Włodzimierz Propp, Morfologia bajki

Funkcje protagonistów

L.p.	Opis	Nazwa	Symbol	Warianty funkcji	Uwagi
0.	N.p. przedstawienie członków rodziny.	Sytuacja wyjściowa	i	--- --- --- --- ---	--- --- --- --- ---
I.	Jeden z członków rodziny odchodzi z domu.	ODEJŚCIE	e	Zwykłe odejście dorosłego: e^1.	--- --- --- --- ---
									Śmierć dorosłego: e^2.
									Oddalenie się młodszego: e^3.
				II.		Bohater otrzymuje zakaz.	ZAKAZ	б	Zakaz: б^1.	Nie musi mieć ścisłego związku z odejściem. Może przybrać łagodniejszą formę przestrogi czy rady. Funkcja może poprzedzać odejście.
									Nakaz/ kuszenie: б^2.
				III.		Naruszenie zakazu.	NARUSZENIE	b	Złamanie zakazu: b^1.	Naruszenie jako może występować bez uprzedniego zakazu: po prostu okazuje się, że coś było przewiną. W tym momencie pojawia się antagonista.
									Wykonanie rozkazu/ pokusy: b^2.
				IV.		Antagonista usiłuje zdobyć wiadomość o bohaterze.	WYWIADYWANIE SIĘ	в	Antagonista wypytuje (o) ofiarę, bohatera lub cenne przedmioty: в^1.	--- --- --- --- ---
									Antagonista jest wypytywany: в^2.
									Wywiadywanie się przez osoby trzecie: в^3.
				V.		Antagonista otrzymuje wiadomość o swojej ofierze.	UDZIELENIE INFORMACJI	w	Antagonista otrzymuje informację (często podstępem lub pośrednio): w^1.	Funkcja binarna wobec IV. Warianty odpowiadają wariantom wywiadywania się.
									Antagonista ujawnia informację: w^2.
									Osoby trzecie zdobywają informację: w^3.
				VI.		Antagonista usiłuje oszukać ofiarę, by zawładnąć nią lub zagarnąć jej mienie.	PODSTĘP	г	Przeciwnik działa przez namowę: г^1.	Zanim nastąpi właściwy podstęp, antagonista najczęściej zmienia postać.
									Przeciwnik wykorzystuje bezpośrednio środki magiczne: г^2.
									Przeciwnik posługuje się innym rodzajem oszustwa lub przemocą: г^3.
				VII.		Ofiara ulega podstępowi i tym samym nieświadomie pomaga wrogowi.	WSPOMAGANIE	g	Bohater ulega namowom antagonisty: g^1.	Pierwsze siedem funkcji ma charakter przygotowujący czy ułatwiający. Razem są zaliczane do części przygotowawczej.
									Bohater reaguje mechanicznie na środki magiczne: g^2.
									Bohater naraża się na działanie antagonisty bez jego udziału, np. po prostu zasypia: g^3.
									Oszukańcza umowa i wykorzystanie kłopotliwej sytuacji przez antagonistę, co wywołuje NIESZCZĘŚCIE WSTĘPNE: x.
				VIII.		Antagonista wyrządza krzywdę albo szkodę członkowi rodziny.	SZKODZENIE	A	Porwanie człowieka: A^1.	Ta funkcja uruchamia akcję bajki i stanowi jej zawiązanie. Choćby była zepchnięta do środka opowieści, jest niezbędna w każdej bajce magicznej. Może występować kilka rodzajów szkodzenia naraz, np. dziewczyna zostaje magicznie zamieniona w zwierzę, a potem wypędzona (oznaczenie: A^911).
									Wykradzenie lub odebranie magicznego środka: A^2.
									Odebranie lub uśmiercenie magicznego pomocnika: A^II.
									Wykradzenie lub zniszczenie zbiorów: A^3.
									Kradzież światła dziennego: A^4.
									Inne formy kradzieży: A^5.
									Zadanie ran cielesnych: A^6.
									Spowodowanie nagłego zniknięcia: A^7.
									Spowodowanie, że znika wybranek narzeczonej: A^VII.
									Domaganie się wydania ofiary lub wywabienie jej: A^8.
									Wypędzenie kogoś: A^9.
									Wydanie rozkazu, by kogoś wrzucono do morza: A^10.
									Rzucenie czarów na kogoś lub coś: A^11.
									Dokonanie podstępnej zamiany (np. osób): A^12.
									Rozkaz uśmiercenia kogoś: A^13.
									Dokonanie zabójstwa: A^14.
									Wtrącenie do więzienia, zatrzymanie: A^15.
									Grożenie poślubieniem przemocą: A^16.
									Grożenie kazirodczym małżeństwem: A^XVI.
