Wymienić narządy wymiany gazowej:

Jednokomórkowców, Gąbek ,Jamochłonów ,Płazińców ,Obleńców, Pierścienic ,

Stawonogów: ( Skorupiaków, owadów. Pajęczaków ) , ryb, płazów , gadów, ptaków, ssaków.

Jednokomórkowce - dyfuzja gazów całą powierzchnią ciała - przez błonę komórkową.

Formy lądowe ( pierwotek) - pobierają tlen z atmosfery,

Żyjące w wodzie ( euglena zielona) - tlen rozpuszczony w wodzie ,

Pasożyty ( zarodziec malaryczny) - z organizmu ( mle ilości tlenu)

Gąbki - całą powierzchnią ciała , z wody słodkiej lub słonej.

Jamochłony - całą powierzchnią ciała ( zewnętrzną warstwą - ektodermą ) ,tlen rozpuszczony w wodzie.

Płazińce - całą powierzchnią ciała ( worem powłokowo - mięśniowym).

Tasiemiec ( tlen z organizmu żywiciela)

Obleńce - całą powierzchnią ciała ( worem powłokowo - mięśniowym).

Glista ludzka ( tlen z organizmu żywiciela)

Pierścienic - Dżdżownica ziemna) - całą powierzchnią ciała

( worem powłokowo - mięśniowym) + śluz ( ułatwia wymianę gazową).

Stawonogi:

• Skorupiaki ( Rak stawowy ) - skrzela ,tlen rozpuszczony w wodzie.

• owady ( Mucha domowa) - tchawki - tlen z atmosfery

• pajęczaki ( Pająk krzyżak) - tchawki i płucotchawki - tlen z atmosfery.

Ryby - ( Karp królewski) - skrzela ,Węgorz ( skrzela + powierzchnia skóry)

Rogoząb ( pęcherz pławny) - tlen rozpuszczony wodzie.

Płazy - (żaba wodna) - dorosła postać - workowate płuca - tlen atmosferyczny,

larwa - kijanka - skrzela - tlen rozpuszczony w wodzie.

Gady - ( jaszczurka zwinka, żmija zygzakowata ) - pofałdowane płuca - tlen atmosferyczny.

Ptaki - ( Wróbel domowy) - rurkowate płuca + worki powietrzne - tlen atmosferyczny.

Ssaki - ( Pies domowy) - pęcherzykowate płuca - tlen atmosferyczny.

60.Scharakteryzować budowę i zasadę działania:

tchawek, płucotchawek, skrzeli ryb , skrzeli zewnętrznych ,

ukł. oddechowego ptaków zasadę podwójnego oddychania ptaków

tchawki - system rozgałęzionych rurek u owadów pająków...

Powietrze dostaje się przez przetchlinki (małe otwory w powierzchni ciała ) do rurki ,która rozgałęzia się na coraz drobniejsze ( system tchawek). Rurki kończą się drobną rureczką ( tracheolą ) wypełnioną płynem .Tracheole bezpośrednio dostarczają tlen do komórek ciała.

Uwaga: Krew - limfa nie transportują tlenu.

Płucotchawki - narząd wymiany gazowej u pajęczaków.

Dwie płucotchawki znajdują się w odwłoku.. Do płucotchawki powietrze dostaję się przez przetchlinki. Płucotchawka to komora zbudowana z chityny. Wewnątrz komory znajdują się równolegle ułożone płytki silnie unaczynione. Powietrze przetchlinką dostaje się do komory płucotchawki, powietrze przechodzi między płytkami. Krew przepływająca w płytkach pobiera z powietrza tlen, zaś oddaje dwutlenek węgla.

skrzela wewnętrzne- narząd wymiany gazowej ryb

Znajdują się w głowie, po obu stronach gardzieli jest pić łuków skrzelowych. Na łukach znajdują się listki skrzelowe zbudowane z blaszek skrzelowych. Listki i blaszki są mocno ukrwione. Blaszki i listki są pokryte cienkim nabłonkiem - tworzy się duża powierzchnia wymiany gazowej. Zwiększenie wydajności systemu wymiany gazowej umożliwia przepływ krwi w kierunku przeciwnym do przepływu wody ( system wymiany przeciwprądowej)

skrzeli zewnętrznych --narząd wymiany gazowej znajduje się na zewnątrz ciała, wyrostki tworzą dużą powierzchnie wymiany gazowej, pokryte cienkim nabłonkiem, pod którym leży silnie rozbudowana siec naczyń krwionośnych. występuje u form larwalnych płazów np.kijanka

Ukł. oddechowego ptaków , zasada podwójnego oddychania ptaków

Narząd wymiany gazowej ptaków - niewielkie, mało elastyczne, płuca,

Tchawica -- dwa Oskrzela główne ------ liczne oskrzela II rzędu, liczne, drobne oskrzela III - rzędu, pomiędzy nimi plątanina kapilar powietrznych i krwionośnych w których odbywa się wymiana gazowa.

