1.Pojęcie i geneza globalizacji

Jeden z procesów, zachodzących we współczesnym świecie. To pojęcie odnoszące się do opisu zasadniczych trendów w światowej ekonomii, polityce, życiu społecznym i kulturze, polegających na rozprzestrzenianiu się analogicznych zjawisk w różnych regionach globu, niezależnie od poziomu cywilizacyjno-kulturowego oraz stopnia zaawansowania regionów międzynarodowych, co prowadzi do ujednolicenia się obrazu złożonego ze wzajemnie powiązanych elementów.

Słowo „globalizacja” po raz pierwszy pojawiło się w 1985 r. w artykule Ronalda Robertsona natomiast słowo „globalny” po raz pierwszy w słowniku pojawiło się w 1961 roku.

3 podejścia do globalizacji:

neoliberałowie-to sukces i przyszłość,

radykałowie-sprzeciw,

reformiści-pół na pół

Na globalizację wpływa:

• postęp w nauce,

• wymiana międzynarodowa,

• mobilność kapitału i społeczeństw.

Geneza:

1. Starożytna Grecja ( Hellenowie)

2. Aleksander Wielki

3. Dynastia Karolingów - Karol Wielki(podboje kolonialne)

4. XV wiek - wielkie odkrycia geograficzne

5. 1500-1800 - zachodzą procesy globalizacyjne (migracje ludności, wspólna polityka, wojna secesyjna)

6. Nowożytne korporacje międzynarodowe

7. Rewolucja naukowo-techniczna

8. XX wiek - globalna gospodarka, handel międzynarodowy, pierwsze sygnały o patologiach towarzyszących globalizacji:

• powstanie wielkich kampanii, które eksploatowały kolonie, mafia amerykańska

• układ dwubiegunowy przeszkadzał globalizacji w latach 90

9. Lata 90-te - znikają bariery - upada ZSRR, mur berliński

2.Obszary globalizacji

Beck wyróżnia płaszczyzny globalizacji:

• Technologiczna,

• Komunikacyjna,

• Organizacji pracy,

• Ekologiczna,

• Ekonomiczna,

• Społeczeństwa obywatelskiego,

• Kultury.

Globalizacja rozwija się na działania społeczne, ekonomiczne i polityczne; sprawia, że lokalne wydarzenia i procesy nabierają międzynarodowego kształtu, znaczenia; przyspiesza procesy międzynarodowe poprzez wymianę zasobów, ludzi, kapitału i informacji.

Pietraś natomiast wyróżnia ścieżki/nurty globalizacji:

• Gospodarcza

• Informacyjna

• Kulturowa

• Ekologiczna

3. Pozytywne i negatywne skutki globalizacji w SM

Pozytywne:

• Jest to proces obiektywny, rozwijający się bez ingerencji państw,

• Zapewnia wszystkim państwom korzystanie z postępu technologicznego,

• Błyskawiczne rozprzestrzenianie się informacji,

• Brak możliwości odizolowania społeczeństwa od informacji itd.,

• Sprzyja inwestycją zagranicznym, np.: korporacje transnarodowe znalazły najlepszy moment w czasie globalizacji,

• Gwałtowny postęp zarządzania - uczenie się technik zarządzania,

• Dzięki globalizacji można poznać dorobek innych państw i ich społeczeństw,

• Ułatwienie wędrówki idei, wartości,

• Łatwość komunikowania się,

• Widoczna presja opinii publicznej (sankcje natury psychologicznej),

• Przyspieszenie rozwoju cywilizacyjnego świata,

• Znoszenie zbędnych barier między narodami,

• Przyczyniła się do ożywienia lokalnego,

• Wzrost dobrobytu,

• Wzajemne uczenie się i inspiracje,

• Kurczenie się czasu i przestrzeni,

• Zwiększenie możliwości działania organizacji pozarządowych

Negatywne:

• Wzrost możliwości działania wielkich mediów - światowy rynek informacji, opinii, rozrywki został zdominowany przez dosłownie kilka koncernów,

• Marginalizacja pewnych regionów i krajów,

• Pogłębianie się nierówności rozwojowych,

• Kulturowa homogenizacja,

• Rosnąca żywiołowość przepływów kapitałów w ramach globalnego systemu finansowego,

• Coraz trudniejsza do wykrycia korupcja,

• Globalny terroryzm,

• Nielegalny handel, utrata kontroli nad handlem międzynarodowym,

• Zorganizowana przestępczość międzynarodowa (handel narkotykami, ludźmi),

• Mafia i terroryzm międzynarodowy, - wchodzenie w struktury państwa, konfrontacje,

• Niekontrolowane migracje,

• Uniformizacja kultury,

• Zagrożenia dla tożsamości kulturowej,

• Zagrożenia suwerenności, granice stają się przenikalne, niewydolny system decyzyjny, procesy globalizacji ograniczają możliwości wykonywania zasady suwerenności przede wszystkim w odniesieniu do państw słabszych i biedniejszych,

• Mamy do czynienia w życiu międzynarodowym z centralizacją podejmowania decyzji, decyzje w najważniejszych sprawach globalnych przechodzą w gestię kilku państw oraz różnych kategorii uczestników pozarządowych,

• Pojawienie się wielu potężnych podmiotów pozapaństwowych,

4.Pojęcie i geneza problemów globalnych

Problemy globalne - liczne zagrożenia, nowe lub wcześniej istniejące o innej intensywności. Są to autentyczne, realne problemy występujące w wielkiej skali, nawet w skali całej ludzkości, chociaż z niejednakowym nasileniem. Nie można się od nich ustrzec, uchylać, nie brać pod uwagę. Problemom globalnym ludzkości poświęca się coraz więcej uwagi. Stają się elementem współczesnego myślenia w działalności naukowej znajdują swoje odbicie w działalności praktycznej polityków, ekonomistów, techników.

Problemy globalne charakteryzują się określonymi cechami:

1.ogólnoświatowa skala - dotyczą całej ludzkości, mają charakter ponadpaństwowy i ponadregionalny oraz w większym lub mniejszym stopniu oddziaływają na rozwój wszystkich społeczeństw, to nie oznacza, że dotyczy całego świata, muszą przekroczyć granice kontynentu w znaczeniu regionu. Może dotyczyć wielu państw na kilku kontynentach.

2.olbrzymia waga - posiadają charakter poważnych zagrożeń lub wyzwań, a w przypadku zagrożeń mogą również zagrażać gatunkowi ludzkiemu.

3.sposób rozwiązywania - problemy globalne nie rozwiąże żadne indywidualne państwo. Warunkiem efektywności rozwiązania jest ścisła współpraca jak największej liczby państw, we wszystkich możliwych ramach organizacyjnych. Są to problemy długiego trwania.

Geneza problemów globalnych:

Obecnie znajdujemy się w takim momencie, w którym występują zagrożenia wcześniej niespotykane oraz wzajemne zależności. Ujemne zjawiska, zagrożenia, jeśli nie będzie się im przeciwdziałać, będą hamować rozwój ludzkości i będą się kumulować.

Ich pojawienie się sygnalizowano w ostatnich dziesięcioleciach XIX w. Koniec XIX wieku To apogeum rewolucji naukowo-przemysłowej. Nauka zacznie tworzyć środki, które nie występowały w przyrodzie. Po I wojnie światowej Rosjanie rozpoczęli rewolucje naukowo-techniczną:

I etap - automatyzacja - automatyczna fabryka traktorów w Charkowie,

II etap - Po II Wojnie Światowej - broń jądrowa, energia jądrowa, termojądrowa,

III etap - maszyna licząca, szybkość liczenia, komputeryzacja, nauka staje się główną zmienną. Epoka technologiczna trwa 10 lat. Linia PP od pomysłu do przemysłu. Powstanie nowych źródeł energii.

