1. Podział i charakter zasobów gospodarczych.

2. Podział i charakterystyka czynników produkcji.

3. Różnica miedzy intensywnym i ekstensywnym rozwojem.

4. Elementy infrastruktury społeczno-ekonomicznej.

5. Rodzaje postępu i relacje miedzy nimi.

6. Warunki efektywności działań.

7. Warianty racjonalności działań.

8. Rodzaje ekonomii.

9. Miary oceny wzrostu i rozwoju gospodarczego.

10. Sposoby pomiaru dobrobytu społecznego.

11. Pojecie wzrostu i rozwoju gospodarczego.

12. Modele rozwoju i ich charakterystyka.

13. Funkcje minimalne państwa.

14. Instrumenty wspierania lokalnej gospodarki.

15. Doktryny społeczno-ekonomiczne.

16. Systemy gospodarowania i ich charakterystyka.

17. Cele i dziedziny polityki ekonomicznej.

18. Wskaźniki rozwoju lokalnego i ich charakterystyka.

19. Czynniki i bariery rozwoju lokalnego i ich charakterystyka.

20. Kryteria wyboru systemu gospodarczego.

21. Podstawowe kategorie rynku pracy i ich charakterystyka.

22. Ekonomiczne przyczyny i skutki bezrobocia,

23. Różnice miedzy polityka rynku pracy w Polsce i UE.

24. Polityka żywnościowa i instrumenty jej realizacji.

25. Zmiany w polityce żywnościowej Polski po wstąpieniu do UE.

26. Opisz zależności pomiędzy rozwojem gospodarczym, inflacja i bezrobociem.

27. Efektywność systemów gospodarowania.

28. Złote standardy kapitalizmu (triady).

29. Pojecie- rodzaje i charakterystyka planów gospodarczych.

30. Zakres i sposoby realizacji polityki budżetowej.

31. Znaczenie i sposoby realizacji interwencjonizmu państwowego.

1.Podział i charakter zasobów gosp.

Współcześnie można wyróżnić 4 podst. grupy zasobów gosp.:

1)zasoby naturalne, które obejmują wszelkie dobra , które znajdują się w naturze, dane są przez przyrodę (lasy, kopaliny, ziemia, zawartość ziemi); można je podzielić na zasoby:

a)odnawialne (energia wodna, geotermalna, słoneczna: korektory słoneczne, energia wietrzna, biomasa: biogaz, biopaliwa stałe, płynne: bioetanol, biodiesel)), które są reprodukowane w sposób trwały.

Biomasa-masa materii zawarta w organizmach żywych. Spalanie biomasy jest uważane za korzystniejsze dla środowiska niż spalanie paliw kopalnych. Do celów energetycznych wykorzystuje się najczęściej: drewno o niskiej jakości technologicznej oraz odpadowe, odchody zwierząt, osady ściekowe, słomę, makuchy i inne odpady produkcji rolniczej, wodorosty uprawiane specjalnie w celach energetycznych, odpady organiczne np. wysłodki buraczane, łodygi kukurydzy, trawy, lucerny, oleje roślinne i tłuszcze zwierzęce.

Biogaz-gaz palny, produkt fermentacji anaerobowej związków pochodzenia organicznego (np. ścieki, m.in. ścieki cukrownicze, odpady komunalne, odchody zwierzęce, gnojowica, odpady przemysłu rolno-spożywczego, biomasa) a częściowo także ich gnicia powstający w biogazowni. W wyniku spalania biogazu powstaje mniej szkodliwych tlenków azotu niż w przypadku spalania paliw kopalnych.

b)nieodnawialne, które tracą całkowicie swoje właściwości podczas przetwarzania, tracą swoje cechy techniczne w procesie produkcji (paliwa kopalniane: węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny).

c)częściowo odnawialne, które wynikają z postępu technicznego oraz konieczności ochrony środowiska (surowce, które podlegają recyklingowi np. papier, szkło).

2)zasoby kapitałowe, które obejmują:

-kapitał rzeczowy: budynki, narzędzia, urządzenia, maszyny potrzebne do rozpoczęcia i kontynuacji produkcji;

-kapitał fin.: gotówka, dewizy, papiery wart.; jest bardziej pożądany od kapitały rzecz. ze względu na jego płynność fin. Za kapitał fin. kupujemy kapitał rzecz. , dlatego jest on pierwotny. Cały proces produkcji polega na obrocie kapitałem fin.

3)zasoby osobowe określane mianem siły roboczej (pracownicy o określonych doświadczeniach, umiejętnościach i kwalifikacjach). Istnieje nadmiar zasobów osobowych-bezrobocie. Chodzi bardziej o brak pieniędzy na wynagrodzenia niż brak pracy. W krajach rozwiniętych jest niski poziom bezrobocia, gdyż stać je na wypłatę wynagrodzeń oraz dominuje tam sfera usług. Obecnie pracodawcy szukają pracowników o określonych kwalifikacjach, dlatego zdaniem polityki społ. jest dostosowanie kwalifikacji pracowników do potrzeb rynku pracy. Chodzi bardziej o wartość pracownika niż o ilość pracowników-inteligencja.

4)zasoby kapitałowe to pewna wiedza zgromadzona w technologiach. Produkty są wytwarzane za pomocą coraz to nowszych technologii, które powodują oszczędność surowców, kapitału i czasu, zwiększają wydajność pracy. Nowe technologie stosują państwa rozwinięte, które poprzez zmniejszenie jednostkowego kosztu produkcji łatwiej sprzedają swoje produkty na rynkach zagranicznych. Silną stroną krajów słabo rozwiniętych jest natomiast tania siła robocza. Ludzkość dąży do produkcji coraz to lepszych produktów przy minimalnych nakładach.

2.Podział i charakterystyka czynników produkcji.

Czynniki produkcji:

-człowiek (praca żywa); siły wytwórcze,

-środki pracy: narzędzia pracy (narzędzia proste, maszyny, urządzenia, aparatura), które bezpośrednio przekształcają przedmioty pracy oraz materialne warunki produkcji (hale fabryczne, budynki adm., infrastruktura techniczna), które nie biorą bezpośredniego udziału w wytwarzaniu produktów, ale są niezbędne do ich powstawania; siły wytwórcze i środki produkcji,

-przedmioty pracy, czyli materia występująca w przyrodzie, na którą oddziałuje człowiek; środki produkcji.

Inny podział czynników produkcji.

Czynniki współczesnego rozwoju- decydujące o możliwościach i efektywności produkcji, klasyfikuje się na:

1. czynniki ekonomiczne,

2. czynniki specjalne,

3. czynniki społeczne.

Ad a)czynniki ekonomiczne dzielimy na:

1. cz. o charakterze tradycyjnym np. bogactwa naturalne, zasoby pracy żywej, majątek trwały.

2. cz. o charakterze nowoczesnym:

• postęp organizacyjny, techniczny i naukowy,

• przekształcenia struktury społeczno-gospodarczej,

• czynniki rynku i rosnącego popytu ludności,

• mn. podział pracy, a zwłaszcza rozwój specjalizacji i kooperacji wraz z handlem zagranicznym.

Ad b)czynniki specjalne, do nich zalicza się:

- rytmiczne i wyrównane tempo wzrostu,

- bardziej proporcjonalna (harmonijna) struktura gospodarki narodowej,

- wyrównywanie się poziomu rozwoju ekon. poszczególnych krajów.

Ad c)czynniki społeczne:

- wzajemne powiązanie infrastruktury ekon., społ. i technicznej,

- podstawowe elementy i wskaźniki rozwoju społ. i kulturowego,

- czynniki socjologiczne.

3.Różnica między ekstensywnym i intensywnym rozwojem.

Rozróżniamy dwa podstawowe typy wzrostu gosp.:

ekstensywny-wzrost ekonomiczny uzyskuje się głównie dzięki dodatkowemu zatrudnieniu, dodatkowym surowcom i materiałom, dodatkowym inwestycjom i dodatkowym maszynom i urządzeniom wprowadzanym do gospodarki, a powstających głównie na dotychczasowym poziomie technicznym. Mamy do czynienia z przewagą parametrów ilościowych dóbr, które zaspokajają nasze potrzeby. Występuje to zazwyczaj, gdy aspekt jakościowy nie odgrywa roli (okres realnego socjalizmu), np. wzrost produkcji roślinnej wynikający ze wzrostu areału, a nie z wzrostu wydajności z l ha, bez zmian technologicznych.

-osiągany przez zwiększenie wykorzystania zasobów,

-ma na celu zwiększenie dochodów poprzez większe zużycie zasobów, przy zachowaniu tych samych środków produkcji, technologii,

-charakterystyczny dla gospodarki socjalistycznej.

intensywny-dokonuje się głównie dzięki wzrostowi wydajności pracy, lepszemu niż dotąd wykorzystaniu środków produkcji i doskonaleniu ich cen jakościowych, wzrostowi kwalifikacji czynnika osobowego, doskonaleniu organizacji produkcji i pracy, a co z tym się ściśle wiąże następuje wzrost efektywności produkcji. To działanie mające na celu spadek kosztów produkcji przez wykorzystanie nowych środków produkcji, technologii. Wzrost ekstensywny powinien przekształcać się we wzrost intensywny. W tym przypadku występuje zmiana proporcji-mały wzrost ilościowy, a duży wzrost jakościowy. Wzrost intensywny jest charakterystyczny dla gospodarki wolnorynkowej.

-osiągany przez zwiększenie efektywności wykorzystania zasobów,

-ma na celu spadek kosztów produkcji przez wykorzystanie nowych środków produkcji, technologii,

-charakterystyczny dla gospodarki wolnorynkowej.

4.Elementy infrastruktury społ.-ekon..

Infrastruktura - tworzą ją podstawowe urządzenia i instytucje wraz z niezbędnym wyposażeniem rzeczowym i osobowym, służące do zapewnienia materialnych i społ. warunków jakiejkolwiek działalności w ramach całej gospodarki lub jej poszczególnych działów, gałęzi i jednostek podstawowych.

Podział infrastruktury:

1. z punktu widzenia elementów składowych:

1. inf. społ.-w jej skład wchodzą urządzenia i instytucje świadczące usługi w dziedzinie prawa, bezpieczeństwa, kształcenia, oświaty, kultury, rekreacji, służby zdrowia, ochrony środowiska i inne, których zadaniem jest stworzenie społ. i org. warunków rozwoju,

2. inf. ekon.-w jej skład wchodzą urządzenia transportowe, energetyczne, melioracyjne i komunalne (np. wodociągi, kanalizacja, gazociągi), które umożliwiają i rzeczowo zabezpieczają procesy produkcji, wymiany i inne formy działalności,

2. ze względu na zakres działalności:

1. inf. ogólną,

2. inf. branżową,

3. ze względu na obszar działalności:

1. inf. mn.,

2. inf. państwową,

3. inf. regionalną,

4. inf. lokalną,

4. ze względu na lokalizację przestrzenną:

1. inf. punktową (skupiona w 1 miejscu, np. szkoła),

2. inf. liniową (np. autostrada, drogi, koleje).

Cechy inwestycji infrastrukturalnych:

1. kapitałochłonność,

2. kompleksowość,

3. długi czas eksploatacji,

4. brak pełnego rozeznania.

3 warianty budowy inwestycji infrastrukturalnych:

1. rozwój infrastruktury nie nadąża za rozwojem gosp.,

2. infrastruktura jest rozbudowana równocześnie, równolegle,

3. rozwój infrastruktury wyprzedza rozwój gosp.

5.Rozdaje postępu i relacje między nimi.

Postęp, progres-ogół zmian prowadzących do poprawy życia lub stanu rzeczy. Jest przeciwieństwem regresu. Gwałtowny postęp określa się mianem rewolucji (np. rewolucja neolityczna, rewolucja przemysłowa).

Wyróżniamy:

Postęp org.-techniczny-obejmuje postęp org. i postęp techniczny. Przynosi wiele korzyści, z których najważniejsze to: zwiększenie wydajności pracy i zmniejszenie uciążliwości wykonywanych prac, pojawienie się nowych produktów, dzięki czemu następuje lepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów.

Postęp org.-proces wprowadzania usprawnień w zakresie organizacji pracy i metod zarządzania w celu zwiększenia efektywności gospodarowania. Wiąże się często z postępem technicznym, ponieważ wdrażanie nowych rozwiązań technicznych możliwe jest często jedynie po wprowadzeniu zmian w zakresie organizacji pracy. Postęp org. występuje w różnych formach, a najważniejsze z nich to:

• dokonywanie usprawnień w zakresie właściwego podziału pracy,

• doskonalenie współdziałania pracowników,

• zwiększenie efektywności zarządzania przez tworzenie lub doskonalenie systemów informacyjnych, systemów informatycznych, ułatwiających podejmowanie optymalnych decyzji,

• doskonalenie struktur org. przez łączenie, likwidację lub tworzenie nowych komórek org..

Postęp techniczny-proces zastępowania pracy ludzkiej ciągle doskonalonymi maszynami i urządzeniami, a także wszelkie usprawnienia techniczne w zakresie czynności wykonywanych w przedsiębiorstwie, podejmowane w celu zwiększenia efektywności działania lub zmniejszenia pracochłonności. Do głównych kierunków postępu technicznego należą: mechanizacja, automatyzacja, modernizacja, normalizacja, chemizacja, informatyka i elektronika. Dużą rolę w procesie tworzenia i wdrażania postępu technicznego odgrywają prace naukowo-badawcze oraz racjonalizacja pracy i wynalazczość. Postęp techniczny wiąże się ściśle z postępem org. i często w mowie potocznej używa się określenia postęp org.-techniczny.

Postęp technologiczny-może wynikać ze zmian organizacji gospodarstw i organizacji pracy oraz z upraszczania zabiegów technologicznych przy oszczędnym zużyciu nakładów materiałowych i racjonalizacji eksploatacji posiadanych środków trwałych.

6.Warunki efektywności działań.

Działanie jest wówczas efektywne, gdy w jego wyniku uzyskuje się większy efekt (korzyści) od poniesionych nakładów, czyli, gdy wartość produkcji jest większa od poniesionych kosztów produkcji-wówczas jest spełniony warunek efektywności.

Są dwa sposoby obliczenia tego warunku:

-liczbowy efekt/nakłady >1, -procentowy efekt/nakłady * 100 > 100%.

Im poziom efektywności jest wyższy, tym działanie jest bardziej efektywne.

7.Warunki racjonalności działań.

Racjonalne działanie to działanie rozumne, logiczne, celowe, lepsze niż poprzednie.

Zasada racjonalnego działania polega na tym, aby przy danym nakładzie środków w maksymalnym stopniu osiągnąć cel-jest to wariant największego efektu (największej wydajności) albo aby przy danym stopniu osiągnięcia celu użyć minimalnego nakładu środków-jest to wariant największej oszczędności (najmniejszego nakładu).

Racjonale działanie gosp. polega na optymalnym, czyli najlepszym w danych warunkach i danym czasie zużyciu środków (nakładów) wykluczającym ich marnotrawstwo.

8.Rodzaje ekonomii.

