personelu, w celu zwiększenia efektywności podejmowanych działań środowiskowych;

• porównywaniu się z innymi firmami czy instytucjami działającymi w tej samej branży.

EMAS jest czymś w rodzaju posiadania znaku firmowego, określającego dążenie organizacji do doskonałości. Zasadniczym założeniem systemu EMAS jest dostrzeżenie i wyróżnienie tych organizacji, które dobrowolnie wychodzą poza zakres podstawowych wymogów określonych przepisami prawa i w sposób stały dążą do osiągania jak najlepszych wyników prowadzonych działań prośrodowiskowych. Tak więc, przystąpienie do systemu EMAS stanowi wejście do „elitarnego klubu” tych organizacji, które traktują aspekty środowiskowe na równi z innymi elementami prowadzonej działalności, oraz w sposób ciągły dążą do poprawy i minimalizacji swojego oddziaływania na środowisko.

Organizacja, która chce zarejestrować się w systemie EMAS musi wdrożyć system zarządzania środowiskowego zgodnie z wymaganiami normy ISO 14001, opublikować deklarację środowiskową zweryfikowaną przez niezależnego, akredytowanego weryfikatora środowiskowego, aktywnie włączyć pracowników w proces zarządzania środowiskowego oraz postępować zgodnie z prawem.

CZYSTA PRODUKCJA - cel => zaspokojenie naszego zapotrzebowania na produkty wytwarzane w równowadze ze środowiskiem, tj. z użyciem odnawialnych, nieszkodliwych materiałów i źródeł energii, przy jednoczesnej ochronie różnorodności biologicznej. Systemy Czystej Produkcji nie są linearne lecz zamknięte, cykliczne, dzięki czemu zużywają mniej materiałów, wody i energii. Strategia Czystej Produkcji kwestionuje wręcz samą potrzebę istnienia wielu produktów i poszukuje innych metod zaspokajania bądź redukcji potrzeb. Czysta Produkcja stosuje Zasadę Ostrożności - nowe, holistyczne i zintegrowane podejście do zagadnień środowiska nakierowane na produkt. Podejście to uznaje, że większość naszych problemów ekologicznych - np. globalne ocieplenie, skażenie toksycznymi związkami, czy spadek różnorodności biologicznej - są spowodowane przez sposób i tempo w jakim produkujemy i konsumujemy zasoby. Podejście to docenia również potrzebę współudziału ogółu społeczeństwa w podejmowaniu politycznych i ekonomicznych decyzji.

Cztery elementy Czystej Produkcji

1. Zasada Ostrożności

Podejście to postuluje konieczność udowodnienia przez potencjalnego truciciela, że jego działalność, bądź produkty nie przyniosą szkody dla środowiska, przerzucając ciężar dowodu na producenta, a nie na lokalne społeczności, które miały by dowieść zaistniałej już szkody. Podejście to odrzuca stosowanie ilościowo wyliczanego stopnia ryzyka jako jedynego czynnika przy podejmowaniu decyzji o użyciu jakiejś substancji chemicznej, bądź wprowadzeniu nowej technologii. Nie ignoruje ono nauki, zauważa jednak, że skoro produkcja przemysłowa ma również ogromne wpływy społeczne oprócz naukowców również inni ludzie powinni mieć wpływ na te decyzje.

2. Podejście Zapobiegawcze

Zapobieganie szkodom dla środowiska jest tańsze i skuteczniejsze niż próby „uleczenia” tegoż środowiska po jego zniszczeniu. Zapobieganie wymaga pójścia „pod prąd” procesu produkcji, aby usunąć źródło, przyczynę problemów, zamiast prób kontrolowania rezultatów czyli szkód. Zapobieganie zanieczyszczeniom powinno zastąpić kontrolę zanieczyszczeń. Przykładowo zapobieganie wymaga zmian w procesie produkcji, pozwalających powstrzymać ogromny strumień odpadów, podczas gdy brak „zapobiegawczego podejścia” rodzi coraz bardziej wyrafinowane modele spalarni. Podobnie, wzrost energooszczędności powinien wyprzeć współczesne domaganie się nowych kopalnych źródeł energii.

