Sytuacje trudne Sytuację kiedy naruszona zostaje równowaga między poszczególnymi elementami, (tj. między zadaniami, czynnościami oraz warunkami zewnętrznymi i wewnętrznymi podmiotu), nazywamy trudną. Trudności subiektywne i obiektywne Jeżeli naruszenie równowagi pomiędzy podstawowymi elementami wynika z cech podmiotu, a jednostka mimo sprzyjających warunków zewnętrznych nie potrafi wykonać określonych czynności czy podejmować określonych zadań ze względu na stan swojego organizmu (np. zmęczenie, choroba, itp.), mówimy o trudnościach subiektywnych. W odróżnieniu od nich trudności obiektywne wynikają z cech samego zadania czy warunków zewnętrznych, w jakich zadanie ma być wykonane (np. wykonywanie czynności w warunkach dużego hałasu, itp.). Podstawa stresu Jest nią sytuacja trudna, w której bądź nie możemy skutecznie realizować podjętych działań (sytuacja zakłócenia), bądź jesteśmy pozbawieni cennych dla nas wartości, np. w trakcie rozłąki z rodziną lub w sytuacji deprywacji - w przypadku braku doznawania szacunku ze strony innych ludzi, itp. Innym przykładem sytuacji trudnej jest przeciążenie, tzn. taka sytuacja, kiedy człowiek wykonuje określone czynności na granicy zagrożenia fizycznego i społecznego. Sytuacja ta występuje wtedy, kiedy naruszenie określonej wartości nie dotyczy nas bezpośrednio, lecz osób, na których nam zależy. Pojęcie „stresu” Zostało wprowadzone do biologii przez wybitnego uczonego kanadyjskiego H.Selye'go. Badacz ten na podstawie badań nad funkcjonowaniem ustroju ludzkiego stwierdził, że organizm stykając się z czynnikami, które są dla niego szkodliwe, reaguje na nie pewnym swoistym zespołem zmian, niezależnie od specyficznych właściwości czynników wywołujących te zmiany. Te swoiste zmiany wywołane w organizmie zostały początkowo nazwane „stopniem zużycia się ustroju”, a potem mianem stresu, który może być wywołany zarówno przez czynniki fizyczne jak i psychologiczne. Jak rozumiemy pojęcie „stres”? Najczęściej jako wewnętrzny stan organizmu, będący reakcją na wszelkiego rodzaju obciążenia (przeszkody), które zakłócają lub zaburzają procesy regulacji psychicznej i wywołują tym samym silny stan napięcia emocjonalnego. Innymi słowy stres występuje w chwili, kiedy człowiek nie może poradzić sobie w sytuacji, w której się znajduje i nie jest w stanie kontrolować tejże sytuacji. Jak rozumiemy pojęcie „stres”? Innym ważnym czynnikiem wystąpienia stresu jest „waga problemu” (wartość, której nie udaje nam się uzyskać, bądź którą tracimy w naszym życiu). Im wyżej oceniamy stan, którego nie jesteśmy w stanie osiągnąć bądź właśnie przestał być naszym udziałem, tym silniej odczuwamy stres. Stres traktowany jest jako reakcja organizmu na nowe wymagania środowiska. Może mieć także charakter pozytywny (np. nieoczekiwana, bardzo wysoka wygrana na loterii, awans wymagający zmiany miejsca pracy i jej charakteru) i nie jest o tyle czymś strasznym w życiu człowieka, o ile nieuniknioną częścią jego życia, z którą musi nauczyć się sobie radzić. Stres wiąże się z koniecznością przystosowania się do zmian w naszym życiu Niektóre badania ujmują stres jako naturalną reakcję na zmiany spowodowane konsekwencjami biegu życia, tj. zmianami urody, odejścia z domu rodzinnego, przyjścia na świat nowego domownika, itp. Fazy stresu: Pierwsza faza stresu - następuje faza reakcji instrumentalnych, kiedy obserwujemy naszą wzmożoną mobilizację przejawiającą się we wzroście szybkości i intensywności reakcji. Faza reakcji na stres - faza krytyczna, pojawia się wraz ze wzrostem natężenia stresu. Występuje ona wtedy, gdy natężenie stresu przekracza nasz próg odporności na stres. Mamy wówczas kłopoty z koncentracją uwagi, występują wyraźne przejawy reakcji emocjonalnych, takie jak gniew, strach czy lęk. Fazy stresu, cd. Faza reakcji obrony przed stresem - obserwujemy wtedy, wzmożony stan napięcia emocjonalnego. W tej fazie często występuje agresja, która przejawia się zarówno w ataku fizycznym (pobicie, itp.) jak i werbalnym (przekleństwa, groźby, itp.). Niekiedy agresja bywa skierowana do wewnątrz, tzw. samoagresja - zachowania skierowanego na samego siebie (np. okaleczenie się przez więźniów). Oprócz agresji istnieje wiele innych form reakcji na nadmiernie silny stres. Do często występujących należą: ucieczka, wycofywanie się, fantazja, itp. Do czynników zwiększających odporność na stres zaliczamy: realistyczną, nie zaniżoną samoocenę; umiarkowany trening w radzeniu sobie w sytuacjach stresowych; posiadanie wysokich kompetencji w zakresie rozwiązywania określonego typu problemów; wsparcie w rodzinie lub ze strony bliskich osób. Wyuczona bezradność jako następstwo stresu W zasadzie każdy człowiek ma do czynienia z trudnymi sytuacjami, zdarzeniami, na które nie ma wpływu. Jeśli wysiłki człowieka nie zwiększają skuteczności jego działania, na skutek stałego powtarzania się negatywnych doświadczeń w jego zachowaniu następują zmiany, które noszą nazwę wyuczonej bezradności. Zmiany te dotyczą: sfery intelektualnej (poznawczej); sfery motywacyjnej; sfery emocjonalnej. Należą do nich: pogorszenie wykonywania zadań; niezdolność do uczenia się od nowa i kontrolowania własnego działania, gdy jest to możliwe; brak motywacji do działania. Wielkość tych reakcji zależy od wielu czynników, między innymi: od długotrwałości doznawania bezradności; od częstości jego powtarzania; od znaczenia dla danej osoby tej sfery działań, w których doświadczyła bezradności; Czynniki, które łagodzą i zapobiegają poczuciu bezradności. Są to: istnienie doświadczeń w zakresie radzenia sobie z sytuacją trudną (posiadanie w swojej biografii doświadczenia radzenia sobie ze stresem, kontrolowania sytuacji czy przezwyciężania określonych trudności); przewidywalność jako czynnik służący redukowaniu niepewności; przekonanie o sprawowaniu kontroli; specjalne terapie. Jak to wynika z tabeli jedną z podstawowych strategii preferencyjnych jest przystosowanie się do wymagań i możliwości środowiska, szkoły, zawodu, rodziny. Przystosowanie to wymaga pracy nad rozwojem swoich możliwości, tak aby człowiek sprostał codziennym, stresowym zdarzeniom życiowym. Nie zawsze jest to w pełni możliwe, jednakże rozbieżność między poziomem wymagań środowiska, a możliwościami jednostki prowadzi w efekcie do przejścia od strategii prewencyjnej do strategii zwalczania stresu. Podstawowym czynnikiem wzmacniającym, który podtrzymuje różnorodne zachowania przez stosunkowo długi czas jest potwierdzenie własnej kompetencji (a więc przeświadczenia o znajomości problemu, umiejętności poradzenia sobie z nim, itp.) Potwierdzeniem tego staje się uzyskiwanie panowania nad własnym środowiskiem zewnętrznym czy wewnętrznym (np. walka z chorobą). To, w jakim stopniu człowiek jest przekonany o możliwości kierowania własnym losem (a więc o ile posiada kontrolę wewnętrzną w przeciwieństwie do ludzi o umiejscowieniu kontroli zewnętrznej, którzy są przekonani o swojej determinacji przez środowisko w takim stopniu, że to co mogliby zrobić nie zmieniłoby ostatecznego rezultatu), warunkuje jego umiejętność radzenia sobie w sytuacji stresowej. Trzecia strategia wymaga zmiany wzorców zachowań, które wywołują stres, takich jak: nadmierna wrażliwość emocjonalna; nerwowość (reaktywność) przejawiająca się ustawicznym poczuciem zagrożenia; rywalizacja, dominacja, wrogość, itp. Zmiana ukształtowanych nawyków w zachowaniu człowieka jest procesem długotrwałym, wymagającym zaangażowania własnego, a niekiedy pomocy ze strony otoczenia czy wręcz ingerencji psychoterapeuty. Czwarta strategia prewencyjna wiąże się z rozwojem odporności na stres w zakresie możliwości: fizjologicznych; psychologicznych; intelektualnych (poznawczych); społecznych; ekonomicznych. Możliwości fizjologiczne Troska o nie sprowadza się do prowadzenia higienicznego stylu życia, unikania zagrożenia w postaci infekcji i innych chorób, unikania ryzyka chorób psychosomatycznych (np. nikotyny, alkoholu, itp.) Możliwości psychologiczne można optymalizować przez: wzrost zaufania do siebie i innych; poczucie kontroli nad otoczeniem; realistyczną, nie zaniżoną samoocenę. Możliwości intelektualne (poznawcze) rozwijają się przez: zdobywanie wiedzy - kompetencji (umiejętności radzenia sobie z konkretnymi problemami praktycznymi; Możliwości społeczne człowieka zwiększają się kiedy: rozszerza się krąg jego znajomych; potrafi on nawiązywać przyjaźnie; w miarę bezkonfliktowo współżyć z innymi ludźmi; osiągać cele działając w grupie; mobilizując innych do działania. Ekonomiczne możliwości człowieka zapobiegające ewentualnemu stresowi to: niezależność ekonomiczna; zdolność do zarobkowania; możliwość uzyskania wsparcia ze strony instytucji społecznych.

