TRADYCJE ANTYCZNE I BIBLIJNE BIBLIA Autor: Małgorzata Grzelewska Materiały częściowo brane od Flere Za wszelkie usterki autor nie odpowiada

TRADYCJE ANTYCZNE I BIBLIJNE

ks. prof. dr hab. Marek Starowieyski

WYKŁAD 1.

19.02.2008

1. BIBLIA (nazwa)

• l.mn.od bibljon (księga)=> Byblon (miasto fenickie)

• Świderkówna- księgi, księgozbiór. Zbiór utworów starego i nowego testamentu.

• Zawiera wszystkie gatunki literackie:

-poemat
-dialog filozoficzny
-aforyzm
-pieśń
-hymn
-psalm
-przypowieść
-list

• łac. testament=> hebr. Berit (przymierze- układ wiążący dla dwóch stron)

2. 
   PISMO ŚWIĘTE

• Biblie katolickie

• Biblie niekatolickie

3. STARY TESTAMENT

• Pięcioksiąg Mojżesza - Tora

• Księgi historyczne

• Księgi dydaktyczno-poetyckie

• Księgi prorockie

4. ŻYDOWSKIE PISMO ŚWIĘTE:

• PRAWO-TORA

• PROROCY

1. Te księgi, które my nazywamy historycznymi

2. Prorocy drudzy

• Pisma

• Księgi dydaktyczne : św. Jana, Jakuba, Piotra

• W piśmie protestanckim jest tylko 39 ksiąg

5. SEPTUAGINTA -przekład na język grecki III-II wiek p.n.e,70 mędrców tłumaczyło ją przez 70 dni. Bardzo ważny dokument . Odrzucony przez Żydów. Liczyła 47 ksiąg. Została przyjęta przez chrześcijan na Soborze Trydenckim(1545-1563)

6. KSIĘGI DEUTEROKANONICZNE Przez pierwsze wieki chrześcijaństwa istniały obok siebie dwa kanony ksiąg Starego Testamentu: pierwszy - ścisły kanon faryzejski, którego akceptację przez judaizm podkreślili rabini pod koniec I wieku, oraz drugi - kanon "aleksandryjski" Septuaginty, szerszy o siedem ksiąg. Księgi deuterokanoniczne - są to właśnie księgi "drugiego kanonu" (1 i 2 Mch, Mdr, Syr, Tb, Jdt, Ba oraz fragmenty Księgi Daniela: 3,24-90 i rozdziały 13 - 14 i greckie fragmenty księgi Estery). Od początków chrześcijaństwa wszczynano też regularnie spory o kanon ksiąg natchnionych - co zmuszało Kościół do orzeczeń w tej materii. Księgi deuterokanoniczne to księgi Pisma Świętego, które nie zachowały się w języku hebrajskim i zostały wykluczone z kanonu hebrajskiego przez rabinistycznych uczonych zebranych w latach 90-95 w Jamni (Yavne) - w trosce o ortodoksję judaizmu, zagrożonego (jak mogło się wydawać...) m.in. szybkim rozwojem chrześcijaństwa, używającego Septuaginty z równi ze ścisłym kanonem faryzejskim. Z wyjątkiem księgi Syracha powstawały one w języku hebrajskim lub aramejskim, jednak oryginalne wersje językowe zaginęły i dzisiaj dysponujemy tylko ich greckimi przekładami z okresu między III a I wiekiem p.n.e. (Septuaginta). Ponieważ w II i III wieku doszło do kilku polemik związanych z używanym kanonem Starego Testamentu, orzeczono w IV wieku równoprawność ksiąg pierwszego i drugiego kanonu ("protokanonicznych" i "deuterokanonicznych" -  synod w Hipponie, 3 sobór w Kartaginie). Do bardziej kategorycznych orzeczeń w sprawie kanonu doszło w XVI wieku podczas Soboru Trydenckiego w reakcji na Reformację, która przyjęła kanon hebrajski (choć - niekonsekwentnie - kolejność ksiąg taką, jak w Septuagincie; jest więc w protestanckich edycjach Biblii o siedem ksiąg mniej: nie 46, lecz tylko 39).

• Zostają przyjęte przez Lutra. Odrzucił tylko te, które mają niepewne pochodzenie.

7. I/II w.- ewangelie listy pawłowe. Uważane są za księgi, które są odpowiednikami ksiąg starego testamentu.

8. WYDANIA PISM ŚWIĘTYCH:

• Wydania naukowe: Biblia Tysiąclecia, 3 tomowa Biblia Poznańska, Tysiąclecia z większym komentarzem - Jerozolimska, Warszawsko-Praska, protestanckie- bible society.

• Tłumaczenia artystyczne(tylko poszczególne księgi)

• Psałterz: Staff, Kochanowski, Karpiński

• Roman Brandsteater

• Miłosz- niektóre

• Witwicki

9. Biblia jest zbiorem wielu ksiąg. Dlatego też napisana jest w wielu językach:

• Stary testament - hebrajski

- aramejski - tym językiem mówił Jezus

- grecki

• Nowy testament- grecki

Ewangelia św. Mateusza- napisana po aramejsku, ale zagubiona.

• Hebrajski- jest to język semicki. Dwie warstwy- górna i dolna. Język hebrajski był niezwokalizowany- same spółgłoski. W IX w. masoreci, zwokalizowali pismo święte

• Grecki- pisano pismem ciągłym. Rozdzielono słowa, wprowadzono interpunkcję. Napisane są wszystkie Majuskułą. Później wprowadzono kursywę (pismo biegnące). W IX w. wprowadzono minuskułe (małe i duże litery) .

• Papirus- był pierwszym materiałem. Egipt miał monopol na papirusy

-pergaminowe kodeksy

10. CHRONOLOGIA UTWORÓW STAREGO I NOWEGO TESTAMENTU

• I w. p.n.e. - Księga mądrości

• XX/XIX w. -Abraham - najstarsza postać

• 19.18 w. - Patriarchowie - Księga Rodzaju

• 13/14 w -wyjście Mojżesza z Egiptu

• 13 w.- wyjście do Ziemi Obiecanej

• 11 w. p.n.e. - monarchia izraelska

• 10 w. Salomon - świątynia

• IX- Salomon dzieli królestwo na część północną- 720 r. Upadek tej części; południowa 589 - upadek

• 589- wielka niewola babilońska

• 400- wyzwolenie Żydów.

• Równocześnie powstaje diaspora

• V w. - odbudowa świątyni

• II w. - hellenizacja państwa Żydów, narzucenie obyczajów greckich

• 63- Pompejusz wkracza do Jerozolimy

• powstaje intertestamentalna hierarchia, która zawiera apokryfy

• 47 r. - wielka wspólnota Qumran i znalezienie najstarszych zwoi m.in. kodeks Izajasza!!! W okolicznych jaskiniach znaleziono w latach 1947-1956 liczne rękopisy z tego okresu, zwane od nazwy osady rękopisami z Qumran. Inicjatorem badania i publikowania zwojów był francuski archeolog i biblista, dominikanin Roland de Vaux.

NOWY TESTAMENT

• 33 - ukrzyżowanie Chrystusa

• 36 - śmierć św. Szczepana

• 50 - Sobór Jerozolimski

• 45-67 - podróże św. Pawła

• 66-67 - śmierć św. Piotra i Pawła

• 67 - wybuch wojny żydowskiej

• 70 - zburzenie Jerozolimy

• 100 - śmierć ostatniego apostoła

• 120 - najstarszy fragment papirusu zawierający ewangelię

WYKŁAD 3.

26.02.08

KSIĘGI MOJŻESZOWE:

Genesis Rdz

Exodus Wj

Leviticus Kpł

Numeri Lb

Deuteronomium Pwp

• Ostateczna redakcja Ksiąg Mojżeszowych nastąpiła w związku z wygnaniem babilońskim. Mają one kilka idei wiodący:

1. Naród wybrany- ród Abrahama zostaje specjalnie wybrany przez Boga

Ziemia Obiecana- ziemia ta jest ich ziemią świętą.

2. PRZYMIERZE - Stare przymierze ( Stary Testament) oraz przymierze Boga z Noem, Abrahamem, Mojżeszem.

3. PRAWO- cała rzeczywistość

- przykazania Boże

- przykazania dotyczące życia religijnego

- prawo dotyczące życia małżeńskiego

Prawo może być albo kazuistyczne albo nakazujące

Deuteronomium- kodeks świętości. Miłość Boga i człowieka

4. IDEA WYJŚCIA

KSIĘGA RODZAJU

1. Pierwsza część to 11 rozdziałów . Jest to tekst teologiczny. Przedstawione są podstawowe idee monoteistyczne

2. Część druga to rozdziały od 12. Przedstawia ona pierwotną historie. Archaiczna historia narodu historycznego.

3. Opis powstania świata jest HYMNEM. O wyraźniej budowie stroficznej.

„i upłynął poranek i dzień trzeci”- refren

4. idea przewodnia: „na początku Bóg stworzył niebo i ziemię”-> akt stworzenia. Wszystko co istnieje jest dziełem Boga.

5. Dwa obrazy stworzenia człowieka.

• człowiek ma władze nad światem. Jest obrazem Boga, nosi go w sobie. Stworzył mężczyznę i kobietę, którzy mają być płodni i mają zaludnić ziemię.

• Bóg wziął proch z ziemi i tak stworzył człowieka. Dlatego też składamy się z prochu i ziemi - element materialny i element życia. Z Adama stworzył kobietę.

6. pochodzenie zła. Bardzo mocno podkreślone jest , że zło zostało powołane przez Boga

malus (łac.) oznacza albo zło albo jabłko.

7. wypędzenie rodziców

8. Stopniowo następuje pewna degradacja świata

9. Po potopie następuje przymierze Boga z Noem. Znak przymierza; tęcza.

10. Wieża Babel: Opis degradacji ludzi, którzy chcą dostać się do Boga. Jest to wielka wieża, która chce zbliżyć ludzi do Boga. Jest to zarówno próba wyjaśnienia, że jest wiele języków. Babel oznacza poplątany.




HISTORYCZNE DZIEJE POSZCZEGÓLNYCH LUDZI




1. Abraham

2. 
   Izaak

3. Jakub

4. Józef i jego bracia

1. ABRAHAM- Uważany za ojca narodu żydowskiego. Powołany z ziemi pogańskiej (Mezopotamia) i na przejście do ziemi obiecanej. Dostaje od Boga ziemie Jordanu.

2. Lot- bratanek Abrahama.

3. Abraham, Sara, Lot. Miała miejsce wyprawa przeciwko Lotowi. Była to wyprawa królów. Abraham ze swoimi 318 poddanymi uwalnia Lota.

4. Zawarcie przymierza z Bogiem na zasadzie paktu. Bóg obiecał mu liczne potomstwo. Znakiem przymierza jest obrzezanie.

5. Gdy Abraham i jego małżonka Sara byli już starzy przyszli do niego ludzie, których nakarmił i napoił. Oni za to powiedzieli mu, że Sara porodzi syna. Narodził się Izaak. Jednak Abraham miał syna z niewolnicą, która to za dokuczanie Sarze zostaje wygnana.