3. Demokratyczna kontrola

Czysta Produkcja wciąga wszystkich dotkniętych przez działalność przemysłową, a więc pracowników, konsumentów i społeczności lokalne. Dostęp do informacji i zaangażowanie w podejmowaniu decyzji wspiera demokratyczną kontrolę. Jako minimum, społeczności lokalne muszą mieć dostęp do informacji o emisjach przemysłowych i do rejestrów zanieczyszczeń, do planów redukcji toksycznych substancji w toku produkcji jak również do danych o składzie produktów.

4. Zintegrowane i Holistyczne Podejście

Społeczeństwo musi przyjąć zintegrowane podejście do spraw użycia zasobów naturalnych i konsumpcji. Współczesny, ignorujący wzajemne powiązania i zależności sposób produkcji umożliwia przemieszczanie się zanieczyszczeń pomiędzy powietrzem, wodą i glebą. Redukcja emisji zanieczyszczeń towarzyszących produkcji nie prowadzi samoistnie do zmniejszenia szkodliwości samego produktu. Ryzyko to można zmniejszyć przez uwzględnianie całego cyklu życia produktu, zwracania uwagi na użyte materiały, przepływ wody i energii, oraz wpływ ekonomiczny przestawienia się na Czystą Produkcję. Analiza Cyklu Życia to jedno z narzędzi w utrzymywaniu holistycznego, całościowego podejścia.

Kryteria Czystej Produkcji

Produkty powstałe w systemie Czystej Produkcji muszą być:

• nietoksyczne;

• energooszczędne;

• wyprodukowane przy użyciu odnawialnych materiałów, które są na bieżąco uzupełniane w sposób zachowujący żywotność ekosystemu i społeczności, z której pochodzą bądź wytworzone z materiałów nieodnawialnych, lecz pochodzących z odzysku i możliwych do utylizacji w sposób nietoksyczny i energooszczędny;

• trwałe i nadające się do wielokrotnego użytku;

• łatwe w demontażu, naprawie bądź przebudowie;

• opakowane w sposób minimalny i właściwy dla danego produktu, z użyciem materiałów z odzysku lub możliwych do recyclingu lub ponownego użycia.

Poza tym powinny:

• zachowywać różnorodność w naturze i bogactwo kulturowe

• nie powodować skażeń w ciągu całego cyklu życiowego produktu

• wspierać możliwość zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń

Cykl życia produktu zawiera:

• fazę projektowania produktu, bądź technologii

• wybór surowców i fazę produkcji

• fazę końcowej obróbki i montażu

• fazę użytkowania przez konsumenta

• fazę zagospodarowania pozostałości produktu po zakończeniu jego użytkowania

Stopniowe wprowadzenie czystej produkcji obejmuje osiem następujących etapów:

1. Rozpoznanie niebezpiecznych substancji celem ich wyeliminowania, zgodnie z „zasadą ostrożności”.

2. Podjęcie analiz przepływu substancji chemicznych/materiałów.

3. Ustalenie i wprowadzenie w życie harmonogramu stopniowej rezygnacji z używania w procesie produkcyjnym niebezpiecznych substancji, jak również związanych z tym zmian w technologii zagospodarowania odpadów.

4. Wprowadzenie w życie istniejące i rozpoczęcie badania nad nowymi procesami i produktami zmierzające ku czystej produkcji.

5. Dostarczanie wsparcia technicznego i finansowego oraz szkolenia.

6. Aktywnie rozpowszechniane informacje dla społeczeństwa i zapewnienie jemu udziałów w podejmowaniu decyzji.

7. Wspieranie procesu eliminacji szkodliwych substancji za pomocą bodżców ekonomicznych i regulacji prawnych.

8. Wspieranie procesu przestawiania się na czystą produkcję przez planowanie społeczne, z udziałem społeczności lokalnych i pracowników zakładów przemysłowych dotkniętych tym przestawieniem.

Typy strategii projektowania przedmiotów jakie da się z grubsza wyróżnić, to:

• Projekt nastawiony na redukcję konsumpcji zasobów Jego zadanie to ograniczenie zużycia materiałów - faworyzuje on materiały z odzysku lub materiały odnawialne.