Sytuacje trudne Sytuację kiedy naruszona zostaje równowaga między poszczególnymi elementami, (tj. między zadaniami, czynnościami oraz warunkami zewnętrznymi i wewnętrznymi podmiotu), nazywamy trudną. Trudności subiektywne i obiektywne Jeżeli naruszenie równowagi pomiędzy podstawowymi elementami wynika z cech podmiotu, a jednostka mimo sprzyjających warunków zewnętrznych nie potrafi wykonać określonych czynności czy podejmować określonych zadań ze względu na stan swojego organizmu (np. zmęczenie, choroba, itp.), mówimy o trudnościach subiektywnych. W odróżnieniu od nich trudności obiektywne wynikają z cech samego zadania czy warunków zewnętrznych, w jakich zadanie ma być wykonane (np. wykonywanie czynności w warunkach dużego hałasu, itp.). Podstawa stresu Jest nią sytuacja trudna, w której bądź nie możemy skutecznie realizować podjętych działań (sytuacja zakłócenia), bądź jesteśmy pozbawieni cennych dla nas wartości, np. w trakcie rozłąki z rodziną lub w sytuacji deprywacji - w przypadku braku doznawania szacunku ze strony innych ludzi, itp. Innym przykładem sytuacji trudnej jest przeciążenie, tzn. taka sytuacja, kiedy człowiek wykonuje określone czynności na granicy zagrożenia fizycznego i społecznego. Sytuacja ta występuje wtedy, kiedy naruszenie określonej wartości nie dotyczy nas bezpośrednio lecz osób, na których nam zależy. Pojęcie „stresu” Zostało wprowadzone do biologii przez wybitnego uczonego kanadyjskiego H.Selye'go. Badacz ten na podstawie badań nad funkcjonowaniem ustroju ludzkiego stwierdził, że organizm stykając się z czynnikami, które są dla niego szkodliwe, reaguje na nie pewnym swoistym zespołem zmian, niezależnie od specyficznych właściwości czynników wywołujących te zmiany. Te swoiste zmiany wywołane w organizmie zostały początkowo nazwane „stopniem zużycia się ustroju”, a potem mianem stresu, który może być wywołany zarówno przez czynniki fizyczne jak i psychologiczne. Jak rozumiemy pojęcie „stres”? Najczęściej jako wewnętrzny stan organizmu, będący reakcją na wszelkiego rodzaju obciążenia (przeszkody), które zakłócają lub zaburzają procesy regulacji psychicznej i wywołują tym samym silny stan napięcia emocjonalnego. Innymi słowy stres występuje w chwili, kiedy człowiek nie może poradzić sobie w sytuacji, w której się znajduje i nie jest w stanie kontrolować tejże sytuacji. Jak rozumiemy pojęcie „stres”? Innym ważnym czynnikiem wystąpienia stresu jest „waga problemu” (wartość, której nie udaje nam się uzyskać, bądź którą tracimy w naszym życiu). Im wyżej oceniamy stan, którego nie jesteśmy w stanie osiągnąć bądź właśnie przestał być naszym udziałem, tym silniej odczuwamy stres. Stres traktowany jest jako reakcja organizmu na nowe wymagania środowiska. Może mieć także charakter pozytywny (np. nieoczekiwana, bardzo wysoka wygrana na loterii, awans wymagający zmiany miejsca pracy i jej charakteru) i nie jest o tyle czymś strasznym w życiu człowieka, o ile nieuniknioną częścią jego życia, z którą musi nauczyć się sobie radzić. Stres wiąże się z koniecznością przystosowania się do zmian w naszym życiu Niektóre badania ujmują stres jako naturalną reakcję na zmiany spowodowane konsekwencjami biegu życia, tj. zmianami urody, odejścia z domu rodzinnego, przyjścia na świat nowego domownika, itp. Fazy stresu: Pierwsza faza stresu - następuje faza reakcji instrumentalnych, kiedy obserwujemy naszą wzmożoną mobilizację przejawiającą się we wzroście szybkości i intensywności reakcji. Faza reakcji na stres - faza krytyczna, pojawia się wraz ze wzrostem natężenia stresu. Występuje ona wtedy, gdy natężenie stresu przekracza nasz próg odporności na stres. Mamy wówczas kłopoty z koncentracją uwagi, występują wyraźne przejawy reakcji emocjonalnych, takie jak gniew, strach czy lęk. Fazy stresu, cd. Faza reakcji obrony przed stresem - obserwujemy wtedy, wzmożony stan napięcia emocjonalnego. W tej fazie często występuje agresja, która przejawia się zarówno w ataku fizycznym (pobicie, itp.) jak i werbalnym (przekleństwa, groźby, itp.). Niekiedy agresja bywa skierowana do wewnątrz, tzw. samoagresja - zachowania skierowanego na samego siebie (np. okaleczenie się przez więźniów). Oprócz agresji istnieje wiele innych form reakcji na nadmiernie silny stres. Do często występujących należą: ucieczka, wycofywanie się, fantazja, itp. Do czynników zwiększających odporność na stres zaliczamy: realistyczną, nie zaniżoną samoocenę; umiarkowany trening w radzeniu sobie w sytuacjach stresowych; posiadanie wysokich kompetencji w zakresie rozwiązywania określonego typu problemów; wsparcie w rodzinie lub ze strony bliskich osób. Wyuczona bezradność jako następstwo stresu W zasadzie każdy człowiek ma do czynienia z trudnymi sytuacjami, zdarzeniami, na które nie ma wpływu. Jeśli wysiłki człowieka nie zwiększają skuteczności jego działania, na skutek stałego powtarzania się negatywnych doświadczeń w jego zachowaniu następują zmiany, które noszą nazwę wyuczonej bezradności. Zmiany te dotyczą: sfery intelektualnej (poznawczej); sfery motywacyjnej; sfery emocjonalnej. Należą do nich: pogorszenie wykonywania zadań; niezdolność do uczenia się od nowa i kontrolowania własnego działania, gdy jest to możliwe; brak motywacji do działania. Wielkość tych reakcji zależy od wielu czynników, między innymi: od długotrwałości doznawania bezradności; od częstości jego powtarzania; od znaczenia dla danej osoby tej sfery działań, w których doświadczyła bezradności; Czynniki, które łagodzą i zapobiegają poczuciu bezradności. Są to: istnienie doświadczeń w zakresie radzenia sobie z sytuacją trudną (posiadanie w swojej biografii doświadczenia radzenia sobie ze stresem, kontrolowania sytuacji czy przezwyciężania określonych trudności); przewidywalność jako czynnik służący redukowaniu niepewności; przekonanie