									Grożenie pożarciem lub kanibalizmem: A^17.
									Dręczenie po nocach: A^18.
									Wypowiedzenie wojny, rujnowanie kraju: A^19.
						Któremuś z członków rodziny czegoś brakuje, chciałby coś posiadać.	BRAK CZEGOŚ	a	Brak człowieka (szczególnie narzeczonej albo przyjaciela): a^1.
									Konieczność środka magicznego: a^2.
									Brak osobliwych, ale niemagicznych przedmiotów/ zwierząt: a^3.
									Brak magicznego jajka i tego, co w środku: a^4.
									Niedobór pieniędzy, środków do życia: a^5.
									Inne formy braku: a^6.
				IX.		Oznajmienie o szkodzie (nieszczęściu) lub braku; do bohatera ktoś zwraca się z prośbą lub rozkazem, wysyła go lub uwalnia.	POŚREDNICTWO/ MOMENT ŁĄCZĄCY	B	Apel o pomoc z następującym po nim wysłaniem bohatera: B^1.	W tym momencie okazuje się, kto naprawdę będzie bohaterem - ofiara (warianty 5-7) czy poszukiwacz (warianty 1-4). Bajka magiczna wymaga opuszczenia domu przez bohatera. Jeśli nie osiąga się tego przez szkodzenie, następuje moment łączący.
									Bohater wysyła się sam (choć może to być usłuchanie czyjejś prośby): B^2.
									Bohaterowi zezwala się na opuszczenie domu: B^3.
									Oznajmienie o nieszczęściu: B^4.
									Wypędzonego bohatera wywozi się z domu: B^5.
									Bohater skazany na śmierć zostaje potajemnie uwolniony: B^6.
									Ujawnienie nieszczęścia przez pieśń żałobną: B^7.
X.	Poszukiwacz zgadza się lub decyduje się na przeciwdziałanie.	POCZĄTEK PRZECIWDZIAŁANIA	C	--- --- --- --- ---	Moment charakterystyczny dla bajek, w których bohater jest poszukiwaczem.
XI.	Bohater opuszcza dom.	WYPRAWA	↑	--- --- --- --- ---	Nie mylić z funkcją I. Ucieczka to też odejście. Tu kończy się zawiązanie bajki.
XII.	Bohater zostaje poddany próbie, jest wypytywany, staje się ofiarą napaści itp., co przygotowuje przekazanie mu magicznego środka albo pomocnika.	PIERWSZA FUNKCJA DONATORA.	Д	Donator poddaje bohatera próbie (np. zadaje pracę): Д^1.	W tym miejscu wkracza nowa postać: donator. Gdy bohater uwalnia donatora, funkcja przyjmuje oznaczenie * Д^4, a uwięzienia donatora nie traktuje się jako osobnej funkcji. Należy pamiętać o możliwości łączenia wariantów, np. Д­­^57.
									Donator wita i wypytuje bohatera (rezultat może zależeć np. od grzeczności odpowiedzi): Д^2.
									Konający lub zmarły prosi o wyświadczenie przysługi: Д^3.
									Uwięziony prosi o uwolnienie: Д^4.
									Bohatera prosi się o litość: Д^5.
									Spierający się proszą o podział zdobyczy między nich: Д^6.
									Inna prośba: Д^7.
									Bohater spotyka postać bezradną i ma okazję do wyświadczenia przysługi (brak prośby): д^7.
									Wroga istota usiłuje uśmiercić bohatera: Д^8.
									Wroga istota staje do walki z bohaterem (bójka, bijatyka): Д^9.
									Bohaterowi pokazuje się środek magiczny i proponuje wymianę go na rzecz, którą posiada: Д^10.
				XIII.		Reakcja bohatera na działania przyszłego donatora.	REAKCJA BOHATERA	Г	Bohater wytrzymuje próbę lub nie: Г^1.	--- --- --- --- ---
									Bohater odpowiada na powitanie lub nie: Г^2.
									Bohater wyświadcza przysługę zmarłemu lub nie: Г^3.
									Bohater uwalnia uwięzionego lub nie: Г^4.
									Bohater lituje się nad proszącym lub nie: Г^5.
									Bohater dokonuje podziału i godzi spierających się: Г^6.
									Bohater oszukuje spierających się i zabiera całą własność przeznaczoną do podziału: Г^VI.
									Wyświadczenie innej przysługi: Г^7.
									Uratowanie się przed zamachem, stosując wobec wrogiej istoty jej własne środki: Г^8.
									Bohater zwycięża wrogą istotę albo nie: Г^9.