Bóg żąda od Abrahama złożenia Izaaka w ofierze. Jednak przed samym aktem zbrodni sam zapobiega temu.

Abraham przed śmiercią wysyła sługę, aby przywiózł dla Izaaka żonę. Żoną Izaaka staje się Rebeka.

BIBLIJNE PARY:

Abraham - Sara

Izaak - Rebeka

6. Rebeka rodzi dwóch synów bliźniaków Jakuba i Ezawa. Ezaw jest synem pierworodnym On staje się panem rodu Abrahamów. Jednak Rebeka wolała Jakuba i oszukała Abrahama i to on dostaje pierworodne błogosławieństwo od ojca i staje się panem klanu, a nie Ezaw.

WYKŁAD 5.

4.03.08

1. IZZAK

• Rebeka rodzi bliźniaków: Jakuba i Łzawa (pierworodny)

• Ezaw sprzedał swój tytuł pierworodztwa za miskę soczewicy

• Matka faworyzuje Jakuba i gdy Izaak umiera i chce pobłogosławić Ezawa, matka wysyła gdzieś syna, a Jakub przebiera się i dostaje błogosławieństwo

• Rozpoczyna się walka braci, Jakub ucieka, zarabia na swoją żonę, wraca z dwiema.

2. JAKUB

• Wracają z żoną, Jakub ma wizję i widzi drabinę prowadzącą do nieba

• Druga ciekawa scena: walka Jakuba z aniołem, nie wiadomo jak rozwiązać metaforę.

3. Józef

• Był wizjonerem

• Opowiedział braciom, że widział jak mu się kłaniali

• Narasta konflikt

• Józef zostaje wysłany do braci, którzy paśli owce, bracia go biją i wrzucają do studni.

• Ostatecznie sprzedają go kupcom za 30 srebrników

• Zostaje zawieziony do Egiptu i sprzedany do niewoli.

• Zdobywa coraz lepsze funkcje na służbie u Putyfara

• Zakochuje się nim żona Putyfara, on ucieka.

• Faraon ma sny, których nikt nie rozumie

• Józef te sny wyjaśnia, faraon go mianuje nadzorcą dóbr

• Romans grecko- żydowski-> „ Józej i Asenet ” (apokryf)

• Józef w Egipcie żeni się z Asenet

• Gdy nadchodzą lata chude, Jakub wysyła synów po zboże do Egiptu

• Przy drugim pobycie braci, Józef daje się im rozpoznać („Jam jest Józef wasz brat”)

• Bracia osiedlają się w Egipcie, jest to odbicie rzeczywistej inwazji ludów pustyni na Egipt

• Józef umiera i każe, by jego ciało pogrzebano w Ziemi Obiecanej.

4. MOJŻESZ

• Opowiadają o nim 3 dalsze księgi

• Mówimy o religii mojżeszowej i Pięcioksięgu Mojżesza

• Przychodzi nowy faraon, który nienawidzi Żydów

• Wszystkie dzieci płci męskiej mają zostać zabite

• Matka Mojżesza plecie koszyk z papirusu i wysyła w nim Mojżesza Nilem

• Odnajduje go jedna z nałożnic faraona i Mojżesz wychowuje się na dworze.

• Mojżesz ucieka z Egiptu, bo zabił Egipcjanina

• Żeni się po przekroczeniu Morza Czerwonego z kobietą z rodziny pasterskiej

• Motyw płonącego krzaka, Jahwe każe Mojżeszowi wyprowadzić lud z Egiptu

• Mojżesz nie umiał przemawiać, jąkał się, więc miał mu towarzyszyć jego brat Aaron

• Mojżesz żąda od faraona, by wypuścił lud żydowski

• Bóg zsyła plagi egipskie, ostatnia plaga to śmierć pierworodnych synów, anioł-niszczyciel ominie domy pomazane krwią baranka

• Faraon zezwala na wyjście, żydzi wyruszają

• Nie idą najprostszą drogą; faraon się rozmyśla i wyrusza z siłami, by wrócić Żydów

• Następuje dramatyczne przejście przez Morze Czerwone, a raczej jego odnogę, która zostaje osuszona przez wiatr od pustyni

• Wydanie jest wspomniane podczas święta Paschy

• Rozpoczyna się wędrówka przez pustynię

• Dochodzą do świętej góry, Mojżesz na nią wstępuje i otrzymuje od Boga 10 przykazań i prawo

• Dalsza wędrówka tęsknota za Egiptem

• Gdy Mojżesz odchodzi na górę Synaj Aaron każe odlać złotego cielca

• Mojżesz schodzi z góry, rozbija tablicę i każe zniszczyć cielca

• Gdy ludzie nie mają czego pić, Mojżesz uderza laską w ziemię i wytryskuje źródło

• Gdy nie mają jedzenia, z nieba spada manna

WYKŁAD 7

HISTORIA NARODU WYBRANEGO

11.03.08

• Jordan granicą Ziemi Obiecanej, Żydzi przekraczają go z Jozuem

• Zdobycie Jerycha: zwiadowcy udają się do miasta i trafiają do domu publicznego, ratuje ich od mieszkańców Rahab w zamian za ocalenie jej domu, mury Jerycha rozpadają się dzięki graniu trąb (tak naprawdę miasto nawiedziło trzęsienie ziemi)

• Podczaj walki z pewnymi plemionami, Jozue kazał słońcu stanąć

• Następuje zdobycie ziemi przez Jozuego

• Jozue dzieli ziemię na 12 plemion (tworzyło je 12 synów Jakuba)

• Wiadomości historyczne o dziejach Izraela czerpiemy z:

• historii prorockich (prorocy starsi: Ks. Jozuego, Ks. Sędziów I i II, Ks. Samuela I i II Ks. Królewskie)

• Księgi te pokazują rozwój monarchii i jej upadek, aż do upadku Izraela, historię słów Pańskich, historię kultu i Arki Przymierza oraz świątyni

• Dwie Ks. Kronik: zaliczane do zwojów, skupiają się na dynastii Dawida, dziejach państwa Judy, w 2 nast. księgach hist. odbudowanie świątyni

• Ks. Sędziów

• Jozue umiera, 12 plemion zostaje rozrzuconych pośród różnych narodów

• Wielkie odstępstwo od wiary w jednego Boga

• Przychodzą nieszczęścia

• Bóg powołuje sędziego (lub sędzinę), który staje a czele narodu i go wyzwala

• Okres ten trwa około 150 lat

• Deborah, Barak, Gedeon, Jefte (ofiarowuje Bogu córkę, bo obiecał, że ofiaruje to, co pierwsze zobaczy po powrocie do domu), Samson i Dalila wydobywa siły Samsona , która jest przyrzeczenie Bogu, że nie zetnie włosów, ścinają mu włosy i oślepiają go; potem zabija całą starszyznę filistyńską.

• Ks. Sędziów pokazuje ewaluowanie ku idei królestwa

• Ks. Ruth

• Historia wiernej synowej, która pozostaje ze swoją teściową do końca

• Ruth jest w genealogii Jezusa

• Ks. Królewskie

• Mają one 4 wielkich bohaterów: Samuela, Saula, Dawida i Salomona

• Samuel:

1. Najpierw służył w świątyni, potem został sędzią

2. To on wyświęcił pierwszego króla-Saula

• Saul

1. Powołany przez Boga

2. Saul stoi wobec ogromnej potęgi Filistynów

3. Saul najpierw wygrywa , ale gdy odwraca się od swego powołania, zaczynają się niepowodzenia

4. walka Filistyna Goliata z Dawidem

5. Dawid pierwszym strzałem z procy zabija Goliata

6. W Saulu budzi się zazdrość

7. przykład doskonałej przyjaźni Dawida i Jonatana, syna Saula

8. Następuje wojna totalna z Filistynami, Saul przegrywa

9. Saul udaje się do wróżki, aby przywołała ducha Samuela

10. Saul słyszy, że jest niewinny, idzie więc walczyć i ginie wraz z Jonatanem

• Dawid

1. Zostaje królem

2. Umacnia państwo Izrael

3. Musi znaleźć stolicę, Jerozolima jest jednak nie do zdobycia

4. Zdobywa ją Dawid

5. Dawid pragnie zbudować świątynie, ale głos proroka Natana mówi, że jest człowiekiem krwawych rąk i jego syn zbuduje świątynię; z rodu Dawida ma też zrodzić się Mesjasz (babką Dawida była Ruth)

6. Pretendentem do tronu był Absalom, który zbuntował się przeciwko ojcu

7. Absalom ginie w walce z wojskami ojca

4. Salomon

1. Zostaje namaszczony dzięki prorokowi

2. rozpoczyna budowę świątyni

3. wybitny intelektualista, bardzo mądry

4. sąd salomonowy

5. przybywa do niego królowa Saby

6. królowa słuchała Salomona, ze związku narodził się syn Melonik(?)

7. królowa wraca z synem do Etiopii

8. syn gdy dorasta, wyrusza do Jerozolimy, wtedy ginie Arka Przymierza

9. Salomon wprowadza kultury obce do Jerozolimy

10. Gdy Salomon umiera, pojawia się problem bo został tylko bezczelny syn Roboam

11. Następuje podział Izraela na dwa królestwa:

1) królestwo płd. Judy z Jerozolimą 2)królestwo płn. Z Samarią

12. Historia paralelna obu państw

13. Pojawiają się dwaj wielcy prorocy: Eliasz i jego uczeń Elizeusz

14. Eliasz zostaje zabrany na rydwanie do nieba

15. Elizeusz też walczył z kultem bogów pogańskich

16. państwa walczą między sobą

17. w 722 zostaje zniszczona Samaria i państwo północy

18. państwo południowe idzie ku klęsce

19. 586 r. p.n.e. kończy się królestwom upada świątynia - Żydzi wywiezieni do Babilonu

WYKŁAD 9

• Wygnanie Heliodora z świątyni- Rafael

• Po upadku Jerozolimy skończyły się dwie rzeczy: świątynia i Królestwo.