W ocenie gospodarki możemy wyróżnić:

-mikroekonomię, która zajmuje się problemami ekon. w skali pojedynczych jednostek: przedsiębiorstw, gosp. dom.,

-mezoekonomię, która zajmuje się problemami ekon. w odniesieniu do pewnych kompleksów, czyli sektorów, działów, związków geog.-te związki mogą działać w ramach państw lub mieć charakter mn.,

-makroekonomię, która zajmuje się problemami ekon. w skali poszczególnych państw, jako całości,

-megaekonomię, która zajmuje się problemami ekon. w skali globalnej świata, kontynentów lub grup państw traktowanych całościowo.

Wg E. Taylora profesora Uniwersytetu Poznańskiego ekonomia polityczna dzieli się na:

• ekonomikę ogólną

• ekonomikę szczegółową-dyscyplina naukowa mieszcząca się w ramach nauk ekon., a zajmująca się specyficznymi aspektami: określonej branży gospodarki, określonej dziedziny działalności człowieka, określonego rodzaju obiektów społ. lub ekon..

O. Lange wyróżniał ekonomię jako:

• naukę teoretyczną,

• ekonomię opisową-zajmującą się badaniem konkretnych przebiegów współczesnych procesów gosp..

T. Kotarbiński wszystkie dyscypliny naukowe, a więc także ekonomię, dzieli z punktu widzeniach zadań na:

• teoretyczne-służące celom poznawczym

• stosowane-zajmujące się projektami zmian rzeczywistości. Nauki stosowane mają znajdować sposoby praktycznego wykorzystywania poznanych praw naukowych oraz przedstawiać projekty racjonalnego działania, zmierzającego do przekształcania rzeczywistości.

Ekonomia dzieli się także na:

• ekonomię pozytywną-ma za zadanie wyjaśnianie zjawisk ekon., jest oparta na obiektywnej wiedzy o rzeczywistości. Bada zjawiska gosp. takie, jakimi są. Analizuje skutki zmian warunków ekon. lub wariantów uprawianej polityki gosp., bez formułowania sądów wartościujących. Jest stosowana przez ekonomistów, którzy efekty swojej pracy przedstawiają wyłącznie jako zdarzenie gosp., prezentując dane empiryczne i budując niewartościujące teorie. Powszechnie jako naukę pozytywną traktuje się ekonomię polityczną.

• ekonomię normatywną-zajmuje się sądami wartościującymi, wskazuje możliwe i pożądane kierunki oraz sposoby przeobrażania rzeczywistości. W ekonomii normatywnej formułowane są tezy oparte na własnych systemach wartości badacza i często przyjmują formy zaleceń czy przekształcają się w odrębne szkoły ekon.. Do nauk normatywnych zalicza się m.in. politykę ekon..

Ekonomia polityczna, w Polsce nazywana ogólnie ekonomią, dzieli się również na:

• mikroekonomię-zajmuje się badaniem zachowań indywidualnych konsumentów, przedsiębiorstw i rynków.

• makroekonomię-posługuje się wielkościami agregatowymi (zbiorczymi, dotyczącymi całej gospodarki) do badania prawidłowości występujących w gospodarce jako całości.

9.Miary oceny wzrostu i rozwoju gosp.

Pomiaru gospodarki narodowej możemy dokonywać w sposób:

1. statyczny-gospodarkę ocenia się głównie takimi wskaźnikami jak: wskaźnik bogactwa narodowego, majątku narodowego ujmowanymi na pewien moment np. na koniec roku;

2. dynamiczny-gospodarkę ocenia się wskaźnikami absolutnymi lub przyrostowymi, stosuje się takie mierniki, jak: wskaźnik produktu i wzrostu narodowego, wskaźnik inflacji i bezrobocia, eksportu, wskaźniki poziomu życia.

Podstawowe mierniki oceny gospodarki to:

1. bogactwo naturalne, które obejmuje wszystkie dobra materialne i pozamaterialne, którymi rozporządza dane społeczeństwo bez względu na formę własności oraz rozpoznane i dostępne do eksploatacji zasoby naturalne danego państwa. Wycena bogactwa jest szacunkowa, niepełna, a czasami pomija się w niej pozamaterialne dobra;

2. majątek narodowy, który obejmuje materialną część bogactwa narodowego, a więc wszystkie nagromadzone w czasie procesu rozwoju historycznego dobra materialne i fin. znajdujące się w granicach danego kraju, należące do danego państwa i jego obywateli lub innych państwa. Przy badaniu istotne jest określenie jego wartości, dynamiki i struktury oraz stopnia nowoczesności i deprecjacji (zużycia). Wyceny tego majątku dokonuje się poprzez spis powszechny, co kilka lat. Z punktu widzenia ekon., najistotniejszym elementem majątku narodowego jest majątek produkcyjny, służący do produkcji i reprodukcji efektów gosp.. Majątek prod. obejmuje środki produkcji i przedmioty pracy nagromadzone historycznie. Wycenia się go na podstawie aktualnej wartości bądź tego, ile jest w stanie ten majątek wyprodukować. W warunkach globalizacji, internacjonalizacji i mn. podziału pracy, taka wycena jest nieaktualna, gdyż istnieje swoboda przepływu kapitałów. Wycena majątku narodowego ma charakter mn.

Podane powyżej wskaźniki wykorzystywane są do statycznej oceny gospodarki. Z kolei do dynamicznej oceny gospodarki potrzebne jest podawanie tych wskaźników w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Wtedy otrzymane wskaźniki są bardziej porównywalne, gdyż przeliczenie na 1 mieszkańca niweluje różnice pomiędzy państwami pod względem powierzchni i liczby mieszkańców. Miernikiem poziomu życia jest wskaźnik dochodu narodowego na 1 mieszkańca.

Do pozostałych mierników zaliczamy:

3. produkt globalny (PG)-jest to suma produkcji fizycznej wyrobów i usług wszystkich sektorów w państwie w ciągu założonego okresu, najczęściej jest to 1 rok. Obejmuje zarówno produkty finalne (konsumpcyjne), jak i niefinalne (niezakończone) przeznaczonego do dalszego przetwórstwa;

4. produkcja globalna-która wyrażona jest w jedn. pienż. i stanowi wartość globalną;

5. produkt krajowy brutto (PKB)-jest suma dóbr i usług wytworzonych przez czynniki produkcji wszystkich sektorów. PKB jest rezultatem działalności wszystkich podmiotów zlokalizowanych w kraju, rodzimych i zagranicznych. Jest pomniejszony o wartość dóbr i usług zużytych na jego wytworzenie. Obejmuje również amortyzację (fizyczne zużywanie majątku trwałego). PKB pomniejszony o wielkość amortyzacji tworzy produkt krajowy netto (PKN). Uwzględniając napływ i odpływ kapitału z kraju uzyskuje się produkt narodowy brutto (PNB), a po uwzględnieniu amortyzacji produkt narodowy netto (PNN). PKB powinien być liczony w wartościach realnych a nie nominalnych. Według wartości realnej w obliczeniach powinniśmy uwzględnić skutki zmiany cen (inflację) lub zmian aprecjacji wartości pieniądza. W tym celu wykorzystuje się tzw. deflatory, które są miarą przeciętnego wzrostu lub spadku cen w kraju na wszystkie dobra i usługi, które wchodzą w skład PKB.

Innymi sposobem mierzenia aktywności produkcyjnej gospodarki jest obliczanie dochodu narodowego (DN).

6. dochód narodowy-jest równowartością produktu narodowego netto (PNN) oczyszczonego z podatków pośrednich (w cenach rynkowych zawarte są takie podatki pośrednie, jak: VAT, akcyza, cło). Żeby pozbyć się wartości cenotwórczej, musimy odjąć podatki pośrednie od PNN i wtedy otrzymamy DN. DN jest to nowowytworzna wartość, czyli suma produktów finalnych przekazana społeczeństwu do wykorzystania i skonsumowania. DN ma 2 oblicza:

- wartościowe (pieniężne),

- rzeczowe.

10.Sposoby pomiaru dobrobytu społecznego.

Poziom jakości życia odnosi się do wielkości spożycia, bezpieczeństwa, stanu samorealizacji, partycypacji w zarządzaniu, stanu środowiska przyrodniczego. Najczęściej omawiając jakość życia analizuje się następujące czynniki: ochrona zdrowia, bezpieczeństwo życia, stan środowiska naturalnego, stopa życiowa mieszkańców, stan transportu i komunikacji miejskiej, infrastruktura sportowa, sytuacja mieszkaniowa, możliwości edukacji i kształcenia, dostęp do kultury, sieć handlowa.

Mierniki społ. dobrobytu winny określać stopień zaspokajania potrzeb społ..

DEN ( wskaźnik dobrobytu ekonomicznego netto)-jest próbą modyfikacji PNB o takie elementy, które są wyrażalne w pieniądzu, wpływają na poziom życia społeczeństwa, a nie mają odzwierciedlenia oficjalnych danych stanowiących podstawę obliczenia PNB 1.wartość produktów zwiększających uciążliwość życia np. zanieczyszczenie środowiska.

2.wartość dochodów nie rejestrowanych, nie przechodzących przez rynek, a zatem nie będących podstawą obliczenia PKB.

3.wartość czasu wolnego.

• Metoda genewska UNRISD-klasyfikuje potrzeby według następujących grup: wyżywienie, mieszkanie, zdrowie, wykształcenie, rekreacja, zabezpie­czenie społeczne, zabezpieczenie materialne. Stopień zaspokojenia danej grupy potrzeb jest mierzony za pomocą trzech mierników, z których jeden określa ilościowy stan nasycenia potrzeby, a dwa pozostałe-jakościowy stan jej nasycenia.

• Indeks rozwoju ludzkości HDI-przedstawia liczbę dorosłej ludności umie­jącej czytać i pisać oraz średnią długość życia z poziomem dochodów.

• Społeczne mierniki trwałego rozwoju ONZ-obejmują następujące kate­gorie: zwalczanie ubóstwa, demografia a trwałość, promocja edukacji, świa­domości społ. i szkoleń, ochrona i promocja zdrowia, promocja roz­woju trwałego osadnictwa. W ramach poszczególnych kategorii również wyróżnia się mierniki: przyczyn, stanu i reakcji. Społeczne wskaźniki zrównoważonego rozwoju nie są zapisami sformalizowanymi.

• Wskaźnik biedy społecznej HPI

• Wskaźnik relacji rozwoju społecznego kobiet i mężczyzn GDI-oblicza się celu ukazania różnicy pomiędzy tempem rozwoju społ. kobiet i mężczyzn w danym kraju. Im ta różnica jest większa, tym współczynnik GDI jest niższy w porównaniu do HDI danego kraju. GDI uwidacznia, w jakim stopniu kobiety biorą czynny udział w życiu politycznym i gosp. danego kraju poprzez ich procentowy udział - w porównaniu z udziałem mężczyzn - wśród: parlamentarzystów, kadry kierowniczej, specjalistów i pracowników technicznych, w wytwarzaniu dochodu narodowego.

• Obszar ubóstwa, który wyznacza się poprzez następujące wskaźniki:

1. minimum socjalne wyrażające cenę koszyka towarów i usług uznanych za niezbędne do zaspokojenia potrzeb człowieka w zakresie wyżywienia, przy­stosowania do warunków naturalnych otoczenia (odzież, mieszkanie, transport i łączność), higieny i ochrony zdrowia, oświaty i wychowania, potomstwa oraz wypoczynku i rekreacji (na niskim poziomie, ale nie ogra­niczającym uczestnictwa w procesie pracy i życiu społ.),

2. minimum egzystencji wyznacza się na poziomie:

» degradacji cywilizacyjnej: 70% wartości koszyka minimum socjalnego. Wielkość ta nie zapewnia środków na odtwarzanie dóbr trwałych w go­sp. dom., ale uwzględnia uczestnictwo w pracy.

« degradacji biologicznej: 50%-60% wartości koszyka minimum socjalne­go. Zabezpiecza przed głodem i biologicznym wyniszczeniem organizmu.

Instytucjonalne mierniki jakości życia

• Indeks wolności gospodarczej IWG zestawia się na podstawie 10 wskaźni­ków obrazujących, jak rząd może ograniczać stosunki gospodarcze pomię­dzy podmiotami gosp..

Tymi wskaźnikami są:

- polityka monetarna, regulacyjna oraz handlowa, system podatkowy, system bankowy, prawo dotyczące własności oraz inwestycji zagranicznych, wielkość produkcji gosp. zużywanej przez państwo, wielkość go­spodarki nieformalnej (czarnego rynku), stopień kontroli płac i cen.

• Instytucjonalne wskaźniki trwałego rozwoju ONZ artykułowane są przez następujące kategorie: integrację środowiska i rozwoju w procesach podej­mowania decyzji, naukę dla trwałego rozwoju, krajowe mechanizmy i współ­pracę mn. na rzecz rozbudowy potencjału gosp. kra­jów rozwijających się, mn. powiązania instytucjonalne, mn. mechanizmy i instrumenty prawne, informację dla procesów podejmowania decyzji, wzmacnianie roli ważniejszych grup społ.. Wy­mienione kategorie uszeregowane zostały w trzech grupach funkcjonalnych: przyczyny, stanu i reakcji.

11.Pojęcie wzrostu i rozwoju gosp.

Wzrost gosp.-jest procesem tworzenia i powiększania rzeczywistych rozmiarów produktu społ. Procesowi temu towarzyszą zmiany struktury produktu narodowego i całej gospodarki. Wzrost gosp. oraz towarzyszące mu zmiany strukturalne określamy mianem rozwoju gosp.. Wzrost gosp. to baza dla rozwoju gosp. Wzrost to tylko zmiana wskaźników ilościowych. Rozmiary wzrostu jest stosunkowo łatwo obliczyć. Rozwój to zmiany o charakterze jakościowym, które tez mają prowadzić do zmian ilościowych.

Dynamika wzrostu gosp. wymusza też zmiany strukturalne, dlatego zwiększenie lub zmniejszenie wzrostu gosp. prowadzi do dynamizowania lub zahamowania zmian strukturalnych.

Istotnym zagadnieniem jest wyprzedzające eliminowanie nieefektywnych struktur gosp., gdyż w przyszłości mogą one zahamować wzrost i rozwój gosp. Rozwój gosp. jest pojęciem szerszym od wzrostu gosp.

Wzrost i rozwój gosp. w gospodarce rynkowej nie zawsze przebiegają równomiernie. Wyróżnia się dwa typy występujące w gospodarce rynkowej:

1. dynamiczne zmiany poziomu aktywności gosp. znajdujące wyraz w ogólnej tendencji rozwojowej-charakterystyczny jest trend

2. wahania występujące wobec tego podst. kierunku mogą mieć charakter sezonowy, cykliczny, przypadkowy.

12.Modele rozwoju.