									Bohater zgadza się na wymianę przedmiotu, ale natychmiast stosuje jego siłę magiczną wobec dawcy: Г^10.
				XIV.		Bohater wchodzi w posiadanie magicznego środka.	PRZEKAZANIE/ OTRZYMANIE MAGICZNEGO ŚRODKA.	Z	Środek jest przekazywany bezpośrednio: Z^1.	Jeśli zostaje przekazany dar niemagiczny, o wartości materialnej, piszemy z^1, a nie Z^1 i wówczas bajka może się skończyć. Jeśli reakcja bohatera była negatywna, przekazanie może nie nastąpić (Zneg) albo zmienić się w okrutną zemstę (Zcontr). W przypadku zwierząt zamiast pomocnika czasem otrzymuje się zdolność do przemiany w zwierzę, zaklęcie albo obietnicę pomocy w przyszłości (z^9).
									Środek zostaje wskazany: Z^2.
									Środek zostaje wykonany: Z^3.
									Środek zostaje sprzedany albo kupiony: Z^4.
									Środek przypadkowo trafia do bohatera: Z^5.
									Środek nieoczekiwanie sam się ukazuje: Z^6.
									Środek wyrasta z ziemi: Z^VI.
									Środek zostaje wypity albo zjedzony: Z^7.
									Środek zostaje porwany: Z^8.
									Różne postacie same stają do dyspozycji bohatera: Z^9.
				XV.		Bohater przenosi się, jest przeniesiony lub przeprowadzony w miejsce, gdzie znajduje się przedmiot jego poszukiwań.	PRZEMIESZCZENIE PRZESTRZENNE MIĘDZY KRÓLESTWAMI/ PRZEWODNICTWO W DRODZE	R	Lot w powietrzu: R^1.	Czasem ta funkcja jest przedłużeniem funkcji ↑.
									Jazda po ziemi lub płynięcie wodą: R^2.
									Bohater jest prowadzony: R^3.
									Bohaterowi wskazuje się drogę: R^4.
									Korzystanie z nieruchomych środków przemieszczania się (np. schody): R^5.
									Pójście krwawym śladem: R^6.
				XVI.		Bohater i jego antagonista przystępują do bezpośredniej walki.	WALKA	Б	Walka w otwartym polu: Б^1.	Nie należy mylić z Г. Tu skutkiem jest osiągnięcie celu podróży, a nie magicznego środka do niego.
									Przystąpienie do zawodów: Б^2.
									Gra w karty: Б^3.
									Ważenie się: Б^4.
				XVII.		Bohater otrzymuje znamię.	ZNAMIĘ	K	Znamię nanosi się na ciało: K^1.	--- --- --- --- ---
									Bohater otrzymuje pierścień lub ręcznik, po którym może być rozpoznany: K^2.
									Inne formy naznaczenia: K^3.
				XVIII.		Zwycięstwo nad antagonistą.	ZWYCIĘSTWO	П	Zwycięstwo w otwartej walce: П^1.	Gdy do walki staje kilku bohaterów i jedni walczą, a drudzy się kryją, oznaczamy to *П^1.
									Zwycięstwo w zawodach: П^2.
									Antagonista przegrywa w karty: П^3.
									Wróg przegrywa ważenie się: П^4.
									Przeciwnik zostaje zabity bez walki: П^5.
									Wróg zostaje wypędzony: П^6.
				XIX.		Likwidacja początkowej szkody lub braku.	LIKWIDACJA NIESZCZĘŚCIA LUB BRAKU	Л	Porwanie obiektu poszukiwań przemocą lub sprytem: Л^1.	Apogeum bajki. Czasem występuje funkcja ЛZ.
									Jedna działająca postać zmusza drugą, by zdobyła dany przedmiot: л^1.
									Obiekt poszukiwań jest zdobywany przez kilka postaci naraz z równoczesną szybką zmianą ich działań: Л^2.
									Obiekt jest zdobywany za pomocą przynęt: Л^3.
									Zdobycie poszukiwanego obiektu jest bezpośrednim wynikiem poprzednich działań: Л^4.
									Obiekt zdobywa się błyskawicznie przez zastosowanie środka magicznego: Л^5.
									Zlikwidowanie nędzy przez magiczny środek: Л^6.
									Obiekt zostaje pojmany: Л^7.
									Zdjęcie zaklęć z zaczarowanego: Л^8.
									Ożywianie zabitego: Л^9.
									Ożywianie z pomocą wody: Л^IX.
									Uwolnienie uwięzionego: Л^10.
XX.	Powrót bohatera.	POWRÓT	↓	--- --- --- --- ---	Może mieć charakter ucieczki. Tu przemieszczenie nie jest odrębną funkcją.
XXI.	Prześladowanie bohatera.	PRZEŚLADOWANIE/ POŚCIG	Пр	Prześladowca leci za bohaterem: Пр^1.	--- --- --- --- ---