• Abidzi - ważna rola w przekazywaniu tradycji ustnej w starożytnych kulturach

• Pięcioksiąg został ostatecznie zrealizowany podczas niewoli babilońskiej bo wtedy była potrzebna księga

Ezechiel - Życie i nauczanie: Prorok Ezechiel pochodził najprawdopodobniej z rodziny kapłańskiej i sam był kapłanem. Data i miejsce urodzenia nie są znane. Mieszkał w Jerozolimie lub w jej okolicach, a więc prawdopodobnie w młodości spotykał proroka Jeremiasza lub przynajmniej znał jego naukę. Wprawdzie w swojej księdze nigdzie nie wspomina Jeremiasza, ale niektóre rysy jego nauczania wykazują wpływ proroka z Anatot, a poprzez niego wpływ Ozeasza. Ezechiel był osobą zaangażowaną w sprawy polityczne i religijne Izraela, o czym może świadczyć fakt, iż w 597 p.n.e. został uprowadzony wraz z dworem króla Jojakima do Babilonii, gdzie osiadł w Tell-Abib. Data i miejsce jego śmierci nie są znane. Ok. 592 r. p.n.e. został powołany na proroka i swój urząd sprawował do ok. 570 r. p.n.e. Ezechiel, jak i jego poprzednicy prorocy, śledził wydarzenia polityczne. Odnotowuje to w swym dziele: ze sceny politycznej ustąpiła Asyria (Ez 32,22 n.), a Palestyna znalazła się w strefie wpływów Babilonii i Egiptu. Królestwo Judy, zagrożone przez Babilończyków szukało bezskutecznie pomocy u Egipcjan (Ez 17, 1 nn.; 30,20 nn.). W tym czasie, czyli w pierwszym okresie działalności (aż do 598 r.), prorok krytykował i piętnował wady ziomków i zapowiadał kary Boże aż do zniszczenia Królestwa Judzkiego włącznie. Na wygnaniu pocieszał i zapowiadał odrodzenie Izraela (Ez 34-37), a także mówił o nadejściu nowej rzeczywistości w czasach eschatologicznych (Ez 38-48). Posiadał wiedzę z zakresu historii i zagadnień społeczno-politycznych. Odnotował ruchy wojsk Nabuchodonozora (Ez 21,23 nn.). Wiedział również o wrogim nastawieniu i postępowaniu narodów ościennych, Ammonitów (Ez 25,2 nn.) i Edomitów (Ez 25, 12 nn.) Śledził na bieżąco wydarzenia zachodzące w ojczyźnie. Obok tej wiedzy o charakterze historycznym, stykamy się u niego ze znajomością tradycji o charakterze mitologicznym czy baśniowym (Ez 16,1 nn.; 28,11 nn.; 31,1 nn.) Wykorzystanie tego materiału i połączenie go z innymi elementami przepowiadania są charakterystyczne dla Ezechiela i świadczą o jego wielkiej sile twórczej. Znał także przekazy dotyczące tradycji historio-zbawczej i sakralno-prawnej. Największy wpływ wywarł na jego myśl i nauczanie pobyt na wygnaniu. Przywiązany całym sercem i umysłem do tradycji narodowych i rodzinnych, myślał i pisał o swojej ojczyźnie. Wywodząc się z rodziny kapłańskiej, Ezechiel z wielką czcią odnosił się do kultu świątynnego, którego niestety nie mógł sprawować na obczyźnie. Uważał się za stróża Izraela i duszpasterza, którego posługiwanie i cierpienie miały być znakiem dla Izraelitów. Jego idee wywarły wpływ na hagiografów Starego i Nowego Testamentu oraz na wspólnotę z Qumran. Uważa się go za ojca judaizmu, bo Żydzi przejęli wiele z jego idei, np. troskę o kult świątyni i Tory, o świętość itp. Księga Ezechiela powstała już po przesiedleniu. Została napisana w języku hebrajskim, głównie prozą. Odróżnia ją od innych ksiąg prorockich Starego Testamentu logiczny i chronologiczny układ treści. Mimo iż prorok nie mógł służyć w świątyni z powodu niewoli, Księga Ezechiela ma bardzo kapłański charakter - znajdują się w niej liczne widzenia i proroctwa związane z samą świątynią. Prorok piętnuje w księdze niewierność Izraela i zapowiada karę za jego grzechy. Jednocześnie księga zawiera treści mesjańskie i zapowiedź nowego przymierza. Księga Ezechiela jest zaliczana do kanonu Biblii przez wyznawców judaizmu i chrześcijaństwa

• Babilon zostaje obalony i powstaje państwo Perskie

• Cyrrus Perski wydaje pozwolenie na powrót Żydów. Zwraca naczynia, menorę i daje pieniądze na odbudowanie Jerozolimy

• W Jerozolimie nie ma nic, a dodatkowo inne plemiona np. Edończycy wszystko poniszczyli i rozkradli

• Na początek chce odbudować mury, co spotyka się z wrogością.

• Ezdrasz (V - IV w. p.n.e.) - kapłan żydowski, jeden z przywódców Żydów po powrocie z niewoli babilońskiej, znany jako przepisywacz Prawa Mojżeszowego. Miał olbrzymi wkład w skompletowanie i zachowanie tekstu Starego Testamentu. Jest on jednym z głównych bohaterów Księgi Ezdrasza, Księgi Nehemiasza (nazywanej też 2 Księgą Ezdrasza) i dwóch ksiąg deuterokanonicznych: 3 i 4 Księgi Ezdrasza.

• 20-15 lat później Nechemiasz stara się robić to samo co Ezdrasz. Zachowywały się jego pamiętniki. W literaturze biblijnej są to nieliczne pamiętniki

• Palestyna jest kluczowym miejscem, bo wojska Egipskie i Antodejskie muszą przejść przez Jerozolimę

• Palestyna zostaje podbita pod koniec III w.

• Juda Machabeusz - jeden z przywódców żydowskiego powstania Machabeuszy przeciwko Seleucydom 167 p.n.e. - 160 p.n.e. Był trzecim synem kapłana żydowskiego Matatiasza Hasmoneusza. W 175 p.n.e., Antioch IV Epifanes rozpoczął działania, mające na celu pełną asymilację Żydów w swoim państwie. Sprzedał funkcję arcykapłana Jezusowi Jazonowi. W Świątyni Jerozolimskiej Grecy zbudowali ołtarz ku czci Zeusa Olimpijskiego, na którym złożyli ofiarę ze świni. Kapłani żydowscy zmuszani byli do odprawiania nabożeństw ku czci bogów greckich, co spowodowało powszechne wzburzenie. Sygnał do rewolty dał ojciec Judy Matatiasz, który publicznie odmówił podporządkowania się rozkazom władcy i wzniecił powstanie. Przed 167 p.n.e. Matatiasz wyznaczył Judę jako naczelnego dowódcę wojsk powstańczych. Juda, na czele kilkuset zbrojnych mieszkańców Judei skutecznie nękał wojska Antiocha atakami swoich partyzantów. Wojska Judy pobiły przeważające liczebnie armie Seleucydów w otwartym polu w bitwach pod Nahal el-Haramiah, Beit Horon i Emaus. W 164 p.n.e. Juda triumfalnie wkroczył do zdobytej Jerozolimy, dokonując ponownego poświęcenia odbudowanej Świątyni Jerozolimskiej. Według podań nastąpił wówczas cud, gdyż jednodniowe zapasy oliwy do palenia w menorze, wystarczyły na dni osiem. Stąd powstało święto żydowskie Chanuki. W 161 p.n.e. Juda wysłał poselstwo do Rzymu, prosząc o uznanie niepodległości Judei. Rzymianie zrobili to tym chętniej, że sami byli zagrożeni przez Seleucydów. W 160 p.n.e. Juda zginął bitwie pod Elasą z wojskami Demetriusza I Sotera.
  

• Nowele był to gatunek popularny w świecie greckim i rzymskim

• Ks. Ruth

• Ks. Tobiasza - księga opowiada o dziejach ojca i syna (aram. Tobi i Tobijah, lub gr. Tobit i Tobias - obydwa imiona tłumaczone wg. Biblii Tysiąclecia na Tobiasz) z pokolenia Neftalego . Początek księgi zawiera opis sprawiedliwego życia Tobiasza-ojca i uprowadzenie rodziny Tobiasza do Asyrii (734 p.n.e.), gdzie naraża się on królowi Sannacherybowi przez potajemne grzebanie pomordowanych Izraelitów. Gdy traci wzrok, zaczyna prosić Boga o śmierć. Wkrótce potem przypomina sobie, iż jeden z mieszkańców Medii jest mu winien 10 talentów srebra. Wysyła więc swego syna, Tobiasza w podróż do Medii, aby przed śmiercią ojca odebrał dług. W podróży towarzyszy mu Archanioł Rafael, który namawia Tobiasza-syna do ślubu z Sarą, pomaga w uwolnieniu jej od złego ducha, Asmodeusza i przekazuje mu sposób, w jaki może uzdrowić ślepotę ojca . Po powrocie do Niniwy, Archanioł Rafael wyjawia kim jest, oraz przekazuje Tobiaszom rady i polecenia, m.in. aby spisali to co ich spotkało.

• Ks. Judyty - księga Judyty [Jd] to jedna z ksiąg biblijnych wchodząca w skład katolickiego i prawosławnego kanonu Starego Testamentu, zaliczana do ksiąg deuterokanonicznych. Przez Kościoły protestanckie uważana jest za apokryficzną. W Septuagincie i jej przekładach na inne języki, znajduje się bezpośrednio po Księdze Tobiasza. Księga podzielona jest na 16 rozdziałów. Nabuchodonozor, który w żadnym wypadku nie może być identyfikowany z którymś z historycznych władców, wzywa wszystkie ludy ziemi do walki z Arfaksadem królem Medów. Jego wezwanie pozostaje jednak bez odpowiedzi. Po wygranej wojnie władca decyduje się zemścić na opornych wasalach. Najlepszy jego wódz Holofernes, na czele potężnej armii wyrusza na wojnę. Lud Izraela, który niedawno wrócił z niewoli, pod dowództwem najwyższego kapłana Joakima, decyduje się odeprzeć wroga. Zajmują miasto Betulię. Holofernes tymczasem dotarł już w okolice i niebawem rozpoczął oblężenie miasta, jednak po 34 dniach oblężenia Betulia nie mogła się dłużej bronić. W tym momencie pojawia się Judyta, młoda i piękna wdowa, zdecydowana sama obronić miasto. Po modlitwie wieczornej, pięknie odziana, udaje się do obozu Asyryjczyków, każe się zaprowadzić do Holofernesa i uwodzi go w ciągu trzech dni. Czwartego dnia w czasie wspólnej wieczerzy, gdy Holofernes się upija, Judyta odcina mu głowę. Wkłada do kosza i powraca do Betulii. O świcie wywieszono głowę na murach miasta. Gdy ją ujrzało wojsko asyryjskie, uciekło w popłochu. Izraelici rzucili się w pogoni za nimi i ich rozgromili. Opowieść ta nie znajduje potwierdzenia w faktach historycznych. Księgę do kanonu Kościoła katolickiego włączył Sobór trydencki. Należy do tzw. ksiąg wtórnokanonicznych. Oryginalny tekst był zapewne semicki (hebrajski lub aramejski). Dzisiaj posiadamy jedynie opracowanie greckie. Św. Hieronim znał krótszy tekst aramejski. Księga powstała najprawdopodobniej w okresie machabejskim II w. p.n.e. Tradycja katolicka i prawosławna widzi w Judycie, bohaterskiej niewieście, typ Maryi, Matki Jezusa. Z tego powodu bardzo często czytania liturgiczne świąt maryjnych zaczerpnięte są z tej księgi.