o sprawowaniu kontroli; specjalne terapie. Jak to wynika z tabeli jedną z podstawowych strategii preferencyjnych jest przystosowanie się do wymagań i możliwości środowiska, szkoły, zawodu, rodziny. Przystosowanie to wymaga pracy nad rozwojem swoich możliwości, tak aby człowiek sprostał codziennym, stresowym zdarzeniom życiowym. Nie zawsze jest to w pełni możliwe, jednakże rozbieżność między poziomem wymagań środowiska, a możliwościami jednostki prowadzi w efekcie do przejścia od strategii prewencyjnej do strategii zwalczania stresu. Podstawowym czynnikiem wzmacniającym, który podtrzymuje różnorodne zachowania przez stosunkowo długi czas jest potwierdzenie własnej kompetencji (a więc przeświadczenia o znajomości problemu, umiejętności poradzenia sobie z nim, itp.) Potwierdzeniem tego staje się uzyskiwanie panowania nad własnym środowiskiem zewnętrznym czy wewnętrznym (np. walka z chorobą). To, w jakim stopniu człowiek jest przekonany o możliwości kierowania własnym losem (a więc o ile posiada kontrolę wewnętrzną w przeciwieństwie do ludzi o umiejscowieniu kontroli zewnętrznej, którzy są przekonani o swojej determinacji przez środowisko w takim stopniu, że to co mogliby zrobić nie zmieniłoby ostatecznego rezultatu), warunkuje jego umiejętność radzenia sobie w sytuacji stresowej. Trzecia strategia wymaga zmiany wzorców zachowań, które wywołują stres, takich jak: nadmierna wrażliwość emocjonalna; nerwowość (reaktywność) przejawiająca się ustawicznym poczuciem zagrożenia; rywalizacja, dominacja, wrogość, itp. Zmiana ukształtowanych nawyków w zachowaniu człowieka jest procesem długotrwałym, wymagającym zaangażowania własnego, a niekiedy pomocy ze strony otoczenia czy wręcz ingerencji psychoterapeuty. Czwarta strategia prewencyjna wiąże się z rozwojem odporności na stres w zakresie możliwości: fizjologicznych; psychologicznych; intelektualnych (poznawczych); społecznych; ekonomicznych. Możliwości fizjologiczne Troska o nie sprowadza się do prowadzenia higienicznego stylu życia, unikania zagrożenia w postaci infekcji i innych chorób, unikania ryzyka chorób psychosomatycznych (np. nikotyny, alkoholu, itp.) Możliwości psychologiczne można optymalizować przez: wzrost zaufania do siebie i innych; poczucie kontroli nad otoczeniem; realistyczną, nie zaniżoną samoocenę. Możliwości intelektualne (poznawcze) rozwijają się przez: zdobywanie wiedzy - kompetencji (umiejętności radzenia sobie z konkretnymi problemami praktycznymi; Możliwości społeczne człowieka zwiększają się kiedy: rozszerza się krąg jego znajomych; potrafi on nawiązywać przyjaźnie; w miarę bezkonfliktowo współżyć z innymi ludźmi; osiągać cele działając w grupie; mobilizując innych do działania. Ekonomiczne możliwości człowieka zapobiegające ewentualnemu stresowi to: niezależność ekonomiczna; zdolność do zarobkowania; możliwość uzyskania wsparcia ze strony instytucji społecznych.

Sytuacje trudne Sytuację kiedy naruszona zostaje równowaga między poszczególnymi elementami, (tj. między zadaniami, czynnościami oraz warunkami zewnętrznymi i wewnętrznymi podmiotu), nazywamy trudną. Trudności subiektywne i obiektywne Jeżeli naruszenie równowagi pomiędzy podstawowymi elementami wynika z cech podmiotu, a jednostka mimo sprzyjających warunków zewnętrznych nie potrafi wykonać określonych czynności czy podejmować określonych zadań ze względu na stan swojego organizmu (np. zmęczenie, choroba, itp.), mówimy o trudnościach subiektywnych. W odróżnieniu od nich trudności obiektywne wynikają z cech samego zadania czy warunków zewnętrznych, w jakich zadanie ma być wykonane (np. wykonywanie czynności w warunkach dużego hałasu, itp.). Podstawa stresu Jest nią sytuacja trudna, w której bądź nie możemy skutecznie realizować podjętych działań (sytuacja zakłócenia), bądź jesteśmy pozbawieni cennych dla nas wartości, np. w trakcie rozłąki z rodziną lub w sytuacji deprywacji - w przypadku braku doznawania szacunku ze strony innych ludzi, itp. Innym przykładem sytuacji trudnej jest przeciążenie, tzn. taka sytuacja, kiedy człowiek wykonuje określone czynności na granicy zagrożenia fizycznego i społecznego. Sytuacja ta występuje wtedy, kiedy naruszenie określonej wartości nie dotyczy nas bezpośrednio lecz osób, na których nam zależy. Pojęcie „stresu” Zostało wprowadzone do biologii przez wybitnego uczonego kanadyjskiego H.Selye'go. Badacz ten na podstawie badań nad funkcjonowaniem ustroju ludzkiego stwierdził, że organizm stykając się z czynnikami, które są dla niego szkodliwe, reaguje na nie pewnym swoistym zespołem zmian, niezależnie od specyficznych właściwości czynników wywołujących te zmiany. Te swoiste zmiany wywołane w organizmie zostały początkowo nazwane „stopniem zużycia się ustroju”, a potem mianem stresu, który może być wywołany zarówno przez czynniki fizyczne jak i psychologiczne. Jak rozumiemy pojęcie „stres”? Najczęściej jako wewnętrzny stan organizmu, będący reakcją na wszelkiego rodzaju obciążenia (przeszkody), które zakłócają lub zaburzają procesy regulacji psychicznej i wywołują tym samym silny stan napięcia emocjonalnego. Innymi słowy stres występuje w chwili, kiedy człowiek nie może poradzić sobie w sytuacji, w której się znajduje i nie jest w stanie kontrolować tejże sytuacji. Jak rozumiemy pojęcie „stres”? Innym ważnym czynnikiem wystąpienia stresu jest „waga problemu” (wartość, której nie udaje nam się uzyskać, bądź którą tracimy w naszym życiu). Im wyżej oceniamy stan, którego nie jesteśmy w stanie osiągnąć bądź właśnie przestał być naszym udziałem, tym silniej odczuwamy stres. Stres traktowany jest jako reakcja organizmu na nowe wymagania środowiska. Może mieć także charakter pozytywny (np. nieoczekiwana, bardzo wysoka wygrana na loterii, awans wymagający zmiany miejsca pracy i jej charakteru) i nie jest o tyle