Koncepcje wykorzystywane w rozwoju lokalnym:

1. rozwój endogeniczny:

• jest to rozwój oparty na zewnętrznych czynnikach i impulsach,

• rozwój zależy od pozycji zajmowanej w ramach większego systemu, np. województwa,

• występuje korzystny transfer kapitału obcego na rzecz szybkiego tempa rozwoju,

rozwój spolaryzowany:

• rozwój pojawiający się w wybranych, uprzywilejowanych miejscach, powodujący wykreowanie czynników wzrostu,

• rozwój nierównomierny,

• rozwój wspierany fin. przez centra decyzyjne,

• rozwój zintegrowany:

• rozwój wieloaspektowy i wielowymiarowy,

• oparty na strategicznych planach rozwojowych,

4. koncepcja samorealizacji:

• zintegrowana społeczność lokalna na rzecz na rzecz realizacji strategii ekorozwoju,

• naturalna autonomia każdego systemu, umiejętność korzystania z zasobów otoczenia,

• jest to rozwój oparty na paradygmacie ewolucyjnym,

5. rozwój endogeniczny:

• przeciwieństwo rozwoju endogenicznego,

• rozwój oparty na wewnętrznych potencjałach firm,

• rozwój zakorzeniony we , oparty na samorządności i inicjatywie oddolnej,

• brak motywacji i przekonania o zasadności poszukiwania zewnętrznych partnerów do finansowania rozwoju,

6. rozwój samopodtrzymujący się:

• rozwój trwały automatycznie przywracający równowagę w skali lokalnej,

• rozwój bazujący na stabilnym systemie wartości.

13.Funkcje minimalne państwa.

Są to funkcje związane z zabezpieczeniem podstawowych dóbr publicznych.

Zaliczamy do nich:

-obronność-związana jest z bezpieczeństwem kraju i z utrzymaniem wojsk,

-praworządność-związana jest z utrzymaniem policji i sądów,

-prawo własności-polega na zabezpieczeniu praw majątkowych obywateli,

-zarządzanie makroekon.-związane jest z administracją całego kraju,

-powszechna opieka zdrowotna-związana jest z NFZ i całym Ministerstwem Zdrowia i Opieki Społecznej,

-programy walki z ubóstwem-są to wszelkiego rodzaju dotacje i świadczenia dla rodzin o niskich dochodach, chodzi tu o całą opiekę socjalną państwa,

-pomoc w przypadku klęsk żywiołowych.

14. Instrumenty wspierania lokalnej gospodarki.

W stymulowaniu rozwoju lokalnego ważne są 2 obszary:

-działania na rzecz aktywności gosp.: tworzenie i wspieranie przed., zachęcanie do tworzenia nowych przed.,

-działania na rzecz zatrudnienia: inicjatywy podejmowane z bezrobotnymi przez pracodawców. Działanie władz lokalnych w zakresie rozwoju społ.-gosp. można podzielić na:

-działania bezpośrednie-w ramach zadań własnych gminy i zadań zleconych przez administracje rządową,

-działania pośrednie-polegające na tworzeniu warunków do rozwoju gosp., które głównie polegają na planowaniu, stymulowaniu i promocji gospodarki.

Gminy posiadają dość duży zakres instrumentów stymulujących rozwój lokalny np.:

-instrumenty oddziaływujące bezpośrednio np. zezwolenia,

-instrumenty oddziaływania pośredniego np. ulgi podatkowe, kredyty preferencyjne, ułatwienia lokalizacyjne.

I Instrumenty, które mogą przyczynić się do rozwoju gosp. na terenie, na którym wcześniej nie miała miejsca aktywność gosp. to:

-instrumenty dochodowe-ulgi i zwolnienia podatkowe, które zachęcają do inwestowania na danym terenie. Na początku nie jest to korzystne dla gminy, ale gdy w powstałym przed. zostaną zatrudnione osoby to wpływy z podatków zasilą budżet gminy, co będzie bardzo dochodowe,

-instrumenty wydatkowe-to wydatki ponoszone przez samorządy ukierunkowane na rozwój infrastruktury technicznej. Tego typu tereny w przyszłości mogą stanowić poważną pozycję w ofercie inwestycyjnej gminy (dobra sieć dróg, kanalizacja). Przedsięwzięcia mające na celu rozwój inf. tech. przyciągają kapitał zewnętrzny.

II występowanie instytucji około biznesowych:

-Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości,

-Regionalna Instytucja Finansująca,

-Inkubatory Przedsiębiorczości,

-Parki Przedsiębiorczości,

-Ośrodki Wspierania Przedsiębiorczości.

Ich rola jest dość istotna ze względu na udzielanie informacji i pomocy, nawiązywanie kontaktów, organizowanie szkoleń i różnego rodzaju innych form pomocy ułatwiających rozpoczynanie, kontynuację i rozwijanie lokalnej działalności gosp. i nie tylko.

III tzw. lokalne instytucje fin.:

-Fundusz Poręczeń Kredytowych,

-Fundusz Pożyczkowy,

To instytucje, których celem jest ułatwienie podmiotom gosp. dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania, a konkretnie kredytów bankowych na prowadzenie działalności gosp..

15.Doktryny społ-ekon.

Terminem doktryna określamy ogólnie zbiór uporządkowanych w pewien sposób założeń, twierdzeń i poglądów na temat określonej dziedziny wiedzy lub działalności. W doktrynach znajdujemy zazwyczaj różne twierdzenia nawiązujące do dorobku nauki, obok nich zaś także liczne tezy wynikające z przyjmowania założeń światopoglądowych, ideologicznych, moralnych, dotyczące tego, „co być powinno”, określające kierunki i cele, do których należy dążyć, mówiące o tym, jak należy postępować. Doktryny podejmują bowiem problemy, wobec których nauka nie czuje się w pełni kompletna, wskazują i wartościują cele działań, zwłaszcza cele rodzajowo niejednorodne i ilościowo trudno wymierne.

W XVII w. powstał pierwszy zwarty system zasad polityki gosp.: merkantylizm. Zakładał on-w myśl przyjmowanych wówczas poglądów na rolę handlu (zwłaszcza zagranicznego) w tworzeniu bogactwa narodu-aktywne uczestnictwo państwa w oddziaływaniu na gospodarkę przez popieranie uprzemysłowienia kraju, eksportu wysoko przetworzonych wyrobów przemysłowych, osłonę produkcji krajowej przed zagraniczną konkurencją.

W XVIII w. powstała doktryna liberalizmu gosp., która postulowała ograniczenie interwencji państwa w sprawy gosp. do niezbędnego minimum. Interesujące, że tą doktrynę szeroko propagowały kraje silniej rozwinięte, w których osłona własnego przemysłu nie była już konieczna. Doktryna zakłada, że rynek powinien wszystko regulować, a państwo nie powinno się w to wiązać. Popyt, podaż i ceny decydują o wszystkim; teoria ta zakłada, że jeżeli państwo nie będzie ingerować w gospodarkę to rynek doskonale wykształci popyt i strukturę produkcji.

Interwencjonizm państwowy pojawił się w latach 30-tych XX w.. Stworzony został przez Keynsa który przedstawił swój plan wyjścia z kryzysu gosp. w USA poprzez pobudzanie efektywnego popytu. Zaproponował on system prac publicznych, dzięki którym zredukowano bezrobocie, inflację i pobudzono gospodarkę. System ten przetrwał do lat 70-tych, a potem wróciły doktryny neoliberalne, zmniejszające zbyt dużą ingerencję państwa w gospodarkę.

Doktryna marksistowska. Ekonomiści marksistowscy całą naukę ekonomii politycznej uważają za społecznie uwarunkowaną. Ekonomia polityczna socjalizmu spełniała funkcje ideologiczną, polegającą „na propagowaniu idei socjalizmu jako systemu społ.-gosp., opartego na społ. własności środków produkcji. Silne oddziaływanie władzy na państwo i społeczeństwo, pełnienie ścisłej kontroli. Doktryny te zakładały m.in. bardzo wysoki poziom centralizacji władzy.

Doktryny wchodzące w skład programów partii komunistycznych zakładały zniesienie prywatnej własności środków produkcji i tworzenie gospodarki, w której podstawową rolę odgrywają przedsiębiorstwa kolektywne, przede wszystkim państ..

Partie socjaldemokratyczne w swoich programach przyjmują obecnie ideę zachowania własności prywatnej i wycofują się z wysuwanych dawniej postulatów nacjonalizacji niektórych gałęzi gospodarki oraz największych przedsiębiorstw; opowiadając się za ograniczoną interwencją państwa w procesy gosp. (zwłaszcza w sferze dystrybucji), uznają konieczność zachowania mechanizmów rynku, konkurencji i motywacji opartej na materialnych korzyściach.

Partie liberalne i konserwatywne głoszą koncepcje minimalizacji ingerencji państwa i zapewnienia maksymalnej swobody działania konkurującym ze sobą przedsiębiorcom, opowiadając zdecydowanie za zachowaniem i umacnianiem własności prywatnej.

Szczególne miejsce we współczesnym świecie zajmuje katolicka nauka społeczna odnosząca się negatywnie do ideologii komunistycznej, ale też krytycznie do doktryny liberalnej oraz do różnych właściwości i konsekwencji społ. systemu kapitalistycznego.

Oprócz doktryn generalnych ważną rolę odgrywają doktryny dotyczące pewnych konkretnych problemów polityki ekon.: kształtowania rozwoju gosp., uprzemysłowienia, stosunków gosp. z zagranicą, zatrudnienia itd. Charakterystycznymi przykładami mogą być: doktryna wolnego handlu, postulująca zniesieni wszelkich ograniczeń w wymianie mn. Oraz radziecka doktryna industrializacji, sformułowana w okresie międzywojennym z Związku Radzieckim, przypisująca główna rolę w procesie rozwoju rozbudowie przemysłu ciężkiego oraz gałęzi wytwarzających środku produkcji. Po drugiej wojnie światowej narzucono ją krajom objętym radziecką strefą wpływów (w tym także Polsce), co spowodowało powstanie poważnych patologii strukturalnych w ich gospodarkach.

16.Systemy gospodarowania i ich charakterystyka.

Klasyczna gospodarka rynkowa Jeden z pierwszych modeli ekon. funkcjonujących na świecie. Jest systemem i założeniem wzorcowym, w którym mechanizmy rynkowe określają w sposób alternatywny rodzaje i sposoby produkcji oraz pomiaru ograniczonych zasobów.

Cechuje się:

-pełnym liberalizmem gosp. i deregulacją gospodarki,

-znaczną przewagą własności prywatnej nad państwową w majątku produkcyjnym i pozaprod.,

-decyzyjną samodzielnością produkcyjną i konsumpcyjną przedsiębiorstw i społeczeństwa,

-przewagą cen i wycen prawdziwych, które działają optymalizująco na rozwój gosp., na alokację zasobów, na konsumpcję i na racjonalne zachowanie,

-wolnością zawierania umów, wchodzenia i wychodzenia z rynku, prowadzenia działalności gosp., wyboru zawodu i miejsca pracy,

-swobodą konkurencji,

-ostrym finansowaniem gospodarki narodowej i jej podmiotów - np. brak ulg podatkowych,

-znikomym zakresem interwencjonizmu państ. w sterowaniu rozwojem i w funkcjonowaniu gospodarki,

-występowaniem pozytywnych destrukcji przejawiająca się upadłościami nieefektywnych jednostek gosp..

Społeczna gospodarka rynkowa To system z uporządkowanym (nadzorowanym) przez państwo interwencyjnym liberalizmem gosp. i społeczną opiekuńczością nad społeczeństwem. Jest systemem preferującym wolność osobistą i rynkową z socjalną odpowiedzialnością państwa.

Cechy:

-solidaryzm społ. akceptującym redystrybucją PKB,

-występuje wielosektorowość z dominacją własności prywatnych,

-zasady uczciwej konkurencji w funkcjonowaniu gospodarki przy równoczesnych ograniczeniach prawnych chroniących pracowników w miejscach pracy,

-konsensus (umowa) społ. w sprawie proporcji podziału wypracowanych dochodów na rzecz budżetu centralnego, budżetów terenowych, pracodawców, pracowników i konsumentów,

-demokratyczne procedury tworzenia zasad zapobiegania i rozstrzygania konfliktów,

-demokratyczne i jawne formułowanie programów rozwoju gosp.,

-oddziaływanie państwa na ograniczania bezrobocia i tworzenie nowych miejsc pracy, na stabilizację wartości pieniądza i ograniczanie wysokiej inflacji, na ograniczanie nadmiernych bankructw i innych zjawisk patologicznych przez stosowanie pomocy publicznej i społ. (socjalnej) wobec osób będących w potrzebie.

KAPITALIZM POLITYCZNY

Kapitalizm to system gosp. opierający się na zasadach: wolnego obrotu towarami i usługami, wolnej konkurencji pomiędzy podmiotami, wolnego obrotu kapitałem oraz środkami produkcji Nazwa kapitalizm jest często używana dla określenia systemu społ., gosp. i politycznego występującego w krajach zachodnich. Nigdzie na świecie nie ma systemu w pełni kapitalistycznego.

Cechy:

-duży udział majątku i przedsiębiorstw państ. w gospodarce,

-przeregulowanie gospodarki i miękkie finansowanie przedsiębiorstw państ.,

-tolerowanie niskiej efektywności w przedsiębiorstwach państ. w celu niedopuszczenia do zaburzeń społ.,

-wspieranie wybranych grup interesów,

-trwały deficyt budżetowy i narastający dług publiczny.

-niskie standardy rozwoju społ.-infrastrukturalnego i badań techniczno-naukowych,

-upolitycznienie gospodarki przez powiązanie polityków za światem biernym i ich skorumpowanie,

-uwłaszczenie przez polityków majątku państ. wykorzystujących swój czas kadencyjny i faworyzujących kolegów w obsadzaniu stanowisk w gospodarce,

-zbiurokratyzowanie procedur adm.,

-niski poziom dyscypliny społ.,

-niedostatek ustawodawstwa i egzekwowania prawa,

-wykorzystywanie władzy politycznej i gosp. do realizacji partykularnych jednostek małych grup społ.,

-niska efektywność wykorzystania funduszy publ., samowola i niezdyscyplinowanie urzędników,

-niska skuteczność we wprowadzaniu reform służących rozwojowi społ. i większej sprawiedliwości społ.

PAŃSTWO DOBROBYTU

Państwo bezpieczeństwa socjalnego - koncepcja państwa oraz społeczeństwa powstała pod wpływem tzw. ekonomii dobrobytu, ukształtowana po II wojnie światowej. Była głoszona w szczególności w latach 50.-80. XX wieku. Państwo opiekuńcze to państwo kapitalistyczne z silnym interwencjonizmem państ., będącym przeciwieństwem liberalizmu ekon., ma kłaść szczególny nacisk na rozwiązywanie problemów społ.. Celem państwa opiekuńczego jest zapewnianie obywatelom bezpieczeństwa socjalnego poprzez skuteczne prawodawstwo.

Cechy:

-wysoka kultura i dyscyplina społ. połączona z ładem i porządkiem publ.,

-sprawność org. aparatów władzy, wysoka wydajność pracy i produktywność majątku,

-podejmowanie przez rząd działań zapobiegających negatywnym zjawiskom społ,

-równość szans rozwoju przez podmioty gosp. i obywateli,

-pełna ochrona socjalna nad obywatelami i rezydentami,

-zagwarantowanie wszystkim obywatelom dochodów minimalnych i równych praw do usług socjalnych,

-równość i brak dyskryminacji obywateli, rezydentów i podmiotów gosp.

17.Cele i dziedziny polityki ekon.