• Ks. Estery - księga składająca się z 10 rozdziałów, zawiera opowieść o pewnym epizodzie z życia dworskiego, perskiego króla Achaszwerosza (zwanego także Assuerusem, lub Aswerusem, w formie greckiej Kserksesem). Na jego dworze w Suzie pojawia się młoda Żydówka Estera i po oddaleniu przez króla jego żony Waszti (1 rozdział), Estera zostaje jego żoną. Opiekun Estery Mordechaj (Mardocheusz) zakazał jej wyjawiać swoje pochodzenie. Odkrywszy spisek przeciw królowi, uprzedza władcę o zamachu na jego życie. Największemu dostojnikowi dworskiemu Agagitowi Hamanowi tymczasem udało się wymóc na królu dekret przeciw Żydom, którzy mieli być zgładzeni (3 rozdział). Estera - po poleceniu Mordechaja (4 rozdział) - stawia się przed królem i jednak przekonuje władcę do cofnięcia dekretu. Haman traci humor, gdy Mordechaj znów nie chcę mu się pokłonić; poleca więc postawić bardzo wysoki pal i postanawia, że namówi króla, by powieszono na nim Mordechaja (5 rozdział). Król czyta kroniki, z których dowiaduje się, że Mordechaj wykrył zamach na jego życie, ale nie został za to nagrodzony, gdy pojawia się Haman, pyta go, co należy uczynić dla osoby, którą król chciałby uhonorować. Haman myśli, że chodzi o niego, toteż podaje wyszukane propozycje, po czym otrzymuje polecenie, aby w ten sposób uczcił Mordechaja (6 rozdział). Estera wyjawia królowi, że Haman wydał ją wraz z jej ludem na zagładę. Haman zostaje powieszony przez króla (7 rozdział). Mordechaj zajmuje jego miejsce. Żydom król zezwala zgładzić swych wrogów. 14 dnia miesiąca adar, Żydzi zabijają 75 000 swoich wrogów. Następnego dnia zgładzono także wszystkich synów Hamana i innych wrogów (8 rozdział).Na cześć tych zajść wyznaczono święto i dzień odpoczynku dla wszystkich Żydów zwane Purim, które odbywało się od tej pory 14 i 15 dnia miesiąca adar (9 rozdział). Mordechaj zostaje drugą osobistością po królu i działa dla dobra Żydów (10 rozdział).

• Wszystko to są opowiadania legendarne, nie trzeba ich analizować czy było to czy nie
  

WYKŁAD 11

• Księgi sapiencjalne (mądrościowe)

• Nie jest to filozofia spekulatywna

• Postępowanie wedle prawa Bożego

• Dobre rozumienie świata i konsekwentne wyciągnięcie praktycznych wniosków

• Większość jest przypisywana Salomonowi

• Dotyczy również najważniejszych problemów egzystencjalnych:

• Problem sprawiedliwości społecznej

• Ludzkiego cierpienia (Hb)

• Miłości (PnP)

• Przemijanie (Koh)

• Występuje szereg ksiąg dydaktyczno-mądrościowych (Żydzi nazywają je zwojami):

• Ks. Hioba

• Ks. Psalmów

• Ks. Koheleta (Eklezjastes)

• Pieśń nad Pieśniami

• Ks. Mądrościowe

• Mądrość Syracha (Eklezjastyk)

• Jest to literatura filozoficzna. Określenia, które tam występują są mądrościowe. Nie jest to literatura oryginalna. Została zapożyczona

• Są to księgi poetyckie

• 
  
  Przysłów

• Koheleta

• Mądrości

• 
  Hiob

• 
  PnP

• Ks.Psalmów

FORMY WYRAŻANIA MĄDROŚCI:

• PRZYSŁOWIA

• Przypowieści

• Alegorie

• Zagadki

• Bajki

• Opowiadania w formie ciągłej

CECHY POEZJI:

• Popularna, powszechna

• W użytku codziennym

• Język wyszukany i piękny, ale potoczny i powszechnie zrozumiały

• Budowa stroficzna, strofy oddzielone

• Rym, refren

• Aklamacje

• Każdy wers zaczyna się od kolejnej litery (abecedariusz)

1)PSALMY

• Powszechna modlitwa

• Przeszły z Izraela do chrześcijaństwa

• „najszlachetniejszy krwioobieg myślenia”

• Najważniejszy wpływa na literaturę obok Rdz

• Gr. psalmos- pieśń pochwalna, niewłaściwy tytuł - właściwe hymny

• 150 psalmów + apokryficzne, ale są dublety

• Nie potrafimy zrekonstruować melodii

• Powstały w III-II w. p.n.e. - część związana z królem Dawidem

• Dawid zbierał te psalmy

• Bogata tematyka

• Ekspresyjne błaganie o przebaczenie

• Psalmy pochwalne, błagalne, lamentacje (zbiorowe i indywidualne), królewskie, prorockie, gradualne (wstępujące do świątyni), babilońskie, mesjańskie (mówiące o nadejściu Mesjasza, opiece Jahwe)

Polskie przekłady psalmów:

• Jan Kochanowski

• Julian Tuwim („Kwiaty polskie”)

• Kornel Ujejski (psalm 137-> o babilońskich brzegach)

• Władysław Broniewski-> psalm 137

Miserere-> początek jednego z psalmów, wyraz rozpaczy, błaganie o pomoc.

De profundis -> z głębokości

2)KSIĘGA HIOBA

• Problem bólu, cierpienia, winy

• Nie wiadomo czy Hiob był postacią historyczną

• Stylizacja aramejska

• Utwór powstał prawdopodobnie w czasach hellenistycznych

• Anna Kamieńska pisała wiesze o Hiobie

3) PIEŚŃ NAD PIEŚNIAMI

• Księga Salomona- wiele aluzji geograficznych i przyrodniczych

• Ks. złożona z kilku pieśni

• Typowy poemat miłosny

• Dialog Oblubieńca i Oblubienicy + chór dziewcząt

• Żarliwe uczucie

• Akcja zredukowana do minimum, raczej dialog

• Bukoliczny charakter

• Wielka afirmacja miłości

• Symbol miłości Boga do swego ludu

• Różne interpretacje księgi

POZOSTAŁE KSIĘGI MĄDROŚCIOWE:

1)KSIĘGA KOHELETA(EKLEZJESTES)

• Człowiek, który przemawia (kaznodzieja)

• Autor podaje się za Salomona

• Zaczyna się od: Vanitas vanitatum et omnia vanitas

• Wszystko co przemija jest marnością

• Wszystko ma swój czas

• Pesymizm, ale optymistyczne zakończenie

2) KSIĘGA PRZYSŁÓW

• Dawniej jako księga przypowieści

• Typowy gatunek w literaturze starożytnej

• Dosadność

• Częstym tematem jest głupota

• Nie są to nakazy, ale wyniki ludzkiej powszechnej mądrości w kontekście monoteistycznym.

• Paralelizm synonimiczny

• Zbiory mądrości, powstała w V w. p.n.e.

• Mądrość upersonifikowana, podkreślenie jej boskości

3) MĄDROŚĆ SYRACHA(EKLEZJASTYK)

• Księga kościelna

• Zawiera przysłowia

• Używana w kościele dla katechumenów

• Ks. Poprzedzona wstępem wnuka

• Powstała w III/II w. p.n.e.

• Starożytny przekład to parafrazy, skróty

• Wyłącznie zachowała się po grecku

• Księga deuterokanoniczna, choć powszechnie czytana

• Dydaktyczna, składa się z sentencji (I część) dalej pochwała upersonifikowanej mądrości

• Bardziej religijna niż księga przysłów

• Coraz silniej upersonifikowana mądrość

5. Księga Mądrości

• Napisana w grece

• Nawiązuje do zwyczajów egipskich i polemizuje z nimi

• Słownictwo filozoficzne (czyli Aleksandria wieku II)

• Autorem jest Żyd, widzący odejście od prawa hebrajskiego

• Księga wyraźnie polemiczna

• Ma wzbudzać dumę u Izraelitów, ukazać wielkość przeszłości

• Ks. propagandowa, ma nakłaniać pogan do przyjęcie religii mojżeszowej

• 3 część:

• Mądrość subiektywna wpływająca na życie człowieka

• Pochwała pięknej i wielkiej mądrości

• Mądrość w dziejach Izraela

• Mowa o nagrodzie i karze po śmierci

• Wprowadzenie nowego pojęcia: psyche -> dusza

• Przejście do judaizmu biblijnego do NT (nauka o obiektywnej mądrości )

• Ks. Często cytowana przez św. Pawła w NT

KSIĘGI PROROCKIE

• Fenomen proroctwa typowy dla judaizmu

• Prorok- głosiciel, mówiący w czyimś imieniu(Boga)

• Obok proroków są też pseudoprorocy

• Eliasz i Elizeusz to wielcy prorocy, którzy nic nie napisali

• Niektórych pisma się nie zachowały

• Proroków dzielimy na 2 grupy:

• Większychch: Izajasz, Jeremiasz i jego krąg (Baruch), Ezechiel, Daniel

• Mniejszych (12)

• Brak jednolitej formy literackiej, jest w nich wszystko

• Sprawy moralne, społeczne

• Występowanie w obronie biednych

• Intencje polityczne

• Pisma najbardziej czytywane

• Oczekiwanie na Mesjasza

1) Izajasz („Jahwe jest zbawieniem”)

• Imiona teoforyczne (zawierające imię Boga)

• Ur. 765

• Świetne wykształcenie, wielki poeta

• Żonaty, miał 2 synów

• Ok. 740 p.n.e. następuje powołanie na proroka (piękny opis)

• Występuje przeciwko Asyryjczykom

• Gani zbytek, pychę, wyzysk, niesprawiedliwość

• Jeden z reformatorów Izraela, walczy o przywrócenie kultu Boga jedynego

• Działalność społeczna, polityczna, religijna

• Zm. ok. 701 r. p.n.e.

I część -> księgi protoizajasza

• Piękny opis powołania

• Ks. Emmamuela („Bóg jest z nami”)

• Idea Mesjasza, który niesie pokój

II cześć- deuteroizajasz

• Mesjasz cierpiący, biczowany, w którym nie ma niczego pięknego

III część- tritoizajasz

• Ks. Trymfu

• Do Jerozolimy spłyną wszystkie narody, radosna uczta na koniec świata

• Idea uniwersalizmu

2) Jeremiasz + lamentacje + ks. Barucha

• Jego działalność przypada na okres upadku Jerozolimy i niewoli babilońskiej

• Wszyscy są przeciwko prorokowi, również król

• Pierwsze wydanie jego księgi zostało zniszczone na rozkaz króla

• Piękny opis powołania

• Tragizm, żal, ból -> jeremidy

• Jeremiaszowi przypisuje się ks. Trenów (5 krótkich utworów,4 pierwsze to akrostychy)

• Piękna artystycznie księga

• Pieśni Jeremiasza były śpiewane podczas liturgii w Wielkim Tygodniu

3) Ezechiel („Bóg jest mocny”)

• Najbardziej ciemny, trudny prorok

• Pochodził z rodziny kapłańskiej

• Ogromna tęsknota za ojczyzną

• W 5 roku wygnania rozpoczyna działalność prorocką

• Wielka wizja powołania, pojawiają się 4 istoty, które potem będą symbolizowały ewangelistów

• Ostre działania przeciwko pseudoprorokom

• Idea zmartwychwstania ludzkości

• Wizja zrastających się kości

• Opowiadanie o swych straszliwych wodzach: Gogiu i Magogu, którzy mogą zniszczyć lud wybrany

• Mowa przeciwko pasterzom Izraela

4) Daniel (Bóg jest sędzią)

• Bardzo skomplikowana księga

• Złożona z dwóch części i dodatku:

• I część- historyczno-dydaktyczna

• Historia młodego Daniela

• Uczta Baltazara

• Historia 3 młodzieńców wrzuconych do pieca ognistego

• 2 historie o sprawiedliwym i mądrym Danielu

• II część- apokryficzna

• Wizje Daniela o zwierzętach

• Wizja 4 upadających królestw

• Pierwsza refleksja nad teologią historii

• Karier zrobiła historia Zuzanny oskarżonej o cudzołóstwo, a także uczta Baltazara

PROROCY MNIEJSI

• JEST ICH 12

• Ks. Ozeasza -> miłość do Boga Izraela w postaci miłości mężczyzny do kobiety

• Ks. Jonasza-> dzieje krnąbrnego człowieka, który ma nawrócić Babilończyków, nienawidzi ich więc ruszył w przeciwnym kierunku. Zostaje na 3 dni połknięty przez rybę. Po tym idzie do Babilończyków, którzy się nawracają - idea uniwersalizmu.