Powierzchnia oddechowa silnie rozbudowana.

Płuca mają charakter przepływowy ( podczas przepływu powietrza oskrzela i kapilary nie zmieniają swojej średnicy ). Z płucami połączone są worki płucne ( 9) pełniące funkcje pompy ssąco - tłoczącej.

ZASADA PODWÓJNEGO ODDYCHANIA U PTAKÓW.

A/ Wdech -- powietrze przechodzi przez tchawicę -- - oskrzela główne - --- worki tylne --- worki tylne się napełniają powietrzem. Zamknięte jest wejście z oskrzeli głównych ( brzuszne) do płuc. Wdychane przez oskrzela grzbietowe powietrze wchodzi od tyłu do kapilar płucnych ( wymiana gazowa) i dalej do worków przednich ( powietrze po wymianie gazowej)

B/ wydech --- Zostają zamknięte oskrzela grzbietowe. Otwiera się oskrzele brzuszne. Ucisk na worki tylne i przednie powoduje, że :

Powietrze z worków tylnych przepływa do przodu przez kapilary płuc ( odbywa się wymiana gazowa)

Zużyte powietrze z worków przednich wypływa przez oskrzele główne.:

PODSUMOWANIE : przy wdechu i wydechu odbywa się wymiana gazowa w plucach.

Przepływ powietrza przez kapilary odbywa się zawsze od ogona do głowy.

61.Wymienić narządy

wymiany gazowej roślin

Aparaty szparkowe

• występowanie : skórka liści, łodygi.

• Aparaty szpakowe otwierają się

i zamykają.

Przetchlinki - części zdrewniale rośliny - pień drzewa.

Przetchlinki - przerwy w korku, są stale otwarte

Rośliny wodne ( hydrofity) , bagienne - - obecność miękiszu powietrznego , który gromadzi powietrze

w kanałach powietrznych .Z kanału możliwa jest dyfuzja gazów do tkanek rośliny.

62. Podać zawartość% tlenu w wodzie słodkiej, w powietrzu.

% tlenu w wodzie słodkiej - 7 %

w powietrzu - 21%

63.Wyjaśnić ,dlaczego środowisko lądowe stwarza korzystniejsze warunki do wymiany gazowej( uwzgl.% zawartość tlenu, szybkość dyfuzji).

Na lądzie istnieją korzystniejsze warunki wymiany gazowej - dyfuzja jest 8 000 razy szybsza - wyższa różnica ciśnienia parcjalnego gazów ( O2 i CO2 pomiędzy narządem wymiany gazowej a krwią).

64.Zaplanować doświadczenie.

I. Problem badawczy: wykazanie obecności CO2 w powietrzu wydychanym.

kolba zatkana korkiem

Roztwór Ca ( OH)2

rurka

Wprowadzamy powietrze

- dmucha uczeń

OBSERWACJA zmian barwy roztworu:

roztwór zmętniał.

WNIOSEK: Powietrze wdychane przez ucznia zawierało CO2 - dlatego roztwór zmętniał .

Nastąpiła reakcja CO2 + Ca ( OH) 2 --- powstał węglan wapnia ,który powoduje

zmętnienie roztworu.

65. Zaplanować doświadczenie.

II. Problem badawczy: porównanie zawartości CO2 w powietrzu wdychanym i wydychanym przez człowieka

A/ B/

Kolba zatkana korkiem kolba zatkana korkiem

Roztwór Ca ( OH)2 Roztwór Ca ( OH)2

Rurka rurka

Wprowadzamy powietrze Wprowadzamy powietrze

- dmuchamy pompką - dmucha uczeń

Obserwujemy zmiany zabarwienia roztworu w zestawie A/ oraz B/ .

Wyniki obserwacji:

A/ roztwór jest bezbarwny B/ roztwór zmętniał.

WNIOSEK: Powietrze wdychane przez ucznia zawierało CO2 - dlatego roztwór zmętniał .

Nastąpiła reakcja CO2 + Ca ( OH) 2 --- powstał węglan wapnia ,który powoduje

zmętnienie roztworu.

5

---