Agresja wśród młodzieży gimnazjalnej

Spis treści

Wstęp

Rozdział I Zjawisko agresji w świetle literatury

1.1Wyjaśnienie pojęcia agresji

1.2 Rodzaje agresji

1.3 Formy agresji

1.4 Przyczyny zachowań agresywnych- zewnętrzne

1.5 Przyczyny zachowań agresywnych- wewnętrzne

1.5.1 Teoria instynktu

1.5.2 Teoria frustracji

1.5.3 Teoria społecznego uczenia się

1.6 Ofiary agresji oraz sprawcy - charakterystyka

Rozdział II Metodologia badań własnych

2.1 Cel i przedmiot badań

2.2. Problem badawczy i hipoteza

2.3 Zmienne i wskaźniki

2.4 Metody , techniki i narzędzia badań

2.5 Teren , organizacja i dobór próby badawczej

Rozdział III Wyniki badań własnych

3.1 Przedstawienie wyników

3.2 Analiza wyników

Zakończenie

Bibliografia

Aneks

Wstęp

Moja praca składa się z trzech rozdziałów: teoretyczny, metodologiczny oraz empiryczny.

Część teoretyczna składa się z pięciu części, które przedstawię poniżej.

W pierwszym rozdziale moim zamiarem było przedstawienie zjawiska agresji w świetle literatury. Czym jest agresja, przyczyny zachowań agresywnych, krótka charakterystyka ofiary i sprawcy, klasyfikacje i źródła agresji.

W rozdziale drugim zajęłam się charakterystyką mojej pracy. Opisałam jaki mam cel, przedmiot badań, co jest moim problemem badawczym oraz jaka stawiam hipotezę. Przedstawiam również moje zmienne i wskaźniki, jak i technikę i narzędzie teren i organizacje moich badań.

W rozdziale trzecim zajęłam się prezentacją moich wyników.

Rozdział I Zjawisko agresji w świetle literatury

1.1Wyjaśnienie pojęcia agresji

Agresja: Wg słownika socjologii nauk społecznych, agresja jest to:
„akt wrogości, wyrządzenia krzywdy, przemocy lub skrajnie gwałtownego zachowania” .

W. Okoń w słowniku pedagogicznym podaje, że jest to „działanie skierowane przeciwko ludziom lub przedmiotom wywołującym u osobnika niezadowolenie lub gniew, mające na celu spowodowanie szkody przedmiotowi agresji lub zniszczenie go. Często agresja jest odpowiedzią na frustrację. Agresja fizyczna w stosunku do osób wyraża się w biciu lub znęcaniu. Agresja słowna w wymyślaniu lub wyśmiewaniu się. Agresja przeniesiona jest agresją skierowaną na osoby lub przedmioty nie będące przyczyną agresji” . Natomiast w słowniku socjologicznym „agresja- impulsywne zachowanie, niejednokrotnie podyktowane frustracją, zmierzające do zadania bólu, cierpienia fizycznego lub psychicznego, do wyrządzenia szkody istocie żywej, także sobie” .

Agresja - termin stosowany do opisania „ każdej formy zachowania, której celem jest wyrządzenie szkody lub spowodowanie obrażeń innej żywej istocie, motywowanej do uniknięcia takiego potraktowania”.

Motywem pierwotnym zachowania agresywnego może być albo chęć wyrządzenia szkody drugiej osobie jako ekspresja uczuć negatywnych, jak w przypadku agresji wrogiej, albo zamiar osiągnięcia określonego celu za pomocą aktu agresji, jak w przypadku agresji instrumentalnej.

T. Pszczołowski podaje ze agresja jest to „rozpoczęcie walki niszczycielskiej lub przejście w sporze słownym od argumentów rzeczowych do sprawiających przeciwnikowi przykrość”.

Wg A. Frączek „agresją nazywa się czynności mające na celu zrobienie szkody i spowodowanie utraty cenionych społecznie wartości, zadnie bólu fizycznego lub spowodowanie cierpienia moralnego innemu człowiekowi”.

W psychologicznym sensie agresją są „czynności skierowani przeciwko komuś lub czemuś, mające na celu zadanie bólu, uszkodzenie, zniszczenie. Przez agresję rozumiemy gwałtowne, napastliwe, destrukcyjne zachowanie, które powoduje cierpienie ofiary”.

1.2 Rodzaje agresji

Wybrane rodzaje agresji:

- Pseudoagresja: jak podaje Jadwiga Mazur są to: „zachowania agresywne, które mogą sprawić komuś krzywdę, ale nie mają takiej intencji” .

-Agresja asertywna: „postępowanie naprzód, w kierunku wyznaczonego celu, bez niepotrzebnych wahań, wątpliwości czy obaw” .

-Agresja autorytarna: „tendencja do potępiania i karania ludzi, którzy łamią konwencjonalne normy i wartości, często wynikające z zawiści wobec innych umiejętności korzystania z wolności indywidualnej, charakterystyczna dla osób posiadających osobowość autorytarną” .

-Agresja symboliczna: „przemoc ta może nie dotyczyć bezpośrednio ofiary. Sprawca chcąc osiągnąć pełną kontrole nad jej zachowaniem, może grozić wyrządzeniem krzywdy ulubionemu zwierzęciu domowemu czy przedmiotom mającym szczególne znaczenie dla ofiary. Ten rodzaj działań jest równie dolegliwy jak pozostałe. Niszczenie przedmiotów i krzywdzenie zwierząt szczególnie cennych emocjonalnie dla ofiary jest równie okrutne jak inny rodzaj przemocy” .

-Agresja naśladowcza: „polega na naśladowaniu modelu agresywnego zachowania się, z którymi dana osoba styka się w swoim otoczeniu. Często takim modelem do naśladowania jest osoba znacząca dla agresora, budząca w nim podziw, uznanie. Agresja naśladowcza powstaje najczęściej pod wpływem programów telewizyjnych, szczególnie filmów, w których bohater stanowi atrakcyjny wzór do naśladowania” .