• Projekt nastawiony na przedłużenie użytecznego trwania produktów Dba on o trwałość materiałów , o użycie łatwo zastępowalnych komponentów , promujący długotrwałe użytkowanie i modernizację produktów.

• Projekt nastawiony na recycling Promuje materiały nadające się do ponownego zastosowania - przez recycling , regenerację lub wielokrotne użycie - unikając materiałów niebezpiecznych i materiałów wieloskładnikowych.

• Projekt nastawiony na demontaż produktu na czynniki pierwotne Jego intencją jest ułatwienie rozbiórki złożonych produktów na proste komponenty, co ma zachęcać do przetwarzania materiałów i ponownego użycia komponentów.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ I TROSKA

Przykładem dobrowolnego zobowiązania się szeroko pojętej branży chemicznej, tj. wytwórców, dystrybutorów, kooperantów do permanentnej poprawy swojej działalności w obszarach:

• ochrony środowiska,

• ochrony zdrowia,

• bezpieczeństwa procesowego

jest realizacja założeń światowego, branżowego Programu Proekologicznego „Odpowiedzialność i Troska” (Responsible Care). Ten prośrodowiskowy program został zainicjowany w latach osiemdziesiątych w Kanadzie, a dzisiaj swym zasięgiem obejmuje 46 krajów na świecie. W Europie centralnym ośrodkiem jego promocji i koordynacji jest Europejska Rada Przemysłu Chemicznego CEFIC z siedzibą w Brukseli. W Polsce bezpośredni nadzór nad jego realizacją pełni Polska Izba Przemysłu Chemicznego - Związek Pracodawców, która promocję, wytyczanie kierunków działania oraz nadzór merytoryczny powierzyła Kapitule Programu „Odpowiedzialność i Troska”, w skład której wchodzą przedstawiciele m.in. Ministerstwa Środowiska i Ministerstwa Gospodarki. Za koordynację wszelkich działań wykonawczych odpowiada Sekretariat Programu, obecnie powierzony Spółce „Chemeko” we Włocławku.

Program „Odpowiedzialność i Troska” ma wymiar publiczny, a realizujące je przedsiębiorstwa zobowiązane są do prowadzenia stałego dialogu ze swoimi klientami, dostawcami, kooperantami oraz ze społecznością lokalną. Ciągła poprawa jest miarą uniwersalności programu, nie stawia się bowiem przed jego realizatorami wstępnych warunków do spełnienia określonych wymogów. Istnieć musi natomiast publiczna deklaracja ciągłej poprawy oraz demonstrowanie jej rezultatów.

Przedsiębiorstwa, które wdrażają wytyczne programu i prowadzą swoją działalności zgodnie z wymogami zapewniającymi bezpieczeństwo i zdrowie ludności oraz przyjazny stan środowiska naturalnego zobowiązują się do:

• Przyjęcia świadomej odpowiedzialności za bezpieczeństwo ludzi i stan środowiska w sposób całkowicie dobrowolny, nie wymuszony przez normy i przepisy prawne.

• Uznania w pierwszej kolejności: aktywności osobowej ludzi, przemyślanych zmian organizacyjnych i umiejętnego zarządzania, za czynniki zasadnicze w osiągnięciu dostrzegalnej zmiany w podejściu do spraw bezpieczeństwa i ochrony środowiska.

• Uznania za priorytet poszukiwania środków i ich przeznaczenia na stopniową modernizację zakładu prowadzącą do oszczędności energii, zmniejszenia produkcji odpadów, ścieków, emisji zanieczyszczeń do powietrza.

• Wzajemnego powiązania zakładów i społeczności lokalnej w kierunku wypracowania systemu współpracy i współodpowiedzialności za bezpieczeństwo i właściwy stan środowiska.

• Propagowania Programu „Odpowiedzialność i Troska” oraz zasad wiodących wśród jednostek produkcyjnych nie zrzeszonych w Polskiej Izbie Przemysłu Chemicznego, a także na zewnątrz w pozostałych krajach Europy Środkowej i Wschodniej.

W obecnie lansowanym modelu struktura zintegrowanego systemu zarządzania w zakresie „Responsible Care” jest bardzo podobna do ogólnej struktury zarządzania w przedsiębiorstwie i opiera się na uproszczonej pętli Deminga.