czymś strasznym w życiu człowieka, o ile nieuniknioną częścią jego życia, z którą musi nauczyć się sobie radzić. Stres wiąże się z koniecznością przystosowania się do zmian w naszym życiu Niektóre badania ujmują stres jako naturalną reakcję na zmiany spowodowane konsekwencjami biegu życia, tj. zmianami urody, odejścia z domu rodzinnego, przyjścia na świat nowego domownika, itp. Fazy stresu: Pierwsza faza stresu - następuje faza reakcji instrumentalnych, kiedy obserwujemy naszą wzmożoną mobilizację przejawiającą się we wzroście szybkości i intensywności reakcji. Faza reakcji na stres - faza krytyczna, pojawia się wraz ze wzrostem natężenia stresu. Występuje ona wtedy, gdy natężenie stresu przekracza nasz próg odporności na stres. Mamy wówczas kłopoty z koncentracją uwagi, występują wyraźne przejawy reakcji emocjonalnych, takie jak gniew, strach czy lęk. Fazy stresu, cd. Faza reakcji obrony przed stresem - obserwujemy wtedy, wzmożony stan napięcia emocjonalnego. W tej fazie często występuje agresja, która przejawia się zarówno w ataku fizycznym (pobicie, itp.) jak i werbalnym (przekleństwa, groźby, itp.). Niekiedy agresja bywa skierowana do wewnątrz, tzw. samoagresja - zachowania skierowanego na samego siebie (np. okaleczenie się przez więźniów). Oprócz agresji istnieje wiele innych form reakcji na nadmiernie silny stres. Do często występujących należą: ucieczka, wycofywanie się, fantazja, itp. Do czynników zwiększających odporność na stres zaliczamy: realistyczną, nie zaniżoną samoocenę; umiarkowany trening w radzeniu sobie w sytuacjach stresowych; posiadanie wysokich kompetencji w zakresie rozwiązywania określonego typu problemów; wsparcie w rodzinie lub ze strony bliskich osób. Wyuczona bezradność jako następstwo stresu W zasadzie każdy człowiek ma do czynienia z trudnymi sytuacjami, zdarzeniami, na które nie ma wpływu. Jeśli wysiłki człowieka nie zwiększają skuteczności jego działania, na skutek stałego powtarzania się negatywnych doświadczeń w jego zachowaniu następują zmiany, które noszą nazwę wyuczonej bezradności. Zmiany te dotyczą: sfery intelektualnej (poznawczej); sfery motywacyjnej; sfery emocjonalnej. Należą do nich: pogorszenie wykonywania zadań; niezdolność do uczenia się od nowa i kontrolowania własnego działania, gdy jest to możliwe; brak motywacji do działania. Wielkość tych reakcji zależy od wielu czynników, między innymi: od długotrwałości doznawania bezradności; od częstości jego powtarzania; od znaczenia dla danej osoby tej sfery działań, w których doświadczyła bezradności; Czynniki, które łagodzą i zapobiegają poczuciu bezradności. Są to: istnienie doświadczeń w zakresie radzenia sobie z sytuacją trudną (posiadanie w swojej biografii doświadczenia radzenia sobie ze stresem, kontrolowania sytuacji czy przezwyciężania określonych trudności); przewidywalność jako czynnik służący redukowaniu niepewności; przekonanie o sprawowaniu kontroli; specjalne terapie. Jak to wynika z tabeli jedną z podstawowych strategii preferencyjnych jest przystosowanie się do wymagań i możliwości środowiska, szkoły, zawodu, rodziny. Przystosowanie to wymaga pracy nad rozwojem swoich możliwości, tak aby człowiek sprostał codziennym, stresowym zdarzeniom życiowym. Nie zawsze jest to w pełni możliwe, jednakże rozbieżność między poziomem wymagań środowiska, a możliwościami jednostki prowadzi w efekcie do przejścia od strategii prewencyjnej do strategii zwalczania stresu. Podstawowym czynnikiem wzmacniającym, który podtrzymuje różnorodne zachowania przez stosunkowo długi czas jest potwierdzenie własnej kompetencji (a więc przeświadczenia o znajomości problemu, umiejętności poradzenia sobie z nim, itp.) Potwierdzeniem tego staje się uzyskiwanie panowania nad własnym środowiskiem zewnętrznym czy wewnętrznym (np. walka z chorobą). To, w jakim stopniu człowiek jest przekonany o możliwości kierowania własnym losem (a więc o ile posiada kontrolę wewnętrzną w przeciwieństwie do ludzi o umiejscowieniu kontroli zewnętrznej, którzy są przekonani o swojej determinacji przez środowisko w takim stopniu, że to co mogliby zrobić nie zmieniłoby ostatecznego rezultatu), warunkuje jego umiejętność radzenia sobie w sytuacji stresowej. Trzecia strategia wymaga zmiany wzorców zachowań, które wywołują stres, takich jak: nadmierna wrażliwość emocjonalna; nerwowość (reaktywność) przejawiająca się ustawicznym poczuciem zagrożenia; rywalizacja, dominacja, wrogość, itp. Zmiana ukształtowanych nawyków w zachowaniu człowieka jest procesem długotrwałym, wymagającym zaangażowania własnego, a niekiedy pomocy ze strony otoczenia czy wręcz ingerencji psychoterapeuty. Czwarta strategia prewencyjna wiąże się z rozwojem odporności na stres w zakresie możliwości: fizjologicznych; psychologicznych; intelektualnych (poznawczych); społecznych; ekonomicznych. Możliwości fizjologiczne Troska o nie sprowadza się do prowadzenia higienicznego stylu życia, unikania zagrożenia w postaci infekcji i innych chorób, unikania ryzyka chorób psychosomatycznych (np. nikotyny, alkoholu, itp.) Możliwości psychologiczne można optymalizować przez: wzrost zaufania do siebie i innych; poczucie kontroli nad otoczeniem; realistyczną, nie zaniżoną samoocenę. Możliwości intelektualne (poznawcze) rozwijają się przez: zdobywanie wiedzy - kompetencji (umiejętności radzenia sobie z konkretnymi problemami praktycznymi; Możliwości społeczne człowieka zwiększają się kiedy: rozszerza się krąg jego znajomych; potrafi on nawiązywać przyjaźnie; w miarę bezkonfliktowo współżyć z innymi ludźmi; osiągać cele działając w grupie; mobilizując innych do działania. Ekonomiczne możliwości człowieka zapobiegające ewentualnemu stresowi to: niezależność ekonomiczna; zdolność do zarobkowania; możliwość uzyskania wsparcia ze strony instytucji społecznych.

