NAUKA O KOMUNIKOWANIU

1. Tezy dotyczące komunikowania według dominującego (amerykańskiego) paradygmatu:

a) Komunikowanie jest zjawiskiem symbolicznym - jest zapośredniczone przez znaki.

Znak - to artefakt, który odnosi do czegoś innego poza sobą samym.

Litery w pewnych kontekstach mogą być znakami. Słowa to też znaki, ale szczególnego rodzaju - są symbolami. Komunikacja - negocjacja znaczeń. Znaczenie zależy od kulturowego kontekstu. Znaki odnoszą się do pojęć ogólnych

Artefakt - coś co istnieje.

b) Komunikowanie jest zjawiskiem społecznym ( ludzkim). Człowiek komunikuje się pojęciami ogólnymi, symbolicznymi.

Myślenie - operacja na pojęciach ogólnych.

Ludzka zdolność do komunikacji symbolicznej ma charakter potencjalny, zdolność ta aktualizuje się w toku socjalizacji.

Komunikowanie jest relacją wzajemną (interakcja) - relacja między dwoma podmiotami społecznymi.

Komunikowanie jest działaniem świadomym i celowym (intencjonalne).

Komunikowanie ma charakter permanentny, mówiąc inaczej nie można nie komunikować.

2. Siedem tradycji w dziedzinie teorii komunikacji:

1. Tradycja socjopsychologiczna:

• komunikacja jako wpływ interpersonalny,

• dokładna i systematyczna obserwacja pozwala nam odkryć prawdę zjawisk komunikacyjnych,

• badacze usiłują wykryć związki przyczynowo-skutkowe, pozwalające nam przewidzieć, które zachowania komunikacyjne kończą się powodzeniem, a które są skazane na porażkę,

• próbują koncentrować się nie na tym, co być powinno, lecz na tym, co jest („myślisz, że twoja mama cię kocha? Sprawdź to najpierw przynajmniej w dwóch różnych źródłach”),

• przeprowadzanie badań empirycznych,

• badania nad relacjami pomiędzy bodźcami komunikacyjnymi, predyspozycjami adresatów i zmianami opinii,

• badania nad przyczynami zróżnicowania perswazyjnego według formuły „kto mówi co, komu i z jakim skutkiem”: kto - źródło komunikatu (fachowość, wiarygodność), co - treść komunikatu (odwołania do lęków, kolejność argumentów), komu - charakterystyczne cechy adresatów (osobowość, wrażliwość na wpływy).

• Głównym efektem podlegającym pomiarowi jest zmiana opinii ujawniająca się w skalach postaw przed i po otrzymaniu komunikatu. Komunikaty z wysoce wiarygodnych źródeł spowodowały większe przesunięcie opinii od tych, które pochodziły ze źródeł znacznie mniej wiarygodnych.

• Wyróżnia się dwa typy wiarygodności: wynikająca z fachowości nadawcy komunikatu i wynikająca z rzetelności nadawcy komunikatu.

• Po kilku tygodniach różnica między bardziej wiarygodnym i mniej wiarygodnym źródłem uległa zatarciu - „efekt śpiocha”. Z upływem czasu ludzie zapominają, gdzie o czymś usłyszeli lub przeczytali. Po ponownym ustaleniu więzi między źródłem a komunikatem wiarygodność znowu stawała się czynnikiem znaczącym.