Proces zaczyna się od podjęcia, na najwyższym poziomie zarządzania, decyzji o realizacji programu. Następnie dokonuje się analizy słabych i mocnych stron już istniejących w zakładzie oraz ewidencjonuje się elementy związane ze zdrowiem, środowiskiem i bezpieczeństwem. Następnym etapem jest zdefiniowanie kierunków działania i celów do osiągnięcia, określenie struktury organizacyjnej i podziału odpowiedzialności oraz wymagań potrzebnych do osiągnięcia nakreślonych kierunków działania. Po ustaleniu hierarchii ważności, wybiera się kolejność działań i je realizuje. Ze względu na dużą spójność przy realizacji celów i procedur postępowania przy wdrażaniu i realizacji zarówno normy ISO 14000, ISO 18000 jak i Programu „Odpowiedzialność i Troska”, programy te wzajemnie się uzupełniają, pozwalając na uzyskanie wymiernych efektów w zakresie ochrony środowiska, zdrowia, bezpieczeństwa technicznego, dystrybucji i „oceny życia produktu”. W ostatnim etapie następuje sprawdzenie i weryfikacja efektów oraz skutków podjętych działań - przedsiębiorstwo poddawane jest audytowi, którego pozytywny wynik pozwala na przyznanie przedsiębiorstwu Certyfikatu Realizatora Programu „Odpowiedzialność i Troska”.

Ad.19. Ocena oddziaływania na środowisko

(OOŚ) (ang. environmental impact assessment) jest jednym z podstawowych instrumentów prawnych ochrony środowiska. Wywodzi się z amerykańskiej ustawy o państwowej polityce wobec środowiska (NEPA - National Environmental Policy Act).

W Polskim prawie ocena ma umocowanie w ustawie Prawo ochrony środowiska (poś), która wprowadza procedurę admistracyjną: postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko (postępowanie OOŚ). Postępowanie to wszczyna się dla przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko lub obszar Natura 2000 (art. 51 poś).

Celem oceny oddziaływania na środowisko jest dostarczenie podmiotom podejmującym decyzje w określonej sprawie (organom uchwałodawczym, w sytuacji przyjmowanie miejscowych planów zagospodarowanie przestrzennego, organom administracyjnym, w sytuacji wydawania decyzji - pozwolenia na budowę) niezbędnych informacji w zakresie skutków danych działań dla środowiska.

Listę przedsięwzięć „mogących znacząco oddziaływać na środowisko” zawiera „Rozporządzenie (...) w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko”. Nie ma ustalonej listy przedsięwzięć mogących oddziaływać na obszar Natura 2000 - w tym przypadku procedurę OOŚ wszczyna się zawsze, gdy zachodzi podejrzenie, że przedsięwzięcie może na obszar Natura 2000 oddziaływać.

W ramach postępowania może być wymagane sporządzenie raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko: dla części „dużych” przedsięwzięć obligatoryjnie, dla innych - w drodze decyzji administracyjnej. Postępowanie OOŚ kończy wydane przez prowadzący je organ decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia.

Przeprowadzenie postępowania OOŚ wymagają także przedsięwzięcia mogące mieć oddziaływanie transgraniczne (art. 58 i 59 poś).

Postępowanie OOŚ prowadzi się także - wg odmiennej procedury niż dla przedsięwzięć - w stosunku do koncepcji zagospodarowania kraju, projektów zagospodarowania przestrzennego, strategii rozwoju regionalnego, szeregu projektów innych strategii, planów, programów i polityk (art. 40 poś).

W dniu 15 listopada weszła w życie ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227 z 7.11.2008) Zgodnie z art. 174 tej ustawy wchodzi ona w życie z dniem 15 listopada z wyjątkiem art. 121 i 123 ust. 1, które wchodzą w życie z dniem ogłoszenia.