Pierwsza strategia zwalczania stresu Zaleca rejestrowanie czynników wywołujących stres (stresorów) i objawów stresu, tak szybko jak to jest możliwe, aby zapobiec stanom chronicznym. Wczesne wykrywanie stresorów pozwoli bowiem często ograniczyć ich zasięg, przygotować się do walki, itp.. Wszelkie późniejsze formy walki ze stresem mają szanse na powodzenie, jeśli zostanie on wcześniej zidentyfikowany. Druga strategia zwalczania stresu Sprowadza się do oceny możliwości człowieka w obliczu stresu. Człowiek ocenia swoje szanse w przyszłej walce. Ta ocena staje się podstawą przygotowania do efektywnej walki ze stresem. Strategia ta stanowi w zasadzie początek zmagań ze stresorem. Trzecia strategia zwalczania stresu Koncentruje się na próbie eliminowania czynników stresowych w następujących aspektach: rozwiązywania problemów; stanowczości; obniżania wrażliwości. Rozwiązywanie problemów Wydaje się być najważniejszą racjonalną próbą poradzenia sobie ze stresem. Rozwiązując problem pozbywamy się bowiem przyczyny stresu. Problemy wywołujące stres są problemami trudnymi, dlatego też nie zawsze można zastosować taką strategię. Stanowczość Oznacza konsekwentne usiłowanie zwalczania stresu, mimo piętrzących się trudności, w sytuacji gdy widzimy, że walka nasza ma sens i przybliża nas do zamierzonego celu. Obniżenie wrażliwości Wiąże się z podjęciem działania mającego na celu przyzwyczajenie się do bodźców, przedmiotów, które poprzednio wywoływały negatywne reakcje, np. fobie, lęki. Obniżenie wrażliwości dokonuje się poprzez zwiększenie tolerancji człowieka na zbliżone bodźce lub przedmioty, aż wreszcie nastąpi wygaszenie reakcji. Zazwyczaj proces ten odbywa się pod kontrolą terapeuty (psychologa). Wrażliwość na stresy wiąże się także z określonym typem układu nerwowego, co sprawia, że działania te mogą być mniej lub bardziej skuteczne. Czwarta strategia zwalczania stresu Realizuje się ją wówczas, gdy zawiodą strategie poprzednio stosowane, a szczególnie eliminowanie czynników stresowych. Obejmuje ona: przepracowanie intelektualne sytuacji; zaprzeczenie rzeczywistości; koncentrację uwagi na zadaniu. Intelektualne przepracowanie sytuacji Sprawia, że człowiek nie musi reagować na sytuację, jaka jest mu dana, lecz może za pomocą swojej wyobraźni określić sytuację, tak aby dopasować ją do swoich potrzeb, motywów, uznawanych wartości, zmniejszyć zagrożenie i zdobyć nad nią kontrolę. Dzięki takiej kontroli można dłużej znosić jakiś nieprzyjemny stan, uczucie głodu, ból, itp.. Zaprzeczenie rzeczywistości Tolerowanie stresu wymaga niekiedy ucieczki od rzeczywistości poprzez mechanizmy obronne: wyparcia (zapominanie rzeczy przykrych); kompensacji (niepowodzenia na jednym polu, mogą zostać zastąpione sukcesami na innych. Wszystkie te działania nie rozwiązują problemu, który wywołał stres, ale obniżają poziom napięcia emocjonalnego (zdenerwowania) pozwalając przetrwać trudny okres. Skoncentrowanie uwagi na zadaniu Sprawia, że człowiek koncentruje uwagę na czynniku stresowym bardziej niż na reakcji emocjonalnej, która go wywołuje. Pozwala to na stworzenie dystansu między stresorem a człowiekiem będącym w stanie stresu. Dopiero wówczas można bardziej obiektywnie ocenić rzeczywiste zagrożenie i wykorzystać dotychczasowe doświadczenia z podobnymi sytuacjami bądź znaleźć nowatorskie rozwiązanie.

Pierwsza strategia zwalczania stresu Zaleca rejestrowanie czynników wywołujących stres (stresorów) i objawów stresu, tak szybko jak to jest możliwe, aby zapobiec stanom chronicznym. Wczesne wykrywanie stresorów pozwoli bowiem często ograniczyć ich zasięg, przygotować się do walki, itp.. Wszelkie późniejsze formy walki ze stresem mają szanse na powodzenie, jeśli zostanie on wcześniej zidentyfikowany. Druga strategia zwalczania stresu Sprowadza się do oceny możliwości człowieka w obliczu stresu. Człowiek ocenia swoje szanse w przyszłej walce. Ta ocena staje się podstawą przygotowania do efektywnej walki ze stresem. Strategia ta stanowi w zasadzie początek zmagań ze stresorem. Trzecia strategia zwalczania stresu Koncentruje się na próbie eliminowania czynników stresowych w następujących aspektach: rozwiązywania problemów; stanowczości; obniżania wrażliwości. Rozwiązywanie problemów Wydaje się być najważniejszą racjonalną próbą poradzenia sobie ze stresem. Rozwiązując problem pozbywamy się bowiem przyczyny stresu. Problemy wywołujące stres są problemami trudnymi, dlatego też nie zawsze można zastosować taką strategię. Stanowczość Oznacza konsekwentne usiłowanie zwalczania stresu, mimo piętrzących się trudności, w sytuacji gdy widzimy, że walka nasza ma sens i przybliża nas do zamierzonego celu. Obniżenie wrażliwości Wiąże się z podjęciem działania mającego na celu przyzwyczajenie się do bodźców, przedmiotów, które poprzednio wywoływały negatywne reakcje, np. fobie, lęki. Obniżenie wrażliwości dokonuje się poprzez zwiększenie tolerancji człowieka na zbliżone bodźce lub przedmioty, aż wreszcie nastąpi wygaszenie reakcji. Zazwyczaj proces ten odbywa się pod kontrolą terapeuty (psychologa). Wrażliwość na stresy wiąże się także z określonym typem układu nerwowego, co sprawia, że działania te mogą być mniej lub bardziej skuteczne. Czwarta strategia zwalczania stresu Realizuje się ją wówczas, gdy zawiodą strategie poprzednio stosowane, a szczególnie eliminowanie czynników stresowych. Obejmuje ona: przepracowanie intelektualne sytuacji; zaprzeczenie rzeczywistości; koncentrację uwagi na zadaniu. Intelektualne przepracowanie sytuacji Sprawia, że człowiek nie musi reagować na sytuację, jaka jest mu dana, lecz może za pomocą swojej wyobraźni określić sytuację, tak aby dopasować ją do swoich potrzeb, motywów, uznawanych wartości, zmniejszyć zagrożenie i zdobyć nad nią kontrolę. Dzięki takiej kontroli można dłużej znosić jakiś nieprzyjemny stan, uczucie głodu, ból, itp.. Zaprzeczenie rzeczywistości Tolerowanie stresu wymaga niekiedy ucieczki od rzeczywistości poprzez mechanizmy obronne: wyparcia (zapominanie rzeczy przykrych); kompensacji (niepowodzenia na jednym polu, mogą zostać zastąpione sukcesami na innych. Wszystkie te działania nie rozwiązują problemu, który wywołał stres, ale obniżają poziom napięcia emocjonalnego (zdenerwowania) pozwalając przetrwać trudny okres. Skoncentrowanie uwagi na zadaniu Sprawia, że człowiek koncentruje uwagę na czynniku stresowym bardziej niż na reakcji emocjonalnej, która go wywołuje. Pozwala to na stworzenie dystansu między stresorem a człowiekiem będącym w stanie stresu. Dopiero wówczas można bardziej obiektywnie ocenić rzeczywiste zagrożenie i wykorzystać dotychczasowe doświadczenia z podobnymi sytuacjami bądź znaleźć nowatorskie rozwiązanie.