-Agresja bierna: „metoda eksponowania negatywnych emocji, poprzez nękanie psychiczne drugiej osoby. Bierna agresja występuje najczęściej wtedy, gdy poprzez normy kulturowe człowiek zmuszony jest do powstrzymania fizycznej przemocy, choć zdarzają się przypadki, kiedy bierna agresja występuje świadomie i celowo” .

1.3 Formy agresji

Wśród różnorodnych klasyfikacji form agresywnego zachowania się najczęściej spotykanym jest podział na agresję fizyczną i słowną oraz bezpośrednią i pośrednią.

Wg Z. Skornego agresja fizyczna może przybrać formę zachowań napastliwych lub destruktywnych o bezpośrednim lub pośrednim charakterze.

Do zachowań napastliwych bezpośrednich należą te które przybierają formę trwających stosunkowo krótko ruchów poszczególnych części ciała min:

- rąk (uderzenia, trącenia, szarpanie, wyrywanie, rozdzieranie, ciąganie, szczypanie, duszenie)

- nóg (kopnięcie, podstawienie nogi)

- mięśni twarzy (wykrzywianie się, przedrzeźnianie, plucie, gryzienie)

Do ataku służyć mogą narzędzia takie jak; linijka, kamień szpilka, kij , woda a formą ataku jest rzucanie, kłucie , oblewanie czy poparzenie. W formie złożonych zachowań napastliwych agresja może przybrać postać bójki, pobicia lub niesprawiedliwego traktowania. Formą pośrednich zachowań napastliwych jest zazwyczaj przeszkadzanie, dokuczanie, zamiana lub chowanie przedmiotów. W tym przypadku agresor działa zazwyczaj anonimowo.

Zachowanie destruktywne przejawiają się poprzez : rzucanie, uderzanie, kopanie czy wybuchy złości. Zachowaniem destruktywnym pośrednim będzie niszczenie lub uszkodzenie rzeczy będącej własnością osoby która jest przedmiotem agresji.

Agresja słowna może występować w formie bezpośrednich lub pośrednich wypowiedzi napastliwych, poniżających lub szkodzących. Napastliwe wypowiedzi (grożenie, straszenie, odpędzanie), wypowiedzi szkodzące (odbieranie uprawnień przysługujących danej osobie, podawanie nieprawdziwych informacji), wypowiedzi poniżające (przezywanie, wyśmiewanie, obmawianie)- to forma bezpośredniej agresji słownej.

Pośrednia agresja słowna to agresywne wypowiedzi które mają wyrządzić szkodę lub przykrość danej osobie, są skierowane do osób trzecich, ich forma to wypowiedzi napastliwe, szkodzące i poniżające.

Tabela 1 Formy agresji w szkole

Formy agresji w szkole	Rodzic	Uczeń
Obrażanie przez nauczyciela	13	41,4
Szkodliwe plotki	5,8	25,1
Obrażanie przez nauczyciela	5,2	21,6
Wyrzucenie z klasy	4,6	13,9
Kradzież	6,2	12,4
Niszczenie rzeczy	5,7	10,4
Przymuszanie	4,3	8,3
Zmuszanie do kupowania za swoje pieniądze	0,2	8,3
Agresja fizyczna ze strony nauczyciela	0,9	7
Pobicie	5,2	6,5
Groźby z użyciem niebezpiecznego narzędzia	1	2,8
Obrażenia cielesne	2	2,5
Zabieranie siłą rzeczy lub pieniędzy	1,7	2
Straszenie przez nauczyciela	3,9	15

Źródło: Charaktery magazyn psychologiczny, 2010, nr1, s.9

Tabela nr 1 przedstawia formy agresji, które występują w szkole. W badaniu wzięło udział 1001 rodziców i dzieci (w wieku od 7-18 lat), które uczęszczają do szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Badanie te zrealizowano w ramach programu „szkoła bez przemocy”. Wyniki są dość zaskakujące okazuje się, że rodzice nie wiedzą wystarczająco o otoczeniu dzieci, o ich problemach w szkole. Tylko niewielu rodziców zdaje sobie sprawę, że ich pociechy są ofiarami przemocy symbolicznej (m.in. zabieranie siłą pieniędzy lub rzeczy i niszczenie ich) oraz przemocy psychicznej (tj. obrażanie, wymyślanie). Nasuwa się pytanie: Dlaczego? Otóż w dzisiejszych czasach, aby zapewnić rodzinie, a przede wszystkim dzieciom godne życie rodzice poświęcają więcej czasu na pracę. Nie mają czasu na rozmowy z dziećmi o ich problemach, albo je bagatelizują, mając nadzieję, że dzieci same sobie poradzą. Powszechnie uważa się, że jeżeli nie ma krwi to znaczy, że wszystko jest w porządku. A przezywanie czy obrażanie kształtuje charakter i dziecko staje się odporniejsze psychicznie i w przyszłości nie będzie takie wrażliwe.

1.4 Przyczyny zachowań agresywnych- zewnętrzne

Jak podaje Z. Brańska agresywne zachowania u dzieci i młodzieży wywołują następujące czynniki :

- osobowościowe (predyspozycje wrodzone, uszkodzenia centralnego układu nerwowego, zaburzenia somatyczne);

- tkwiące w środowisku rodzinnym (kryzys rodziny, błędy wychowawcze rodziców, rodziny patologiczne );

-tkwiące w środowisku szkolnym (organizacyjne, psychologiczno- społeczne, pedagogiczne);

- inne(środki masowego przekazu, grupy rówieśnicze, wiek, płeć).

Uwarunkowania genetyczne:

Stanisław Kawula w swojej pracy naukowej jako przyczyny zachowań agresywnych podaje: „źródła agresji mają swe miejsce w biochemicznych właściwościach zachowań ludzkich i w środowisku życia. Biochemia mózgu często decyduje o agresji człowieka” . Lecz nie tylko geny są źródłem zachowań agresywnych. Wg I. Pospiszyl zachowania agresywne są wyuczone „Agresji się uczymy. Nabywanie wzorców zachowania agresywnego w dużej mierze odbywa się przez naśladownictwo — głównie agresywnych zachowań rodziców” .