Skutki były widoczne i jednostki perspektywistycznie myślące je dostrzegały. Brakowało rygoru opisu naukowego. Przeważały opinie negatywne.

W latach 60-tych problemy globalne stały się rzeczywistością. Można dostrzec pewną prawidłowość: najpierw problemy globalne, zagrożenia dla ludzkości sygnalizują wybitne jednostki, pojawiają się instytucje w rodzaju Klubu Rzymskiego, a następnie rodzą się ruchy społeczne.

5.Katalog problemów globalnych i ich ewolucja

a) 1969 raport U' Thanta - 4 problemy globalne:

• wyścig zbrojeń,

• eksplozja demograficzna,

• zagrożenia ekologiczne,

• dysproporcje w rozwoju

b) 1968 powstaje Klub Rzymski - organizacja pozarządowa (100 osób -artyści, zamożni, naukowcy, dziennikarze), spotkania raz w roku - burza mózgów, zlecanie raportów w sprawie problemów globalnych:

1. 1 raport w 1972 r. - 3 problemy globalne:

• demograficzno-surowcowy,

• żywnościowo-ekologiczny

• ekonomiczny

2. 2 raport- 4 problemy globalne,

3. 3 raport - 10 problemów globalnych (z każdym kolejnym coraz więcej)

4. W 1987 r. raport o 35 problemach globalnych, m.in.:

• niekontrolowany przyrost naturalny,

• różnice i podziały społeczne,

• głód,

• nędza,

• bezrobocie,

• deficyt zasobów,

• analfabetyzm,

• alienacja,

• przestępstwa,

• upadek wartości moralnych,

• patologie,

• terroryzm,

• biurokracja

c) w latach 80-tych peruwiański sekretarz generalny ONZ widział 4 problemy globalne:

• biedę,

• bezpieczeństwo,

• przestrzeganie praw człowieka i prawa międzynarodowego,

• likwidacja apartheidu i kolonializmu

6. Projekty rozwiązywania problemów globalnych - efekty

Wpływ problemów globalnych na SM: wykazały, że państwa nie są jedynymi i decydującymi uczestnikami SM. Państwa są bowiem często bezradne wobec problemów globalnych - rośnie znaczenie organizacji pozarządowych. Problemy globalne zakwestionowały podział wschód-zachód na rzecz północ-południe. Wzrosło znaczenie ruchów i organizacji międzynarodowych. Problemy globalne wykazały słabość czynnika militarnego - siłą nie rozwiąże się owych problemów.

Trzy podejścia rozwiązywania problemów globalnych:

1. Wywodzące się z liberalizmu: myśl przewodnia: nie ingerować w te sprawy, zostawić je. Przedstawiciele tych poglądów uważają, że najlepsze będą mechanizmy rozwojowe powstające w oparciu o prawa naturalne. "Niewidzialna ręka." państwa popełniają błędy ponieważ marnotrawią pieniądze a to są problemy narastające stopniowo.

2. Postulat powołania rządu światowego z władzą ustawodawczą, wykonawcza i sadownicza. pytanie kto miałby stanąć na jego czele. Na razie nie ma zgody na niego.

3. Uznając policentryzm życia międzynarodowego i zróżnicowanie świata należy rozwiązywać problemy globalne w sposób regionalny. Wspólnota problemów dotyczy regionu, a nie świata.

7.Pojęcie ładu międzynarodowego - historyczne łady międzynarodowe , ich cechy i przyczyny upadku

Ład międzynarodowy - to zbiór podmiotów międzynarodowych połączonych wzajemnymi relacjami o charakterze politycznym, ekonomicznym, społecznym, informacyjnym, militarnym itp. i działający wedle przyjętych wspólnie lub narzuconych reguł - np. konwencji czy prawa międzynarodowego).

1) Ład westfalski po wojnie 30-letniej (1618-'48) - 5 cech: państwa narodowe, suwerenność, terytorialność, wzrost znaczenia prawa md. (koniec rządów religijnych) , zasada równowagi sił, ład zerobiegunowy. Koniec ładu z powodu rewolucji francuskiej i wojen napoleońskich.

2) Ład wiedeński (1814-'15) - utrzymanie równowagi sił, ustalenie reguł, system wielobiegunowy. I wojna kończy ten ład. 3) Ład wersalski (1918) - system bezpieczeństwa zbiorowego (Liga Narodów), pokojowe rozwiązywanie sporów, idealizm Woodrowa Wilsona, system wielobiegunowy. Kończy II wojna. 4) Ład jałtańsko-poczdamski (1945) - ONZ, strefy wpływów, dwubiegunowość, powoli zaczyna się organizować 3 świat, dwubiegunowy świat + ONZ.

8.Post-zimnowojenny ład międzynarodowy - teoretyczne modele a praktyka SM

po upadku bloku wschodniego USA nie rywalizuje z Rosją, lecz stara się integrować Rosję a także Europę Środkowo-Wschodnią z Zachodem. Mimo, że na budowę nowego ładu wpłynęły również aspekty militarne jak akcja zbiorowa w Zatoce Perskiej (1990-'91 Irak atakuje Kuwejt), to cechą charakterystyczną dzisiejszego świata jest odchodzenie od rozwiązań militarnych. Podstawą rozwiązywania problemów międzynarodowych stały się rozmowy, poszukiwanie kompromisów, uznanie reguł prawa międzynarodowego oraz poszanowanie zawartych układów międzynarodowych. Istotną cechą tego ładu jest to, że jest on negocjowany a nie narzucany jak np. wersalski czy westfalski. Stany Zjednoczone zadeklarowało, że nie chce być „światowym policjantem”, są gotowe na rozwój Pax Universalis (rozłożenie odpowiedzialności na więcej państw).

Teoretyczne modele:

a) zerobiegunowy: anarchia strategiczna - wycofanie się USA, izolacjonizm amerykański, walka o spadek pohegemonistyczny; spadek znaczenia państw narodowych = powrót do ładu westfalskiego.

b) jednobiegunowy - Pax Americana, inny hegemon (państwo, organizacja) lub rząd światowy

c) dwubiegunowy - USA - Chiny, ponadpaństwowy-międzyregionalny: atlantycko-azjatycki, ponadpaństwowy-międzyblokowy: blok państw demokratycznych - blok państw autorytarnych?

międzycywilizacyjny: zachodnio - islamski = powrót do ładu jałtańsko-poczdamskiego.

d) wielobiegunowy - wielobiegunowa równowaga sił - np. w ramach projektu nowej pentarchii (USA, Japonia, Chiny, Rosja, ONZ) = powrót do ładu wiedeńskiego/wersalskiego