Cele polityki gosp.:

1. generalne i systemowo-polityczne:

-suwerenność narodowa,

-sprawiedliwość,

-postęp społ.,

-prawa człowieka

-umacnianie i ochrona podstawowych zasad ustrojowych oraz siły państwa,

2. ekon.:

-pomnażanie bogactwa kraju i wzrost dobrobytu,

-efektywne wykorzystanie zasobów, przemiany strukturalne, wzrost przedsiębiorczości, równowaga gosp., wzrost udziałów w mn. podziale pracy,

3. społ.:

-sprawiedliwy podział dochodu,

-gwarancje zatrudnienia (pełne zatrudnienie),

-wyrównane szanse awansu,

-dostęp do dóbr kultury i oświaty,

-zapewnienie ochrony zdrowia,

-zabezpieczenie społ.,

4. ekologiczne:

-ochrona środowiska naturalnego,

-rekultywacja terenów zniszczonych,

5. obronno-militarne:

-rozbudowa gałęzi gospodarki o znaczeniu obronnym,

-zapewnienie niezbędnych rezerw produktów strategicznych.

Dziedziny polityki gosp.

2 podstawowe podziały polityki ekon.:

-polityka makorekonomicza obejmuje te oddziaływania państwa, które dotyczą całokształtu społ. procesu gosp. i prowadzone są głównie za pośrednictwem podstawowych mechanizmów jego reulacji-pieniądza i budżetu państwa,

-polityka mikroekonomiczna zajmuje się regulacją konkretnych zagadnień, jej poszczególnych gałęzi, rodzajów produkcji, rynków na określone towary i usługi.

Funkcją polityki wzrostu jest dynamizowanie społ., procesu gosp. w skali długookresowej, przeciwdziałanie siłom i zjawiskom, które mogłyby wzrost hamować czy osłabiać.

Polityka strukturalna zmierza do przekształcenia układu relacji i proporcji występujących między poszczególnymi sektorami, działami i gałęziami gospodarki oraz rodzajami produkcji społ. a jej całością, przez wspieranie rozwoju wybranych sektorów i gałęzi. Polityka strukturalna ma zwykle na uwadze nie tylko proporcje działowo-gałęziowe i rodzajowe, lecz również inne proporcje występujące w gospodarstwie narodowym (typu społ., technologicznego, terytorialnego).

Polityka regionalna to oddziaływanie państwa oraz występujących w jego imieniu władz centralnych i regionalnych na proces rozwoju oraz zagospodarowania przestrzennego regionów.

Z kolei waga narastających zagrożeń i zniszczeń środowiska naturalnego znalazła odzwierciedlenie w wyodrębnieniu i rozwoju polityki ekologicznej.

W nowoczesnych ujęciach polityka wzrostu, polityka strukturalna, polityka regionalna i polityka ekologiczna są ze sobą integrowane i stanowią części składowe ogólnej polityki rozwoju społ.-gosp.

Wyodrębniamy 2 podstawowe kryteria klasyfikacyjne polityki ekon:

-kryterium przedmiotowe, przyjmujące za podstawę podziału dziedziny gospodarki, na które jest skierowane oddziaływanie rządu,

-kryterium instrumentacji, odnoszące się do rodzaju czynników i mechanizmów, za pomocą których można realizować wysunięte cele.

Oddziaływania państwa na procesy gosp. zachodzące w poszczególnych działach i gałęziach gospodarki narodowej czasem określa się mianem polityki sektorowej. Obejmuje ona: politykę przemysłową, politykę rolną (agrarną), politykę handlową (często wyodrębnia się też politykę handlu zagranicznego i współpracy z zagranicą), politykę komunikacyjną, politykę komunalną itd. Podział ten, opiera się na przedmiocie oddziaływań rządu, jest zwykle skorelowany z podmiotowym podziałem zadań między organy rządowe, czyli ministerstwa: przemysłu, rolnictwa, handlu, komunikacji itd.

Wyodrębnienie w ujęciu przedmiotowym poszczególnych części polityki ekon. wiąże ją następnie z polityką społ., obejmującą politykę oświatową, polityką ochrony zdrowia, politykę mieszkaniową, a także politykę demograficzną (starającą się wpływać na procesy reprodukcji ludności). Wiążą się z nią także polityka migracyjna, której funkcją jest pobudzanie i ułatwianie lub hamowanie i ograniczanie przemieszczeń ludności wewnątrz kraju praz między krajem i jego otoczeniem.

Przyjmując za podstawę kryterium instrumentacji, wydzielamy dziedziny (podsystemy) polityki ekon., kierując się rodzajem sposobów, mechanizmów i czynników, których używa ona w oddziaływaniu na gospodarkę.

W gospodarce rynkowej rolę podstawowego mechanizmu odgrywa, jak już mówiliśmy, pieniądz. Regulacja jego podaży jest przedmiotem polityki pieniężnej (zwanej tez polityką monetarną), obejmującej politykę emisyjną i politykę kredytową, które dotyczą sfery działania banków. Problemy asekuracji jednostek gosp. i osób fizycznych przed wszelkiego rodzaju zagrożeniami i ryzykiem-w tym też związanym z prowadzeniem dział. Gosp.-regulowane są przez politykę ubezpieczeń. Natomiast oddziaływania państwa na podstawowe parametry gospodarki takie jak ceny, płace i dochody-obecnie łączy się zwykle w ramach zintegrowanej polityki cenowo-dochodowej.

Dochody jednostek gospodarujących i osób fizycznych są źródłem przychodów skarbu państwa. Zagadnieniami ich kształtowania zajmuje się historycznie najstarsza część polityki ekon., a mianowicie polityka skarbowa (fiskalna), dziś najczęściej określana mianem polityki budżetowej. Do jej funkcji należy określanie i racjonalizowanie wydatków i dochodów aparatu państ. i sektora publ. Bezpośrednim wsparciem polityki skarbowej jest polityka podatkowe, zajmująca się sposobami obciążania podmiotów gospodarujących i mieszkańców kraju świadczeniami na rzecz państwa oraz ściąganiem tych świadczeń. Uzupełnieniem polityki podatkowej jest polityka celna, której celem jest ochrona przed zagraniczną konkurencją pewnych gałęzi i rodzajów produkcji.

Z punktu widzenia oddziaływania na czynniki rozwoju zasadnicze znaczenie ma polityka inwestycyjna, która wpływa na procesy reprodukcji zasobów majątkowych w gospodarce, na ich powiększanie, unowocześnianie, strukturę rodzajową, działowo-gałęziową i przestrzenną. Blisko z nią związana jest polityka lokalizacyjna, służąca realizacji założeń polityki regionalnej i pożądanego przestrzennego zagospodarowania kraju poprzez odpowiedni sterowanie rozmieszeniem inwestycji.

Regulacje procesów gospodarowania czynnikiem ludzkim w gospodarce należą do polityki zatrudnienia, skupiającej się jedynie początkowo na interwencji państwa w walkę z bezrobociem. Współczesna polityka zatrudnienia obejmuje także m.in.: problemy przygotowania zawodowego młodzieży (tu styka się z polityką oświatową), podnoszenia kwalifikacji zawodowej reorientacji pracujących, zwiększenia mobilności czynnika pracy, harmonizowania dynamiki wzrostu liczby stanowisk pracy z przyrostem zasobów siły roboczej, regulacji stosunków pracy.

Bardzo ważnym mechanizmem kształtowania czynników rozwoju jest obecnie polityka naukowa i innowacyjna, służąca stymulowaniu badań naukowych oraz zapewnieniu sprawnego wdrażania osiągnięć nauki i techniki do praktyki gosp.

18. Wskaźniki rozwoju lokalnego.

Wskaźniki rozwoju lokalnego-są to mierniki dzięki, którym możemy określić wzrost rozwoju:

-wzrost gosp. i zmniejszająca się stopa bezrobocia,

-wzrost dobrobytu i jakości życia mieszkańców,

-wzrost atrakcyjności inwestycyjnej i turystycznej,

-restrukturyzacja i dywersyfikacja podmiotów gosp.,

-rozwój sektora usługowego,

-wzrost mobilności zawodowej i społ.,

-rozwój infrastruktury instytucjonalnej (urzędy, instytucje)

-poprawa wizerunku gminy oraz procesy integracyjne w społecznościach lokalnych.

19.Czynniki i bariery rozwoju.

Ekonomiści wymieniają cztery podstawowe czynniki wzrostu gosp. (cztery „siły napędowe” wzrostu). Są to:

-praca (w ujęciu ilościowym-

podaż pracy, jak i jakościowym- dyscyplina pracy, wykształcenie, kwalifikacje motywacja);

-zasoby naturalne (ziemia, zasoby mineralne, paliwa, jakość środowiska);

-kapitał-środki wykorzystywane w procesie produkcji: kapitał rzeczowy (maszyny, fabryki, drogi), kapitał finansowy, kapitał ludzki

-technologia (nauka, technika, zarządzanie, przedsiębiorczość)

Czynniki rozwoju o charakterze ogólny:

1)potrzeby społeczności lokalnej-działalność gosp. i społ. ma ścisły związek z zaspokajaniem potrzeb obywateli. W tym układzie rozwój gosp. przekłada się na stopień pokrycia stale rosnących potrzeb społ. Rozwój społ.-gosp. związany jest z poszczególnymi kategoriami potrzeb. Wyróżnia się 2 cechy potrzeb:

-potrzeby występujące u człowieka bez względu na to, gdzie mieszka; walory cywilizacyjno-kulturowe w pełni uzasadniają te potrzeby; potrzeby podst.,

-oprócz potrzeb podst. są potrzeby wysoko zindywidualizowane, które występują u określonych grup, zawiązane są z uznawaniem określonego światopoglądu.

Kategoryzacja potrzeb:

-potrzeby egzystencjalne (biologiczne)-należą do potrzeb podst., są związane z funkcjonowaniem gosp. dom.. Dzielimy je na potrzeby materialne i niematerialne. Te potrzeby są zmienne w czasie. Bez potrzeb nie byłoby produkcji. Aby zaspokoić te potrzeby tworzone są nowe zakłady pracy, a to powoduje powstawanie nowych miejsc pracy,

-potrzeby rezydencjalne (mieszkaniowe) pojawiają się na pewnym etapie rozwoju, gdy człowiek chce się usamodzielnić. Te potrzeby w większości dotyczą potrzeb mieszkaniowych, rezydencjalnych, wyposażenia mieszkania itp,

-potrzeby kulturalne, które często maja charakter niematerialny; wynikają z upodobań preferencji; świadczą o poziomie cywilizacyjnym, nie można ich lekceważyć,

-potrzeby społ.,

-inne potrzeby, które należy rozpatrywać w konspekcie danego poziomu rozwoju gosp.

2)zasoby i walory środowiska przyrodniczego-środowisko przyr. oddziałuje wymiernie na rozwój. Zasoby często działają jak bariera. Są one bardzo zróżnicowane, gdyż to nie jest tylko 1 grupa czynników. Występują tu zarówno czynniki rozwoju, jak i bariery rozwoju. Do czynników zaliczamy zasoby (surowce mineralne, wody powierzchniowe itp.):

-surowce mineralne w decydującym stopniu wpływają na rozwój. Są one silnie związane z terenem, miejscem ich wydobycia. Surowce muszą być odpowiednio eksploatowane. Ich eksploatacja może przyczynić się do powstawania barier rozwojowych.

-rzeźba terenu-też może być barierą, gdy zróżnicowanie terenu jest zbyt duże, wtedy na niektórych terenach nie można uprawiać roli,

-wody powierzchniowe i podziemne-wzrost gosp. powoduje stały wzrost zużycia wody. Wszystkie miasta zawsze rozwijały się wzdłuż rzek. Miejsce lokalizacji ośrodka wypoczynkowego też związane jest z bliskością wody. Wody geotermalne to tanie źródła.

-warunki klimatyczne-z punktu widzenia rozwoju przesądzają o rozmieszczeniu, warunkach i stylu życia ludności oraz rozwoju gospodarki i intensywności produkcji. Wiele dziedzin gospodarki musi uwzględniać czynnik klimatyczny. Są to w szczególności rolnictwo i transport. Rolnictwo jest najbardziej podatne na warunki klimat.. Pewnych gatunków roślin nie możemy w ogóle uprawiać, a niektóre wymagają szczególnych warunków. Rolnictwo to tzw. dział gospodarki pod chmurką, gdyż ciągle trzeba przystosowywać się do zmieniających się warunków klimat. Najgorzej jest, gdy te warunki staja się nieprzewidywalne i występują anomalia pogodowe. Warunki klimat. związane są również z długością dnia. Mają istotny wpływ na rozwój turystyki; związane są z dostosowywaniem odzieży do pór roku, dlatego jest to czynnik rozwoju i efektywności gosp.,

-gleby-korzystne warunki glebowe są ważnym warunkiem rozwoju gospodarki, szczególnie lokalnej (miejskiej). Dobre warunki glebowe są czynnikiem intensyfikacji rolnictwa. Wpływają one również na rozkład siły roboczej, na koszty jednostkowe. Na słabych glebach ciężko jest osiągnąć dobre wyniki. Rolnictwo ma ograniczone warunki reprodukcji glebowej. Jakość gleb decyduje o rozwoju ekologizacji,

-świat roślinny- to cała przyroda, która nas otacza. Człowiek coraz bardziej zaczyna doceniać jakość przyrody, przed wszystkim z punktu widzenia zdrowia, regeneracji sił, wypoczynku. Lesistość świadczy o jakości świata roślinnego, decyduje o rozwoju przemysłu drewnianego czy też turystyki na danym terenie.

-walory przyrodnicze-są to obszary atrakcyjne pod względem zamieszkania, inwestowania, spędzania wolnego czasu, zwłaszcza w okresie wakacyjnym. Są to obszary o pięknych krajobrazach, czystym powietrzu itp. Takie tereny stanowią korzystne oferty dla potencjalnych inwestorów. Najbardziej rozwinięte gminy to gminy nadmorskie. Walory przyr. to bardzo istotny czynnik dla rozwoju lokalnego,

3)zasoby pracy (siły roboczej)-to podstawowy czynnik produkcji, rozwoju. Rozwój nie jest samoistny, wymaga ingerencji człowieka. Musi być inicjowany i kierowany przez człowieka. Może występować:

-nadmierny zasób pracy w stosunku do popytu (bezrobocie),

-względna równowaga,

-niedobór pracy w stosunku do popytu (deficyt), zwłaszcza w grupie pracowników o wysokich kwalifikacjach.

Brak dziś wykwalifikowanej kadry może hamować rozwój w przyszłości. Duże rezerwy siły roboczej powodują, że np. lokalny inwestor otwiera w takim miejscu przedsiębiorstwo i zatrudnia w nim bezrobotnych. Rezerwy siły roboczej są więc czasami korzystnym czynnikiem.

4)zainwestowanie strukturalne-jest powszechnie jednym z najważniejszych czynników rozwoju. Najważniejszym, gdyż ma szczególne znaczenie u potencjalnych inwestorów. Stanowi ono dla ich zainteresowanie w poszukiwaniu lokalizacji dla swojej inwestycji. Chodzi przed wszystkim o minimalizację kosztów, co umożliwia w pełni uzbrojony teren. Inwestorzy zwracają również uwagę na dostępność i możliwość podłączenia do sieci. Każde przedsiębiorstwo to nowe miejsca pracy, potencjalne dochody i zysk, czyli inwestycje. Niedorozwój infrastruktury może być barierą w rozwoju gosp.