Zachowanie wyuczone:

Doświadczanie przemocy w rodzinie zaburzają rozwój dziecka „ przemoc, jak każde znaczące doświadczenie, odciska swój ślad w psychospołecznym funkcjonowaniu dziecka, wpływając niekorzystnie na proces jego rozwoju. Wagę tego doświadczenia podkreśla fakt, iż jego sprawcami są najczęściej rodzice lub opiekunowie, a więc osoby w sposób naturalny predysponowane do zapewnienia dziecku poczucia bezpieczeństwa i podpory we wszystkich jego trudnych chwilach” . Zaburzony rozwój wpływa negatywnie na zachowanie i postępowanie dziecka. Staje się ono nieufne, nie potrafią okazywać emocji, bądź okazuje tylko negatywne „krzywdzenie dziecka szczególnie negatywnie odbija się na jego rozwoju emocjonalnym. Bezpośrednia reakcja dziecka na zachowanie krzywdzące: wzrost agresywności, niska samoocena, emocjonalna labilność, nieumiejętność wchodzenia w relacje interpersonalne, wrogość do otoczenia przy jednoczesnym silnym przywiązaniu do opiekunów” .

Wpływ mediów:

Masmedia to inaczej środki masowego przekazu, z którymi w  dzisiejszym świecie mamy kontakt na każdym kroku. Większość osób posiada komputer, dostęp do internetu oraz telewizję są to w dzisiejszych czasach przedmioty niezbędne do funkcjonowania w społeczeństwie. Zarówno internet jak i telewizja są „oknem na świat” w ciągu kilku sekund można sprawdzić najnowsze wiadomości i to nie tylko z kraju, ale z całego świata. Nie zapominajmy również o różnego rodzajach czasopismach, stacjach radiowych czy książkach. Wszystko to jest skierowane na młodzież i dzieci. Telewizja -programy młodzieżowe, czy bajki dla dzieci, czasopisma obszerna tematyka zarówno młodzieżowa jak i gazety dla maluchów, w internecie również jest dużo stron przeznaczonych dla młodzieży i dzieci. Jeżeli jesteśmy w stanie odpowiednio korzystać z tak wielu źródeł to są one jak najbardziej wskazane, jeżeli jednak media wykorzystywane są jako „niania” czy tzw. „zabijacze czasu”, a dorośli nie kontrolują, co oglądają, czy czytają dzieci, robią im wielką krzywdę. Dziecko, które przyzwyczajone jest do „świata fikcyjnego” nie potrafi sobie poradzić w świecie rzeczywistym, ponieważ nie wie, czym ten świat jest. Zdanie Rowella Huesmanna który prowadził badania związane ze zjawiskiem agresji i roli mediów, które mają duży wpływ na rozwój zachowań agresywnych zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży „wielokierunkowe badania pokazują, że obserwowanie agresji na ekranie powoduje istotny wzrost agresji u dzieci i młodzieży, oraz stosunkowo niski - u osób dorosłych. Co więcej wzrost agresji w wyniku tego rodzaju wzmocnień wykazuje silną tendencję do utrwalania się działania na zasadzie samowzmocnienia” . Ponadto Huesmann uważa, że „wpływ mediów nie kończy się na modelowaniu zachowań agresywnych. Jest o wiele bardziej zgeneralizowany, sprzyja zmianie standardów ewaluatywnych na temat przemocy, przekonań i postaw, a wreszcie zmiana percepcji rzeczywistości. Dokonują się, więc istotne i trwałe zmiany w procesach poznawczych jednostek w ich nastawieniach, w osobowości” .

Zachowania agresywne są także sposobem na zdobycie, potwierdzenia lub zintensyfikowanie poczucia kontroli. Agresja jest dogodnym sposobem radzenia sobie z problemami kontroli, ponieważ ten rodzaj aktywności, jeśli okaże się skuteczny, dostarcza szybkich i wyrazistych sygnałów potwierdzających własną moc i kompetencję. Jest to również sprawdzian własnych sił, sposób ochrony a także umacnianie i podnoszenie własnej wartości.

1.5 Przyczyny zachowań agresywnych- wewnętrzne

1.5.1 Teoria instynktu

Wg. teorii instynktu Freuda zachowanie jednostki napędzane jest dwoma podstawowymi siłami, które są nieodłączną częścią natury ludzkiej: instynkt życia (Eros) i instynkt śmierci (Thanatos). Do poszukiwania przyjemności i dążenia do zaspokojenia pragnień skłania Eros, natomiast Thanatos nastawiony jest na autodestrukcję. Te dwa instynkty, z racji swej sprzecznej natury pozostają w trwałym konflikcie wewnętrzny, który rozwiązać można tylko poprzez odwrócenie siły destrukcyjnej od podmiotu i skierowanie jej na innych.

uznał działanie agresywne w stosunku do innej osoby za mechanizm uwalniania destrukcyjnej energii, którego zadaniem jest ochrona wewnętrznej równowagi jednostki. W koncepcji katharsis Freud dopuszczał możliwość rozładowania energii psychicznej przez nieagresywne zachowania ekspresyjne (np. żart) ale dające tylko chwilowy skutek.

Zdaniem Freuda agresja jest nieuniknioną cechą ludzkiego zachowania i poza kontrolą podmiotu.

1.5.2 Teoria frustracji

W pierwotnej wersji teorii Dollarda (1939) agresja interpretowana jest jako rezultat popędu do rozładowania frustracji, przy czym frustracja definiowana jest jako zewnętrzne zakłócenie zachowania ukierunkowanego na cel. Innymi słowy doświadczenie frustracji aktywuje popęd do działania przeciwko źródłu frustracji i ten popęd odpowiada za agresywne zachowanie.