9.Pojęcie pokoju w nauce i praktyce SM

W znaczeniu potocznym pokój jest przeciwieństwem wojny. Tam gdzie nie ma wojny, panuje pokój. Tam gdzie kończy się wojna zaczyna się pokój. Pokój nastaje z chwilą zakończenia wojny, a jest ustanawiany i normowany przez traktat pokojowy zawarty między wojującymi stronami. W zasadzie przywraca on przerwane przez wojnę stosunki panujące uprzednio między państwami. Zawarcie pokoju przebudowuje stosunki międzynarodowe, wprowadzając nowe zasady i reguły postępowania oraz dokonuje zmian terytorialnych i linii granicznych. Polemologia - nauka o pokojach oraz drogach i środkach budowy światowego społeczeństwa pokojowego. Droga do nauki o pokoju wiedzie przez poznanie anatomii wojny. Badając źródła, naturę i prawidłowości występowania wojen, można ustalić warunki tworzenia pokoju. Peace research - badania nad pokojem, które zajmują się jego anatomią. Dążąc do poznania źródeł i mechanizmów wojen, zmierzają do ustalenia przesłanek i warunków ustanowienia pokoju. Irenologia - wyspecjalizowany zakres badań nad różnorodnymi uwarunkowaniami pokoju i wojny. Pokój - jest procesem w stosunkach międzynarodowych. Oznacza nie tylko brak wojny lub nie stosowanie przemocy na płaszczyźnie międzynarodowej, lecz również szeroką współpracę międzynarodową sprzyjającą rozwojowi wartości pożądanych przez członków społeczności międzynarodowej. Obejmuje swym zakresem ochronę, zabezpieczenie i utrwalenie naturalnych warunków istnienia, przetrwania i rozwoju jednostek, narodów, państw i systemów międzynarodowych. Utrzymaniu tak rozumianego pokoju służą różne formy zorganizowanej działalności członków społeczności międzynarodowej.

10. Bezpieczeństwo międzynarodowe - jego pojęcie, ewolucja i typologie

Bezpieczeństwo międzynarodowe: łączy bezpieczeństwo państwa i innych uczestników SM ze sposobem zorganizowania i funkcjonowania środowiska międzynarodowego. Państwa dążąc do wzmocnienia swego bezpieczeństwa korzystają z różnych środków, m.in. poprzez tworzenie sojuszy.

Typologie:

• podmiotowe, gdy pytamy o bezpieczeństwo uczestników stosunków międzynarodowych;

• przedmiotowe, gdy pytamy o środki i sposoby kształtowania pewności stanu posiadania uczestników stosunków międzynarodowych i ich szans rozwojowych;

1. Bezpieczeństwo polityczne/ militarne/ ekonomiczne (dzielone na: surowcowe, energetyczne, żywnościowe, socjalne, finansowe, technologiczne itp.)/ kulturowe/ humanitarne/ ekologiczne/
   ideologiczne

Na podstawie kryterium kształtu systemu bezpieczeństwa międzynarodowego

• system równowagi sił, blokowy (sojusze), bezpieczeństwa kooperatywnego, bezpieczeństwa zbiorowego (regionalnego, uniwersalnego).

Natomiast biorąc pod uwagę sposób prowadzenia przez państwa polityki bezpieczeństwa:

• politykę unilateralną, polegającą na prowadzeniu działań jednostronnych (np. izolacjonizm, neutralność) oraz politykę multilateralną (skoncentrowaną na działaniach we współpracy z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi).

EWOLUCJA:

Liga Narodów (1919/20) -> ONZ (1945) -> NATO (1949)

11.Bezpieczeństwo narodowe a międzynarodowe

Bezpieczeństwo Międzynarodowe - łączy bezpieczeństwo państwa i innych uczestników SM ze sposobem zorganizowania i funkcjonowania środowiska międzynarodowego. Państwa dążąc do wzmocnienia swego bezpieczeństwa korzystają z różnych środków, m.in. poprzez tworzenie sojuszy.

Międzynarodowe nie jest sumą bezpieczeństwa narodowego wszystkich poszczególnych państw. Może ono przejawiać się w tym. Że wszyscy członkowie społeczności międzynarodowej mają poczucie bezpieczeństwa, a ponadto istnieją warunki, mechanizmy i stosunki wzajemne, które mają zapewnić bezpieczeństwo ogółowi. Państwa poszukują metod i sposobów postępowania na osiągnięcie powyższego. System bezpieczeństwa międzynarodowego jest określoną metodą działania oraz stanowiącymi jej podstawę zasadami postępowania i środkami, zaaprobowanymi przez państwa w stosunkach międzynarodowych dla zapewnienia względnie trwałego poczucia bezpieczeństwa.

Narodowe - bezpieczeństwo to kod informacyjny adresowany do państw, organizacji międzynarodowych, społeczności, jednocześnie jest to kategoria niejednoznaczna. Jest to stan niezagrożenia, spokoju, wolności od wojen. Cel działania państwa wobec rządu dla zapewnienia wewnętrznych i zewnętrznych warunków sprzyjających rozwojowi państwa, jego interesom oraz ochrona przed istniejącymi potencjalnymi zagrożeniami, zdolność narodu do ochrony jego wewnętrznych wartości przed zewnętrznymi zagrożeniami. Odchodzi się od postrzegania bezpieczeństwa tylko w kategoriach militarnych. Pojawiło się pojęcie rozległego bezpieczeństwa poszerzone o dobrobyt państwa, rozwój społeczny. Akcentuje się brak realnych przesłanek stworzenia absolutnego modelu bezpieczeństwa. Oznacza ono sytuację i ład międzynarodowy pozwalający państwom realizować swoje podstawowe funkcje, gwarantować integralność terytorialną państwa, rozwój wewnętrzny i bezpieczeństwo.

Bezpieczeństwo Narodowe - społeczne oczekiwania dotyczące zabezpieczenia potrzeb i interesów obywateli przy użyciu państwowych służb mundurowych.

12.Modele bezpieczeństwa w teorii i praktyce SM

A ) subordynacyjny - zdecydowana dominacja jednego państwa, zdolnego do zapewnienia bezpieczeństwa i wolności od zagrożeń zewnętrznych państwom, znajdującym się w jego zasięgu. Mocarstwowość i determinacja.

B ) koordynacyjny - kooperacja, współpraca państw w celu wspólnego bezpieczeństwa.

C ) równowagi sił - wzajemne równoważenie się potencjałów militarnych oraz sprzecznych sił i interesów, brak dominacji jednego państwa.

D ) odstraszania - utrzymywanie bezpieczeństwa poprzez odstraszanie potencjalnego przeciwnika od ewentualnego użycia siły. Model ten zbudowany jest na założeniu ewentualnego użycia broni jądrowej.

13.Rola ONZ , organizacji międzynarodowych i ruchów międzynarodowych w tworzeniu pokoju i bezpieczeństwa w świecie

NATO - głównym celem Sojuszu jest zagwarantowanie - środkami politycznymi i militarnymi - wolności i bezpieczeństwa wszystkim państwom członkowskim jako podstawę zachowania pokoju i umocnienia bezpieczeństwa międzynarodowego. NATO wysyła swoje misje wojskowe do państw, na terytorium których toczy się konflikt zbrojny, celem zażegnania tego konfliktu.

Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca - międzynarodowy ruch humanitarny. Walka o ludzkie zdrowie i życie, zapewniać szacunek dla istoty ludzkiej, oraz by łagodzić i zapobiegać ludzkiemu cierpieniu, odrzucając jednocześnie dyskryminację.

ONZ stawia sobie za cel zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, rozwój współpracy między narodami oraz popieranie przestrzegania praw człowieka. A także rozwiązywanie problemów międzynarodowych - politycznych, gosp., społ., itd. Rada Bezpieczeństwa ONZ może dzięki swej rezolucji użyć siły w celu zaprowadzenia pokoju.