5)potencjał gosp.-to suma rozwojów nagromadzona w przeciągu kilkudziesięciu lat. Najbardziej pożądane jest by rozwój był zrównoważony (pozostawienie środowiska w nienaruszalnym stanie dla następnych pokoleń), zdywersyfikowany (zróżniocwany) i wielofunkcyjny. Gospodarka zróżnicowana stwarza możliwości do rozwoju, zwłaszcza lokalnego. Istotna jest struktura fin., gosp. i społ. (Lokalne Agencje Rozwoju, banki, szkoły kształcące itp.). Im więcej baz dydaktycznych, oświatowych, bankowych, fin. i innych, tym lepiej dla danego regionu. Dobrze wyposażone regiony stanowią tzw. bieguny wzrostu, w nich jest większa efektywność inwestycji, gdyż są lepiej przygotowane do ich lokalizacji.

6)rynek lokalny i rynki zewnętrzne-w gospodarce rynkowej najważniejszym czynnikiem jest rynek. Bez niego nie ma popytu, a bez popytu nie można rozwijać żadnej branży, a bez sprzedaży przedsiębiorstwa bankrutują. Produkcja jest zawsze dostosowana do popytu. Jedne firmy się rozwijają, bo mają popyt na produkty, a inne bankrutują. Rynek może być uznany za czynnik rozwoju lokalnego.

-rynek lokalny to rynek w zasięgu kilkunastu km, w którym działają małe firmy. Firmy, które się rozwijają mogą się spotkać z brakiem chłonności rynku, dlatego też przedsiębiorstwa muszą lokować swoje produkty na rynku zewnętrznym. Plany strategiczne muszą uwzględniać alternatywę zbytu w razie, gdyby rynek krajowy nie był aż tak chłonny. Trzeba sprzedawać także na rynku zewnętrznym. O skali produkcji decyduje wielkość rynku. Może on wpływać na rozwój lub ograniczać popyt.

7)kapitał inwestycyjny i zasoby fin.-warunkiem rozwoju są inwestycje. Ze względu na możliwość reprodukcji rozszerzonej wiele przedsiębiorstw ma problem ze zgromadzeniem odpowiedniego kapitału. Wyróżniamy 3 rodzaje kapitałów:

-kapitał inwestorów lokalnych-najlepsze rozwiązanie, bo kapitał zostaje w miejscu wytworzenia;

-kapitał jednostek samorządu terytorialnego-elementem są dochody własne i z innych źródeł (dotacje, subwencje);

-kapitał zewnętrzny potencjalnych inwestorów.

Każde źródło kapitału jest pożądane i gminy powinny o nie zabiegać, stwarzać korzystne warunki do inwestycji i klimat do nawiązywania kontaktów.

8)poziom nauki, techniki i kultury- stymulowanie badań naukowych oraz zapewnieniu sprawnego wdrażania osiągnięć nauki i techniki do praktyki gosp. powoduje systematyczny i coraz wyższy wzrost rozwoju gosp. Osiągnięcia nauki i techniki prowadzą przede wszystkim do wzrostu efektywności wykorzystania czynników produkcji, obniżenia kosztów produkcji, lepszej organizacji pracy i zredukowania jej uciążliwości. Środki na badania naukowo-badawcze czy na rozwój techniki są bardzo istotne, gdyż bez postępu gospodarka nie będzie się rozwijała. Także rozwój kultury jest istotny, szczególnie z punktu widzenia zaspokajania indywidualnych potrzeb człowieka, jego zahamowanie spowoduje zahamowanie rozwoju intelektualnego społeczeństwa. Rozwój kultury jest elementem rozwoju lokalnego. Przyczynia się również do rozpropagowania państwa, co pociąga za sobą wzrost inwestycji w danym państwie.

9)teren i korzyści miejsca-jest jednym z podstawowych mierników atrakcyjności inwestycji. Korzystne położenie geograficzne ma istotne znaczenie dla rozwoju (skrzyżowanie szlaków komunikacyjnych, duży rynek zbytu czy czystość ekologiczna). Wśród korzyści miejsca można wyróżnić: duże zasoby fachowej siły roboczej, wysoka jakość miejscowego kapitału ludzkiego, udane przykłady poprzednich przedsięwzięć inwestycyjnych, dobre i efektywne kontakty z miejscowymi władzami, preferencje i wsparcie ze strony partnerów lokalnych, szybkość podejmowania decyzji przez władze lokalne oraz wspomniana duża pojemność potencjalnego rynku zbytu. Wszystkie te czynniki są motywami inwestycji na danym terenie.

10)stosunki mn. i współpraca bilateralna-to nic innego, jak uwarunkowania zewnętrzne, które są widoczne w możliwościach eksportowych i importowych danego regionu, wynikają one z położenia geograficznego, które stwarza lepsze lub gorsze warunki komunikowania się i wymiany między państwami, która ma istotny wpływa na rozwój gospodarki. Pewne uwarunkowania wynikają również z przynależności do organizacji światowych, które np. określają własną politykę cenową i handlową, broniąc daną gospodarkę przed zbyt dużymi napływem zagranicznych produktów. Wśród stosowanych ograniczeń występują często restrykcje importowo-eksportowe np. embargo, zakaz wywozu itp. czy też warunki wymiany „terms of trade”. Istotny wpływ na rozwój ma również handel przygraniczny, który pobudza gospodarkę.

Bariery:

To różnego typu ograniczenia i przeszkody występujące w procesach wzrostu gosp. w jakimś okresie czasu, które mają charakter obiektywny, są dość trwałe i trudne do przezwyciężenia, tym samym hamują wzrost gosp..
W literaturze ekon. wymienia się najczęściej następujące bariery wzrostu gosp.:
-instytucjonalną-to ograniczenia rozwojowe wywołane niedostosowaniem organizacyjnych form stosunków społ. i ekon. do wymagań postępu naukowo-technicznego i technologicznego. Przejawia się przestarzałą strukturą organizacji systemu kierowania i zarządzania gospodarką narodową oraz niewłaściwym podziałem kompetencji i uprawnień poszczególnych jego ogniw do podejmowania określonych decyzji gosp..
-strukturalną-jest ograniczeniem natury technicznej i dotyczy historycznie ukształtowanej struktury aparatu wytwórczego oraz niedoskonałej podzielności czynników wytwórczych. Wyraża się ona przede wszystkim daleko idącą niemożnością przestawienia struktury aparatu wytwórczego, tym samym poszczególne jego części okazują się być niedostosowane do zamierzonej struktury produkcji. Charakteryzuje ją również mała elastyczność aparatu wytwórczego.
-konsumpcyjną-stanowią ograniczenia rozwojowe, będące wynikiem obniżenia poziomu konsumpcji kosztem wzrostu inwestycji. Ujawniają się one w sytuacji, w której wpływ spadku wydajności pracy na produkcję, wynikający z obniżenia poziomu konsumpcji, okazuje się większy od wzrostu produkcji uzyskanej z dodatkowych inwestycji zrealizowanych kosztem obniżenia poziomu spożycia.
-siły roboczej-występuje w sytuacji braku owej siły roboczej. Może mieć wymiar ilościowy, kwalifikacyjny i alokacyjny. W wymiarze ilościowym występuje w sytuacji pełnego zatrudnienia, przy szybszym przyroście nowych miejsc pracy w stosunku do przyrostu ludności zdolnej do pracy. W wymiarze kwalifikacyjnym bariera siły roboczej występuje wtedy kiedy struktura zawodowa zatrudnionych przestaje odpowiadać strukturze istniejącego lub nowo wprowadzonego aparatu wytwórczego. W wymiarze alokacyjnym przejawia się nierównomiernym jej rozmieszczeniem terytorialnym i sektorowym.

-surowcową-wiąże się z dostępnością do zasobów do zasobów bogactw naturalnych i ich wykorzystaniem. Jest wynikiem ich występowania w niedostatecznych ilościach lub nieopłacalności ich pozyskania. Wynika przede wszystkim z niedorozwoju bazy surowcowej.
-żywnościową-dotyczy ona zarówno ograniczeń produkcji rolniczej, jak i ograniczeń zaopatrzenia społeczeństwa w żywność. Ujawnia się ona w całym obszarze gospodarki żywnościowej. Jej poziom i skuteczność zależy w dużej mierze od czynników przyrodniczych.
-handlu zagranicznego-wyznacza konkurencyjność danej gospodarki na rynku światowym, co jest związane z kształtowaniem wskaźnika relacji zmian cen towarów eksportowanych do zmiany cen towarów importowanych. Pogarszanie się tego wskaźnika oznacza zaostrzenie tej bariery. Przyczyny pojawienia się bariery handlu zagranicznego to: niezdolność gospodarki danego kraju do wyprodukowania wyrobów o takim standardzie, który umożliwiłby im wejście na konkurencyjny rynek światowy oraz otrzymanie korzystnych cen, ograniczone zdolności płatnicze państwa.
-technologiczną-jest ograniczeniem mającym swoje źródło w poziomie osiągniętego postępu naukowo-technicznego. Wiąże się praktycznie ze wszystkimi wewnętrznymi barierami rozwojowymi. W największym stopniu jest związana z barierą strukturalną.

-organizacyjną-to ograniczenie możliwości pełnego i racjonalnego wykorzystania aparatu wytwórczego oraz pozainwestycyjnych czynników wzrostu dochodu narodowego. Związana jest z charakterem organizacji produkcji i pracy, planowaniem i zarządzaniem, a także kwalifikacjami kadr kierowniczych. Powstaje w sytuacji złej organizacji i niskiej kultury pracy, powodując nieefektywne wykorzystanie nowoczesnych maszyn i urządzeń produkcyjnych.
-ekologiczną-ma odrębny charakter. Stanowi ją zbiór czynników ograniczający rozwój gosp. o charakterze naturalnym, to jest przyrodniczo-klimatycznym. Wiąże się z ograniczoną wydolnością naturalną, to jest ze zdolnością do regeneracji utraconych składników i neutralizacji składników obcych. Przekroczenie granic tej wydolności może spowodować olbrzymie straty gosp., a w skrajnych sytuacjach nawet zagrozić egzystencji człowieka.

20.Kryteria wyboru systemu gospodarczego

Wybrane zagadnienia choć dość szeroko omijają odpowiedzi na pytanie są ważne z punktu widzenia kolokwium( nie wiadomo czego ten d.b. będzie wymagał) dlatego wszelkie emaile z krytyką mojej pracy tudzież uwagami kwestionującymi wielkość dokumentu będą z cała mocą olewane oraz nie brane pod dalsze rozważania. (Przyp.)autor

Dotychczas panował pogląd, ze na świecie występują dwa przeciwstawne modele gospodarki: model socjalistyczny i kapitalistyczny.

SYSTEM określany również jako USTRÓJ lub MODEL jest to wyodrębniony z otoczenia zbiór elementów materialnych lub abstrakcyjnych, mających wzajemne powiązania wewnątrz systemowe i z zewnętrznym otoczeniem, w którego ramach i na rzecz którego działa. Wymagają ciągłej ingerencji by działać w sposób zorganizowany.

1.Cechy systemów gospodarczych:

Złożoność,

Ograniczona zdolność do samorealizacji,

Dynamiczność.

Złożoność systemu wynika przede wszystkim z występowania bardzo dużej liczby elementów, połączeń oraz związków między nimi.

Ograniczona zdolność samorealizacji systemu gospodarczego przejawia się tym, że często działają w sposób zawodny i występują odchylenia od pierwotnych założeń, które nie naprawiają się same.

Dynamiczność systemu polega na jego zmianie w czasie, przestrzeni oraz na adaptowaniu do nowych uwarunkowań. To również możliwość wpływania na zmiany otoczenia, gdy niekorzystnie działa na system.

2.Istotą kształtowania systemu gospodarczego jest zmienność, polegająca na tzw. kreacji i destrukcji.

KREACJA polega na rozwoju nowych, postępowych, innowacyjnych i efektywnych elementów i rozwiązań w systemie.

DESTRUKCJA polega na ograniczeniu lub eliminacji tych, którzy przestali być w systemie nośnikami postępu technicznego, organizacyjnego, ekonomicznego lub innego.

3.Przy wyborze modelu gospodarczego bardzo ważnym elementem jest prywatyzacja. Wyróżniamy trzy motywy prywatyzacji ( pragmatyczny, ideologiczny oraz ekonomiczny )

5.Najefektywniejszym systemem jest Klasyczna Gospodarka Rynkowa

KLASYCZNA GOSPODARKA RYNKOWA - jeden z pierwszych modeli ekonomicznych funkcjonujących na świecie. Jest systemem i założeniem w2zorcowym, w którym mechanizmy rynkowe określają w sposób alternatywny rodzaje i sposoby produkcji oraz pomiaru ograniczonych zasobów.

6. Cechy idealnego systemu gospodarczego :

Pełnym liberalizmem gospodarczym i deregulacją gospodarki,

Znaczną przewagą własności prywatnej nad państwową w majątku produkcyjnym i pozaprodukcyjnym,

Decyzyjną samodzielnością produkcyjną i konsumpcyjną przedsiębiorstw i społeczeństwa,

Przewaga cen i wycen prawdziwych, które działają optymalizująco na rozwój gospodarczy, na alokację zasobów, na konsumpcję i na racjonalne zachowanie,

Wolność zawierania umów, wchodzenia i wychodzenia z rynku, prowadzenia działalności gospodarczej, wyboru zawodu i miejsca pracy,

Swoboda konkurencji,

Ostre finansowanie gospodarki narodowej i jej podmiotów - np. brak ulg podatkowych,

Znikomy zakres interwencjonizmu państwowego w sterowaniu rozwojem i w funkcjonowanie gospodarki,

Występowanie pozytywnych destrukcji przejawiająca się upadłościami nieefektywnych jednostek gospodarczych.

SPOŁECZNA GOSPODARKA RYNKOWA - to system z uporządkowanym (nadzorowanym) przez państwo interwencyjnym liberalizmem gospodarczym i społeczną opiekuńczością nad społeczeństwem. Jest systemem preferującym wolność osobistą i rynkową z socjalną odpowiedzialnością ziemia.

System ten charakteryzuje się:

Solidaryzmem społecznym akceptującym redystrybucją PKB,

Występuje wielosektorowość z dominacją własności prywatnych,

Zasady uczciwej konkurencji w funkcjonowaniu gospodarki przy równoczesnych ograniczeniach prawnych chroniących pracowników w miejscach pracy,

Konsensus (umowa) społeczny w sprawie proporcji podziału wypracowanych dochodów na rzecz budżetu centralnego, budżetów terenowych, pracodawców, pracowników i konsumentów,

Demokratyczne procedury tworzenia zasad zapobiegania i rozstrzygania konfliktów,

Demokratyczne i jawne formułowanie programów rozwoju gospodarczego,

Oddziaływanie państwa na ograniczania bezrobocia i tworzenie nowych miejsc pracy, na stabilizację wartości pieniądza i ograniczanie wysokiej inflacji, na ograniczanie nadmiernych bankructw i innych zjawisk patologicznych przez stosowanie pomocy publicznej i społecznej (socjalnej) wobec osób będących w potrzebie.

21. Podstawowe kategorie rynku pracy i ich charakterystyka.

Rozróżnia się kilka kryteriów podziału bezrobocia.