Należy jednak mieć na uwadze, że nie każda frustracja prowadzić może do agresywnej reakcji. Osoba która jest sfrustrowana może też wycofać się z sytuacji lub popaść w depresję. Również nie każdy atak agresji jest wynikiem frustracji.

Poprzednia wersja została zastąpiona przez wersję Millera (1941),który był współtwórcą oryginalnej teorii, w której stwierdził on, że „frustracja stwarza podniety dla wielu różnych typów reakcji, między innymi do jakiejś formy agresji”. Wynika z tego, że agresja nie jest jedyną, lecz tylko możliwą reakcją na frustrację.

1.5.3 Teoria społecznego uczenia się

Wg. badań Alberta Bandury i jego współpracowników przyjmuje się , że agresja ma swoją genezę w procesie społecznego uczenia się, gdzie za podstawowy mechanizm „nabywania” niepożądanych cech uznaje się tzw. naśladownictwo i modelowanie. Można więc przyjąć, że „gdyby doświadczenia kształtowane pod wpływem uczestnictwa dzieci w życiu rodzinnym i społecznym nie doprowadzały je do wniosku, że popłaca się być silnym, sprytnym i nie liczyć się z innymi w realizacji własnych celów, gdyby obserwacja życia codziennego -czy np. sportu -nie umacniała w nich przekonania, że jedyną drogą do narzucenia innym własnych reguł jest agresja- prawdopodobnie- nie byłoby jej tyle w życiu dzieci”.

Agresywne zachowanie przejawiają dzieci surowo karana, występuje także związek przyczynowo- skutkowy pomiędzy doświadczeniem surowości wychowawczej w dzieciństwie a stosowaniem jej wobec własnego potomstwa. Najprawdopodobniej działa to na zasadzie mechanizmu powielania rodzinnych wzorców wychowawczych, czego skutkiem jest , że dziecko wzrasta w przekonaniu , że to przemoc jest właściwym środkiem wychowania.

1.6 Ofiary agresji oraz sprawcy - charakterystyka

Powszechnie uważa się, że przemoc w szkole dotyczy tylko chłopców. Z wielu badań wynika, że to chłopcy są bardziej agresywni, i to zarówno oni w większości są jej ofiarami. Wynikać to może z tego, że społeczeństwo oczekuje od chłopców agresywnego zachowania. Agresja jest męska, „twardziele” radzą sobie sami, i wszystkie problemy rozwiązują pięścią. Takie zachowanie często wynoszą z różnego rodzaju filmów, gdzie właśnie twardziel ratuje miasto przed złem, czy nawet całkowitym zniszczeniem świata oraz z domu naśladując ojca. Jeżeli chodzi o dziewczęta tu jest nieco trudniej, wszyscy kierują się stereotypem, że dziewczynki są bezsilne i do niektórych rzeczy są niezdolne. Dziewczyny są sprytniejsze od chłopców, są bardziej wyrafinowane i w sposób dość okrutny potrafią dopiąć swego, a w razie kłopotu wykorzystują wyżej przedstawiony stereotyp, swoją wrażliwość, czy niewielką posturę. Jednak to tylko pozory, jak zauważa Irena Pospieszył

„większość sposobów dręczenia kolegów, z wyjątkiem przemocy fizycznej, nie różni się w sposób istotny u dziewcząt i chłopców” .

Tabela 2 Ofiary i sprawcy przemocy w szkole (w %)

Sposób dręczenia	Ofiary przemocy			Sprawcy przemocy
		Ogółem	Chłopcy	Dziewczęta	Ogółem	Chłopcy	Dziewczęta
Przezywanie	30,8	31,0	30,5	35,9	43,3	28,7
Izolowanie	15,1	13,9	16,3	21,0	22,7	19,3
Przemoc fizyczna	8,5	12,6	4,4	16,4	26,6	6,4
Oczernianie	18,6	17,4	19,9	13,7	17,2	10,2
Ośmieszanie (dowcipy i gesty seksualne)	12,8	13,5	12,0	15,2	23,0	7,6

Irena Pospiszyl, Patologie społeczne, Wyd. PWN, Warszawa 2009, s. 108

Rozdział II Metodologia badań własnych

W części metodologicznej najważniejsze jest odpowiednie zorganizowanie procesu badawczego, który powinien odbywać się według pewnego schematu. Pierwszym punktem jest faza koncepcji, dzieli się ona na kolejne punkty: określenie przedmiotu i celu badań, sformułowanie problemów badawczych oraz hipotez, wyborze terenu badań lub próby badawczej, kolejnym krokiem jest opracowanie technik badawczych za jakich będziemy korzystać, badania pilotażowe i ostatni punkt w fazie pierwszej to opracowanie ostatecznej wersji zagadnienia, hipotez roboczych oraz narzędzi badawczych. Faza druga składa się z kolejnych etapów: przeprowadzenie badań, porządkowanie i przygotowywanie materiałów badawczych, oraz ich analiza, weryfikacja hipotez i ostatni punkt polega na opracowaniu teoretycznym.

2.1 Cel i przedmiot badań

Nim przejdę do omawiania jaki jest mój cel i co jest przedmiotem moich badań, podam definicje powyższych wyrazów tj. cel i przedmiot badań.

Zacznę od tego co to jest cel badań. Cel wg. J. Pietera „celem pracy naukowo badawczej jest przeważnie pojęciowe odzwierciedlanie rzeczywistości”. Natomiast W. Dudkiewicz cel definiuje jako „poznanie naukowe istniejące realnie, doświadczanie rzeczywistości społecznej, opis jakiegoś zjawiska, instytucji lub jednostki. Oprócz funkcji poznawczej badania pedagogiczne spełniają także funkcje praktyczno użyteczne” .

Celem mojej pracy jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, jaką wiedzę posiada młodzież na temat agresji. Chcę wykazać, czy młodzież potrafi odróżnić zachowanie agresywne od złości, czy wie, w jaki sposób można rozładować nagromadzoną energię w mniej destrukcyjny sposób, który nie polega na niszczeniu czy krzywdzeniu innych.