5 SPOSOBÓW DZIAŁANIA:

1) dyplomacja prewencyjna - środki budowy zaufania, wymiana misji dyplomatycznych, tworzenie ośrodków monitorujących i stref zdemilitaryzowanych, wczesne ostrzeganie.

2) działania na rzecz pokoju - angażowanie się w dobre usługi czy mediacje

3) utrzymywanie pokoju - rozmieszczenie sił w regionie konfliktu celem wymuszenia postanowień pokojowych lub chociaż zawieszenia broni

4) wymuszanie pokoju - użycie siły zbrojnej

5) budowanie pokoju - wygaszanie konfliktu

14.Sojusze polityczno-militarne oraz ich wpływ na utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa

NATO - czy Liga Państw Arabskich - zacieśnianie stosunków między państwami członkowskimi, koordynacja akcji politycznych prowadzących do ściślejszej współpracy, koordynacja działalności gospodarczej i kulturalnej na rzecz wszystkich Arabów.

Unia Afrykańska - organizacja o charakterze politycznym, wojskowym i gospodarczym, obejmująca swym zasięgiem wszystkie państwa afrykańskie (oprócz Maroka).

WPŁYW:

Rozwijanie się gospodarczo kulturalnie państw, współpraca, tworzenie kontynentalnych sojuszy militarnych i to wpływa na ogólne bezpieczeństwo.

Dodatkowo:

• Liga Narodów: „wojna agresywna, gdy zawiodły pokojowe metody rozwiązywania konfliktów”

• Pakt Brianda-Kelloga (1928) - wyrzeknięcie się wojny agresywnej

• Karta NZ - zakaz groźby użycia siły i użycia siły (zbrodnia międzynarodowa)

• Umowy o charakterze lokalnym (np. Liga Państw Arabskich) również eliminuję wojnę agresywną.

15.Sprzeczności interesów, napięcia, spory i kryzysy międzynarodowe oraz ich wpływ na SM

Sprzeczności interesów - są wynikiem ich rozbieżności. Powodują napięcie międzynarodowe i sytuację zagrażającą pokojowi.

Spór międzynarodowy - brak zgody w przedmiocie kwestii prawnej lub stanu faktycznego z przeciwstawieniem prawnych stanowisk lub interesów stron.

Cechy:

• ujawniona sprzeczność interesów,

• sprecyzowane stanowiska stron w kontekście prawnym,

• istnieje przedmiot sporu,

• naruszona została norma prawna.

Spory:

• zwykłe (nie zagrażają pokojowi międzynarodowemu),

• kwalifikowane (zagrażają, Rada Bezpieczeństwa zmierza do ich rozwiązania).

Spory: prawne, polityczne i mieszane.

Kryzys: bardzo gwałtowny wzrost napięcia, nieustępliwość stron, demonstrowanie przez nich gotowości użycia siły, może skończyć się konfliktem zbrojnym.

16.Sposoby pokojowego rozwiązywania sporów - charakterystyka dyplomatycznych sposobów rozwiązywania

1. rokowania - najstarszy i najlepszy sposób; strony same mają kontrolę nad rokowaniami, wybierają dogodny moment, terminy, czas trwania, częstotliwość spotkań, itd.

2. dobre usługi - stosunkowo długa tradycja; udział państwa trzeciego, organizacji międzynarodowej lub wybitnej osobistości w doprowadzeniu do rozmów wstępnych.

3. mediacje - długa tradycja; krok dalej niż dobre usługi - czynne uczestnictwo w rozmowach.

4. komisja śledcza/badań - sposób ekspercki (wysokie kwalifikacje), bez dyplomatów, komisja sporządza raport ale nie ocenia go.

5. koncyliacje - krok dalej niż komisja śledcza - komisja daje propozycje rozwiązania sporu, niekoniecznie opartej na prawie, lecz na zasadzie słuszności. Strony nie muszą skorzystać z propozycji.

17.Arbitraż i sądownictwo międzynarodowe - efektywność w SM

Definitywnie rozstrzygają spór.

1. arbitraż - zaniknął w okresie absolutyzmu, odrodzony w XVIII wieku - spór USA vs. GB. Zalecenie korzystania z arbitrażu w Karcie NZ, Pakcie Ligi Narodów. Strony wybierają arbitrów w oparciu o prawo.

2. Europejski system orzecznictwa - przekazanie sporu szefowi państwa trzeciego. Minus - brak fachowości

3. Amerykański system orzecznictwa - komisja mieszana (arbitrzy obu stron).

4. Stały Trybunał Arbitrażowy w Hadze (1907) -> lista państw, które mogą przedstawić (do 4) najlepszych specjalistów prawa międzynarodowego ds. arbitrażu. Z listy tej korzysta również ONZ-owski MTS - wybiera 15 sędziów.

Przyczyny niekorzystania z arbitrażu: obawa przed orzeczeniem.

• Sądownictwo międzynarodowe - stosunkowo młoda instytucja. Kiedyś Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej przy Lidze Narodów, teraz np. wspomniany wyżej MTS. Orzekanie i opinie doradcze.

18.Rola środków odwetowych we współczesnych SM

- cel to doprowadzenie do przestrzegania prawa przez państwo, które zaczyna je łamać. Kiedyś stosowano blokadę pokojową ale w 1974 r. została uznana za agresję przez ONZ.

• retorsje - środek zgodny z prawem międzynarodowym, odwet za krzywdzące, lecz zgodne z prawem, działania innego państwa. Przykłady: obostrzenia wymogów paszportowo-wizowych, odmowa stosowania zniżek cen, ograniczenie migracji, wysiedlenia obywateli drugiego kraju. Cel: to wymuszenie zmiany polityki drugiego państwa.

• represalia - środki o charakterze przymusowym, często niezgodne z prawem w odwecie na działania niezgodne z prawem. Cel: wymuszenie poszanowania prawa. Tylko gdy: nie można uzyskać zadośćuczynienia w inny sposób, z zachowaniem zasad humanitarności i proporcjonalności.

• embargo - środek o różnych formach - handlowe, technologicznie. Historycznie, w czasach pokoju, zatrzymywanie statków lub ładunków drugiego państwa. Cel: wymuszenie poszanowania prawa. Tylko gdy: nie można uzyskać zadośćuczynienia w inny sposób, z zachowaniem zasad humanitarności i proporcjonalności.

19.Interwencje humanitarne i działania ochronne

Interwencje humanitarne to wg raportu komisji specjalnej ONZ operacja militarna dopuszczalna gdy:

• istnieje słuszność sprawy (ratunek dla ludzi na masową skalę),

• wyczerpano inne możliwości,

• ważna jest zasada proporcjonalności środków.

Działania ochronne - samoobrona uprzedzająca - gdy napaść się zbliża a konieczność samoobrony jest natychmiastowa.

Zbrojna operacja prewencyjna - zagrożenie jest perspektywiczne.

20.Pojęcie i formy przejawiania się siły w SM - prawno-międzynarodowe ograniczenia jej użycia

Kiedyś to siła militarna, potem rezerwy a teraz siła sojuszników, potencjał ekonomiczny, czynnik narodowościowy (mniejszości narodowe osłabiają państwo), moralny (np. Izrael jest przyzwyczajony do walki) a także ideologiczny (np. Iran - religia)

• Argumenty, że siła się liczy: wojny i konflikty stale obecne w SM, siłę stosują państwa, które stać na jej stosowanie, zaczyna odgrywać dużą rolę w utrzymaniu porządku wew. państwa, wydatki na zbrojenia a tym samym siły militarne wciąż rosną, nie słabnie rola sojuszy militarnych.