Ze względu na przyczynę wywołującą bezrobocie wyróżniamy:

1. bezrobocie frykcyjne - jest efektem naturalnego ruchu na rynku osób zatrudnionych; dotyczy osób pozostających bez pracy przez krótki okres z powodu zmiany miejsca pracy, zmiany zawodu, wchodzenia absolwentów na rynek, powrotu do pracy po przerwie (np. z powodu urlopu macierzyńskiego) itp.; przyjmuje się, że jest oznaką "zdrowej" gospodarki;

2. bezrobocie technologiczne - jest skutkiem postępu technicznego oraz unowocześniania produkcji, prowadzących do eliminowania czynnika ludzkiego z procesów produkcyjnych; występuje w sytuacji słabego rozwoju gospodarczego, skutkującego wprowadzaniem inwestycji, mechanizacji i modernizacji procesów przy jednoczesnym ograniczaniu zatrudnienia;

3. bezrobocie strukturalne - jest efektem niedostosowania struktury podaży zasobów ludzkich i popytu na nie; pojawia się w sytuacji zmian restrukturyzacyjnych i transformacji gospodarki przy jednoczesnym opóźnieniu odpowiadających im zmian w szkolnictwie; może być wywołane ograniczonymi zasobami kapitału, które umożliwiłyby pełne zatrudnienie siły roboczej;

4. bezrobocie koniunkturalne - związane jest z występowaniem cykli koniunkturalnych, w fazie spadku i recesji gospodarczej zmniejsza się jest popyt globalny, co wywołuje konieczność ograniczenia zatrudnienia; tego rodzaju bezrobocie spada, kiedy następuje wzrost gospodarczy i zdolności produkcyjne przedsiębiorstw mogą być pełniej wykorzystane;

5. bezrobocie sezonowe - dotyczy działalności/branż cechujących się sezonowością popytu bądź podaży (np. rolnictwo, turystyka), wahania te są uzależnione od pór roku lub warunków pogodowych.

Biorąc pod uwagę okres pozostawania bez pracy rozróżniamy:

1. bezrobocie krótkookresowe - dotyczy osób pozostających bez pracy przez okres nie przekraczający 3 miesięcy;

2. bezrobocie średniookresowe - dotyczy sytuacji braku zatrudnienia przez okres od 3 do 6 miesięcy;

3. bezrobocie długookresowe - występuje w sytuacji, kiedy brak pracy trwa od 6 do 12 miesięcy;

4. bezrobocie długotrwałe (zwane chronicznym) - dotyczy osób nie mogących znaleźć pracy przez ponad 12 miesięcy; uznaje się je za najbardziej niekorzystne i niebezpieczne dla gospodarki, ponieważ wywołuje negatywne skutki w niemal wszystkich sferach życia.

Ze względu na fakt rejestracji bezrobotnego wyróżnia się:

1. bezrobocie rejestrowane - dotyczy osób pozostających bez pracy zarejestrowanych w urzędach pracy oraz posiadających cechy określone ustawowo[1];

2. bezrobocie ukryte - dotyczy osób, które nie chcą lub nie mogą się zarejestrować w urzędach pracy, ponieważ nie spełniają wszystkich kryteriów określonych w ustawie; pojawia się w sytuacji nadzatrudnienia (tzn. wykonywana praca wydaje się być zbędna, a zmniejszenie zatrudnienia nie wpływa na wielkość produkcji); najczęściej dotyczy rolnictwa.

22. Ekonomiczne przyczyny i skutki bezrobocia,

Ze względy na złożoność zjawiska bezrobocia wyróżnić można wiele przyczyn jego występowania. Do najczęstszych należą:

1. niedostosowanie struktury podaży pracy do popytu zgłaszanego przez pracodawców;

2. procesy restrukturyzacyjne w gospodarce, eliminowanie niektórych działalności

3. spadek produkcji z powodu ograniczonego popytu na określone towary/usługo;

4. niedoskonała informacja na rynku pracy o wolnych stanowiskach pracy;

5. niedostosowany sposób i kierunki kształcenia do wymagań rynku;

6. nadmierne obciążenia fiskalne

7. brak mobilności pracowników i osób poszukujących pracy

8. zmiana siedziby przedsiębiorstwa (przeniesienia produkcji do innego miasta/województwa)

9. automatyzacja procesów produkcji, zmiany technologiczne.

Przyczyn powstawania masowego bezrobocia jest bardzo wiele, jednak największą stanowią przekształcenia polityczno - gospodarcze państwa na początku lat 90-tych XX wieku, a są to:

- przekształcenia organizacyjne przedsiębiorstw

- prywatyzacja

- likwidacja państwowych zakładów

Jednak na masowe bezrobocie miały także wpływ takie przyczyn, jak:

- niskie kwalifikacje pracowników ( 7% ludności w wieku produkcyjnym w roku 1998 posiadało wykształcenie wyższe)

- zacofanie gospodarcze wielu regionów kraju ( szczególnie zauważalne jest ono we wschodniej (południowo i północno ) części kraju

- globalizacja gospodarki i rewolucja naukowo - techniczna

- opóźnienia procesu głębokich przemian branż surowcowych

- zakończenie okresu zimnej wojny

- niedoświadczona kadra pracownicza

- bariera budowniczo - mieszkaniowa

- nadmierny fiskalizm ( to zniechęca do rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej)

- bariery socjopsychologicznei niedostatek indywidualnej przedsiębiorczości

- słabość systemu rynku pracy

- niedostatek pieniędzy na aktywne zwalczanie bezrobocia

- brak współpracy systemu szkolnictwa z instytucjami systemu pracy

Do głównych konsekwencji bezrobocia należą:

1. niepełne zatrudnienie czynnika produkcji, jakimi są zasoby ludzkie;

2. spadek dochodów społeczeństwa, skutkujący ograniczaniem globalnego popytu;

3. spadek kwalifikacji i zanikanie umiejętności u osób pozostających przez dłuższy czas bez pracy, konieczność przekwalifikowania się bezrobotnych;

4. zwiększone wydatki budżetu państwa przeznaczane na utrzymanie osób bezrobotnych oraz instytucji zajmujących się pomaganiem im (m.in. koszt wypłacanych zasiłków, zapewnienie ubezpieczenia społecznego osób pozostających bez pracy, organizacja usług pośrednictwa pracy itp.);

5. zagrożenie patologiami społecznymi - uzależnienia, przestępczość, zjawiska dziedziczenia biedy i bezrobocia;

6. marginalizacja społeczna osób bezrobotnych, degradacja psychiczna związana z utratą poczucia własnej wartości i poczuciem apatii.

Bezrobocie jest uznawane za niekorzystne zjawisko w gospodarce, jednak jego następstwa są znacznie groźniejsze w sferze społecznej.

Bezrobocie jest jednym z najistotniejszych problemów gospodarki narodowej. W naszym kraju mamy do czynienia z masowym i długoterminowym takim zjawiskiem, które powoduje szereg skutków ekonomicznych, polityczno-społecznych i psychologicznych.

Ekonomiczne:

- dotyczą osób bezrobotnych do tracą one dochody i jednocześnie środki do życia; spada stopa życiowa

- dotyczą państwa, bo bezrobotni polegają w takiej sytuacji na pomocy od państwa.

Społeczno - polityczne- stratę ponosi całe społeczeństwo i jednocześnie budżet państwa, bo gdyby zatrudniono osoby chcące podjąć pracę, wówczas wyprodukowałyby one określoną liczbę dóbr i usług to aktualny PNB byłby dużo wyższy

Psychologiczne-osobom, które długo pozostają bez pracy obniżają się kwalifikacje i spada motywacja do podjęcia pracy

23. Różnice miedzy polityka rynku pracy w Polsce i UE. ???

Polityka rynku pracy realizowana w Polsce obejmuje działania o charakterze pasywnym i aktywnym.

Podstawowym zadaniem pasywnej polityki rynku pracy jest łagodzenie skutków bezrobocia przez: zasiłki i świadczenia przedemerytalne, wcześniejsze emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki i świadczenia społeczne, odprawy pieniężne z tytułu zwolnień pracowników z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Ta forma polityki finansowana jest ze środków Funduszu Pracy, Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i budżetu państwa.

Podstawowymi zadaniami aktywnej polityki rynku pracy są: zmniejszanie rozmiarów bezrobocia przez aktywizację zawodową bezrobotnych, zmniejszanie niedopasowań strukturalnych na rynku pracy, podnoszenie produkcyjności siły roboczej, weryfikację gotowości do pracy bezrobotnych. Środki finansowe na realizację aktywnych programów polityki rynku pracy pochodzą z Funduszu Pracy, tworzonego ze składek pracodawców.

Prowadzona przez rząd polityka rynku pracy w latach 2005-2007 miała na celu wzrost zatrudnienia i ograniczenie bezrobocia oraz poprawę jakości kapitału ludzkiego, z uwzględnieniem potrzeb rynku pracy. Cele te wynikały z zasad realizacji Europejskiej Strategii Zatrudnienia oraz przyjętych priorytetów i kierunków polityki państwa w dziedzinie zatrudnienia, określonych w Krajowym Programie Reform na lata 2005-2008 na rzecz realizacji Strategii Lizbońskiej.

Niezbędne są dalsze środki przeciwdziałające niskiemu wskaźnikowi zatrudnienia starszych pracowników, lepsze ukierunkowanie aktywnej polityki rynku pracy na grupy najbardziej narażone, jak również wdrożenie strategii uczenia się przez całe życie oraz doskonalenie systemu edukacji i szkoleń z uwzględnieniem potrzeb rynku pracy. Niezbędne jest dalsze doskonalenie instytucjonalnej obsługi rynku pracy.

Zbiór nowych inicjatyw i działań zwiększających skuteczność aktywnej polityki państwa na rynku pracy określi przede wszystkim przygotowywana obecnie przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej nowelizacja ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Głównym celem projektowanych zmian będzie ułatwianie osobom bezrobotnym i poszukującym pracy powrotu do aktywności zawodowej. Przewiduje się w szczególności zwiększenie efektywności instytucjonalnej obsługi rynku pracy na poziomie regionalnym (województwa) i lokalnym (powiatu) poprzez:

- doskonalenie jakości działania instytucji rynku pracy, do których zaliczyć należy nie tylko urzędy pracy, ale także na przykład instytucje szkoleniowe, agencje zatrudnienia, instytucje dialogu społecznego, a nawet ośrodki pomocy społecznej,

- zapewnienie powszechnego (a więc nie tylko dla bezrobotnych) dostępu do usług rynku pracy, a zwłaszcza do pośrednictwa pracy, m.in. z wykorzystaniem Internetu. Rozważenia może wymagać zagęszczenie sieci placówek poradnictwa zawodowego i pośrednictwa pracy. Utworzenie w powiatowych urzędach pracy centrów aktywizacji zawodowej (CAZ) pozwoli na poprawę jakości świadczonych przez urzędy pracy usług, dla szerszego niż dotychczas grona klientów. Niezbędne jest także zintegrowanie działań na rzecz bezrobotnego na szczeblu gminy,

- koncentrację na aktywizacji zawodowej i integracji społecznej w szczególności osób długotrwale bezrobotnych i innych znajdujących się na marginesie rynku pracy,

- wdrażanie efektywnych programów rynku pracy, w szczególności dla zmniejszenia bierności zawodowej osób w wieku produkcyjnym i wyrównywania szans grup wymagających szczególnego wsparcia, identyfikowanych na poziomie lokalnym,

- przeorientowanie relacji między instytucjami rynku pracy, w szczególności bezpośrednio wykonującymi usługi rynku pracy, polegające na oparciu ich na współpracy i komplementarności. Wynikiem tego powinno być poszerzenie ram dla zlecania usług rynku pracy przez publiczne służby zatrudnienia.

Polityka zatrudnienia w Unii Europejskiej jest stosunkowo nowa polityką. Jej koordynację UE rozpoczęła w listopadzie 1997 r. podczas Szczytu Luksemburskiego. Przyjęto wówczas traktat amsterdamski, w którym stworzono podstawę do formułowania Europejskiej Strategii Zatrudnienia (ESZ). Z uwagi na przybierający na sile problem bezrobocia w krajach członkowskich (17 mln osób pozostawało w tym czasie bez pracy) nadano jej priorytetowy charakter. Celem Europejskiej Strategii Zatrudnienia jest powiązanie wzrostu gospodarczego Unii z powstaniem nowych miejsc pracy, a także określenie zadań dla ponadnarodowej współpracy państw UE w celu ograniczenia bezrobocia, redukcji ubóstwa i marginalizacji społecznej.

ESZ ( Europejska Strategia Zatrudnienia) opiera się na czterech filarach:

•Zatrudnialność - oznacza starania o możliwości powrotu bezrobotnych do pracy, a także promocję rynku pracy otwartego dla wszystkich. Zadaniem tego filaru jest przeciwdziałanie długoterminowemu bezrobociu poprzez wzmacnianie kształcenia ustawicznego, wspieranie programów szkoleniowych i przekwalifikowań, opracowanie programów doradczych, pomoc w dostosowywaniu programów edukacyjnych do zmieniających się potrzeb rynku pracy.

•Przedsiębiorczość - oznacza dążenie do ułatwiania obywatelom UE zakładania i prowadzenia firm oraz zatrudniania innych osób. Mocno akcentowana jest tu kwestia tworzenia nowych miejsc pracy, w tym także motywacja do samozatrudnienia.

•Zdolność adaptacyjna pracowników i pracodawców - ma na celu promowanie modernizacji organizacji pracy, uelastycznienia czasu pracy, przyjmowania różnorodnych form zatrudnienia, unowocześniania kontraktów o pracę, utrzymywania zdolności dostosowawczych przedsiębiorstw poprzez przeprowadzane w firmach szkolenia pracowników.

•Równość szans - filar ten skupia się na poszukiwaniu dróg pogodzenia życia zawodowego z życiem rodzinnym, próbując rozwiązać problem nierówności w zatrudnianiu kobiet i mężczyzn. Chodzi tu o ułatwianie powrotu na rynek pracy po dłuższej przerwie, a także tworzenie warunków pracy dla osób niepełnosprawnych1.

Zakres i cele polityki zatrudnienia w wymiarze europejskim

Celem polityki w dziedzinie spraw społecznych jest promocja zatrudnienia, poprawa warunków życia i pracy, tak aby umożliwić ich wyrównanie z jednoczesnym zachowaniem postępu, zapewnić odpowiednią ochronę socjalną, dialog między partnerami społecznymi, rozwój zasobów ludzkich, pozwalający podnosić i utrzymać wysoki poziom zatrudnienia oraz przeciwdziałać wykluczeniu społecznemu. Realizując te cele, Wspólnota wspiera i uzupełnia działania państw członkowskich w takich dziedzinach, jak:

• poprawa otoczenia pracy, mająca na celu ochronę zdrowia i bezpieczeństwa pracowników,

• warunki pracy,

• bezpieczeństwo socjalne i ochrona socjalna pracowników,

• ochrona pracowników w przypadku wypowiedzenia umowy o pracę,

• informacja i konsultacja pracownicza,

• reprezentacja i zbiorowa ochrona interesów pracowników i pracodawców, w tym współdecydowania,

• warunki zatrudnienia obywateli państw trzecich przebywających legalnie na terytorium Wspólnoty,

• integracja osób wyłączonych z rynku pracy,

• równość mężczyzn i kobiet w odniesieniu do ich szans na rynku pracy i traktowania w miejscu pracy,

• zwalczanie wykluczenia społecznego,

• modernizacja systemów ochrony socjalnej.