Pierwsza strategia zwalczania stresu Zaleca rejestrowanie czynników wywołujących stres (stresorów) i objawów stresu, tak szybko jak to jest możliwe, aby zapobiec stanom chronicznym. Wczesne wykrywanie stresorów pozwoli bowiem często ograniczyć ich zasięg, przygotować się do walki, itp.. Wszelkie późniejsze formy walki ze stresem mają szanse na powodzenie, jeśli zostanie on wcześniej zidentyfikowany. Druga strategia zwalczania stresu Sprowadza się do oceny możliwości człowieka w obliczu stresu. Człowiek ocenia swoje szanse w przyszłej walce. Ta ocena staje się podstawą przygotowania do efektywnej walki ze stresem. Strategia ta stanowi w zasadzie początek zmagań ze stresorem. Trzecia strategia zwalczania stresu Koncentruje się na próbie eliminowania czynników stresowych w następujących aspektach: rozwiązywania problemów; stanowczości; obniżania wrażliwości. Rozwiązywanie problemów Wydaje się być najważniejszą racjonalną próbą poradzenia sobie ze stresem. Rozwiązując problem pozbywamy się bowiem przyczyny stresu. Problemy wywołujące stres są problemami trudnymi, dlatego też nie zawsze można zastosować taką strategię. Stanowczość Oznacza konsekwentne usiłowanie zwalczania stresu, mimo piętrzących się trudności, w sytuacji gdy widzimy, że walka nasza ma sens i przybliża nas do zamierzonego celu. Obniżenie wrażliwości Wiąże się z podjęciem działania mającego na celu przyzwyczajenie się do bodźców, przedmiotów, które poprzednio wywoływały negatywne reakcje, np. fobie, lęki. Obniżenie wrażliwości dokonuje się poprzez zwiększenie tolerancji człowieka na zbliżone bodźce lub przedmioty, aż wreszcie nastąpi wygaszenie reakcji. Zazwyczaj proces ten odbywa się pod kontrolą terapeuty (psychologa). Wrażliwość na stresy wiąże się także z określonym typem układu nerwowego, co sprawia, że działania te mogą być mniej lub bardziej skuteczne. Czwarta strategia zwalczania stresu Realizuje się ją wówczas, gdy zawiodą strategie poprzednio stosowane, a szczególnie eliminowanie czynników stresowych. Obejmuje ona: przepracowanie intelektualne sytuacji; zaprzeczenie rzeczywistości; koncentrację uwagi na zadaniu. Intelektualne przepracowanie sytuacji Sprawia, że człowiek nie musi reagować na sytuację, jaka jest mu dana, lecz może za pomocą swojej wyobraźni określić sytuację, tak aby dopasować ją do swoich potrzeb, motywów, uznawanych wartości, zmniejszyć zagrożenie i zdobyć nad nią kontrolę. Dzięki takiej kontroli można dłużej znosić jakiś nieprzyjemny stan, uczucie głodu, ból, itp.. Zaprzeczenie rzeczywistości Tolerowanie stresu wymaga niekiedy ucieczki od rzeczywistości poprzez mechanizmy obronne: wyparcia (zapominanie rzeczy przykrych); kompensacji (niepowodzenia na jednym polu, mogą zostać zastąpione sukcesami na innych. Wszystkie te działania nie rozwiązują problemu, który wywołał stres, ale obniżają poziom napięcia emocjonalnego (zdenerwowania) pozwalając przetrwać trudny okres. Skoncentrowanie uwagi na zadaniu Sprawia, że człowiek koncentruje uwagę na czynniku stresowym bardziej niż na reakcji emocjonalnej, która go wywołuje. Pozwala to na stworzenie dystansu między stresorem a człowiekiem będącym w stanie stresu. Dopiero wówczas można bardziej obiektywnie ocenić rzeczywiste zagrożenie i wykorzystać dotychczasowe doświadczenia z podobnymi sytuacjami bądź znaleźć nowatorskie rozwiązanie.

Definicja Wypalenie zawodowe to stan fizycznego, emocjonalnego i umysłowego wyczerpania przejawiającego się poprzez chroniczne zmęczenie. Towarzyszy mu negatywna postawa wobec pracy, ludzi i życia, poczucie bezradności oraz beznadziejności położenia. Obniżona samoocena manifestuje się poczuciem własnej nieadekwatności, niekompetencji i zniechęceniem. Stan ten często występuje u osób, które pracują w zawodach, związanych z pomaganiem innym ludziom. Niektórzy autorzy różnicują stan wypalenia (Burnout) i znużenia (Tedium) Wypaleniu ulegają ludzie, którzy pracowali z ogromnym zaangażowaniem i energią, podczas gdy osoby ulegające znużeniu nie miały nigdy takiego okresu entuzjazmu. Jednak i jedni i drudzy pozbawieni są energii, witalności i radości codziennego życia. Jako szczególnie ważne w budowaniu syndromu wymieniane są: Stawianie sobie wysokich wymagań przy niewielkich możliwościach wpływu na sytuację. Działania niezgodne ze swoimi wartościami, nadmiarowe zachowania agresywne lub uległe w różnych rolach (dom, praca, sytuacje społeczne). Życzeniowa interpretacja wydarzeń, nadmierna racjonalizacja, defensywna postawa wobec trudności, wyolbrzymianie porażek. Brak lub mała dbałość o swoje ciało, dietę, ćwiczenia fizyczne, rytm snu, relaks i podstawową higienę. Perfekcjonizm i nadodpowiedzialność (uleganie przekonaniu, że terapeuta musi wiedzieć wszystko i jest za wszystko odpowiedzialny). Zaniedbywanie rozwoju zawodowego. Brak partnerskich relacji i systemu wsparcia, zaniedbywanie intymności, sztywność ról. Brak lub słaba organizacja czasu prywatnego i czasu pracy.

Definicja Wypalenie zawodowe to stan fizycznego, emocjonalnego i umysłowego wyczerpania przejawiającego się poprzez chroniczne zmęczenie. Towarzyszy mu negatywna postawa wobec pracy, ludzi i życia, poczucie bezradności oraz beznadziejności położenia. Obniżona samoocena manifestuje się poczuciem własnej nieadekwatności, niekompetencji i zniechęceniem. Stan ten często występuje u osób, które pracują w zawodach, związanych z pomaganiem innym ludziom. Niektórzy autorzy różnicują stan wypalenia (Burnout) i znużenia (Tedium) Wypaleniu ulegają ludzie, którzy pracowali z ogromnym zaangażowaniem i energią, podczas gdy osoby ulegające znużeniu nie miały nigdy takiego okresu entuzjazmu. Jednak i jedni i drudzy pozbawieni są energii, witalności i radości codziennego życia. Jako szczególnie ważne w budowaniu syndromu wymieniane są: Stawianie sobie wysokich wymagań przy niewielkich możliwościach wpływu na sytuację. Działania niezgodne ze swoimi wartościami, nadmiarowe zachowania agresywne lub uległe w różnych rolach (dom, praca, sytuacje społeczne). Życzeniowa interpretacja wydarzeń, nadmierna racjonalizacja, defensywna postawa wobec trudności, wyolbrzymianie porażek. Brak lub mała dbałość o swoje ciało, dietę, ćwiczenia fizyczne, rytm snu, relaks i podstawową higienę. Perfekcjonizm i nadodpowiedzialność (uleganie przekonaniu, że terapeuta musi wiedzieć wszystko i jest za wszystko odpowiedzialny). Zaniedbywanie rozwoju zawodowego. Brak partnerskich relacji i systemu wsparcia, zaniedbywanie intymności, sztywność ról. Brak lub słaba organizacja czasu prywatnego i czasu pracy.