Ad.20. Ekologiczna ocena cyklu życia

Ekologiczna Ocena Cyklu Życia (LCA) jest nową techniką zarządzania środowiskowego, szacującą potencjalne oddziaływanie na środowisko. Nazwa ta została wprowadzona na konferencji w Vermont w roku 1990. Stwierdzono wówczas, iż dla każdego produktu poddanego analizie konieczne jest ilościowe określenie materiałów i energii zużytych podczas produkcji, eksploatacji, końcowego zagospodarowania, jak i ocena oddziaływania na środowisko. Innymi określeniami tego typu ocen jest m.in. ekobilans (Niemcy, Francja), analiza „od kołyski do grobu”, czy analiza profilu ekologicznego. W Polsce można napotkać głosy za stosowaniem określenia środowiskowa ocena cyklu istnienia, argumentujące, że badania te odnoszą się do przedmiotów nieożywionych, które nie posiadają „życia” w pełnym tego słowa znaczeniu. Jednym z głównych założeń techniki LCA jest dążenie do wykazania wszystkich czynników, mających potencjalny wpływ na środowisko i związanych z danym produktem. Określenie produkt może oznaczać zarówno dany wyrób, cały proces produkcji lub użytkowania wyrobu, jak i usługę. Ocena uwzględnia wydobycie i przetwórstwo surowców mineralnych, proces produkcji wyrobu, dystrybucję, użytkowanie, wtórne wykorzystanie, recykling oraz końcowe zagospodarowanie i transport

LCA stanowi bardzo wszechstronne narzędzie i posiada szeroki zakres zastosowań. Nie jest jednak idealne i, jak większość metod, posiada również pewne ograniczenia. Zanim podejmie się decyzje o jego wykorzystaniu, warto poznać jego specyfikę.

Najważniejsze mocne strony LCA to przede wszystkim:

• elastyczność - możliwość dopasowania do analizowanego konkretnego produktu (wyrób, proces technologiczny, usługa),

• kompleksowość - analiza może obejmować cały cykl życia wyrobu „od kołyski do kolebki”, jak również tylko pojedynczy etap istnienia wyrobu np. etap końcowego zagospodarowania,

• szerokie spektrum zastosowań - zarówno do projektowania wyrobów, jak
  i udoskonalania już istniejących, w znakowaniu środowiskowym,

• włączenie oceny wpływu na środowisko - LCA umożliwia pełną ocenę wpływu produktu na środowisko,

• możliwość łączenia z innymi narzędziami (MFA, SFA, LCC),

• wynikiem badania LCA jest konkretna liczba,

• interdyscyplinarność - LCA łączy wiedzę przyrodniczą z wiedzą humanistyczną.

Analiza Oceny Cyklu Życia wyrobów posiada szeroki zakres zastosowań, dzięki czemu jest ona chętnie wykorzystywana w wielu krajach Europy Zachodniej. Niewątpliwie LCA jest narzędziem wspomagania decyzji w przemyśle, organizacjach rządowych i pozarządowych. Może służyć do tworzenia strategii w zakresie logistyki wyrobów i ich opakowań, czy na przykład do projektowania wyrobów lub procesów. Wyniki badań LCA można uwzględniać przy modernizacji lub optymalizacji istniejących przedsięwzięć i przy tworzeniu nowych, bardziej przyjaznych środowisku inwestycji. Niemniej jednym z najważniejszych zastosowań analizy LCA jest możliwość identyfikacji oraz oceny oddziaływania na środowisko konkretnego wyrobu lub procesu technologicznego w całym cyklu życia, bądź też w poszczególnych jego etapach: wydobycia surowców, produkcji wyrobu, użytkowania oraz końcowego zagospodarowania. Dzięki kompleksowej analizie aspektów środowiskowych i wskazaniu miejsc generujących największe zagrożenie można ustalać sposoby minimalizowania wpływu produktu lub procesu na środowisko, na przykład poprzez doskonalenie technologii w tej fazie życia produktu czy procesu, który jest najbardziej uciążliwy dla środowiska. LCA pozwala także na porównanie alternatywnych produktów i technologii wytwarzania i wskazanie, które z nich są bardziej czyste ekologicznie. Pozytywny wynik takiego porównania może być dodatkowym atutem w strategii marketingowej i decydować o ekologicznej konkurencyjności produktu lub usługi. W oparciu o wyniki badań LCA można efektywnie rozporządzać surowcami naturalnymi redukując optymalnie ich konsumpcję przy zachowaniu wystarczającej podaży dóbr i usług. Bardzo ważny jest związek LCA ze znakowaniem ekologicznym. Przykładem mogą tu być tzw. deklaracje środowiskowe III typu, ukazujące w sposób ilościowy wielkość oddziaływania na środowisko wyrobów. Ponadto wprowadzenie w połowie lat 90. XX wieku i opisanie techniki LCA przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną w grupę norm ISO serii 14040x może sprawić, że stanie się ona najistotniejszym narzędziem ułatwiającym uzyskanie certyfikatu zgodności produkcji, produktu, czy usługi z wymaganiami normy ISO 14001.