Bezrobocie jest problemem ponadnarodowym, także walka z nim musi być wynikiem skoordynowanych działań wspólnoty europejskiej. Dotychczasowe działania UE w zakresie walki z bezrobociem są niedostateczne gdyż liczba pozostających bez pracy osób na terenie wspólnoty jest większa od teoretycznych założeń makroekonomicznych. Jest więc obszarem potencjalnych bo niewykorzystanych dotąd możliwości, dla działań w zakresie polityki zatrudnienia.

24. Polityka żywnościowa i instrumenty jej realizacji.

Jest to całokształt, system oddziaływania państwa na rozwój kompleksowy gospodarki żywnościowej, na układ stosunków społeczno-ekonomicznych oraz na kształtowanie się określonych relacji między kompleksem gospodarki żywnościowej, a innymi działaniami gospodarki narodowej.

Inaczej mówiąc polityka żywnościowa składa się z :

- oddziaływanie państwa na rozwój gospodarki żywnościowej

- oddziaływanie państwa na politykę społeczną

W skład polityki żywnościowej wchodzi 5 pomniejszych polityk:

1. polityka cenowa

2. polityka dochodowa

3. polityka finansowa

4. polityka podatkowa

5. polityka gruntowa

Cele polityki żywnościowej

1.Kształtowanie przepływu siły roboczej (płaca jest niska i niezadawalająca, ponieważ wzrost produkcji jest mały) - następuje więc przepływ z działów o niskiej wydajności, do działów o wysokiej wydajności.

2.Kształtowanie odpowiedniego poziomu produkcji żywności pod względem ilości, jakości i struktury.

3.Zaopatrzenie kompleksu gospodarki żywnościowej w odpowiednie środki produkcji: środki trwałe i środki obrotowe.

4.Zapewnienie określonego poziomu dochodów.

5.Przebudowa określonego ustroju gospodarczego (zmiana struktury agrarnej).

WARUNKI REALIZACJI POLITYKI ŻYWNOŚCIOWEJ

1.Warunki wewnętrzne (subiektywne) - zaliczamy do nich:

a) określona struktura agrarna i społeczna - struktura obszarowa i własnościowa

b.) stan bazy materiałowo-technicznej

c )relacje czynników produkcji

d.) poziom wiedzy, poziom wykształcenia producentów

e.) system rozwoju gospodarki towarowej (pieniądz, towar)

f.) specjalizacja określonej produkcji

2.Warunki zewnętrzne (obiektywne) - zaliczamy do nich:

a.)opień ogólnego rozwoju danego państwa, uprzemysłowienie

- państwa poprzemysłowe: usługi, przemysł, gospodarka żywnościowa

- państwa przemysłowe: przemysł, usługi lub gospodarka żywnościowa

- państwa przedprzemysłowe: rolnictwo, przemysł, usługi

b) struktura społeczno zawodowa ludności

c) poziom dochodu narodowego w przeliczeniu na 1 mieszkańca

d) stopień społecznego podziału pracy

NARZĘDZIA POLITYKI ŻYWNOŚCIOWEJ

1.Narzędzia ekonomiczne zwane parametrycznymi

podstawowe kategorie ekonomiczne

- cena - polityka cenowa

- koszt - koszty według rodzaju

2.Narzędzia nakazowe, inaczej pozaekonomiczne - pewne zasady które są nakazane

3. Narzędzia mieszane, ekonomiczno - nakazowe

Instrumenty polityki żywnościowej:

1.formalnoprawne:

- stosunki cywilnoprawne

- ochrona ziemi i zasady zmiany charakteru jej użytkowania

- normy środowiska

- normy jakościowe produktów

- zobowiązania finansowe producentów

- ubezpieczenia materialne

- normy budowlane, itd.

2.ekonomiczne:

- ingerencja w poziom cen

- cła, dotacje

- kredyty

- podatki

3.bezpośrednie działanie gospodarcze

- prowadzenie i finansowanie działalności badawczo-naukowej

- inwestycje restrukturyzacyjne, związane z konfliktem ekologicznym, z rozwojem obrotu i przetwórstwa rolniczego

- gromadzenie rezerw żywności i skup interwencyjny nadwyżek

- polityka współpracy z zagranicą, występując jako podmiot kontraktów międzynarodowych

Intstrumenty rynkowe:

oddziałujące na podaż produktów żywnościowych:

a) skup nadwyżek rolnych

b) ustalanie kwot rynkowych dla producentów

c) ograniczanie areału upraw przez premiowanie rolników za rezygnację z uprawiania części ziemi

d) regulowanie terminów skupu

e) ustalanie norm jakościowych produktów dopuszczanych do obrotu

f) wspieranie technologii zmieniających przeznaczenie surowców rolnych

g) udzielanie pożyczek pokrywających koszty przetrzymywania produktów u rolnika

h) zamawianie u rolnika produkcji o określonej ilości, jakości i terminie dostawy

i) regulowanie importu za pomocą ceł

oddziałujące na popyt produktów żywnościowych:

a) subsydiowanie eksportu żywności w razie nadprodukcji

b) kontyngentowanie wywozu w razie obaw o zaspokojenie popytu wewnętrznego

c) regulowanie eksportu za pomocą ceł

d) dofinansowanie konsumpcji żywności grup najuboższych

instrumenty związane z cenami produktów żywnościowych

a) stosowanie cen gwarantowanych przez władzę

b) różnicowanie cen skupu dla różnych dostaw, aby uzyskać pożądaną strukturę

c) stosowanie cen kierunkowych

Instrumenty pozarynkowe:

•subsydia bezpośrednie dla rolników, wyrównujące różnicę między cenami gwarantowanymi a niższymi cenami rynkowymi

•subsydia pośrednie, będące dopłatami do cen środków produkcji

•dostosowanie warunków kredytowania rolników

25. Zmiany w polityce żywnościowej Polski po wstąpieniu do UE. ???

W UE bezpieczna produkcja żywnościowa (zdrowotna) - powołany Europejski Urząd Bezpieczeństwa Żywności - kontroler wszystkich etapów produkcji żywności.

Szereg problemów rozstrzyganych jest aktami prawnymi, dyrektywy.

1989 - Dyrektywa w sprawie Urzędu kontroli produktów spożywczych.

1993 - Dyrektywa w sprawie przepisów dodatkowych w sprawie kontroli produktów spożywczych

są też inne dokumenty dotyczące np. produktów zwierzęcych i kontroli weterynaryjnej.

Wspólna Polityka Rolna (WPR)

WPR musi być obudowana przepisami prawa (ściśle regulowana w przepisach unijnych).

Podstawy WPR to:

•Umiędzynarodowienie sektora rolnego i żywności

•Nadanie polityce rolnej szczególnej formy - szczególny wymiar natury prawnej

Pojawiają się różne obszary życia gospodarczego, nie tylko rolne, ale i żywnościowe.

W Traktacie Rzymskim zaproponowano utworzenie WPR.

Założenia WPR:

1.zapewnienie wystarczalności w zakresie produkcji rolnej w strefie umiarkowanej,

2.podstawową i idealną jednostką produkcyjną w rolnictwie powinno być gospodarstwo rodzinne, charakteryzuje się ono swoistymi cechami w każdym z państw UE,

3.rolnictwo jest szczególnym sektorem gospodarki, dzięki temu uzyskuje pewne przywileje np. dość spora pula dotacji

4.Wspólny Rynek Rolny wymaga regulacji, teza ta bierze się z charakteru produkcji rolniczej, jej znaczenia, struktury i specyfiki; regulacje mają przeciwdziałać nadwyżkom na rynku

5.europeizacja regulacji prawnych - koordynacja między rynkami narodowymi, wspólne instytucje i organizacja wspólnego rynku

Cele i zadania WPR:

1.zwiększenie wydajności produkcji rolnej poprzez postęp techniczny, zapewnienie racjonalnego rozwoju produkcji rolnej z wykorzystaniem wszystkich czynników produkcji (podkreślenie znaczenia czynnika pracy)

2.zapewnienie należytego standardu życia ludności rolniczej, głównie poprzez wzrost poziomu dochodów w rolnictwie

3.stabilizacja rynków (rynki cząstkowe, branżowe, decydujące; rynek wina jest np. istotny tylko w niektórych krajach)

4.zapewnienie bezpieczeństwa w zaopatrzeniu ludności w żywność

5.zapewnienie odpowiednich cen, które ułatwią dostępność ekonomiczną żywności; aby było taniej należy dopłacać producentom

WPR bierze odpowiedzialność nie tylko za ilość, ale i za jakość żywności.

Najkorzystniejsze zmiany następowały w latach 80-tych, gdy wystąpiły problemy związane ze środowiskiem oraz budżetem. Sprawy cenowe też były motywem reformy rolnej McSharry'ego.

Instrumenty WPR (jest ich bardzo dużo, materia regulacyjna jest bardzo bogata, większość z nich kierowana jest do producentów, producentów tylko nieliczne do konsumentów, np. dopłata do szklanki mleka dla dzieci):

1.instrumenty rynkowe (rynkowo-dochodowe)

2.instrumenty strukturalne

Różnią się sposobem finansowania i celami, jakim mają służyć.

Ad.1.

W sposób bezpośredni oddziaływają na kształtowanie się rynków branż (rynek zbóż, mleka, cukru); określają sposób interwencji na rynku wewnętrznym, ale i zawierają mechanizmy, które są skierowane na rynki pozaunijne; regulują zasady regulacji rynków i zasady handlu; ich zadaniem jest wpływ na poprawę konkurencyjności; niektóre z nich mają bardzo szybki sposób oddziaływania. Zaliczamy do nich instrumenty:

1.polityki rynkowej - służące interwencji wewnątrz,

a.wspólne ceny rolne (ceny interwencyjne, referencyjne, bazowe, wyjściowe, docelowe); to bogate instrumentarium cenowe służy różnym działaniom w zależności od sytuacji

b.system interwencyjnego skupu produktów rolnych

c.dopłaty z tytułu przechowywania produktów (np. do przechowywania masła, zbóż), przechowywania zarówno na poziomie surowca jak i gotowego produktu

d.dopłaty bezpośrednie

e.dopłaty do konsumpcji produktów rolnych

f.szereg instrumentów, które limitują produkcję

2.instrumenty służące działaniom na zewnątrz

a.dopłaty eksportowe

b.cła

c.kontyngenty ilościowe

d.licencjonowanie eksportu i importu produktów rolnych

Ad.2.

Polityka rynkowa jest zazwyczaj krótkoterminowa, polityka strukturalna jest natomiast długofalowa (wymaga czasu i pieniędzy). Do działań do niej zaliczanych należą np.:

•działania dotyczące poprawy struktury obszarowej gospodarstw

•modernizacja gospodarstw rolnych

•zmiany infrastruktury technicznej

26. Opisz zależności pomiędzy rozwojem gospodarczym, inflacja i bezrobociem.

Przed polityką ekonomiczną zazwyczaj stawiane są 4 podstawowe cele:

•wzrost PKB i polepszenie poziomu życia ludności, co umożliwia wzrost gospodarczy,

•równowaga w obrocie z zagranicą,

•stabilność cen, aby zapewnić silną i stabilną walutę,

•pełne zatrudnienie, aby zapewnić równowagę społeczną.

Niektóre cele nie zawsze dają się realizować jednocześnie

- jednoczesne dążenie do wzrostu gospodarczego i do stabilności cen

Wzrost gospodarczy może być stymulowany (osiągany) przez takie posunięcia jak obniżka podatków, stóp procentowych, czy też rozszerzenie usług społecznych. W efekcie uzyskuje się wzrost konsumpcji, któremu towarzyszy wzrost popytu i co za tym idzie cen. W drastycznych wypadkach proces ten może doprowadzić do postępującej inflacji.

- jednoczesna walka z bezrobociem i inflacją

Zwalczanie inflacji wymaga prowadzenia rygorystycznej, obniżającej popyt, polityki płacowej oraz utrzymywania wysokich stóp procentowych. Posunięcia te ograniczają inwestycje i zatrudnienie w przedsiębiorstwach, utrudniając walkę z bezrobociem. W niesprzyjających warunkach mogą wręcz powodować bezrobocie (mechanizm ten opisuje krzywa Phillpisa).

Główne bariery rozwoju gospodarczego:

-Brak konkurencyjności wobec produktów międzynarodowych i nowych rynków. Może on wynikać z niewystarczających nakładów na badania naukowe, wdrożenia nowych technologii i kształcenie społeczeństwa. W takiej sytuacji produkty krajowe nie są konkurencyjne - przegrywają z lepszymi produktami zagranicznymi.

-Zbyt niskie inwestycje w gospodarkę. Wiąże się to ściśle ze zbyt małym kapitałem własnym oraz z brakiem pomysłu na zachęcenie obcego kapitału do inwestowania w gospodarkę krajową.

-Spirala inflacyjna. Występuje najczęściej w sytuacji, gdy w gospodarce rosnącemu popytowi towarzyszy zarówno wzrost produkcji, jak i wzrost cen. Wzrost popytu globalnego prowadzi do inflacyjnego wzrostu cen bez wzrostu realnego dochodu narodowego. Wówczas rozkręca się spirala inflacyjna, w której płace gonią ceny, a ceny rosną wskutek wzrostu płac i wzrostu kosztów wytwarzania.

Niska inflacja to stabilne ceny i duże zaufanie do krajowego pieniądza. Dzięki niemu nikt nie ucieka do złota, lokat w obcych walutach, nie kupuje czegokolwiek za wszelką cenę, byle tylko pozbyć się gotówki. Niska inflacja to rozsądne planowanie wydatków konsumpcyjnych ze strony konsumentów, mają oni czas na zastanowienie się nad ofertą towarów i dóbr na rynku. Działając bez pośpiechu mogą oni wybierać oferty bardziej atrakcyjne i lepsze, a nie te które są pod ręką, dzięki temu rośnie sprzedaż producentów oferujących najlepszą cenę i najlepszą jakość - kwitnie wolna konkurencja i racjonalność podejmowanych działań.

Niska inflacja to także możliwość bardziej przemyślanych działań ze strony inwestorów. A inwestycje są motorem postępu i wzrostu gospodarczego. Kto ma więcej pewności jest bardziej skłonny do zainwestowania. Brak stabilności i wysoka inflacja to większe ryzyko dla inwestorów, przychodzi ich wówczas znacznie mniej i z mniejszym kapitałem. Nie tworzą nowych przedsiębiorstw, nie rozwijają już istniejących. Niska inflacja to tańszy kredyt.

Niska inflacja to większy wzrost inwestycji, stabilni inwestorzy, tańsza produkcja, wolny rynek na rynku dóbr, a to wszystko przyczynia się do wzrostu wydajności gospodarki, co powiększa także i nasz dobrobyt, poprzez wzrost naszych oszczędności dających wymierne korzyści w postaci procentu. Także nasze pensje rosną i rośnie ich siła nabycia, bo wraz ze wzrostem nominału naszej wypłaty rośnie ilość oferowanych na rynku dóbr i usług.