2. Tradycja cybernetyczna:

• komunikacja jako przepływ informacji,

• badania nad sztuczną inteligencją (nawiązanie do nauk ścisłych),

• sprzężenie zwrotne umożliwia przetwarzanie informacji w naszych mózgach i komputerach,

• komunikacja jest więzią łączącą ze sobą odrębne części dowolnego systemu, jak np. system komputerowy, rodzinny czy system medialny,

• komunikat docelowy różni się od komunikatu wyjściowego,

• celem teorii informacji jest maksymalizacja ilości informacji, którą system jest w stanie przenieść,

• Shannon - informacja odnosi się do redukcji niepewności/ jest usuwaniem stanu niewiedzy. Im mniej przewidywalna jest treść komunikatu, tym więcej informacji ze sobą niesie,

• zakłócenia są wrogiem informacji, ponieważ ograniczają informacyjną przepustowość kanału łączącego nadajnik z odbiornikiem, przepustowość kanału = informacja + zakłócenia,

Model komunikacji

• sami jesteśmy źródłem informacji. Wypowiadamy komunikat do mikrofonu, transmitującego sygnał dalej przez sieć przewodów telefonicznych. Przekazywany sygnał zostaje po drodze nieco zniekształcony, a potem ponownie przetworzony w dźwięk w głośniku słuchawki telefonicznej w miejscu przeznaczenia,

• cybernetyka - nauka o sterowaniu układami,

• komunikacja jako nauka stosowana zajmująca się utrzymywaniem optymalnej równowagi pomiędzy przewidywalnością a niepewnością.

3. Tradycja retoryczna - komunikacja jako kunsztowne przemawianie publiczne, cechy charakterystyczne:

• mowa odróżnia człowieka od zwierząt,

• efektywność rozwiązywania problemów politycznych - publiczna mowa na forum demokratycznym jest bardziej efektywnym sposobem rozwiązywania problemów politycznych niż rządzenie mocą dekretów lud odwoływanie się do przemocy,

• przemówienie publiczne jest komunikacją jednostronną,

• przygotowanie retoryczne jako podstawa wykształcenia przywódcy. Mówcy uczą się formułować przekonujące argumenty i przemawiać donośnym głosem,

• każda komunikacja ma charakter perswazyjny. nacisk na potęgę i piękno języka zdolnego do poruszania ludzkich emocji i popychania ludzi do podjęcia działań,

• publiczna mowa jest domeną mężczyzn.

4. Tradycja semiotyczna:

• komunikacja jako proces dzielenia się znaczeniem poprzez znaki,

• Znak - jest dowolnym elementem zdolnym do reprezentowania czegoś innego (np. podwyższona temperatura ciała jest oznaką infekcji, ptaki odlatujące na południe oznaczają nadejście zimy),

• Większość symboli nie wiąże się w żaden naturalny sposób z przedmiotami lub zjawiskami, do których opisu nam służą (Nic w dźwiękach składających się na słowo pocałunek ani nic w wizualnych znakach liter współtworzących słowo u-ś-c-i-s-k nie oznacza romantycznych uniesień),

• Według Richarda: słowa są słowa są arbitralnymi symbolami, które same w sobie nic nie znaczą. Podobnie jak kameleony, które przybierają barwę otoczenia, słowa przyjmują znaczenie kontekstu, w którym występują,

• Dla semiotyka znaczenia nie znajdują się w słowach lub innych symbolach. Znaczenia są umiejscowione w ludziach,

• „przesąd prawdziwego znaczenia”, czyli błędnego przekonania, że słowa posiadają precyzyjne definicje,

• Semantyczny trójkąt Richarda:

• pośredni związek między symbolem i ich domniemanymi odniesieniami. Przypuszczalnie powiązanie pomiędzy słowem pies a rzeczywistym psem. Bezpośrednia lub przyczynowo-skutkowa więź łączy ze sobą odnośnik i odniesienie. Nasze myśli również bezpośrednio wiążą się z symbolem reprezentującym psa. Więź między słowem pies a samym zwierzęciem jest w najlepszym wypadku wątła. Dwoje różnych ludzi mogłoby wykorzystywać to samo słowo w odniesieniu do bardzo różnych zwierząt,

• wieloznaczność jest nieuchronną cechą języków.