Definicja Wypalenie zawodowe to stan fizycznego, emocjonalnego i umysłowego wyczerpania przejawiającego się poprzez chroniczne zmęczenie. Towarzyszy mu negatywna postawa wobec pracy, ludzi i życia, poczucie bezradności oraz beznadziejności położenia. Obniżona samoocena manifestuje się poczuciem własnej nieadekwatności, niekompetencji i zniechęceniem. Stan ten często występuje u osób, które pracują w zawodach, związanych z pomaganiem innym ludziom. Niektórzy autorzy różnicują stan wypalenia (Burnout) i znużenia (Tedium) Wypaleniu ulegają ludzie, którzy pracowali z ogromnym zaangażowaniem i energią, podczas gdy osoby ulegające znużeniu nie miały nigdy takiego okresu entuzjazmu. Jednak i jedni i drudzy pozbawieni są energii, witalności i radości codziennego życia. Jako szczególnie ważne w budowaniu syndromu wymieniane są: Stawianie sobie wysokich wymagań przy niewielkich możliwościach wpływu na sytuację. Działania niezgodne ze swoimi wartościami, nadmiarowe zachowania agresywne lub uległe w różnych rolach (dom, praca, sytuacje społeczne). Życzeniowa interpretacja wydarzeń, nadmierna racjonalizacja, defensywna postawa wobec trudności, wyolbrzymianie porażek. Brak lub mała dbałość o swoje ciało, dietę, ćwiczenia fizyczne, rytm snu, relaks i podstawową higienę. Perfekcjonizm i nadodpowiedzialność (uleganie przekonaniu, że terapeuta musi wiedzieć wszystko i jest za wszystko odpowiedzialny). Zaniedbywanie rozwoju zawodowego. Brak partnerskich relacji i systemu wsparcia, zaniedbywanie intymności, sztywność ról. Brak lub słaba organizacja czasu prywatnego i czasu pracy.

Symptomy fizyczne: Dominujące poczucie zmęczenia. Zaniedbywanie aktywności fizycznej (ćwiczeń fizycznych). Zakłócenia snu. Zaburzenia apetytu. Zaniedbywanie wizyt kontrolnych u lekarza i stomatologa, problemy zdrowotne. Obniżenie potrzeb seksualnych. Nadużywanie alkoholu, leków, palenie tytoniu. Symptomy emocjonalne i behawioralne: Trudności w relaksowaniu się. Czytanie głównie pism i czasopism zawodowych. Utrzymujące się poczucie znużenia. Obniżony nastrój. Stała obecność negatywnych postaw i myśli. Długotrwałe resentymenty lub urazy wobec innych ludzi. Regularnie występujące poczucie osamotnienia i izolacji. Nawracające lęki. Poczucie pustki i braku celów. Rosnąca ilość zachowań impulsywnych bez względu na konsekwencje. Niekontrolowane zachowania agresywne. Symptomy rodzinne i społeczne: Obniżenie zainteresowania członkami rodziny. Łatwiejsze wpadanie w irytację lub złość na członków rodziny. Spędzanie większej ilości czasu poza domem lub bez rodziny bez wyraźnego powodu. Opór przed wspólnym wypoczynkiem lub niemożność cieszenia się nim. Trudności w uczestniczeniu we wspólnych rozrywkach. Zwiększająca się ilość czasu spędzanego samotnie. Nadmierne oglądanie telewizji jako sposób ucieczki od problemów. Niezwykle nasilony stres towarzyszący dużym zmianom w życiu (narodziny lub śmierć, kłopoty finansowe). Obniżenie poczucia wsparcia. Symptomy dotyczące pracy: Utrata zapału. Poczucie, iż stale brakuje na coś czasu. Rosnące poczucie niekompetencji. Poczucie „marnowania” czasu. Trudności w kończeniu rozpoczętych zadań. Narastające niezadowolenie z pracy, brak pomysłu na dokonanie zmiany. Trudności w wyrażaniu własnych opinii, unikanie wypowiadania swojego zdania. Schematyczne traktowanie pacjentów. Bardzo duża dyrektywność wobec pacjentów. Zwierzanie się pacjentom ze swoich spraw osobistych. Unikanie trudnych tematów z pacjentami. Zauważanie podobieństw w problemach własnych i zgłaszanych przez pacjentów. Rosnące poczucie winy wobec pacjentów. Utrzymująca się złość i pielęgnowanie urazy wobec przełożonych i kolegów. Większość osób doświadczając zawodowych obciążeń, podejmuje doraźne działania mające przynieść ulgę w trudnej sytuacji. Częstym sposobem są rozmowy z członkami rodziny lub zwierzanie się przyjaciołom. Angażuje to krąg najbliższych ludzi i czasem budzi poczucie winy za nadmierne „zawracanie głowy” swoimi sprawami. Innym rozwiązaniem jest próba ograniczania obowiązków zawodowych lecz to bywa często sprzeczne z wyznaczonym przez przełożonych zakresem obowiązków. W jaki sposób możemy zabezpieczyć się przed zespołem wypalenia ? Jest to możliwe, kiedy rozumiemy przyczyny i efektywnie radzimy sobie ze stresem, kiedy jesteśmy w stanie rozpoznać wczesne sygnały ostrzegawcze, wreszcie kiedy dbamy o siebie i staramy się utrzymać równowagę w naszym życiu. Jak osiągnąć równowagę ? Postaraj się, aby Twoje cele były realistyczne tzn. aby ich realizacja zależała od Ciebie. Staraj się być elastycznym,patrz na problem z różnych perspektyw. Bądź świadomy swoich braków i akceptuj własne ograniczenia. Bądź wrażliwy na własne potrzeby fizyczne, psychiczne, emocjonalne, duchowe i społeczne. Dbaj o własne ciało, ćwicz tak jak potrafisz, wypoczywaj, utrzymuj dietę. Podejmuj nowe wyzwania. Zwracaj uwagę na drobne radości codziennego życia. Twórz satysfakcjonujące relacje z innymi. Używaj poczucia humoru. Pamiętaj, że istniejesz również poza pracą. Niezależnie od tego czy mamy do czynienia z syndromem wypalenia, czy z pojedynczymi przejawami przeciążenia pracą ważny jest sposób, w jaki sobie radzimy. Pojawiające się problemy nie muszą być wyłącznie źródłem niezadowolenia i frustracji. Możemy potraktować je jako informacje zwrotne o własnych zachowaniach i wykorzystać do twórczej zmiany, nie tylko po to, aby lepiej pracować, lecz również po to, aby sobie czasem odetchnąć.