• Argumenty, że się nie liczy: siła nie rozwiązuje problemów globalnych, niesie groźbę zagłady ludzkości, powoduje zwiększenie wpływów elit militarnych, groźba/użycie siły powoduje sankcje i tworzy wrogów, nie można wykorzystać całej siły - np. USA nie użyje broni nuklearnej.

Formy stosowania siły: istnienie (potencjał), demonstracja (presja), groźba użycia, użycie.

W 1974 r. komitet specjalny ONZ - robocza definicja agresji: napaść jednego państwa na terytorium drugiego, bombardowanie lub użycie jakiejkolwiek innej broni przeciw terytorium drugiego, blokada portów lub wybrzeży, zaatakowanie sił zbrojnych drugiego; w przypadku umowy stacjonowanie wojsk -> działanie w sposób sprzeczny z nią, pozostanie po jej wygaśnięciu lub użycie jej do ataku na państwo trzecie a także wszystkie inne akty, które wywołują podobne skutki.

Odnotowano 15 tys. wojen, zginęło 3,6 mld ludzi.

Jak ograniczyć użycie siły: usprawnić skuteczność rezolucji ONZ, usprawnić system bezpieczeństwa międzynarodowego, eliminować źródła napięć i konfliktów, zmniejszyć tempo zbrojeń, zmienić ofensywne doktryny państw, stworzyć przekonanie, że siła nie załatwia sporu.

21.Wojna jako zjawisko społeczno-polityczne - wojny a konflikty zbrojne

Wojna - stan stosunków między państwami po zerwaniu stosunków pokojowych i przejście do stanu wojny.

W prawie międzynarodowym wojna to stan, który charakteryzuje się:

• relacje w czasie wojny dotyczą państw

• przejście do stanu wojny nastąpi po jej wypowiedzeniu

• zerwaniem stosunków dyplomatycznych

• występowaniem aktów walki (choć nie jest to warunek bezwzględny)

• kończy się traktatem pokoju

Zjawisko wojny towarzyszy ludzkości od momentu wytworzenia bardziej złożonych form życia społecznego; wiąże się z: powstaniem państw, relacjami między nimi. Zjawisko wojny przechodziło ewolucję wraz ze zmieniającą się formą państwa.

Wojna - konflikt zbrojny, którego przynajmniej jedną ze stron jest rząd niepodległego państwa, konflikt ten trwa co najmniej rok i ginie w nim co najmniej 1000 osób.

Konflikt zbrojny- walka stron (nie muszą to być państwa, ale te strony też podlegają prawu międzynarodowemu) często o bardzo różnym statusie, z użyciem siły:

• co najmniej po jednej z walczących stron biorą udział regularne formacje wojskowe, formacje polityczne, itp.

• strony pozostające w konflikcie są zorganizowane i prowadzą planowe działania

• działania zbrojne muszą się toczyć przez pewien czas tworząc tzw. chronologię konfliktu (wyróżnienie faz i etapów)

• Intensywność działań zbrojnych musi być tak wysoka, by nie uznano tego za incydent + wielka liczba ofiar

Konflikt zbrojny nie musi być wypowiedziany, nie zrywa się stosunków dyplomatycznych (bo grupy te często nie mają dyplomacji), nie ma traktatu pokoju.

Konflikt zbrojny - konflikt, w którym strony starają się osiągnąć swoje cele przy użyciu sił zbrojnych.

22.Przyczyny wojen i konfliktów zbrojnych

Przyczyny analizuje się na 3 poziomach badawczych:

• Jednostek (opiera się na założeniu, że wojny między państwami są rezultatem decyzji przywódców)

• Państw (próba określenia, w jaki sposób wewnętrzne cechy państw mają wpływ na ich decyzje w sferze polityki zagranicznej)

• Globalnym (na podstawie analizy interakcji między państwami i uczestnikami niepaństwowymi oraz wpływu ich zachowań na kształt systemu międzynarodowego).

Źródła konfliktów zbrojnych i wojen:

1. Związane z płaszczyzną polityczną SM

• wewnętrzne konflikty społeczno-polityczne

• roszczenia terytorialne

• działalność opozycji

• podziały etniczne

• ingerencje państw trzecich

• długotrwałe poczucie zagrożenia

2. Związane z płaszczyzną ekonomiczną:

• walka o surowce

• uzależnienia gospodarcze

• napięcia o charakterze gospodarczym (kryzysy)

• walka o miejsce w podziale pracy

3. Związane z płaszczyzną kulturową:

• różnice ustrojowe

• uprzedzenia rasowe

• zróżnicowanie religijne

• motywacje historyczne

23.Rodzaje współczesnych wojen i konfliktów zbrojnych

1. Z punktu widzenia skali działań zbrojnych, liczby stron, ich pozycji międzynarodowej, stosunku sił między stronami, artykułowanych celów, stosowanych rodzajów broni, wyróżniamy:

• Wojny powszechne - w które zaangażowanych jest wielu uczestników, ich celem jest opanowanie terytorium wroga, stosowane są wszystkie dostępne rodzaje broni, skierowane wobec sił wojskowych oraz ludności cywilnej.

• Wojny ograniczone - co do celów strategicznych, obszaru, typu użytej broni (np. wojna wietnamska)

• Wojny domowe - toczone między różnymi siłami wewnątrz państwa o kontrolę nad terytorium lub o władzę (mogą przybrać charakter powszechny lub ograniczony)

• Wojny asymetryczne - między stronami o nierównej sile, w których strona słabsza stara się zmniejszyć przewagę adwersarza uderzając w jego "słabe punkty" (tj. np. ludność cywilną) za pomocą np. działań partyzanckich czy samobójczych ataków terrorystycznych

• Terroryzm - szczególny rodzaj asymetrycznych działań wojennych, o różnym podłożu, metodach walki, celach, typach wykorzystywanej broni, strukturze organizacyjnej, sposobach finansowania itp.

2. Z punktu widzenia statusu politycznego stron prowadzących działania zbrojne wyróżniamy:

• Wojny międzypaństwowe - toczone między co najmniej dwoma państwami uznanymi przez społeczność międzynarodową.

• Wojny zewnętrzne - toczone między państwem a co najmniej jednym ugrupowaniem niepaństwowym na terytorium zajmowanym przez to ugrupowanie.

• Wojny wewnętrzne - toczone między siłami rządowymi a jedną lub wieloma stronami niepaństwowymi w obrębie granic państwa uznanego przez społeczność międzynarodową.

• Wojny subpaństwowe - toczone pomiędzy stronami niepaństwowymi lub nieuznawanymi grupami quasi-państwowymi wewnątrz państwa lub wzdłuż jego granic, często z udziałem sił interwencyjnych państw sąsiednich, mocarstw regionalnych lub globalnych.