									Prześladowca (?) domaga się wydania winowajcy: Пр^2.
									Prześladowca goni bohatera, szybko zamieniając się w różne zwierzęta: Пр^3.
									Prześladowcy zamieniają się w kuszące przedmioty na drodze bohatera: Пр^4.
									Prześladowca usiłuje połknąć bohatera: Пр^5.
									Prześladowca usiłuje zabić bohatera: Пр^6.
									Prześladowca usiłuje przegryźć drzewo, na którym schronił się bohater: Пр^7.
				XXII.		Ocalenie bohatera od pościgu.	OCALENIE	Cn	Bohater unosi się w powietrzu: Cn^1.	Tu bajka może się skończyć. W razie nowej sekwencji następuje powtórzenie, czyli: AbisCbis↑bisДbisГbisZbisRbis.
									Bohater podczas ucieczki wznosi przeszkody na drodze prześladowcy: Cn^2.
									Bohater podczas ucieczki przemienia się w przedmioty czy budynki: Cn^3.
									Bohater podczas ucieczki kryje się: Cn^4.
									Ścigany ukrywa się u kowali: Cn^5.
									Bohater ratuje się ucieczką, szybko przemieniając się w zwierzęta czy kamienie: Cn^6.
									Bohater opiera się pokusie prześladowców: Cn^7.
									Bohater daje się połknąć, ale w końcu i tak zabija wroga: Cn^8.
									Bohater ratuje się przed zamachem na swe życie: Cn^9.
									Bohater przeskakuje na inne drzewo: Cn^10.
XXIII.	Nie rozpoznany przez nikogo bohater przybywa do domu lub do innego kraju.	NIE ROZPOZNANE PRZYBYCIE.	X	--- --- --- --- ---	Przybycie do domu lub do innego króla (często na służbę). Tym symbolem oznacza się też zwykłe przybycie.
XXIV.	Uzurpator wysnuwa nieuzasadnione roszczenia.	NIEUZASADNIONE ROSZCZENIA	Ф	--- --- --- --- ---	Ktoś inny podaje się za zdobywcę obiektu albo poskromiciela wroga.
XXV.	Bohater otrzymuje trudne zadanie.	TRUDNE ZADANIE	З	--- --- --- --- ---	Różnorodne zadania na spryt, męstwo, cierpliwość itp.
XXVI.	Wykonanie zadania.	WYKONANIE	P	--- --- --- --- ---	Wykonanie zadania przed czasem albo nawet przed jego otrzymaniem oznacza się *P.
XXVII.	Rozpoznanie bohatera.	ROZPOZNANIE	У	--- --- --- --- ---	Rozpoznanie najczęściej na podstawie znamienia albo zdolności do wykonania trudnego zadania.
XXVIII.	Zdemaskowanie uzurpatora (fałszywego bohatera) lub antagonisty (przeciwnika).	ZDEMASKOWANIE	O	--- --- --- --- ---	Uzurpator nie potrafi wykonać trudnego zadania, zdradza się dezaprobatą wobec opowiadania świadka wcześniejszych wydarzeń itd.
XXIX.	Bohater przybiera inną postać.	TRANSFIGURACJA	T	Bohater przybiera nową postać dzięki działaniom magicznego pomocnika: T^1.	--- --- --- --- ---
									Bohater buduje cudowny pałac i staje się królewiczem, gdy w nim przebywa: T^2.
									Bohater jest odmieniony przez nowy strój: T^3.
									Formy zracjonalizowane i humorystyczne (np. wzięcie fałszywego dowodu bogactwa za prawdziwy): T^4.
XXX.	Ukaranie wroga.	UKARANIE	H	--- --- --- --- ---	Zazwyczaj dotyczy tylko prześladowcy i uzurpatora. Wielkoduszne przebaczenie oznaczamy Hneg.
XXXI.	Bohater zawiera małżeństwo i zostaje carem.	WESELE	C^**	Bohater żeni się i otrzymuje połowę królestwa: C.	--- --- --- --- ---
									Bohater jedynie się żeni (nie zostaje królem, bo narzeczona nie jest królewną): C*.
									Bohater jedynie wstępuje na tron: C*.
									Zaraz przed ślubem następuje kolejne szkodzenie, więc sekwencja kończy się zaręczynami: c^1.
									Bohater odnajduje utraconą żonę i małżeństwo zostaje odnowione: c^2.
									Zamiast ręki królewny rekompensata, np. pieniężna: c^3.

Inne elementy:

• elementy łączące, np. powiadomienia: §

• motywacje bohaterów

• formy niejasne albo zapożyczone

• rozstanie przy słupie przydrożnym: <

• przekazanie sygnalizatora: s

---