Wśród słabych stron tej techniki można wymienić to, że badania LCA:

• są obarczone pewną subiektywnością,

• mogą być kosztowne i czasochłonne,

• są złożone i wymagają specjalistycznej wiedzy oraz doświadczenia,

• nie ujmują efektów lokalnych.

Ad.21. Instrumenty ochrony środowiska

Instrumenty administracyjno-prawne - instrumenty oddziaływania bezpośredniego.

Instrumenty ekonomiczne - instrumenty oddziaływania pośredniego, realizujące zasadę „zanieczyszczający płaci”.

Instrumenty oddziaływania bezpośredniego:

• Decyzja administracyjno-prawna - może przybrać nazwę pozwolenia, zezwolenia, koncesji itp. Jak się podkreśla, mechanizmy podejmowania takich decyzji niejednokrotnie odbiegają od ogólnego, generalnego modelu postępowania administracyjnego. Chodzi tutaj o szerszy udział społeczeństwa (chociażby poprzez udział organizacji ekologicznych), liczne przykłady współdziałania organów publiczno-prawnych przy wydawaniu decyzji, poprzedzenie wydania decyzji ocenami specjalistów (oceny oddziaływania na środowisko).
  Również wskazuje się na ograniczenie zasady trwałości ostatecznej decyzji administracyjno-prawnej, a to za sprawą licznych rozwiązań, które pozwalają na zmianę lub uchylenie decyzji z wyłączeniem ogólnych zasad kodeksu postępowania administracyjnego

• Standardy jakości środowiska - polegają na określeniu jakości jego poszczególnych zasobów. Mają one postać norm technicznych i wyrażają dopuszczalne stężenia poszczególnych substancji lub energii w środowisku. Tak wyznaczone poziomy (standardy) środowiska podlegają kontroli przez wyspecjalizowane służby, które są zobowiązane do podejmowania działań zmierzających do zachowania lub przywracania naruszonych poziomów. Działania te ściśle wiążą się z instytucjami dopuszczalnych poziomów emisji i immisji.

• Dopuszczalne poziomy emisji i immisji tworzą najistotniejszą grupę instrumentów bezpośredniej ochrony środowiska. Określają one maksymalne dozwolone ilości wprowadzanych do środowiska zanieczyszczeń. Mają one zróżnicowany charakter i mogą dotyczyć zarówno wszystkich potencjalnych emitentów zanieczyszczeń, jak i przybierać postać standardów branżowych (dotyczących określonych gałęzi przemysłu). Ilości wprowadzanych do środowiska zanieczyszczeń mogą spotkać się z ograniczeniami w ujęciu dobowym, rocznym lub w ujęciu innych okresów czasowych, z dodatkowym podziałem na zanieczyszczenia poszczególnych komponentów środowiska (powietrze, ziemia, woda). Ponadto spotykane są zarówno standardy regionalne, jak i właściwe dla całego kraju. Daję się również zaobserwować tendencję do tworzenia standardów międzynarodowych, czego najlepszym dowodem są normy przyjmowane na poziomie Unii Europejskiej dla krajów członkowskich.

• Normy produktowe - normy techniczne, które określają najczęściej dopuszczalne stężenia określonych substancji uznawanych jako szkodliwe dla środowiska w danych produktach. Jako przykład można wskazać, iż zgodnie z artykułem 7 ustawy z 20 stycznia 2005 roku o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji materiały, przedmioty wyposażenia i części pojazdów nie mogą zawierać ołowiu, rtęci, kadmu i sześciowartościowego chromu. Jest to wierne odzwierciedlenie wymogów zawartych w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2000/53/WE w sprawie pojazdów wycofanych z eksploatacji.