5. Tradycja socjokulturowa:

• komunikacja jako tworzenie i odgrywanie rzeczywistości społecznej,

• rozmawiający ze sobą ludzie tworzą i odtwarzają kulturę,

• język kształtuje naszą percepcję rzeczywistości,

• przykład: zdolność do widzenia zieleni jako odrębnego koloru zależy od tego, czy istnieje konkretne słowo służące do oznaczania pasma o zakresie 510-560 nanometrów w widmie fal elektromagnetycznych. W języku Indian amerykańskich takie słowo nie istnieje, W tych kulturach żółć jest widziana jako kolor przechodzący bezpośrednio w błękit,

• Sapir i Whorf - badali język indiańskiego plemienia Hopi, porównują go z językiem SAE (standardowy język europejski - cechy wspólne języków europejskich). Język Hopi: liniowy sposób myślenia o czasie (interpretacja świata), świat jest sumą teraz, życie w ciągłym teraz, brak planowania.

• Teza Sapira - Whorfa: Granica mego języka jest granicą mojego świata - cyt. L. Wittgenstein. 1. Wzajemna korelacja między językiem a sposobem interpretowania świata. Język, którym się posługuję wpływa na to lub decyduje o tym, jak postrzegam, interpretuję, kategoryzuję świat. Żaden język nie opisuje obiektywnie świata. 2. Świat w którym żyję wpływa na specyfikę języka którym się posługuję.

6. Tradycja krytyczna:

• komunikacja jako refleksyjne wyzwanie rzucone niesprawiedliwemu dyskursowi,

• język niesie wartościowanie, dyskryminuje wbrew czyjejś woli, np. żydzić,

• kategoria dyskryminacji symbolicznej, przemoc symboliczna (P. Bourdieu)

• podział nierówności we współczesnych demokracjach zachodnich,

• wyzysk ekonomiczny został zastąpiony dyskryminacją symboliczną,

• teoretycy krytyczni piętnują trzy cechy współczesnej cywilizacji. Należą do nich: kontrola nad językiem, rola mediów w przytępianiu wrażliwości na represje, ślepa ufność pokładana w metodę naukową i bezkrytyczna akceptacja odkryć empirycznych (przekrój stanowisk, próbka opinii publicznej, reprezentuje nie przybliżony obraz prawdy, tylko przekrój iluzji społecznej),

• nadzieja na zmiany w społeczeństwie wiążą się z odrzuconymi i obcymi, wyzyskiwanymi i prześladowanymi należącymi do innych ras i o innym kolorze skóry, bezrobotnymi i tymi, którzy pracy nigdy nie dostaną,

• teksty krytyków przepełnione są apelami o wyzwolenie, emancypację, transformację i wzmaganie świadomości,

• solidarność z cierpiącymi ludźmi,

• propagowanie bardziej wymagających zachowań etycznych.

7. Tradycja fenomenologiczna:

• komunikacja jako doświadczenie siebie i innych poprzez dialog,

• kładziony nacisk na interpretacje własnych doświadczeń subiektywnych,

• trzy warunki porozumiewania się ludzi: stosowność, bezwarunkowo pozytywny stosunek i pełne empatii zrozumienie (czasowe zawieszenie sądów i wartości),

• „teoria działania komunikacyjnego” Jurgen Habermas,

• Działanie celowo-racjonalne gdy podmiot działający dąży do swoich własnych celów

• Działanie komunikacyjne -gdy podmiot dąży do konsensusu - porozumienia.

III. Semiotyka - nauka o znakach i sposobach ich działania:

• znak jako taki,

• kody lub systemy znaków,

• teksty,

• kultura, wewnątrz, której działają znaki

W semiotyce najważniejszy jest tekst. Używa się pojęcia „czytelnik”(a nie odbiorca)ponieważ określa osobę aktywną. Tekst: ubiór, obraz itp.

Aby mogła zaistnieć komunikacja potrzebny jest komunikat złożony ze znaków.

Język - reguły pragmatyczne.