Teraz przejdę do przedmiotu badań. Z. Skorny uważa, że „Przedmiotem badań naukowych jest określony zbiór zjawisk, przedmiotów lub osób. Badania psychologiczne i pedagogiczne dotyczą wybranej kategorii osób określanej mianem populacji” .

Przedmiotem badań w mojej pracy są młodzi ludzie między 13-15 rokiem życia, którzy uczęszczają do szkoły gimnazjalnej.

2.2. Problem badawczy i hipoteza,

Na początku zanim przedstawię problemy badawcze i hipotezy mojej pracy wyjaśnię czym jest problem badawczy i czym jest hipoteza.

„Słowo „problem” pochodzi z języka greckiego(problema) i znaczy min. Przeszkoda lub trudność”. T. Pilch problem badawczy uważa za: „raczej zespół problemów badawczych ” oraz „zabieg werbalny, polegający na precyzyjnym rozbiciu tematu na pytania, problemy” Polski socjolog Stefan Nowak twierdzi, że: „problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zestaw pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie.” Podobnie uważa Józef Pieter „problem naukowy jest swoistym pytaniem, a jako taki zakłada pewną wiedzę; coś się wie, formułując problem, a czegoś się nie wie i właśnie chodzi o to, aby się dowiedzieć, czyli aby poznać prawdę w obrębie tego, czego się nie wie” .

Słowo hipoteza również pochodzi z języka greckiego „znaczy dosłownie „podkład” lub przypuszczenie” . Jak podaje T. Kotarbiński „hipotezę nazywa się wszelkie twierdzenie częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł, za pomocą, którego tłumaczymy dane faktyczne, więc też i domysł w postaci uogólnienia osiągniętego w drodze indukcji eliminacyjnej” . Natomiast encyklopedia powszechna podaje: „w metodologii zdanie nie w pełni uzasadnione, rozważane jako racja dla uznanych już zdań; założenie(przypuszczenie) oparte na prawdopodobieństwie, wymagające weryfikacji, mające na celu odkrycie nieznanych zjawisk lub praw” .

2.3 Zmienne i wskaźniki

Teraz przejdę do omówienia czym są zmienne i wskaźniki.

Jak podaje słownik pedagogiczny zmienna to: „czynnik przybierający różne wartości w badanym zbiorze;[…]”. Zdaniem Z. Skornego „zmienna to pewna kategoria zjawisk, których wielkość, intensywność, częstość występowania może ulegać zmianom zależnie od różnych okoliczności”. S. Nowak mówi: „zmienna określa jedynie, pod jakim względem interesują nas analizowane przedmioty i zjawiska, specyfikując ich możliwe własności, stany lub zdarzenia, którym podlegają, a ponadto, jakie typy relacji będziemy uwzględniać między przedmiotami rozpatrywanymi pod danym względem” .

Wyróżnić można dwie zmienne:

• Zmienna zależna: „[…]w badaniach pedagogicznych zmienna zależna jest zwykle jakiś czynnik zmieniający się pod wpływem określonych oddziaływań pedagogicznych mogą to być m.in. wiadomości, sprawność, zdolności, przekonania lub cechy charakteru” .

• Zmienna niezależna: „jej zmiany nie zależą od zespołu innych zmiennych występujących w badanym zbiorze; np. wiek ucznia jako zmienna niezależna warunkiem jego osiągnięcia, ale sam od nich nie zależy”.

Tadeusz Plich wskaźniki definiuje jako „w badaniach pedagogicznych wskaźniki maja charakter statyczny, czyli wielkości proporcji występowania wskaźników w badanej zbiorowości określa istnienie cech przez nieokreślonych[…]” .

Problem główny	Problem szczegółowy	Hipoteza główna	Hipoteza szczegółowa	Zmienna zależna	Zmienna niezależna	Wskaźniki do zmiennej zależnej	Wskaźniki do zmiennej niezależnej
1. Jakie rodzaje agresji najczęściej występują wśród młodzieży gimnazjalnej?		1. Zakładam, że najczęściej występuje agresja fizyczna.		-Brak szacunku dla innych	- naśladownictwo
								- chęć zdobycia akceptacji, popisywanie się	- wpływ filmów i gier
								- uczucie złość	- niedojrzałość
				2. Jakie są uwarunkowania agresji?		2. Zakładam, że uwarunkowania agresji są wielorakie i złożone.		- problemy	- złe wychowanie
								- dla zabawy
								-uzależnienia

2.4 Metody , techniki i narzędzia badań

Po zaprezentowaniu celu i przedmiotu badań, problemu badawczego, hipotezy oraz zmiennych i wskaźników zajmę się omówieniem metod, technik oraz narzędzi jakimi będę badać. Nim przejdę do przedstawienia swoich metod technik i narzędzi badawczych

Definicja metody „zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego”.

Tadeusz Pilch do metod badawczych kwalifikuje:

• Monografia pedagogiczna

• Sondaż diagnostyczny

• Metoda indywidualnych przypadków

• Eksperyment pedagogiczny

• Badania ilościowe i jakościowe w pedagogice

Natomiast technikami badań nazwać możemy „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzanych informacji, opinii, faktów” .

• Obserwacja

• Analiza treści, badanie dokumentów

• Pomiar środowiska wychowawczego

• Techniki socjometryczne

• Wywiad

• Ankieta

Nim przejdę do omówienia narzędzi badań przedstawię osiem ogólnych zasad, którymi należy kierować się trakcie przygotowywania dowolnego narzędzia badawczego.

„Zasada pierwsza głosi: w trakcie badań społecznych nie można opierać poznania na jednej technice badań.

Druga zasada: zasada ta domaga się zbudowania dla każdych badań odrębnych narzędzi badawczych^.

Trzeci zasada: nakazuję budowę i treść narzędzia podporządkować cel, ogólnym badań, zawartym w problemach badawczych.