Symptomy fizyczne: Dominujące poczucie zmęczenia. Zaniedbywanie aktywności fizycznej (ćwiczeń fizycznych). Zakłócenia snu. Zaburzenia apetytu. Zaniedbywanie wizyt kontrolnych u lekarza i stomatologa, problemy zdrowotne. Obniżenie potrzeb seksualnych. Nadużywanie alkoholu, leków, palenie tytoniu. Symptomy emocjonalne i behawioralne: Trudności w relaksowaniu się. Czytanie głównie pism i czasopism zawodowych. Utrzymujące się poczucie znużenia. Obniżony nastrój. Stała obecność negatywnych postaw i myśli. Długotrwałe resentymenty lub urazy wobec innych ludzi. Regularnie występujące poczucie osamotnienia i izolacji. Nawracające lęki. Poczucie pustki i braku celów. Rosnąca ilość zachowań impulsywnych bez względu na konsekwencje. Niekontrolowane zachowania agresywne. Symptomy rodzinne i społeczne: Obniżenie zainteresowania członkami rodziny. Łatwiejsze wpadanie w irytację lub złość na członków rodziny. Spędzanie większej ilości czasu poza domem lub bez rodziny bez wyraźnego powodu. Opór przed wspólnym wypoczynkiem lub niemożność cieszenia się nim. Trudności w uczestniczeniu we wspólnych rozrywkach. Zwiększająca się ilość czasu spędzanego samotnie. Nadmierne oglądanie telewizji jako sposób ucieczki od problemów. Niezwykle nasilony stres towarzyszący dużym zmianom w życiu (narodziny lub śmierć, kłopoty finansowe). Obniżenie poczucia wsparcia. Symptomy dotyczące pracy: Utrata zapału. Poczucie, iż stale brakuje na coś czasu. Rosnące poczucie niekompetencji. Poczucie „marnowania” czasu. Trudności w kończeniu rozpoczętych zadań. Narastające niezadowolenie z pracy, brak pomysłu na dokonanie zmiany. Trudności w wyrażaniu własnych opinii, unikanie wypowiadania swojego zdania. Schematyczne traktowanie pacjentów. Bardzo duża dyrektywność wobec pacjentów. Zwierzanie się pacjentom ze swoich spraw osobistych. Unikanie trudnych tematów z pacjentami. Zauważanie podobieństw w problemach własnych i zgłaszanych przez pacjentów. Rosnące poczucie winy wobec pacjentów. Utrzymująca się złość i pielęgnowanie urazy wobec przełożonych i kolegów. Większość osób doświadczając zawodowych obciążeń, podejmuje doraźne działania mające przynieść ulgę w trudnej sytuacji. Częstym sposobem są rozmowy z członkami rodziny lub zwierzanie się przyjaciołom. Angażuje to krąg najbliższych ludzi i czasem budzi poczucie winy za nadmierne „zawracanie głowy” swoimi sprawami. Innym rozwiązaniem jest próba ograniczania obowiązków zawodowych lecz to bywa często sprzeczne z wyznaczonym przez przełożonych zakresem obowiązków. W jaki sposób możemy zabezpieczyć się przed zespołem wypalenia ? Jest to możliwe, kiedy rozumiemy przyczyny i efektywnie radzimy sobie ze stresem, kiedy jesteśmy w stanie rozpoznać wczesne sygnały ostrzegawcze, wreszcie kiedy dbamy o siebie i staramy się utrzymać równowagę w naszym życiu. Jak osiągnąć równowagę ? Postaraj się, aby Twoje cele były realistyczne tzn. aby ich realizacja zależała od Ciebie. Staraj się być elastycznym,patrz na problem z różnych perspektyw. Bądź świadomy swoich braków i akceptuj własne ograniczenia. Bądź wrażliwy na własne potrzeby fizyczne, psychiczne, emocjonalne, duchowe i społeczne. Dbaj o własne ciało, ćwicz tak jak potrafisz, wypoczywaj, utrzymuj dietę. Podejmuj nowe wyzwania. Zwracaj uwagę na drobne radości codziennego życia. Twórz satysfakcjonujące relacje z innymi. Używaj poczucia humoru. Pamiętaj, że istniejesz również poza pracą. Niezależnie od tego czy mamy do czynienia z syndromem wypalenia, czy z pojedynczymi przejawami przeciążenia pracą ważny jest sposób, w jaki sobie radzimy. Pojawiające się problemy nie muszą być wyłącznie źródłem niezadowolenia i frustracji. Możemy potraktować je jako informacje zwrotne o własnych zachowaniach i wykorzystać do twórczej zmiany, nie tylko po to, aby lepiej pracować, lecz również po to, aby sobie czasem odetchnąć.

Symptomy fizyczne: Dominujące poczucie zmęczenia. Zaniedbywanie aktywności fizycznej (ćwiczeń fizycznych). Zakłócenia snu. Zaburzenia apetytu. Zaniedbywanie wizyt kontrolnych u lekarza i stomatologa, problemy zdrowotne. Obniżenie potrzeb seksualnych. Nadużywanie alkoholu, leków, palenie tytoniu. Symptomy emocjonalne i behawioralne: Trudności w relaksowaniu się. Czytanie głównie pism i czasopism zawodowych. Utrzymujące się poczucie znużenia. Obniżony nastrój. Stała obecność negatywnych postaw i myśli. Długotrwałe resentymenty lub urazy wobec innych ludzi. Regularnie występujące poczucie osamotnienia i izolacji. Nawracające lęki. Poczucie pustki i braku celów. Rosnąca ilość zachowań impulsywnych bez względu na konsekwencje. Niekontrolowane zachowania agresywne. Symptomy rodzinne i społeczne: Obniżenie zainteresowania członkami rodziny. Łatwiejsze wpadanie w irytację lub złość na członków rodziny. Spędzanie większej ilości czasu poza domem lub bez rodziny bez wyraźnego powodu. Opór przed wspólnym wypoczynkiem lub niemożność cieszenia się nim. Trudności w uczestniczeniu we wspólnych rozrywkach. Zwiększająca się ilość czasu spędzanego samotnie. Nadmierne oglądanie telewizji jako sposób ucieczki od problemów. Niezwykle nasilony stres towarzyszący dużym zmianom w życiu (narodziny lub śmierć, kłopoty finansowe). Obniżenie poczucia wsparcia. Symptomy dotyczące pracy: Utrata zapału. Poczucie, iż stale brakuje na coś czasu. Rosnące poczucie niekompetencji. Poczucie „marnowania” czasu. Trudności w kończeniu rozpoczętych zadań. Narastające niezadowolenie z pracy, brak pomysłu na dokonanie zmiany. Trudności w wyrażaniu własnych opinii, unikanie wypowiadania swojego zdania. Schematyczne traktowanie pacjentów. Bardzo duża dyrektywność wobec pacjentów. Zwierzanie się pacjentom ze swoich spraw osobistych. Unikanie trudnych tematów z pacjentami. Zauważanie podobieństw w problemach własnych i zgłaszanych przez pacjentów. Rosnące poczucie winy wobec pacjentów. Utrzymująca się złość i pielęgnowanie urazy wobec przełożonych i kolegów. Większość osób doświadczając zawodowych obciążeń, podejmuje doraźne działania mające przynieść ulgę w trudnej sytuacji. Częstym sposobem są rozmowy z członkami rodziny lub zwierzanie się przyjaciołom. Angażuje to krąg najbliższych ludzi i czasem budzi poczucie winy za nadmierne „zawracanie głowy” swoimi sprawami. Innym rozwiązaniem jest próba ograniczania obowiązków zawodowych lecz to bywa często sprzeczne z wyznaczonym przez przełożonych zakresem obowiązków. W jaki sposób możemy zabezpieczyć się przed zespołem wypalenia ? Jest to możliwe, kiedy rozumiemy przyczyny i efektywnie radzimy sobie ze stresem, kiedy jesteśmy w stanie rozpoznać wczesne sygnały ostrzegawcze, wreszcie kiedy dbamy o siebie i staramy się utrzymać równowagę w naszym życiu. Jak osiągnąć równowagę? Postaraj się, aby Twoje cele były realistyczne tzn., aby ich realizacja zależała od Ciebie. Staraj się być elastycznym, patrz na problem z różnych perspektyw. Bądź świadomy swoich braków i akceptuj własne ograniczenia. Bądź wrażliwy na własne potrzeby fizyczne, psychiczne, emocjonalne, duchowe i społeczne. Dbaj o własne ciało, ćwicz tak jak potrafisz, wypoczywaj, utrzymuj dietę. Podejmuj nowe wyzwania. Zwracaj uwagę na drobne radości codziennego życia. Twórz satysfakcjonujące relacje z innymi. Używaj poczucia humoru. Pamiętaj, że istniejesz również poza pracą. Niezależnie od tego czy mamy do czynienia z syndromem wypalenia, czy z pojedynczymi przejawami przeciążenia pracą ważny jest sposób, w jaki sobie radzimy. Pojawiające się problemy nie muszą być wyłącznie źródłem niezadowolenia i frustracji. Możemy potraktować je jako informacje zwrotne o własnych zachowaniach i wykorzystać do twórczej zmiany, nie tylko po to, aby lepiej pracować, lecz również po to, aby sobie czasem odetchnąć.

---