3. Powstanie tzw. nowych wojen - gdzie państwo traci monopol na przemoc i wojnę na rzecz para-państwowych struktur lub prywatnych graczy; specyfika tych wojen tkwi w 3 procesach:

• prywatyzacji - działań wojennych (prowadzenie wojny jest stosunkowo tanie - tania i powszechnie dostępna lekka broń)

• asymetryzacji - przemocy wojennej, czyli sytuacji w której z reguły walczą ze sobą nierówni przeciwnicy

• autonomizacji - form przemocy, podporządkowanym uprzednio wymogom militarnym

Nowe wojny określa się czasem jako konflikty o niskiej intensywności. Ich cechą jest:

• złożoność i zacieranie się wcześniejszych różnic między wojną jako starciem państw, zorganizowaną przestępczością i łamaniem praw człowieka na dużą skalę

• skala transnarodowych powiązań utrudniająca identyfikację tego co wewnętrzne i zewnętrzne

• złożoność podmiotów w nich uczestniczących

4. Klasyfikacja wojen wg Heisbourga:

• wojny "państw-złoczyńców"

• wojny sukcesyjne (o rozpadłe państwa)

• wojny rozrywające (terror lub cyberwojna)

• klasyczne wojny

24.Najważniejsze konflikty zbrojne współczesności - ich charakterystyka ogólna

• ETA vs. Hiszpania o Kraj Basków. ETA to organizacja terrorystyczna założona w 1959. Przełom 2010/11 - zawieszenie działalności zbrojnej ETA, w pewnym sensie poddanie się.

• Konflikt o Ulster (Irlandia Płn.) od lat 60-tych do końca XX wieku. IRA walczy o przyłączenie Irlandii Płn. do Irlandii

• Konflikt o Górski Karabach - Ormianie vs. Azerowie

• Irak 2003-2010

• Bałkany: Rumunia 1989, Jugosławia 1991, Bośnia i Hercegowina 1994-95, Kosowo 1999

• Kaukaz: Azerowie, Ormianie, Osetyńczycy; Czeczenia-Rosja wojny 1994-96 i 1999, np. w 2004 atak na szkołę w Biesłanie (Rosja)

• Afganistan vs. Rosja 1979-89 i NATO od 2001

• Konflikt izraelsko-arabski od 1948

• Od 1949 ChRL i Republika Chińska na Tajwanie

• Korea 1950-53

• Zatoka Perska 1990 - Irak vs. Kuwejt

• 1982 Argentyna vs. GB o Falklandy/Malwiny

• Sudan Płn. vs. Płd. - szczególnie w Darfurze (największy kryzys humanitarny)

• Somalia - jej rozkład.

• Afryka Płn. + WKS + Jemen + Syria + Jordania

Cechy: 90% konfliktów to wewnętrzne. Różnego rodzaju uczestnicy: wielkie mocarstwa (USA, Chiny), średnie mocarstwa (Indie, Pakistan, Izrael), państwa małe i upadłe (Somalia). W krajach rozwijających się przede wszystkim wojny narodowo-wyzwoleńcze i zastępcze (inicjowane przez mocarstwa).

25.Skutki współczesnych konfliktów zbrojnych

• Czystki etniczna - np. Slobodan Milosevic w Jugosławii

• Uchodźstwo wojenne - kiedyś w czasie wojny 300 tys. teraz 1mln 300tys. ludzi.

• Roz­bicie struktur społecznych państwa, na którego terytorium toczą się walki, oraz powstanie licznych patologii

• Powstanie quasi-państw - specyfiką tego typu struktury jest istnienie terytorium zamieszkałego przez ludność oraz niepań­stwowych organów władzy efektywnie ją wykonujących - Naddniestrze (Mołdawia), Cypr Północny, Górski Karabach, Kaszmir, Czeczenia, Kurdystan (Irak, Iran, Turcja, Syria), Tybet

• Upadek państw - Somalia czy Sudan

• Prywatyzacja wojny - 3 mln najemników - w tym 700tys. dzieci (zwerbowany do walki, duże zarobki, walczy, nie pełni misji dyplomatycznej, nie jest obywatelem stron konfliktu) PMC - prywatne przedsiębiorstwa wojskowe

• Zmiany technik militarnych - maskowanie się, dyscyplina, motywacja, trudne warunki przeżycia i warunki terenowe, ograniczone zasoby, dysproporcje

26.Wyścig zbrojeń i kwestia zbrojeń we współczesnych SM

- w historii liczne intensywne zbrojenia. 1946-'88 wyścig zbrojeń - USA + NATO vs. ZSRR (Układ Warszawski) -> każda sfera obszarem wyścigu zbrojeń. Ofensywne doktryny: powstrzymywania, odpychania, wyzwalania, elastycznego reagowania, zjednywania elit. W latach 50-tych NATO-wska strategia tarczy (system obronny NATO) i miecza (wojska lądowe NATO).

Szybkie tempo reform zbrojenia. Wg Md. Org. Pracy - w 1986r. 53mln ludzi pracuje dla sił zbrojnych, w tym 900tys. w przemyśle nuklearnym. Trudności z obliczaniem siły militarnej - podział wydatków na cele militarne, wojskowe i zbrojeniowe + ukrywanie danych

3 ośrodki badań: Agencja Kontroli Zbrojeń i Rozbrojenia (ACDA - amerykańska), Md. Instytut Studiów Strategicznych (IISS w Londynie) i Md. Instytut Badań nad Pokojem w Sztokholmie:

• w `84r. 750mld$ na zbrojenia. Apogeum w '87-'88 - 1bilion$. W latach '45-'84 16bilionów$ ale były dwie dewaluacje. ½ wydatków= NATO, 1/3= ZSRR

• od '65 wzrost znaczenia krajów rozwijających się (w wydatkach na zbrojenie), apogeum w `82

• od '89 spadek, wzrost w I dekadzie XXIw. - USA w 2010r. 698mld$, wzrost również w ChRL i Federacji Rosyjskiej, mniejszy w krajach rozwiniętej Europy; na świecie 1,6 biliona$, sama Europa 382mld$. Wzrost ten spowodowany jest innowacyjnością nauki i techniki militarnej.

Broń jądrowa: '45 USA, '49 ZSRR, '52 WB, '60 Francja, '64 ChRL, `60/'70 Izrael, '74 Indie, '98 Pakistan, XXIw. Korea Płn. /// Efekt wyścigu zbrojeń - mimo coraz większych wydatków na zbrojenia, maleje poczucie bezpieczeństwa, dezorganizacja gospodarek, wzrost napięcia w konfliktach regionalnych.

Handel bronią - w 1987 najwięcej handlowała Rosja (36%) a za nią USA (33%). W latach 2006-'10 USA (30%), Rosja (23%), Niemcy (11%), Francja (7%) i WB (4%). Najwięcej kupują: Indie (9%) dalej Chiny, Korea Płd., Pakistan i Grecja.

Dzisiaj kupno czołgu to 5-7mln$, wyszkolenie pilota 10mln$ a najnowszy myśliwiec 25-100mln$

27.Kontrola, redukcja zbrojeń i rozbrojenie - najważniejsze porozumienia międzynarodowe i ich skutki

Rozbrojenie zmniejszenie lub likwidacja sił zbrojnych i zbrojeń państw na podstawie umowy międzynarodowej poprzez ograniczenie liczebności sił zbrojnych, zniszczenie pewnych rodzajów broni, likwidację umocnień i baz.