• Ks. Micheasza-> prosty rolnik. U niego improperia (wyrzuty Boga skierowane do ludu, wypomina niewierność ) trischagion- święty, święty, świety

• Sofoniasz- opis apokaliptycznego Dnia Sądu (stąd „dies irae, dies illa”) stąd dies irae wszedł jako sekwencja do mszy żałobnych.

NOWY TESTAMENT

• Jerozolima stolicą duchową

• Samaria zaludniona była ludźmi wyznającymi różne religie, uznawali tylko Torę, mieli własną świątynie, nie cierpieli się z Żydami.

• Galilea pod wpływami greckimi, żyli z rybołówstwa.

• W Judei rządził prokurator, który mieszkał w Cezarei (Poncjusz Piłat)

• Świątynia w 64 r. została zbezczeszczona przez Pompejusza.

• W świątyni było 7200 kapłanów i 9600 lewitów.

• Na czele stał arcykapłan (Kajfasz)

• Kapłaństwo było dziedziczne (ród Aarona)

• 
  
  Na wiosnę było święto Paschy (pamiątka wyjścia z Egiptu)

• 49 dni później było święto Tygodnia (Zielone Świątki)

• We wrześniu święto Namiotów

• Jedyną świątynią dla Żydów była ta w Jerozolimie

• Na prowincji znajdowały się synagogi(miejsca pobożności, Żydzi zbierali się co szabat, by modlić się w słuchać Pisma św.)

• Obok synagog były szkoły biblioteki

GRUPY SPOŁECZNO-POLITYCZNE

• Kapłani- z rodu Aarona

• Lewici - z rodu Lewiego

• Faryzeusze- jest to najliczniejsza grupa. Pobożni Żydzi odznaczali się wielką gorliwością. Stworzyli system nakazów i zakazów, a kto ich nie przestrzegał był nieczysty, studiowali prawo i drobiazgowo go przestrzegali. Ale mniej zajmowali się duchem, co krytykował Jezus

• Saduceusze - powstali w II w., liberalna arystokracja, niewielka grupa ludzi, sprzyjali hellenizmowi. Przyjmowali wyłącznie Torę. Stanowili grupę rządzącą i wpływową, nie lubili się z faryzeuszami

• Uczeni w Piśmie- dzięki nim powstaje prawo obyczajowe (Halacha) i interpretację moralną Pisma św. (Hagada)

• Esseńczycy- grupa ascetów żydowskich, pościli, studiowali PŚ byli na bardzo wysokim poziomie moralnym (w 1949 odkryto ich klasztor w Qumran)

• Zeloci (zelotes- gorliwi) nożownicy, terroryści żydowscy, zabijali legionistów

• Lud ziemi- zwyczajni prości ludzi, nie zachowywali czystości, nie chodzili do świątyni i synagog, za największą hołotę uważano w Judei pasterzy.

• celnicy- urzędnicy fiskusa rzymskiego, zdzierali podatki, nadmiar zostawał dla nich, byli agentami rzymskimi, obserwowali ludność żydowską, więc nienawidzono ich

• Sanhedryn - rada 70-ciu, wydawali najważniejsze wyroki, ale wyroki śmierci. Musiał potwierdzać Poncjusz Piłat.

• Rzymianie zbudowali gigantyczną sieć dróg

• W basenie M. Czarnego był jeden język- grecki, prosty i zwyczajny

• Żydzi stworzyli kulturę grecko-żydowską:

• Przełożyli na grekę Stary Testament - septuaginta

• Rozwój platonizmu, który przechodzi w neoplatonizm

• Rozwój stoicyzmu

• Straszny los niewolników

NOWY TESTAMENT

• 27 ksiąg w języku greckim

• Mają to samo znaczenie normatywne, co księgi ST i są ze sobą ściśle powiązane

• Dzielą się na:

• Historyczne: 4 ewangelie i Dzieje Apostolskie

• Dydaktyczne: 14 listów stanowiących „corpus paulinum”, 7 listów katolickich (powszechnych)

• Prorocka: Apokalipsa św. Jana

• Najstarszym tekstem jest NT jest papirus P⁵²(120-130 n.e.) z ewangelią św. Jana

• Kodeks synaicki to najstarszy tekst, który mamy

• Wydanie krytyczne- staramy się otrzymać tekst najbliższy temu, jaki wyszedł spod ręki autora.

EWANGELIE

• Jezus mówił po aramejsku, nic nie zapisał

• Ewangelie zachowują styl oralny:

• Powtórzenia

• Antytezy

• Przypowieści

• Sentencje

• Najpierw powstają zbiory słów, cudów Jezusa, potem złożone w całość i głoszone na zebraniach liturgicznych (już po zmartwychwstaniu)

• Selekcję dokończono w gminach.

• W różnych środowiskach powstawały różne ewangelie:

• Św. Mateusza w j. aramejskim (nie znamy jej)

• 
  
  Św. Marka

• Św. Mateusza

• Św. Łukasza

• Św. Jana (~100r.)

• Ewangelia = dobra nowina

• Ew. według… (ta jak ją przekazuje…)

• Synopsa- zestawienie obok siebie różnych fragmentów ewangelii

• 3 pierwsze ewangelie są do siebie zbliżone

• Q to nie znane źródła, z którego czerpał Mateusz i Łukasz ( oprócz tego źródła czerpali też z Marka)

• Ew. związane są ze strukturą literacką

• Dwa typy datacji:

• Wcześniejsza: Ew. Marka w latach 50 , Łukasza i Mateusza w 60

• Późniejsza: MK przed 60, Łk i MT lata 70(dziś tę się preferuje)

• Wszystkie ewangelie powstawały w I w., niedługo po śmierci Chrystusa.

EWANGELIA WEDŁUG ŚW.MATEUSZA

• Przypisywana celnikowi Mateuszowi, którego powołał na apostoła Jezus

• Napisana dla środowiska żydowskiego

• Odwoływanie do proroków ST

• Odwoływanie do tradycji żydowskich

• Człowiek wychowany na Biblii

• Ew. podzielona na wielkie części:

• O dzieciństwie

• Kazanie na Górze

• Przypowieści

EWANGELIA WEDŁUG ŚW. MARKA

• Najkrótsza, pierwsza

• Był synem Marii, w jej domu zbierali się apostołowie

• Kuzyn Barnaby (opiekuna Pawła)

• Jest to prawdopodobnie zapis nauki św. Piotra

• Napisana dla mieszkańców Rzymu

• Głosił Ew. w Aleksandrii

• Nie ma jego ciała w Aleksandrii, bo kupili je Wenecjanie

• Ew. bardzo cenna, bo opiera się na osobistych wspomnieniach i wiedzy Piotra

• 90% tej Ew. ściągnął Mt i Łk

EWANGELIA WEDŁUG ŚW. ŁUKASZA

• Pierwsze rozdziały poświęcone Maryi i Bożemu narodzeniu

• Legenda przypisała Łk znajomość z Matką Bożą, a także uznała Łukasza za Malarza Maryi

• Był Grekiem, lekarzem

• U niego są wiadomości medyczne (Jezus pocił się krwawym potem)

• Łukasz jest autorem dziejów apostolskich

• Napisana piękną, elegancką greką

• Towarzyszył w wyprawach św. Pawłowi

• W Dz pojawia się 1 os. (styl autobiograficzny)

• 3 piękne kantyki na początku:

• Kantyk Zachariasza- > Benedictus

• Kantyk Maryi-> Magnificat

• Kantyk Symeona ->Nunc Dimitris

• Podkreślenie Bożej miłości i miłosierdzia (u niego przypowieści o synu marnotrawnym oraz o miłosiernym Samarytaninie)

EWANGELIA WEDŁUG ŚW. JANA

• Ostatnia ewangelia

• Bliski apostoł Jezusa

• Gwałtownik, syn Zebedusza

• Pod koniec życia został biskupem w Efezie, tu powstają listy, ewangelia i apokalipsa

• Pisze jako kronikarz i jako teolog (daje interpretacje)

• Słynny prolog o słowie (zaczyna tak samo, jak zaczyna się Rdz: „Na początku było..”

• Znał ówczesne problemy gmin

• Mocno podkreślał symbolikę

• Daje szereg nowych elementów( wesele w Kanie, historia Nikodema)

• Mało przypowieści, ale za to oryginalne

• Najbardziej duchowa

• Pierwsze wielkie dzieło teologii

• Ewangelie są wiarygodnym świadectwem historycznym

INNE ŹRÓDŁA O JEZUSIE:

• Źródła pogańskie -> żadnej wzmianki o Jezusie w Iw.

• W II w. zaczynają pojawiać się świadectwa bo rośnie liczba chrześcijan

• Pliniusz Młodszy (pierwszy pozabiblijny opis mszy świętej)

• Swetoniusz (świadectwo obecności i roli chrześcijan)

• Korneliusz Tacyt-> opis pożaru Rzymu i chrześcijan (odnosi się do nich z pogardą) wspomina o Jezusie /lata 20 II w./

• Józef Flawiusz -> Żyd, faryzeusz rozkochany w Rzymie, podczas wojny żydowsko- rzymskiej Flawiusz został dowódcą jednej z twierdz, wzięto go do niewoli, a potem został tłumaczem cesarza (zostaje uznany przez Żydów za zdrajcę, żeby się im przypodobać piszę `Starożytności Żydowskie”

TREŚĆ EWANGELII

1.Życie Jezusa

a) dzieciństwo

• Ew. dzieciństwa zawiera się w 2 pierwszych rozdziałach Łk i Mt

• Genealogie Jezusa (coś niesłychanie ważnego dla Żydów)

• W Łk wiadomości o Maryi

• Rozdział o zwiastowaniu piękny literacko

• Łac. fiat-> niech tak się stanie

b) życie publiczne

• Chrzest w Jordanie

• 40-dniowy post

• 12 apostołów: Szymon Piotr, Andrzej, Jakub, Jan (synowie Zebedeusza), Filip, Bartłomiej, Tomasz, Mateusz, Jakub, Tadeusz, Szymon Kanadyjczyk, Judasz Iskariota

• Najbliższy to Piotr , Jakub i Jan

• Obok apostołów, byli tez inni ludzie, m.in. pobożne kobiety

• Pielgrzymki do Jerozolimy i nauczanie

• Przemienienie na górze Tabor

• Nadaje starym formom nową treść

• Jezus nie odbył żadnych studiów rabinalnych, więc nie powinien nauczać

• Nauczał w synagogach, ale też w niespodziewanych miejscach np. na drodze

• Przypowieści: najoryginalniejsze w naukach Jezusa, typowy gatunek hebrajski, konkretny obraz życia codziennego, który ma objaśnić jakąś prawdę, ideę

• Idea królestwa uniwersalnego zorganizowanego w Kościół

• Cuda Jezusa -> niewłaściwa nazwa, ewangelia używa słowa „znak” np. znakiem odpuszczenia grzechów jest uzdrowienie, znaczenie zbawcze, a nie cuda dla cudów,

• Śmierć i zmarchwystanie

• Pod koniec życia potępia faryzeuszy

• Dlaczego akurat Judasz? Teraz panuje tendencja rehabilitacyjna

• Ostatnia wieczerza z ustanowieniem sakramentów kapłaństwa i eucharystii

• Przejście do ogrodu Getsemani, modlitwa w Ogrójcu

• Ewangelie kończą się wniebowstąpieniem

DZIEJE APOSTOLSKIE:

• Napisane przez św. Łukasza, greka

• Tytuł jest zły, nadany później

• Do apostołów zostaje dołączona struktura 7 diakonów, którzy mają zająć się akcją charytatywną.