Czwarta zasada: konstrukcja pytań powinna odróżniać opisywanie od opiniowania.

Piąta zasada: nakazuje trzymać się właściwej kolejności w przygotowywaniu badań, mianowicie pierw należy określić cel badań, kolejny krok to formułowanie pytań oraz wybór terenu badawczego lub próby badawczej i na samy końcu możemy konstruować narzędzia.

Szósta zasada: dotyczy języka i narzuca surową dyscyplinę w zakresie ścisłości i jednoznaczności używanych pojęć i zdań.

Siódma zasada: struktura wewnętrzna narzędzi badań, stopień ich standaryzacji, rodzaj pytań, mają istotny wpływ na wiarygodność uzyskiwanych informacji.

Ósma i ostatnia zasada: wymaga, by każde narzędzie spełniało przynajmniej dwa podstawowe warunki oraz najważniejsze narzędzie musi być trafne i rzetelne”.

Tadeusz Pilch podaje: „narzędzia badań za każdym razem buduje się dla poznania określonej, konkretnej sytuacji, zjawiska czy problemu ”.

Narzędziem badań jest:

• Test socjometryczny

• Arkusz obserwacji

• Kwestionariusz wywiadu

• Kwestionariusz ankiety rozsyłanej

• Kwestionariusz ankiety

Metodą badań w mojej pracy jest sondaż diagnostyczny, jako technikę wykorzystam ankietę. Techniką badawczą, jaką się posłużę jest ankieta, narzędziem badawczym jaki wykorzystam jest kwestionariusz ankiety.

Metoda sondażowa: „jest sposobem gromadzenia wiedzy o przymiotach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk, o wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych, posiadających znaczenie wychowawcze, w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje”.

Jak podaje Mieczysław Łobocki „ankieta stanowi z reguły zbiór pytań otwartych i nie obejmuje więcej niż kilka lub kilkanaście takich pytań”. T. Pilch ankietę definiuje jako „technikę gromadzenia informacji, polegającą na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy, na ogół o wysokim stopniu standaryzacji, w obecności lub częściej nie w obecności ankietera”.W. Okoń podaje cztery typy ankiety:

• jednorazowa: „umożliwia zarejestrowanie opinii ludzi o jakimś zjawisku w danym momencie”.

• okresową: „stosuje się ją w regularnych odstępach czasowych”

• bezimienna: tzw. anonimowa, w tej ankiecie nie podajemy imienia jak i również nazwiska.

• imienna: w, której podajemy swoje dane.

Ankieta jako narzędzie badawcze daje wiedzę obszerną, lecz nie pogłębioną, informuje, lecz nie wyjaśnia zjawiska. Ankieta jest szybka i łatwa w przeprowadzeniu, nie wymaga również nadzoru ankietera.

Ankieta którą się posłużę została zmodyfikowana na potrzeby mojej pracy. Autorem ankiety jest pani mgr Grażyna Zając

2.5 Teren , organizacja i dobór próby badawczej

Kolejnym ważnym krokiem po sporządzeniu narzędzi badań, jest dobór terenu badań.

Wybór terenu badań jest odzwierciedleniem wszystkich zagadnień, cech i wskaźników, jakie musza być zbadane. Istotnym pojęciem jest populacja generalna, która jest całością grupy stanowiącej przedmiot zainteresowania. Do badań wybierana jest grupa reprezentatywna, ponieważ nigdy nie jest możliwe by przeprowadzić badania na całej populacji.

Badanie będę przeprowadzać na terenie Zespołu Kształcenia Podstawowego i Gimnazjalnego nr 6 w Gdańsku. Przy doborze próby badawczej zastosuję metodę naturalną. Przeprowadzenie badań planuję na 21 i 24 maja 2010roku. Natomiast skompletowanie wszystkich przeprowadzonych badań i ich przeanalizowanie planuję na koniec maja 2010.

Rozdział III Wyniki badań własnych

Po przeprowadzeniu badan dokonałam analizy otrzymanych wyników. W moich badaniach posłużyłam sie kwestionariuszem ankiety. W ankiecie udział wzięły dwie klasy pierwsze szkoły gimnazjalnej. Łącznie udział w badaniu wzięło 58 osób w wieku 13-14 lat. Zacznę od przedstawienia wyników ankiet.

Wykres 1

Wykres 1 przedstawia płeć osób ankietowanych.

Wykres 2

Wykres 2 przedstawia podsumowanie pytania 3, które brzmi z czym kojarzy Ci się agresja. Najwięcej bo aż 28% stanowią inne w jego skład wchodzi: złość, odmienne zdanie, brak szacunku dla innych, wojny, dokuczanie, uczucie strachu, kolega z klasy. Najczęściej w ankiecie pojawia bicie słabszych oraz bójki między kolegami 27%. Następnie 11% wskazuje na przemoc, 8% podaje, że wyśmiewanie się z kogoś również jest formą agresji. Na kolejnym miejscu jest obgadywanie, które występuje najczęściej wśród dziewcząt. Wulgaryzmy oraz znęcanie się wskazało tyle samo osób 3%. Niewiele osób wskazało poniżanie, przezywanie, ból czy groźby za zachowanie agresywne. Również mało bo tylko 1% kojarzy używki, wandalizm i atakowanie innych z agresją.

Wykres 3

Wykres 3 przedstawia jak młodzież rozumie zjawisko agresji w swojej grupie.

Najwięcej bo aż 23% osób agresje rozumie poprzez bójki. Na drugim miejscu znajdują się inne w ich skład wchodzi min. wymuszanie pieniędzy, podpalenia, dokuczanie. Następnie 9% wyśmiewanie, wyzwiska i zachowania agresywne, które mają na celu popisanie się swoimi „umiejętnościami” przed kolegami.