Ograniczenie zbrojeń polega na zahamowaniu wyścigu zbrojeń.
Celem, zgodnie z rezolucjami Zgromadzenia Ogólnego ONZ, jest rozbrojenie powszechne i całkowite, mające doprowadzić do tzw. opcji zerowej. Organem zajmującym się całością spraw związanych z rozbrojeniem jest Genewski Komitet Rozbrojeniowy, powołany do życia przez 10 państw w 1959 na genewskiej konferencji ministrów spraw zagranicznych; wielokrotnie przekształcany - w 1979 przekształcony w Konferencję Rozbrojeniową, będącą wielostronnym forum negocjacji rozbrojeniowych. W skład KR wchodzi 66 państw (w tym Polska).
Konferencja działa w oparciu o zasadę konsensu. Obecnie prace KR dotyczą następujących tematów: rozbrojenie jądrowe i zapobieganie wyścigowi zbrojeń jądrowych, zapobieganie wojnie jądrowej, zapobieganie wyścigowi zbrojeń w przestrzeni kosmicznej, nieużycie broni jądrowej przeciwko państwom nie-jądrowym, przejrzystość w zbrojeniach, nowe typy i systemy broni masowego rażenia, kompleksowy program rozbrojenia.

Redukcja USA - ZSRR

a)układ INF -(USA - ZSRR) o eliminacji rakiet średniego i krótkiego zasięgu - 1987

b)układ START I (USA-ZSRR) 1991 - zmniejszenie strategicznych broni nuklearnych + protokół lizboński (1992) - przekazanie przez Ukrainę, Białoruś i Kazachstan rakiet balistycznych i głowic nuklearnych Rosji jako spadkobiercy ZSRR i zobowiązanie Ukrainy, Białorusi i Kazachstanu do podpisania układu o nieproliferacji oraz przystąpienia do START I

c)układ START II (USA-Rosja) - 1993 - redukcja o 2/3 nuklearnych broni strategicznych do 2003 r., z możliwością przyspieszenia redukcji do końca 2000 r. w razie odpowiedniej pomocy + protokół nowojorski do START II -1997 - przedłużenie terminu redukcji do końca 2007r.

d) SORT (2002) w Moskwie podczas szczytu Bush-Putin: redukcja do końca 2012 liczby głowic jądrowych -> potwierdzenie ważności układu START (I); SORT to jednak deklaracja, a nie wiążący układ międzypaństwowy, brak mechanizmów weryfikacji i kontroli przestrzegania.

Ograniczenie rozprzestrzeniania broni:

a)Układ o Nierozprzestrzenianiu Broni Jądrowej (1968) - w 1995 przedłużony bezterminowo - początkowo sygnatariuszami tylko trzy główne mocarstwa atomowe (USA, ZSRR, Wielka Brytania). Cel: nieprzekazywanie przez mocarstwa nuklearnych broni innym państwom; państwa nuklearne wyrzekają się starań o uzyskanie takich broni i zgadzają się na kontrolę MAEA (Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej, utworzonej w 1957) + protokół dodatkowy z 1997 r. o rozszerzeniu inspekcji MAEA, w tym o niezapowiedzianych inspekcjach

Broń biologiczna i chemiczna:

1. Konwencja o zakazie badań, produkcji i przechowywania broni biologicznej oraz ich zniszczeniu -1972

2. Konwencja o powszechnym i całkowitym zakazie i zniszczeniu broni chemicznej - 1993,

Broń konwencjonalna:

Traktat paryski z 19.XI.1990 w sprawie konwencjonalnych sił zbrojnych w Europie, negocjowany w ramach KBWE, podpisany przez przedstawicieli dwóch bloków wojskowych: NATO i Układu Warszawskiego - obowiązuje od 1992. Symetryczne ograniczenia ilościowe dla obydwu bloków w pięciu kategoriach broni konwencjonalnych: czołgów, artylerii o kalibrze ponad 100 mm, samolotów bojowych, helikopterów i transporterów opancerzonych.

28.Kręgi cywilizacyjno-kulturowe i ich relacje

Huntington twierdzi, że obecnie może dochodzić do poważnych konfliktów pomiędzy poszczególnymi cywilizacjami. Dowodzi, że w okresie po zakończeniu zimnej wojny, kiedy to przyczyną konfliktów były spory ideologiczne, na pierwsze miejsce powrócą spory kulturowe. Uważa on ponadto, że Cywilizacja Zachodu systematycznie traci swoje wpływy we współczesnym świecie. Aby zapobiec jej marginalizacji, musi dojść do pojednania i ściślejszej współpracy dwóch najważniejszych ogniw tej cywilizacji - Europy i Stanów Zjednoczonych.

Kręgi cywilizacyjne:

• zachodni (Europa Zachodnia + USA, Kanada i Australia),

• prawosławny (Europa Wschodnia + Rosja),

• latynoamerykański (reszta Ameryk),

• afrykański (Afryka prócz północnej),

• islamski (Afryka Płn. + Bliski Wschód),

• hinduistyczny (Indie),

• chiński,

• japoński,

• buddyjski (Mongolia, Tybet, Tajlandia, Laos, Kambodża)

Relacje:

• występują konflikty zarówno wewnątrz kręgów jak i między nimi,

• wszystkie kręgi chcą się modernizować- korzystać ze zdobyczy techniki i nie ulegać wpływowi Zachodu,

• ludzie Zachodu uważają swoją kulturę za dominującą, powinna ona być kulturą światową (westernizacja),

• cywilizacje odrzucają westernizację ale przyjmują modernizację - przenikanie dóbr innych kultur między kręgami.

29.Terroryzm międzynarodowy - powstanie, rozwój i charakterystyka zjawiska

Terroryzm - wywołująca lęk metoda powtarzalnych aktów przemocy, motywowana politycznie, przeciwko niewalczącym celom, w celu zastraszenia, wymuszenia lub uwagi.

ROZWÓJ:

• fala anarchistyczna: od 1879r. do I Wojny Światowej - idee rewolucyjne, nacjonalistyczne, kryzys imperium rosyjskiego, habsburskiego, otomańskiego

• fala antykolonialna od Irlandii Płn. po I WŚ, aż po dwie dekady po II WŚ - antykolonializm, samostanowienie narodów, kryzys imperium francuskiego i brytyjskiego

• fala nowo-lewicowa - rewolucja, nacjonalizm, zimna wojna i konflikty w tle

• era dżihadu - od 1979r. motywy religijne, antyglobalistyczne, antyhegemonistyczne.

30.Specyfika współczesnych organizacji terrorystycznych oraz ich wpływ na SM

Cechy: ujmowanie przez terrorystów stosowania siły jako wyłącznej metody czy techniki działania; uznawanie, że celem bezpośrednim akcji jest przede wszystkim wytworzenie poczucia zagrożenia w społeczeństwie; spektakularny, pozbawiony skrupułów sposób działania, co ma wywołać efekt psychologiczny; brak kary za popełniony czyn podrywa autorytet władzy i potęguje jej bezradność; coraz lepsza technologia, lepsza organizacja - oddziały na każdym kontynencie.

Podział organizacji terrorystycznych:

• narodowo-wyzwoleńcze: (IRA, ETA, Tamilskie Tygrysy),

• religijne (Al-Kaida -> usuniecie Zachodu ze świętej ziemi),

• fundamentalistyczne (Hamas -> walka z Izraelem),

• „czystej ideologii” (Frakcja Czerwonej Armii - RAF)

• popierane lub sponsorowane przez państwo palestyńskie Al-Fatah: w jego ramach OWP (Jaser Arafat) i Czarny Wrzesień (masakra w Monachium na olimpiadzie w 1972 - uprowadzenie izraelskich sportowców) i Hezbollah - uznawany za libańską partię polityczną.