• Szaweł organizuje ukamienowanie Szczepana, w Jerozolimie zaczyna się prześladowanie

• Apostołowie udają się do Samarii, gdzie działa diakon Filip

• Szymon i Jan dokonują uzdrowień i wskrzeszeń

• Setnik Korneliusz, poganin dołącza do Kościoła dzięki św. Piotrowi

PODRÓŻE I DZIAŁALNOŚĆ ŚW. PAWŁA

• Szaweł

• Tars był miastem hellenistycznym, w którym żyli też Żydzi

• Miał obywatelstwo rzymskie

• Otrzymywał bardzo dobre rabinistyczne wykształcenie

• Paweł uważa chrześcijan za heretyków i zdrajców

• Pierwszą ofiarą Pawła padł św. Szczepan

• Udają się do Damaszku, u jego bram ukazuje się Pawłowi Chrystus

• Paweł zaczyna nauczać chrześcijan, zaczyna być prześladowany i ucieka

• W Antiochii rodzi się nazwa chrześcijanie

• Mieszkańcy Antiochii wysyłają Barnabę i Szawła na Cypr, do Salaminy

• Przechodzą przez Cypr, Paweł przemawia przed prokonsulem w Pasos- > od tej chwil nie Szaweł, a Paweł

• Z Pasos udają się do Azji Mniejszej

• Prześladowania Pawła

• Problem Pogan -> w Jerozolimie odbywa się narada apostołów (tzw. I Sobór Jerozolimski)

• Zapada ważna decyzja: poganie mają z szacunkiem odnosić się do ST

• Po powrocie do Antiochii następuje konflikt między Pawłem i Piotrem

• Druga podroż św. Pawła do lata 50-53

• Paweł w Antiochii znajduje sobie ucznia Tymoteusza

• Dochodzą do Filippi (Europa) była tam mała gmina żydowska

• Paweł został zamknięty w więzieniu, jest trzęsienie ziemi, wszyscy oprócz Pawła uciekają, on oznajmia że jest obywatelem rzymskim

• Paweł udaje się do Koryntu

• W trzeciej podróży Paweł udaje się do Efezu, stamtąd oddziałuje na inne gminy (to jego ostatnia podróż)

• Paweł wraca do Jerozolimy, trwa tu wielka akcja antypawłowa: kapłani wiedzą , że ich rola słabnie

• Udaje się do świątyni i zostaje oskarżony o wprowadzenie człowieka nieobrzezanego (groziło za to ukamienowanie)

• Pawła uratowali żołnierze rzymscy, wychłostali go

• Chrześcijaństwo doszło do centrum państwa- na tym można zakończyć opowieść

• Potem Paweł wędruje do Hiszpanii, Epiru, przemawiał w Rzymie

• W jednym z listów Paweł umieszcza swoją autobiografię

• Nie są to wielkie działa literatury

• Wszystko pisane z entuzjazmem, więc często brak słów

• Są w NT listy pozorne- 7 w Apokalipsie: nagany Pawła do 7 gmin

• Listy św. Pawła to największy zbiór listów

Listy Św. Pawła

• Jest ich 14, ale 1 na pewno nie jest św. Pawła (List do Hebrajczyków)

• Wielkie listy

• List do Rzymian

• Listy do Koryntian (2)

• Listy do Tessaloniczan (2)

• Listy do Galatów

• Listy Pasterskie:

• Listy Tymoteusza (2)

• Listy Tytusa

• Wszystkie listy są bardzo osobiste, końcowe pozdrowienia nie mają końca

• Pasterskie jak i więzienne pisane są z wielkim zaangażowaniem

• Dość jednolite ale mają wstawki (np. fragmenty hymnów, które dziś się nie zachowały i fragmenty poetyckie autorstwa św. Pawła- hymn o miłości)

• List to nie suchy takt, ale rozmowa z czytelnikiem

• Listy często łamią zasady retoryki,

• List do Rzymian

• najważniejszy list

• Paweł w gminie rzymskiej jeszcze nie był, gdy pisał list

• podyktował list, który zapisał Tercjusz, a zawiozła Febe

• Do Rzymu przybył dopiero później, w kajdanach

• Tematem usprawiedliwcie człowieka, które dokonuje się przez wiarę

• Stosunek do władzy

• Omówienie sprawy stosunku do pogan i obyczajów rzymskich

• Listy do Koryntian

• Pierwszy list zawiera szereg informacji, nauk praktycznych

• Nauka o kościele, jako ciele Chrystusa

• Przepiękny Hymn o miłości

• W drugim liście Paweł odpiera zarzuty

• Autobiografia Pawła (pierwsza chrześcijańska autobiografia)
  

• Listy do Tessaloniczan

• Potępienie poglądu głoszącego, że Pan niedługo powróci, więc nie trzeba pracować („kto nie chce pracować, niech nie je”)

• Afirmacja pracy i życia
  

• Listy więzienne:

• Listy do Efezjan

• List do Filipian

• List do Kolosan

• List do Filemona
  

• Informacje o gminach małoazjatyckich, gdzie zaczyna się pojawiać gnoza -> zaprzeczenie wcielenia Chrystusa, bo ciało jest złe

• św. Paweł ostro krytykuje grozę, stąd hymn o Chrystusie

• List do Filemona jest najkrótszy (w oryginale greckim tylko 335 słów), dotyczy osobistego problemu, jest adresowany do Filemona. Był on bogatym mieszkańcem Kolosów, miasta we Frygii. Nawrócenie zawdzięczał Pawłowi, kiedy ten działał w Efezie, tj. w okresie jego trzeciej wyprawy misyjnej (por. Dz 19,10). Bogaty Filemon miał niewolników, a jeden z nich, imieniem Onezym, okradłszy swego pana, zbiegł i dotarł do stolicy imperium rzymskiego. Tam spotkał się z Więźniem - Apostołem i dzięki niemu stał się chrześcijaninem. Paweł chętnie zatrzymałby przy sobie niewolnika-zbiega, ale podporządkował się wymogom ówczesnego prawa i postanowił odesłać go do Filemona. Paweł, podobnie jak Onezym, wiedział, że niełatwe to będzie spotkanie. Z tej racji wręczył mu ,,bilet sercem pisany" odręcznie na papirusie. Onezym miał stanąć przed swoim panem Filemonem i osobiście wręczyć list, w którym Paweł - „starzec", więzień dla sprawy Jezusa Chrystusa, prosił o przebaczenie dla Onezyma. Filemon miał mu przebaczyć kradzież, a przede wszystkim ucieczkę, za którą surowe prawo rzymskie przewidywało wytatuowanie na czole zbiega piętna „F” (,,Fugitivus”- uciekinier) i obłożenie aż do śmierci żelazną obręczą. List stanowi perłę wśród listów Apostoła, odsłania jego szlachetne serce, charyzmaty duszy apostolskiej, tzn. wyjątkową miłość bliźniego wyrastającą z miłości Chrystusowej, wielkoduszność, dobroć, delikatność. Wysyłając Onezyma z listem utrzymanym w takim tonie, Paweł nie wątpił, że Filemon, gorliwy chrześcijanin, przebaczy swemu winowajcy w imię Pana.
  

• Listy pasterskie

• Tymoteusz i Tytus byli pomocnikami Pawla

• Tymoteusz został biskupem Efezu, a Tytus na Krecie

• Zalecenia typowo duszpasterskie, zalecenia praktyczne

• Inny temat, więc wyglądają inaczej od pozostałych listów

• List Do Hebrajczyków

• Bardziej jest to kazanie niż list

• Prawdopodobnie do judeochrześcijan, gmin pierwotnie żydowskich hellenochrześcijanie i judeochrześcijanie to był problem, zdawały się tarcia, konflikty między nimi

• List wyjaśnia problematykę związku Chrystusa i ST

• Bardzo ważny list

• Dużo cytatów ze ST

• Kim był autor, nie wiadomo, jest wiele hipotez

• Problem ten był pomszczony w liście do Galatów

• LISTY KATOLICKIE

• List św. Jakuba

• Traktat w którym autor wyjaśnia problemy moralne w formie ksiąg mądrościowych

• Dyskusja ze św. Pawłem- „wiara bez uczynków martwa jest”

• LISTY św. Piotra (2)

• Homilia, w której Piotr zachęca chrześcijan do wytrwania

• LISTY św. Jana (3)

• Traktat o miłości, walka z gnozą

• Dwa pozostałe listy to bilety

• List św. Judyty

• Zwalcza heretyków (jak św. Jan)

APOKALIPSA

Apokaliptyka to kierunek myślowy, który pojawił się w III w. p.n.e.:

• Prorocy zawiedli, Zbawiciel nie nadchodzi

• Refleksja nad światem i człowiekiem, jaki jest ich koniec

• Rozważania o sądzie, życiu po śmierci

• Cel i sens ludzkiego życia, powstanie człowieka

• Przeszłość miesza się z teraźniejszością i przyszłością

• Wtedy pojawia się Księga Daniela (apokalipsa) i dzieła apokryficzne (np. Ks. Henocha)

• Lit. apokaliptyczna powstanie wśród Chasydów (Żydów pobożnych) z apokaliptyki żydowskiej, rodzi się chrześcijańska (również podczas prześladowań)

Apokalipsa św. Jana

• Obrazy trzeba tłumaczyć w kontekście ST, historii środowiska hellenistycznego

• Należy pamiętać o wartości symbolicznej liczby w ówczesnej kulturze

• autor wyraża swoje utwory w obrazach, czyli musimy skupić się na głównej myśli obrazu

• fragmenty niejasne trzeba interpretować w świetle jasnych

• Nie jest to wykład chronologiczny ani systematyczny

• Jest to I apokalipsa chrześcijańska, ale ma swojego poprzednika w naukach Chrystusa

• Utwór na pewno powstaje w Efezie, około 96 r.