Znaki zanurzone są w kulturze. Znak jest czymś fizyczny, postrzeganym przez nasze zmysły. Odnosi się do czegoś innego niż on sam i zależy od tego, czy jego użytkownicy rozpoznają go jako znak.

Znak - model trójkątny, Trójkątny związek pomiędzy znakiem i rzeczywistością zewnętrzną (Ch. Pierce):

Symbole kierują naszymi myślami, odniesieniami i skojarzeniami, te zaś zarządzają naszą percepcją zmysłową.

Znak to fizyczny przedmiot posiadający znaczenie albo składający się z elementu znaczącego i znaczonego.

Znak - klasyfikacja (Ch. Pierce):

• Indeks - relacja między znaczącym a znaczonym ma charakter relacji przyczynowo-skutkowej. Jest to znak o bezpośrednim i egzystencjonalnym połączeniu ze swoim przedmiotem (dym jest indeksem ognia, ślady w lesie).

• Ikona - relacja między znaczącym a znaczonym ma charakter formalnego podobieństwa. Nie ma w kulturze ikoniczności, przezroczystych znaków. Znak przypominający swój obiekt i jest z nim w rzeczywistości związany.

• Symbol - relacja między znaczącym a znaczonym ma charakter konwencjonalny (umowny). Nie istnieje żadne powiązanie pomiędzy znakiem a jego przedmiotem.

Umotywowanie znaku - przykład

Umotywowanie - stopień do jakiego element znaczony determinuje element znaczący

Konwencja (nawyk) odgrywa wiele ważnych ról w komunikacji i oznaczaniu, opisuje zasady, dzięki którym działają znaki arbitralne. Konwencja stanowi społeczny wymiar znaku, jest umową pomiędzy użytkownikiem danego znaku, dotyczącą właściwego jego zastosowania i właściwych na niego reakcji.

Kody - składają się ze znaków i reguł ich łączenia, system organizacji znaków:

• Paradygmat - zbiór znaków, z którego wybieramy ten, który ma zostać użyty (np. słownictwo, zbiór znaków drogowych - ich kształty to paradygmaty, różne krzesła, czapki, zbiór odpowiadających im symboli to też paradygmaty).

• Syntagma - komunikat, w którym układają się wybrane znaki (np. zdanie, ubiór, wystrój wnętrza, znak drogowy jest syntagmą - kombinacją kształtu i symbolu).

Typy kodów:

• Kody prezentujące: kontakt fizyczny, dystans (proksemika), kiwanie głową, gesty (kinezjetyka), wyraz twarzy, kod cyfrowy, analogowy, kody reprezentujące - używane do budowy tekstów.

Cechy paradygmatu:

• Wszystkie składowe muszą mieć ze sobą coś wspólnego,

• Każda składowa musi zawierać coś, co odróżnia ją od pozostałych,

• Znaczenie tego, co wybraliśmy z paradygmatów definiowane jest przez znaczenie tego, co zostało odrzucone.

Cechy syntagmy:

• Powstaje w skutek wyboru z elementów paradygmatycznych,

• Układ złożony z dwóch lub więcej elementów,

• Ważne są zasady i konwencje, dzięki którym poszczególne elementy łączą się ze sobą.

Paradygmatyczny i syntagmatyczny wymiar komunikatu - przykład

nadajnik

Źródło informacji

komunikat

komunikat

sygnał

odbiornik

Miejsce przeznaczenia

komunikat

Otrzymany sygnał

Źródło zakłóceń

Myśl

(odniesienie)

Sympatyczny kudłaty przyjaciel

„PIES”

słowo

(Symbol)

Rzecz

(Odnośnik)

ZNAK

TEKST

KULTURA

Znak

Interpretant

Przedmiot

Stopień umotywowania

Stopień konwencjonalności

KOBIETA

Stopień umotywowania

Stopień konwencjonalności

Znak ikoniczny

Znak arbitralny (symbol, np. słowo)

Ala ma kota.

---