Wykres 4

Wykres 5

Wykres 6

Wykres 7

Wykres 8

Wykres 9

Wykres 10

Wykres 11

Wykres 12

Wykres 13

Wykres 14

Wykres 15

Wykres 16

Wykres 17

Wykres 18

Zakończenie

Bibliografia

1. Brańska Zofia, Agresja wśród dzieci i młodzieży w opinii uczniów, nauczycieli i rodziców [w:]red Jana Papieża, Andrzeja Płukisa, Przemoc dzieci i młodzieży w perspektywie polskiej transformacji ustrojowej, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2000

2. Dudkiewicz Waldemar, Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki, wyd. Stachurski, Kielce 2001

3. Encyklopedia PWN, Warszawa 1995

4. Kalina Roman Maciej, Przeciwdziałanie agresji, Wyd. Instytut Wydawniczo- Usługowy Ekspert, Warszawa 1991

5. Kawula Stanisław, Bariery resocjalizacji w świetle teorii społecznego naznaczenia[w:]red Józef Górniewicz, Hanna Kędzierska, Systemowa pomoc rodzinie w procesie resocjalizacji i readaptacji społecznej, Wyd. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2000

6. Kotarbiński Tadeusz, Kurs logiki dla prawników, wyd. PWN Warszawa 1975

7. Krahé Barbara, Agresja, Wyd. GWP, Gdańsk 2006

8. Łobocki Mieczysław, Metody badań pedagogicznych, wyd. PWN Warszawa 1987

9. Marshall Gordon [w:]red Słownik socjologii nauk społecznych, Wyd. PWN, Warszawa 2005

10. Mazur Jadwiga, Przemoc w rodzinie- teoria i rzeczywistość, Wydawnictwo Akademickie ŻAK, Warszawa 2002

11. Nowak Stefan, Metodologia badań społecznych, PWN , Warszawa 1985

12. Okoń Wincenty, Słownik pedagogiczny, Wyd. PWN, Warszawa 1975

13. Olechnicki, Paweł Załęcki, Słownik socjologiczny, Wyd. Graffiti BC Toruń 1997

14. Pieter Józef, Ogólna metodologia pracy naukowej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wyd. PAN, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967

15. Pieter Józef, Zarys metodologii pracy naukowej. Wyd.PWN, Warszawa 1975

16. Pilch Tadeusz, Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk, 1977

17. Pospiszyl Irena, Przemoc w rodzinie, Wyd. WSiP 1994

18. Pospiszyl Irena Patologie społeczne, Wyd. PWN, Warszawa 2009

19. Pszczołowski Tadeusz, Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji, Wyd. Ossolineum 1987

19. Skorny Zbigniew, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, wyd. WSiP, Warszawa 1984

20. Wojszyk Maria, Agresja w ocenie dzieci i młodzieży [w:]red J. Papież, A. Płukisa, Przemoc dzieci i młodzieży w perspektywie polskiej transformacji ustrojowej, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2000

http://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PU9830 dnia 25.04.2010.

Aneksy

Ankieta ta została opracowana celem uzyskania informacji dotyczących zachowań agresywnych wśród młodzieży gimnazjalnej. Ankieta spełni swoje zadanie wówczas, gdy uzyskane informacje będą prawdziwe. Kwestionariusz ankiety ma charakter anonimowy. Materiał uzyskany tą drogą będzie wykorzystany do pracy naukowej.

Za udzielenie szczerych odpowiedzi dziękuję.

1. Kim jesteś?

1. chłopcem

2. dziewczyną

2. Ile masz lat?

1. 11 - 12

2. 13 - 14

3. 15 - 16

3. Z czym kojarzy Ci się agresja?

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4. Jak rozumiesz zjawisko agresji wśród młodzieży?

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

5. Uważam, iż najwięcej agresji jest

1. w domu rodzinnym

2. w szkole

3. podczas spotkań z kolegami

4. w filmach

5. na stronach internetowych

6. w grach komputerowych

7. w innych miejscach -jakich ………………………………………………………………..

6. Twoim zdaniem w teraźniejszych czasach więcej przemocy jest u dzieci, młodzieży czy u dorosłych ? Dlaczego?

..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

7. Czy dostrzegasz w zachowaniach swoich kolegów i koleżanek zachowania agresywne?

1. tak - jeśli tak to jak często:

• często

• rzadko

2. nie

8. Jeśli Ty lub Twoi koledzy doświadczyliście agresji, to była to agresja ze strony

1. jednego ucznia

2. grupy uczniów z mojej klasy

3. grupy uczniów z innej klasy

4. grupy młodzieży z ulicy

5. rodziców

6. żadnej z powyższych osób

9. Będąc w szkole zdarza Ci się

1. popadać w przygnębienie

2. samotnie spędzać czas

3. błaznować

4. być biernym i ospałym

5. miewać bóle głowy, żołądka, serca

6. wyładowywać złość na kolegach, koleżankach, nauczycielach

7. niszczyć przedmioty, płakać, czuć zdenerwowanie

8. wymiotować w sytuacjach frustracyjnych

9. popadać w konflikt z nauczycielami

10. popadać w konflikt z kolegami, koleżankami

11. być zmuszanym do czynności, które ranią Twoje poczucie godności

10. Zaznacz wszystkie te zdarzenia, które widziałeś/aś w swojej szkole

1. przezywanie

2. wyśmiewanie

3. obgadywanie, izolowanie w klasie, bicie, kopanie lub popychanie

4. grożenie, zastraszanie

5. okradanie i niszczenie mienia

6. wymuszanie pieniędzy

7. zamykanie w pomieszczeniach

8. inne, napisz jakie …………………………………………………………………….........

9. nie byłem/am świadkiem żadnego z wyżej wymienionych zdarzeń

11. Gdzie miały miejsce te zdarzenia?

1. na korytarzu

2. w szatni

3. na boisku

4. w sali lekcyjnej

5. przy sklepiku

6. w łazience

7. przed szkołą

8. w drodze do szkoły / do domu

9. w innym miejscu - w jakim?