• Napisał to Jan na wyspie Patmos, w niedzielę -> nie wiemy jednak jaki Jan

• Zaczyna się od 7 listów do 7 kościołów

• Jan pisze do biskupa

• Opisuje sytuacje w danym kościele, gani i chwali

• Osobą centralną obrazów jest baranek i Besta

• Baranek otwiera siedem pieczęci księgi danej przez Boga

• Pojawiają się czterej jeżący apokalipsy (wojna, Głód, Zaraz + Chrystus(?)

• Wybranych zostaje 144 ludzi do zbawienia

• 7 aniołów z 7 trąbami pojawiają się nieszczęścia

• Pojawia się Niewiasta, która jest prześladowana przez Smoka

• Anioł zapowiada Sąd i przychodzi ktoś podobny do Zbawiciela, który przybywa z kosa by żąć

• Pojawia się Wielka Nierządnica , upada Babilon (symbol zła), nierządnica potępiona, następuje alleluja, dobro zwycięża.

• Z nieba zstępuje Nowe Jeruzalem

• Ma nastąpić okres 1000 -letniego królestwa, gdy szatan będzie związany

• Na koniec następuje opis Jerozolimy Niebieskiej

• Interpretacja apokalipsy jest trudna

• Jest to księga o walce dobra i zła

• Pocieszenie dla chrześcijan I wieku.

APOKRYFY

• W języku popularnym apokryfy to coś nieautentycznego, nieprawdziwego

• Apokryf obejmuje 3 grupy

• Apokryfy NT

• Apokryfy ST

• Księgi deuterokanoniczne

• Apokryf- księgi wyłączone z użycia , ale nie wyrzucane

• Być może apokryfy służyły jako ks. ezoteryczne u gnostyków

• Pojęcie negatywne

• CECHY:

• Autor podaje się za świadka wydarzeń, podpisuje cudzym mieniem (w tytule postać biblijna, w NT apostołowie)

• Nie możemy podać kategorii czasu, zjawisko apokryfów nie minęło

• Apokryfy są w różnych formach (opowiadania, listy, kazania, aforyzmy)

• Dzieła nie heretyckie, ale prostych ludzi

• Najstarsze apokryfy sięgają I wieku

• CELE:

• Nie były konkurencyjne dla pism testamentalnych

• Najpierw apokryfy powstawały jako utwory teologiczne, by głosić jakąś prawdę

• Bywały też utworami egzegetycznymi, wyjaśniały słowa Pisma Św.

• Obrazowy sposób myślenia

• W poł. IV w. powstają listy św. Pawła i Seneki(chrześcijanie byli postrzegani jako sekta, autor chciał pokazać fundamenty intelektualne)

• Były tez powody polityczne

• Racje polityki kościelnej

• Motywy religijne np. apokryfy muzułmańskie

• Istnienie „białych plam”- szereg rzeczy, o których nie wiemy, uzupełniono te braki apokryfami.

• JAK można podzielić apokryfy:

• Wedle NT (ewangelie, listy)

• Wedle ST

• Apokryf (gr. ἀπόκρυφος, apókryphos - ukryty, tajemny) - określenie używane w starożytności niechrześcijańskiej w stosunku do tekstu religijnego lub filozoficznego w hellenistycznych religiach misteryjnych oraz systemach filozoficznych o charakterze hermetycznym. Apokryfy były szeroko rozpowszechnione aż do schyłku starożytności na terenie cesarstwa rzymskiego, szczególnie w jego wschodniej części w postaci nurtu religijnego zwanego gnostycyzmem. Jednakże w tym ostatnim przypadku zagadnienie związane z apokryfami łączy się już z chrześcijaństwem, co wynika z charakteru samego gnostycyzmu. W tym kontekście termin apokryf w kręgach filozoficzno-religijnych oznaczał, że do poszczególnych ksiąg mają dostęp tylko osoby wtajemniczone, posiadające określoną wiedzę (gnosis), niedostępną dla profanów. W Kościołach protestanckich księgi te są określane jako pseudoepigrafy.

• Termin apokryf funkcjonuje również poza kontekstem religijno-filozoficznym w znaczeniu bardziej ogólnym, określającym teksty niepewnego pochodzenia, autentyczności. Termin ten stosuje się do utworów o fałszywym pochodzeniu, czyli nie od autora, za którego jakieś dzieło uchodzi, utwór "wydobyty z ukrycia", także rzekomo (np. cykl Witolda Jabłońskiego "Gwiazda Wenus, Gwiazda Lucyfer"), rzekomo autentyczny ("Apokryfy" Stanisława Lema to zbiór recenzji i wstępów nieistniejących książek). Termin ten stosuje się zarówno do utworów o naprawdę nieustalonym pochodzeniu, autorstwie i autentyczności, ale także dla tych, dla których ich "apokryficzność" jest doskonale znana i zamierzona przez, chociażby, autora.

Judaizm i chrześcijaństwo

Z punktu widzenia judaizmu i chrześcijaństwa apokryfami określano pisma niepewnego pochodzenia, które nie zostały przyjęte do kanonu pism świętych, czyli będące niejako w pewnej opozycji do kanonu. W tym sensie stosuje się też termin pseudoepigraf.

We wczesnym chrześcijaństwie i to w jego najwcześniejszym okresie piśmiennym, tego rodzaju księgi zostały odrzucone, gdyż uznano, że nie zostały one napisane bezpośrednio pod wpływem Ducha Świętego. Kryteriami, jakimi kierowano się przy odrzuceniu tego rodzaju pism były m.in.:

• niepewne pochodzenie danego tekstu, a więc nie gwarantującego przekazu od apostoła - ucznia Jezusa;

• niezgodność doktrynalna z powszechnymi zasadami wiary, przy czym nie chodziło tutaj tylko o pełną niezgodność, ale o wątpliwe sformułowania czy teorie zawarte w danej księdze czy piśmie;

• synkretyzm religijny zawarty w treści danego pisma;

• wątki mitologiczne lub wręcz fantastyczne zawarte w tekście.

W judaizmie posługiwano się również określeniem "księgi ukryte" (od hebr. ganaz - ukrywać, chować) w odniesieniu do zniszczonych i zużytych rękopisów ksiąg używanych np. w synagogach oraz do tekstów, które rabini odrzucili z powodów doktrynalnych lub innych, ale w odróżnieniu od chrześcijaństwa, te księgi dalej uważano za święte. Kanon świętych ksiąg (chociaż pojęcie "kanon" jako takie w odniesieniu do świętych ksiąg nie funkcjonowało) w judaizmie, określono u schyłku I w. n.e., w nowym ośrodku studiów nad Torą (tzw. akademia hebrajska) znajdującym się na terenie Palestyny w miejscowości Jamni (Jawne). Do świętych ksiąg zaliczono te, które spisane były po hebrajsku lub aramejsku - w sumie 39 ksiąg. Odrzucono teksty greckie (przede wszystkim Septuagintę) i inne określając je mianem pism zewnętrznych (ha-chiconim). W ten sposób powstał tzw. kanon hebrajski, który obejmował mniejszą liczbę ksiąg niż Septuaginta (zawierająca 46 ksiąg), na której oparło się chrześcijaństwo. Różnica między ww. kanonem hebrajskim, a Septuagintą to siedem ksiąg, które wzbudzały wątpliwości, co do przynależności do kanonu, już we wczesnym okresie chrześcijaństwa, aż do V w. n.e. Ostatecznie te 7 ksiąg uznano w Kościele katolickim jako święte dopiero w XVI wieku, gdy Sykstus ze Sieny nazwał je deuterokanonicznymi. Takiego rozwiązania nie przyjął jednak protestantyzm, który swój kanon oparł na kanonie hebrajskim, a 7 dodatkowych ksiąg (deuterokanoniczne w katolicyzmie) uznał za apokryfy dodając później jeszcze do nich inne teksty, będące poza kanonem hebrajskim i katolickim. Jednakże te księgi apokryficzne w protestantyzmie cieszyły się w dalszym ciągu dużą powagą i uważane były za nieodbiegające doktrynalnie od kanonu, będące jego integralnym uzupełnieniem. Z kolei księgi uznane w katolicyzmie za apokryfy protestantyzm określa mianem pseudoepigrafów.

Nie jest możliwe ustalenie pełnej listy ksiąg apokryficznych. Tego typu wykazy tworzone już były w starożytności, ale i wtedy nie obejmowały wszystkich pism niekanonicznych, zwłaszcza, że przy sporządzaniu tego typu list natrafiano na szereg trudności, np. wiele tych samych tekstów funkcjonowało pod różnymi tytułami, a inne nie były znane szerszemu kręgowi odbiorców, gdyż powstawały np. w niewielkich wspólnotach religijnych. Obecnie uważa się, że apokryfami Starego Testamentu jest ok. 60 pism, a Nowego Testamentu znacznie więcej, przy czym, jak już zostało wspomniane nie jest możliwe ustalenie nawet przybliżonej liczby wszystkich niekanonicznych pism nowotestamentalnych. Jeden z bardziej znanych dokumentów wczesnochrześcijańskich, tzw. dekrety pseudogelazjańskie - pochodzące z IV i VI wieku - zawierające wykaz ksiąg kanonicznych i listę pism apokryficznych, wymienia tych ostatnich ponad 60 ksiąg, przy czym autor (lub autorzy) zaznaczają, że wymieniają tylko niektóre z nich.

Apokryfy (pseudoepigrafy) dzielą się na różne grupy w zależności od przyjętego kryterium: wg gatunków literackich, autorstwa przypisanego twórcy, pochodzenia (judaistyczne, hellenistyczne), odniesienia do danego nurtu religijnego (judeochrześcijańskie, gnostyckie) i wiele innych. Najczęstszym kryterium stosowanym przy podziale apokryfów jest ich przynależność do danego gatunku literackiego, po uprzednim odniesieniu do Starego lub Nowego Testamentu.

Apokryfy (pseudoepigrafy) Starego Testamentu

Apokryfy te są wytworem w zasadzie wyłącznie środowiska żydowskiego, ale nie tylko palestyńskiego - wiele z nich powstało w środowiskach diaspory babilońskiej, antiocheńskiej czy aleksandryjskiej. Nawiązują one bezpośrednio do kanonicznych ksiąg Starego Testamentu, uchodząc często za samodzielne księgi święte, albo za rozszerzenie ich kanonicznych odpowiedników. W przeważającej mierze większość z nich powstała w okresie od II w. p.n.e. do końca I w. n.e. Ten okres historii Izraela obfitował w wiele znaczących wydarzeń i nowych wyzwań, jakie stanęły przed Żydami. Przede wszystkim kwestia hellenizacji narodu i religii - starcie dwóch stanowisk w łonie judaizmu. Wszystkie te problemy odzwierciedlone są w pismach apokryficznych. Jednakże zasadniczo apokryfy reprezentują stanowisko harmonijnego współistnienia monoteizmu starotestamentalnego z filozofią grecką, co raczej nie sprzyjało przychylnemu spojrzeniu bardziej ortodoksyjnych środowisk żydowskich, a poglądy tam zawarte często były prezentacjami nowych idei, które znaleźć można w Nowym Testamencie. Znakomita większość apokryfów starotestamentalnych dotrwała do naszych czasów dzięki pisarzom wczesnochrześcijańskim, co nie jest przypadkiem, gdyż wynikało to z faktu, że po określeniu tzw. kanonu hebrajskiego przez rabinów zgromadzonych w Jamni, zreformowany judaizm rabiniczny jednoznacznie odżegnywał się od pism odrzuconych na tymże zgromadzeniu, a właśnie często w tych pismach chrześcijanie szukali argumentów w polemice z judaizmem rabinicznym. Apokryfy starotestamentalne inspirowały również pisarzy wczesnochrześcijańskich, wywierając przez to dość wyrazisty wpływ na ich poglądy.