Gospodarowanie w warunkach wysokiej inflacji jest utrudnione ze względu na zmienność i niepewność sygnałów płynących z rynku. Wysoka inflacja hamuje wzrost gospodarki i zmniejsza jej konkurencyjność. Sytuacja na rynku pracy pogarsza się i zwiększa się bezrobocie.

W dłuższej perspektywie wysoka inflacja może doprowadzić do wzrostu bezrobocia ponad wyjściowy poziom.

Najlepszym sposobem na obniżenie bezrobocia, jest więc utrzymywanie, przez bank centralny, inflacji w celu inflacyjnym. Sprzyja to stabilnemu wzrostowi gospodarczemu i niskiemu bezrobociu.

Poziom inflacji i polityka pieniężna prowadzona przez bank centralny wpływają na poziom stopy bezrobocia, jednak nie są one jej głównymi determinantami.

Na wysokość stopy bezrobocia wpływ ma wiele innych czynników. Należą do nich m.in.:

- tempo wzrostu gospodarki,

- poziom wykształcenia pracowników,

- wysokość podatków,

- wysokość dodatkowych składek, jakie muszą płacić pracodawcy,

- mobilność pracowników,

- siła związków zawodowych,

- konkurencja pracowników z zagranicy,

- wysokość zasiłków dla bezrobotnych.

27. Efektywność systemów gospodarowania.

28. Złote standardy kapitalizmu (triady).

Trzy modele gospodarki rynkowej: anglo - amerykański, europejski, azjatycki

Złoty standard kapitalizmu:

1. we wszystkich modelach panuje się nad inflacją dzięki ostrożnej polityce monetarnej i dbałości o równowagę budżetową

2. zachodzą procesy prywatyzacji i deregulacji (mniejsza rola państwa)

3. zmniejsza się udział kosztów pracy w kosztach wytwarzania; rośnie kapitałochłonność

4. rośnie wydajność użytkowania zasobów dzięki nakładom na kształcenie, nowe technologie

5. malejący udział gałęzi o niskiej wartości dodanej

6. rosnące inwestycje w nowoczesne przemysły

7. inwestycje w kapitał ludzki

8. wycofywanie się z rynków strategicznych; rośnie sektor usług wysokich kwalifikacji

9. ceny energii i podstawowych surowców są ustabilizowane a podaż zapewniona

10. wszystkie trzy gospodarki są otwarte na wymianę handlową i współpracę, bariery celne i poza celne są eliminowane

29. Pojecie- rodzaje i charakterystyka planów gospodarczych. ???

Podjęcie decyzji przez podmiot rozumny następuje w wyniku szeregu czynności tę decyzje przygotowujących. W ich toku sporządza się zwykle, w formie mniej lub bardziej rozwiniętej, opis zamierzonego działania lub możliwych jego wariantów. Opis taki nazywamy planem, a proces tworzenia i podejmowania decyzji planowaniem.

Plan gospodarczy określamy więc, jako decyzję dotycząca działania gospodarczego, a planowanie gospodarcze - jako proces tworzenia i podejmowania decyzji.

Plan gospodarczy możemy podzielić na:

•Plany wykorzystania istniejących zasobów i warunków, które określa się też planami eksploatacyjnymi - cechą tych planów jest stosunek do istniejących (będących do dyspozycji) zasobów gospodarczych warunków gospodarczych. Elementy te traktuje się jako dane. Wyznaczają one ograniczenia dla planującego.

•Plany działań przekształcających warunki gospodarowania i powiększających zasoby ekonomiczne, które nazywamy planami rozwoju. Za przedmiot działania przyjmuje się w nich przekształcania tych elementów, które w planach eksploatacyjnych są traktowane jako zmienne niezależne. Do działań rozwojowych zaliczamy przedsięwzięcia służące powiększaniu zasobów kapitału (tj. inwestycje), rozwojowi nauki i techniki, kształcenia kadr, zagospodarowaniu przestrzennemu kraju, regionów i mikroregionów, rekultywacji środowiska naturalnego itd.

Odnośnie krajowego planowania strategicznego można wyróżnić:

•Plany (programy) perspektywistyczne, które dotyczą przede wszystkim problemów poddających się oddziaływaniu polityki ekonomicznej dopiero w długich okresach. W tych planach precyzuje się głównie kierunki oddziaływań zmierzających do powiększania i modernizacji zasobów kraju, przeobrażeń struktury gałęziowej i przestrzennej, rozbudowy systemów osadnictwa i podstawowej infrastruktury, ochrony środowiska, poprawy stanu zdrowia ludności, poziomu życia, rozwoju systemów edukacji, integracji ze wspólnotami międzynarodowymi itd.

•Plany wieloletnie - zawierają zwykle rozwiniętą prezentacje założeń, kierunków działań i sposobów oddziaływań państwa na gospodarkę pod kątem osiągania wytyczonych celów, określając też instrumentację tych oddziaływań w odniesieniu do różnych sektorów i pomiotów gospodarczych, z uwzględnieniem właściwych danemu okresowi warunków.

30. Zakres i sposoby realizacji polityki budżetowej.

Polityka budżetowa polega na regulowaniu ogólnej wysokości i proporcji dochodów

oraz wydatków budżetowych. Obejmuje ona politykę podatkową i politykę

wydatków budżetowych. Podobnie jak polityka pieniężna, jest ona wyodrębniana ze

względu na specyfikę środków, którymi się posłuje, a nie ze względu na specyfikę

celów do realizacji których zmierza. Cele polityki budżetowej muszą być zgodne nie

tylko z celami polityki gospodarczej państwa ale równie ż polityki społecznej.

W polityce budżetowej można wyróżnić trzy podstawowe dziedziny, określane również jako funkcje polityki budżetowej, a mianowicie: alokacyjną, redystrybucyjną i stabilizacyjną.

Funkacja alokacyjna

Alokacja zasobów stanowi tradycyjną funkcję polityki budżetowej. Gromadzenie dochodów i dokonywanie wydatków przez państwo jest równoznaczne z dokonywaniem zmian wytwarzanego produktu społecznego. Najbardziej ogólną płaszczyzną alokacji budżetowej jest kształtowanie podziału czynników wytwórczych między sektor prywatny a sektor publiczny. W sektorze publicznym proces alokacji następuje przez bezpośrednie określenie wielkości środków przeznaczonych na określone zadania, w sektorze prywatnym zaś oddziaływanie na alokację środków dokonuje się pośrednio, przez korygowanie cen dóbr, usług i czynników produkcji za pomocą podatków i dotacji (subsydiów).

Funkcja redystrybucyjna

Redystrybucyjna funkcja polityki budżetowej polega na świadomym oddziaływaniu przez państwo na ostateczny podział dochodów indywidualnych. Niezależnie od tego, jak kształtuje się podział dochodów pierwotnych, przez państwo poprzez politykę redukowania (podatki) i uzupełniania (pieniężne transfery socjalne) dochodów indywidualnych może wpływać na kształtowanie podziału dochodów w społeczeństwie. Przebiega ona wielopłaszczyznowo i polega na obciążeniu działalności gospodarczej oraz dochodów wszystkich podmiotów gospodarczych różnymi rodzajami podatków i opłat, satnowiących dochód budżetu państwa. Stają się one źródłem finansowania dochodów tych grup społecznych, które nie uzyskują ich z udostępniania czynników wytwórczych (emeryci, bezrobotni i inni), oraz wytwarzania dóbr i usług publicznych, tj. tych, które są przekazywane społeczeństwu nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie, np. bezpłatna służba zdrowia, administracja publiczna, obronność.

Funkcja stabilizacyjna

Stabilizacyjna funkcja polityki budżetowej polega na wykorzystywaniu dochodów i wydatków budżetowych dla osiągnięcia makroekonomicznych celów gospodarczych: wysokiego stopnia wykorzystania potencjału wytwórczego (wysokiego zatrudnienia), stabilności ogólnego poziomu cen, wysokiego, zrównoważonego tempa wzrostu gospodarczego oraz stabilności bilansu płatniczego. W sytuacji, gdy istniejący popyt ogranicza rozmiary działalności gospodarczej do poziomu nie zapewniającego pełnego wykorzystania potencjału wytwórczego, celem polityki gospodarczej powinno więc być odpowiednie zwiększenie tego popytu.

W ramach stabilizacyjnych posunięć polityki budżetowej władza państwowa ma do dyspozycji wiele środków oddziaływania na gospodarkę. Można wyróżnić trzy podstawowe grupy:

¨ Oddziaływanie za pomocą deficytu budżetowego ( albo nadwyżki), co wiąże się z deficytowym finansowaniem odpowiednio ukształtowanych wydatków państwowych,

¨ Oddziaływanie przez podatki, uważane za najbardziej efektywne narzędzie w polityce budżetowej. Instrumenty podatkowe mogą pobudzać wzrost gospodarczy w okresach depresji. Do środków tych należy zaliczyć pomniejszenie podatku od wartości dodanej o kwotę przypadającą na inwestycje, odliczanie kosztów inwestycji od dochodu osób fizycznych i spółek podlegającego opodatkowaniu. Także ulgi podatkowe związane z eksportem mogą przyczyniać się do ożywienia gospodarczego, stymulując rozwój gałęzi eksportowych,

¨ Oddziaływanie przez politykę długu publicznego

Wymienione grupy środków oddziaływania na gospodarkę mogą przybierać dwojaką postać: oddziaływania na struktury ekonomiczne oraz na koniunkturę gospodarczą.

31. Znaczenie i sposoby realizacji interwencjonizmu państwowego.

Interwencjonizm państwowy, polityka aktywnego oddziaływania państwa na przebieg procesów gospodarczych. Przeciwieństwo liberalizmu gospodarczego. Zwolennicy interwencjonizmu wskazują na trzy główne jego cele: ograniczenie bezrobocia do poziomu uznanego za niezbędny, a nawet korzystny dla gospodarki, pobudzenie popytu globalnego, którego niedostateczny poziom uznaje się za jedną z przyczyn wahań koniunkturalnych oraz podniesienie tempa wzrostu gospodarczego. Do głównych narzędzi pozwalających realizować politykę interwencjonizmu należą:

1) podejmowanie przez państwo przedsięwzięć inwestycyjnych pozwalających zwiększyć zatrudnienie bez wzrostu podaży dóbr i usług (np. roboty publiczne);

2) dotacje do nierentownych przedsiębiorstw lub ich nacjonalizacja;

3) protekcjonizm w zakresie handlu zagranicznego;

4) polityka monetarna;

5) polityka fiskalna.

Zakres i wykorzystanie tych narzędzi zależy od potrzeb gospodarki, wynikających przede wszystkim ze stopnia jej rozwoju oraz aktualnego stanu koniunktury. Polityka interwencjonizmu państwowego stwarza zagrożenie inflacją, wynikające ze zwiększonych wydatków budżetu państwa (deficyt budżetowy). Źródłem jej finansowania jest najczęściej dług publiczny.

Interwencjonizm państwowy to nadmierna aktywność państwa (rządu, administracji państwowej) polegająca na tworzeniu warunków instytucjonalnych dla działalności podmiotów (aktorów życia społecznego). Funkcjonowanie państwa jako aktywnego uczestnika i regulatora wywiera realny wpływ na rodzaj podejmowanych przez podmioty decyzji. Oddziaływanie państwa na gospodarkę należy łączyć z realizowaną przez nie funkcją społeczno-gospodarczą. Często stawiane pytanie — ile państwa powinno być w państwie? — należałoby zadać w sposób odmienny. Mianowicie, jaki zakres regulacji państwowych i obszar decyzyjny administracji państwowej jest niedopuszczalny za względu na jego szkodliwość społeczną?

Kategoria interwencjonizmu państwowego w niniejszym opracowaniu jest rozumiana szerzej, aniżeli tylko w odniesieniu do sfery gospodarczej. Analizie poddano tutaj różne kategorie interwencjonizmu. Działalność władz publicznych, której rezultatem jest ogrom regulacji prawno-administracyjnej nazwano interwencjonizmem regulacyjnym państwa. Natomiast próby regulowania nierówności społecznych oraz gwarantowanie tzw. sprawiedliwości społecznej określono mianem interwencjonizmu podatkowego oraz socjalnego.

W zakresie funkcji alokacyjnej państwo zajmować się miało dostarczaniem dóbr publicznych, podejmować interwencję w mechanizm rynkowy w przypadku występowania efektów zewnętrznych, regulować działanie monopoli oraz bezpośrednio zarządzać strategicznymi sektorami gospodarki narodowej. Funkcja redystrybucyjna, możliwa do realizacji dzięki progresywnemu opodatkowaniu, korygować miała podział dochodu w gospodarce za pośrednictwem transferów finansowych oraz systemu ubezpieczeń społecznych. Funkcja stabilizacyjna zapewnić miała ograniczenie wahań wzrostu gospodarczego poprzez równoważenie poziomu produkcji, zatrudnienia oraz cen. Najistotniejszym celem polityki gospodarczej było redukowanie bezrobocia, w dalszej kolejności państwo podejmowało kroki ograniczające inflację oraz utrzymujące równowagę zewnętrzną.

W ramach wypełniania funkcji alokacyjnej państwo występuje na rynku jako właściciel majątku produkcyjnego oraz jako podmiot władczy, dokonujący regulacji rynku.

W opinii ekonomistów państwo jest gorszym właścicielem aniżeli właściciel prywatny (przedsiębiorca). Własność publiczna jest mniej efektywna ekonomicznie, u podłoża czego leży brak wykształconych praw własności, które sprzyjają alokacji optymalnej.

Państwo realizując funkcję regulacyjną określa mikro- i makroekonomiczne warunki operowania podmiotów gospodarczych. Kroki podejmowane przez państwo (rząd) w celu realizacji założeń polityki gospodarczej stanowią system bodźców dla funkcjonujących w warunkach instytucjonalnych określonych przez „widzialną rękę” państwa podmiotów. I tak, na przykład, wzrost obciążeń podatkowych oraz składek przeznaczanych na ubezpieczenia społeczne owocuje rozwojem działalności nieoficjalnej. Znaczne różnice między całkowitymi kosztami pracy występującymi w sektorze oficjalnym a kosztami ponoszonymi w strefie nieoficjalnej stanowią poważny bodziec zachęcający do działalności w szarej strefie(11). Rozwojowi podziemnej gospodarki sprzyja również skomplikowany system podatkowy oraz biurokratyczne uwarunkowania utrudniające założenie nowej firmy.

Podsumowując rozważania należy kategorycznie stwierdzić, iż działalności państwa towarzyszy nieefektywność i niesprawiedliwość, wobec czego „regulacyjna ręka” państwa nie jest narzędziem stanowiącym dobrą alternatywę dla rynku. Obok propozycji ograniczenia alokacyjnej i dystrybucyjnej funkcji państwa pojawiają się głosy nadawania państwu nowych zadań. W ramach współczesnego liberalizmu ekonomicznego stawia się przed państwem nowe funkcje — przede wszystkim zapewniania porządku ekonomicznego: niezmienności instytucji formalnych norm prawnych, stałości zasad polityki ekonomicznej państwa opartych na kryterium minimalnej ingerencji w życie społeczne.







---