12. Kto był sprawcą tych zdarzeń?

1. jeden uczeń

2. grupa uczniów z Twojej klasy

3. grupa uczniów z innej klasy

4. grupa uczniów z różnych klas

5. nie wiem

13. Jakiej płci były te osoby?

1. mężczyźni

2. kobiety

3. kobiety i mężczyźni

14. Czy spotykasz się z przemocą ze strony uczniów poza terenem szkoły?

1. Tak

2. Nie

15. Czy mówisz o tym komuś, kiedy zaznałaś/eś agresji od innych osób?

1. nikomu nie mówię

2. mówię o tym zaufanym osobom

3. mówię o tym rodzicom

16. Czy zdarzyło Ci się opuścić zajęcia szkolne, gdyż bałaś/eś się że:

1. zostaniesz pobita/ty

2. inni będą Ci dokuczać

3. inne…………………………………………………………………………………………..

4. nie zdarzyła się taka sytuacja

17. Czy chciałbyś zmienić swoja szkołę ze względu na zjawisko agresji?

1. Tak

2. Nie

18. Czy według Ciebie problem agresji powinien być poruszany na lekcji wychowawczej? Swoją odpowiedź uzasadnij ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

19. Czy wiesz, jakie instytucje, organizacje udzielają pomocy osobom pokrzywdzonym?

1. tak - wymień jakie?...............................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2. nie wiem

20. Jakie formy pomocy byłyby skuteczne w celu uniknięcia agresji w szkole?

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Gordon Marshall [w:]red, Słownik socjologii nauk społecznych, Wyd. PWN, Warszawa 2005, s. 3.

Wincenty Okoń, Słownik pedagogiczny, Wyd. PWN, Warszawa 1975, s.11.

Krzysztof Olechnicki, Paweł Załęcki, Słownik socjologiczny, Wyd. Graffiti BC Toruń 1997, s. 15.

Barbara. Krahé, Agresja, Wyd. GWP, Gdańsk 2006

Tadeusz Pszczołowski, Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji, Wyd. Ossolineum 1987, s. 12

Roman Maciej Kalina, Przeciwdziałanie agresji, Wyd. Instytut Wydawniczo- Usługowy Ekspert, Warszawa 1991,s. 13

Ibidem, s. 13

Jadwiga Mazur, Przemoc w rodzinie- teoria i rzeczywistość, Wydawnictwo Akademickie ŻAK, Warszawa 2002, s.15.

Ibidem.

Krzysztof Olechnicki, Paweł Załęcki, Słownik socjologiczny, Wyd. Graffiti BC Toruń 1997, s. 15.

J. Mazur, Przemoc …, op.cit., s. 58.

Ibidem.

Ibidem.

Zofia. Brańska, Agresja wśród dzieci i młodzieży w opinii uczniów, nauczycieli i rodziców [w:]red Jana Papieża, Andrzeja Płukisa, Przemoc dzieci i młodzieży w perspektywie polskiej transformacji ustrojowej, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2000, s.231

Ibidem, s.231

Zofia. Brańska, Agresja wśród dzieci i młodzieży w opinii uczniów, nauczycieli i rodziców [w:] red Jana Papieża, Andrzeja Płukisa, Przemoc dzieci i młodzieży w perspektywie polskiej transformacji ustrojowej, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2000, s.231

Stanisław Kawula, Bariery resocjalizacji w świetle teorii społecznego naznaczenia[w:]red Józef Górniewicz, Hanna Kędzierska, Systemowa pomoc rodzinie w procesie resocjalizacji i readaptacji społecznej, Wyd. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2000, s.22 .

Ibidem s.23.

Irena Pospiszyl, Przemoc w rodzinie, Wyd. WSiP 1994, s. 156.

Ibidem s.157.

I. Pospiszyl, Patologie społeczne, Wyd. PWN, Warszawa 2009, s.111.

Ibidem.

J. Mazur, Przemoc …, op.cit., s.17

B. Krahé, Agresja …. s. 37

B. Krahé, Agresja …. s. 38

Maria Wojszyk, Agresja w ocenie dzieci i młodzieży [w:]red J. Papież, A. Płukisa, Przemoc dzieci i młodzieży w perspektywie polskiej transformacji ustrojowej, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2000, s.218

Ibidem s. 218

J. Mazur, Przemoc …, op.cit., s.109.

Tadeusz Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków- Gdańsk, 1977, s.62.

Józef Pieter, Ogólna metodologia pracy naukowej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wyd. PAN, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967, s. 20.

Waldemar Dudkiewicz, Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki, wyd. Stachurski, Kielce 2001, s.50 .

Zbigniew Skorny, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, wyd. WSiP, Warszawa 1984, s. 107.

J. Pieter, Zarys metodologii pracy naukowej. Wyd.PWN, Warszawa 1975., s. 30.

T.Pilch, Zasady …op. cit., s. 65.

Ibidem s. 64.

Mieczysław Łobocki, Metody badań pedagogicznych, wyd. PWN Warszawa 1987, s.55.

J. Pieter, Zarys …, op.cit., s. 67 ??

Ibidem, s. 61.

Tadeusz Kotarbiński, Kurs logiki dla prawników, wyd. PWN Warszawa 1975, s. 157.

Encyklopedia PWN, Warszawa 1995, s.

W. Okoń, Słownik …, op.cit., s. 351

Z. Skorny, Prace …, op.cit., s. 149.

Stefan Nowak, Metodologia badań społecznych, Warszawa 1985, PWN, s. 152.

W. Okoń, Słownik …, op.cit., s.352.

Ibidem.

T. Pilch, Zasady …, op.cit., s. 149.

Ibidem s.116.

Ibidem s. 116.

Ibidem.

T. Pilch, …op.cit., s.156.

T. Pilch, op.cit. ,s. 126.

M. Łobocki, …op.cit., s. 270.

T. Pilch, …op.cit., s. 141.

W. Okoń, …op.cit., s 19.

Ibidem.

T. Plich, …op.cit., s. 163.

http://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PU9830 dnia 25.04.2010.

T. Plich, …op.cit., s.70-71.

40

---