Wśród apokryfów starotestamentalnych wyróżnia się trzy podstawowe grupy:

• Opowiadania mają charakter quasi-historyczny, opisują zazwyczaj dzieje narodu w jakimś wycinku, albo koleje losu jakiejś osoby - nawiązują one albo do rzeczywistych wydarzeń, albo też (tak jest najczęściej) oparte są na legendach.

• Księga Jubileuszów;

• 3 Księga Ezdrasza;

• 3 Księga Machabejska;

• Apokalipsa Mojżesza;

• Życie Adama i Ewy;

• Testament Adama;

• Wniebowstąpienie Izajasza.

• Pisma dydaktyczne to księgi mądrościowe zawierające pouczenia dotyczące spraw moralnych i religijnych. Do nich można zaliczyć:

• Testamenty Dwunastu Patriarchów;

• Psalm 151 i 4 dalsze;

• Psalmy Salomona;

• Modlitwa Manassesa;

• 4 Księga Machabejska;

• pisma dydaktyczne z Qumran.

• Apokalipsy - nawiązują one przede wszystkim do kanonicznych ksiąg prorockich

• Księga Henocha;

• Wniebowzięcie Mojżesza;

• 4 Księga Ezdrasza;

• Apokalipsa Barucha;

• Apokalipsa Abrahama;

• Testament Abrahama;

• Apokalipsa Eliasza;

• Księga Eliasza;

• Apokalipsa Sofoniasza;

• Apokalipsa Ezechiela;

• Księgi Sybillijskie.

Apokryfy (pseudoepigrafy) Nowego Testamentu

Niekanoniczne pisma chrześcijańskie odegrały znaczną rolę w kształtowaniu się różnych nurtów religijnych i religijno-filozoficznych w łonie chrześcijaństwa, same będąc często wytworem tychże odłamów, najczęściej gnostyckich. Niektóre księgi, uznane później jako apokryfy, były szeroko stosowane i komentowane w życiu religijnym chrześcijan i cieszyły się dużym autorytetem w pierwszych wiekach, zanim ostatecznie ukształtował się kanon.

Apokryficzna literatura Nowego Testamentu nie ukształtowała się tylko w starożytności. Chociaż jej rozwój przypada głównie na II i III wiek, to jednak pisma te powstawały także w następnych wiekach, aż do średniowiecza (i później).

Przyczyn powstawania chrześcijańskiej literatury apokryficznej jest wiele. Do najważniejszych należą przede wszystkim względy teologiczne (jako wyjaśnienie pewnych niejasności głównie z powodu powstawania coraz liczniejszych innych nurtów w łonie chrześcijaństwa bazujących na różnej interpretacji przesłania Jezusa lub zdarzeń z jego życia), filozoficzne (w odpowiedzi na ataki filozofów pogańskich, np. Celsusa). Kolejnymi bodźcami warunkującymi powstawanie apokryfów była z jednej strony potrzeba wyznawców chrześcijaństwa, do poznania bardziej szczegółowego życia i przesłania Jezusa Chrystusa, a z drugiej strony (dotyczy to różnych odrębnych odłamów w łonie chrześcijaństwa) uzasadnienie takich czy innych poglądów religijnych, rzekomego autorstwa któregoś z apostołów, aby w ten sposób nadać im rangę prawdy objawionej - dotyczyło to szczególnie pism gnostyckich.

Najogólniej apokryfy Nowego Testamentu dzieli się wg kryterium wierności kanonowi biblijnemu na:

• ortodoksyjne (nieheretyckie) - nie wykraczające doktrynalnie poza treści przedstawione w księgach kanonicznych, będące tylko uzupełnieniem tychże;

• nieortodoksyjne (heretyckie) - przede wszystkim chodzi tutaj o apokryfy gnostyckie, znacząco odbiegające w swojej treści od ksiąg kanonicznych, istotnie zmieniającymi przesłanie Jezusa, albo jego pozycję i rolę, a nawet wszystko razem.

Apokryfy Nowego Testamentu zasadniczo dzielą się wg gatunków literackich, podobnie, jak i ich kanoniczne odpowiedniki, na:

• autorstwa poszczególnych apostołów:

• Ewangelia Tomasza;

• Ewangelia Filipa;

• Ewangelia Macieja;

• Ewangelia Piotra;

• Ewangelia Judasza;

• Ewangelia arabska Jana;

• Ewangelia Bartłomieja

• judeochrześcijańskie:

• Ewangelia Hebrajczyków;

• Ewangelia Nazarejczyków;

• Ewangelia Ebionitów.

• dzieciństwa Jezusa:

• Protoewangelia Jakuba;

• historia dzieciństwa Jezusa będąca inną ewangelią Tomasza;

• opowiadania o dzieciństwie Jezusa (gnostycka)

• inne ewangelie poświęcone Jezusowi:

• Ewangelia Barnaby;

• Ewangelia Egerton (Papirus Egerton);

• Ewangelia Gruzińska;

• Tajemna Ewangelia Marka.

• maryjne:

• historia niepokalanego poczęcia Matki Bożej;

• ewangelia o narodzeniu Matki Bożej;

• o zaśnięciu Maryi;

• lamentacje Matki Bożej;

• poświęcone innym postaciom NT:

• Historia Józefa cieśli;

• Żywot Jana Chrzciciela;

• Opowiadanie o ścięciu Jana Chrzciciela;

• Ewangelia Nikodema;

• Ewangelia Gamaliela;

• Ewangelia Marii Magdaleny;

• Ewangelia Egipcjan.

• inne ewangelie:

• Ewangelia Prawdy;

• Ewangelia Pana (określana też jako Ewangelia Marcjona);

• Ewangelia Maniego.

• Dzieje Apostolskie

• Dzieje Pawła;

• Dzieje Piotra;

• Dzieje Tomasza;

• Historia polemik Piotra z Szymonem Magiem;

• Dzieje Piotra i Pawła.

• Listy

• List Barnaby;

• Listy Jezusa do Abgara;

• List Pawła do Laodycejczyków;

• List Pawła do Koryntian i Koryntian do Pawła;

• Listy Pawła do Seneki (6 listów) i Seneki do Pawła (8 listów).

• Apokalipsy

• Apokalipsa Piotra;

• Apokalipsa Pawła

CYTATY BIBLIJNE

• "Chociażbym chodził ciemną doliną, zła się nie ulęknę, bo Ty jesteś ze mną."

• Nie daj się zwyciężyć złu, ale zło dobrem zwyciężaj.

 — św. Paweł z Tarsu Biblia Tysiąclecia, List do Rzymian 12:21

• Skoro Bóg jest z nami, któż przeciwko nam?

 — św. Paweł z Tarsu

• Wierny przyjaciel potężną obroną,
  kto go znalazł, skarb znalazł.

 — Mądrość Syracha 6, 14

• Czuwajcie! bo nie wiecie kiedy Pan Wasz przybędzie.

 — Ew. Mt. 24, 42

• Stójcie niewzruszenie, opasawszy lędźwie prawdą i nałożywszy napierśnik prawości.

 — List do Efezjan 6:14

• miska soczewicy za miskę soczewicy Ezaw sprzedał Jakubowi swój tytuł pierworodztwa i związane z nim przywileje (Rdz)

• drabina do nieba widzi ją Jakub, gdy powraca z żoną do domu (Rdz)

• walka Jakuba z aniołem (Rdz)

• Idźcie do Józefa słowa te wypowiada Jakub do swych synów, którzy mają wyruszyć do Egiptu po zboże (gdzie zarządza Józef, ich brat) (Rdz)

• Jam jest Józef, wasz brat Józef daje się rozpoznać braciom przy ich drugim pobycie w Egipcie

• modlitwa Wieczny odpoczynek… Ks. Jeremiasza

• Miserere (Zmiłuj się) Ks. Psalmów

• De profundis (Z głębokości) Ks. Psalmów

• Marność nad marnościami i wszystko marność Ks. Koheleta (Eklezjastes)

• wizja zrastających się kości Ks. Ezechiela

• wizja rydwanu Boga Ks. Ezechiela

• opowiadanie o dwóch straszliwych wodzach, Gogu i Magogu, którzy mają zniszczyć lud wybrany Ks. Ezechiela

• uczta Baltazara Ks. Daniela

• Mane, thekel, fares (Policzono, zważono, rozdzielono) ostrzeżenie wypisane niewidzialną ręką na ścianie podczas uczty króla babilońskiego Baltazara (Dn)

• historia Zuzanny oskarżonej niesłusznie o cudzołóstwo Ks. Daniela

• przypowieść o winnicy Ks. Izajasza

• umęczony Mesjasz Ks. Izajasza

• Absalomie, Absalomie! Absalom był synem Dawida, zbuntował się przeciwko ojcu i poległ w walce z wojskami Dawida; okrzyk zrozpaczonego ojca

• dies irae, dies illa z opisu apokaliptycznego Dnia Sądu w Ks. Sofoniasza („Dies irae” wszedł jako sekwencja do mszy żałobnej)

• Na początku było słowo… Ewangelia wg św. Jana

• Hymn o miłości List św. Pawła do Koryntian

• Kto nie chce pracować, niech nie je List do Tessaloniczan

• grona gniewu z Apokalipsy św. Jana; ktoś podobny do Zbawiciela przybędzie, by żąć grona gniewu

• Kto mieczem wojuje, od miecza ginie Apokalipsa św. Jana ?

• Benedictus kantyk Zachariasza z Ewangelii św. Łukasza, zaczyna się od słów: Błogosławiony Pan Bóg Izraela; Zachariasz miał wypowiedzieć te słowa po narodzeniu swojego syna Jana Chrzciciela

• Magnificat kantyk Maryi z Ew. św. Łukasza, zaczyna się od słów: Wielbi dusza moja Pana; Maryja miała wypowiedzieć te słowa po spotkaniu z Elżbietą i zwiastowaniu

• Nunc Dimittis kantyk Symeona z Ew. św. Łukasza, zaczyna się od słów: Teraz o Władco, pozwalasz odejść słudze twemu w pokoju; słowa miał wypowiedzieć, gdy wziął na ręce małego Jezusa

33

STARY TESTAMENT- chrześcijański i żydowski

Nowy Testament - chrześcijański

PATRIARCHOWIE

dydaktyczne

Dzieła poetyckie

qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnm

3 pierwsze ewangelie, tzw. synoptyczne (łącznie oglądane)

3 wielkie święta

---