• Oceny oddziaływania na środowisko - celem oceny oddziaływania na środowisko jest dostarczenie podmiotom podejmującym decyzje w określonej sprawie (organom uchwałodawczym, w sytuacji przyjmowanie miejscowych planów zagospodarowanie przestrzennego, organom administracyjnym, w sytuacji wydawania decyzji - pozwolenia na budowę) niezbędnych informacji w zakresie skutków danych działań dla środowiska.
  Obecnie panuje powszechne przekonanie, iż efektywny system ocen oddziaływania na środowisko wymaga nie tylko wykonywania ocen w odniesieniu do konkretnych przedsięwzięć inwestycyjnych, ale też i w odniesieniu do poprzedzających je planów, programów i tym podobnych dokumentów strategicznych.

Pośrednie instrumenty ochrony środowiska:

• Opłaty za korzystanie ze środowiska - zapłata za korzystanie ze środowiska, za jego zanieczyszczanie i zmianę ponoszona przez korzystających pomimo działań zgodnych z prawem. Obciążają koszty produkcji; opłaty za wprowadzanie zanieczyszczeń do środowiska; „pozwolenie” na korzystanie ze środowiska.

• Kary ekologiczne - kary pieniężne dla wszystkich ponadnormatywnych emisji zanieczyszczeń, z dochodu po opodatkowaniu.

• Podatki ekologiczne i depozyty ekologiczne - doliczanie narzutu do produktów uciążliwych dla środowiska lub niebezpiecznych (podlegające zwrotowi) w celu stosowania czystych technologii, ograniczenia użycia produktów uciążliwych ekologicznie, wspierania zastępników i ponownego użycia.

• Subwencje - są płatnościami, dopłatami, ulgami i zniżkami, które mają skłaniać podmioty korzystające ze środowiska do podjęcia działań przyjaznych dla jego zasobów (np. instalowanie urządzeń do redukcji zanieczyszczeń); pomoc finansowa udzielana przez państwo przedsiębiorstwom, instytucjom albo osobom fizycznym. Zaliczamy tu:

• bezzwrotne dotacje,

• dotacje warunkowo zwrotne,

• kredyty na preferencyjnych (niekomercyjnych) warunkach,

• ulgi podatkowe,

• odpisy amortyzacyjne z tytułu inwestycji na rzecz ochrony środowiska

• Umowy - porozumienia dobrowolne - polegają na zawieraniu pomiędzy władzami publicznymi a zainteresowanym sektorem przemysłowym kontraktów, w których określony zostaje wspólny cel środowiskowy. Jeżeli niewykonywanie umowy lub nawet jej przestrzeganie nie powoduje osiągnięcia założonych priorytetów, władze publiczne wprowadzają instrumenty oddziaływania bezpośredniego. Wśród umów wyróżnia się również umowy zawierane pomiędzy przedsiębiorcami prowadzącymi działalność gospodarczą, która może naruszać zasoby środowiskowe, a podmiotami, mający z tego powodu ograniczoną możliwość korzystania z tychże zasobów, lub też skutki prowadzenia tejże działalności gospodarczej powodują szkody po stronie tych drugich podmiotów.

• Uprawnienia zbywalne określane są również jako pozwolenia, certyfikaty emisyjne, uprawnienia, kredyty redukcji emisji. Stanowią one przedmiot obrotu na rynku pozwoleń na emisję. Ich posiadacz może nie skorzystać z prawa wyemitowania określonej ilości zanieczyszczeń, ale odsprzedać to prawo innemu podmiotowi. Pozwolenia mogą być dalej sprzedawane i nabywane na rynku praw emisji. Motywem zawierania transakcji jest osiąganie przez ich uczestników korzyści, które sprowadzają się do wyboru najtańszego sposobu dostosowania do wymagań przepisów regulujących jakość środowiska. Uprawnienia odpowiadają określonej dopuszczalnej wielkości emisji i mogą być przedmiotem handlu.

Instrumenty ochrony środowiska:

• OOŚ

• LCA

• Dyrektywa IPPC

2

---