31.Międzynarodowy wymiar zagrożeń ekologicznych

Istotę problemu stanowi równoczesne zapewnienie rozwoju biologicznego i cywilizacyjnego oraz ochrona środowiska naturalnego. Problem zanieczyszczeń środowiska znalazł się już w pierwszym raporcie dot. problemów globalnych - U' Thanta z 1969r.Eksperci wyróżnili w latach 90. cztery główne rodzaje zagrożenia ekologicznego o globalnym charakterze:
a)rozprzestrzenianie się substancji toksycznych nie dających się biologicznie rozłożyć - chemicznych lub radioaktywnych b)niszczenie lasów i zakwaszanie akwenów wodnych przez trucizny przemysłowe,
c)zanieczyszczenie górnych warstw atmosfery, które powoduje uszkadzanie warstwy ozonu (dziura ozonowa) i na skutek tego wzrost przenikania szkodliwych promieni ultrafioletowych, również smog w dużych aglomeracjach d)efekt cieplarniany e) odpady, w tym nuklearne /// Efekty: anomalia pogodowe, podniesienie poziomu wody, rozprzestrzenianie chorób tropikalnych, wymieranie różnorakich gatunków zwierząt i roślin, ginięcie lasów tropikalnych, erozje i jałowienie ziemi, zanieczyszczenie ziemi.

Ochrona środowiska - nowoczesne technologie, ochrona wód i zagrożonych gatunków, przeciwstawianie się wycince lasów, wysokie kary za kłusownictwo, narzucanie regulacji przez org. międzynarodowe (np. UE ws. emisji CO2), działalność Greenpeace od 1971r., inicjatywy ONZ - np. konferencja w Kioto w '97 dot. emisji gazów cieplarnianych.

Przykłady katastrof ekologicznych:

1. W 2010 w Zatoce Meksykańskiej na wyczarterowanej przez BP platformie doszło do katastrofy, w wyniku erupcji płynów złożowych na platformie doszło do eksplozji i w konsekwencji do jej zatopienia po dwóch dniach pożaru. Wyciek ropy spowodował katastrofę ekologiczną w akwenie i na jego wybrzeżach. Na powierzchni Zatoki powstała plama ropy, która dotarła do brzegów Luizjany.

2. Marzec 2011 - trzęsienie ziemi i Tsunami w Japonii -> awaria w elektrowni jądrowej Fukushima. W odpowiedzi Angela Merkel, Hugo Chavez (Wenezuela) oraz Benito Mussolini ogłosili dyskusje w swoich krajach dot. energetyki atomowej - Niemcy do 2022 rezygnują z energetyki atomowej.

32.Problem zabezpieczenia w surowce jako kwestia bezpieczeństwa

Gospodarowanie i oszczędzanie surowców - kłopoty powodują ruchy cen surowców i energii - rozbieżne interesy eksporterów i importerów, spekulacje, sztuczne obniżanie popytu i podaży. Wyjście to korzystanie z energooszczędnych technologii, zastępowanie surowców naturalnych sztucznymi, itd. Możliwość korzystania z surowców strategicznych ma kluczowe znaczenie dla rozwoju gospodarczego.

• Dostęp d o nich jest jednym z głównych źródeł siły, pozycji i możliwości przetargowych - casus rosyjskiego gazu i kwestia załatwiania polityki. Np. flota czarnomorska na Krymie aż do 2042 r. w zamian za tańszy gaz na Ukrainę.

• Państwa dążą do uniezależnienia - Polska a poszukiwania gazu łupkowego. We Francji 78% energii pochodzi z elektrowni atomowych.

• Konflikt o Wyspy Spratly zaczął się, gdy odkryto tam złoża ropy i gazu - ChRL, Republika Chińska na Tajwanie, Malezja, Wietnam, Brunei i Filipiny.

33.Problem żywności i kwestia głodu w świecie

Jeden z najpoważniejszych problemów współczesnego świata. Globalny problem żywnościowy był wiązany z XIX-wieczną teorią Malthusa, według którego siła rozrodczości człowieka przewyższa możliwości dostarczania pożywienia przez Ziemię. Dziś dominuje przekonanie, że przy obecnym stanie populacji ludzkiej problem głodu nie pochodzi z niedoboru żywności, tylko z jej złej dystrybucji, zacofania gospodarczego krajów, błędów w polityce. Jest zatem problemem politycznym, gdyż to decyzje polityków mogłyby inaczej ukształtować międzynarodowy ład gospodarczy - np. stale rosnące ceny żywności, kryzysy gospodarcze i kataklizmy. Nie przynoszą większych rezultatów akcje żywnościowe - dajemy rybę a nie wędkę. Kolejny problem to potrzeba unowocześnienia w krajach 3 świata - w innym wypadku powstają takie problemy jak wycinka lasów w Amazonii.
Istotna jest też zmiana struktury wyżywienia, powstrzymanie marnotrawstwa żywności, rabunkowej gospodarki glebami. Fale klęski głodu powracają co pewien czas z wielką siłą.
Według Banku Światowego w latach 90. głodowało ok. 800 mln ludzi aktualnie, wg raportu ONZ liczba ta sięga prawie miliard ludzi, w tym blisko połowa żyje na subkontynencie indyjskim, 40% w Afryce i pozostałej części Azji. Najtragiczniejszy wymiar głód ma w Afryce, co powodują, poza naturalnymi przyczynami, wojny domowe i konflikty, np. w Somalii czy Rwandzie. Prognozy ostrzegają, że świat jest bliski klęski głodu, która nastąpi, jeśli nie zostaną podjęte środki zapobiegawcze. Na tym problemie skupia się wiele organizacji: w ramach ONZ: są to Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) i Światowe Stowarzyszenie do Walki z Głodem (ASCOFAM). W 1975 utworzono System Globalnej Informacji i Wczesnego Ostrzegania oraz Międzynarodową Interwencyjną Rezerwę Żywności.

34.Prawa człowieka - ich naruszenie oraz ochrona

Prawa człowieka - koncepcja, według której każdemu człowiekowi przysługują pewne prawa, których źródłem obowiązywania jest przyrodzona godność ludzka.

Charakter:

• powszechne - obowiązują na całym świecie i przysługują każdemu człowiekowi

• przyrodzone - przysługują każdemu od chwili urodzenia

• niezbywalne - nie można się ich zrzec

• nienaruszalne - istnieją niezależnie od władzy i nie mogą być przez nią dowolnie regulowane

• naturalne - obowiązują niezależnie od ich potwierdzenia przez władzę państwową

• niepodzielne - wszystkie stanowią integralną i współzależną całość

Każde państwo ma obowiązek ochrony tych praw, niezależnie od swojego ustroju i krajowej regulacji prawnej. Poszanowanie praw człowieka i godności ludzkiej jest uznawane za podstawę sprawiedliwości i pokoju na świecie.

POWSZECHNA DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA 1948

1. I generacja - prawa i wolności polityczne:

• prawo do życia, bezpieczeństwa, zakaz niewolnictwa i tortur, równość, sprawiedliwy sąd,

• prawo do życia prywatnego, swobodnego poruszania się, obywatelstwa, zakładania rodziny,

• prawo własności, wolności myśli, sumienia i wyznania, do zgromadzania i stowarzyszania się, uczestnictwa w życiu publicznym,

2. II generacja - prawa ekonomiczne i społeczne:

• prawo do pracy, ubezpieczeń społecznych,

• odpowiedniego wynagrodzenia, związków zawodowych, ochrony zdrowia,

• wypoczynku, nauki, rozrywki, pomocy socjalnej,

3. III generacja - prawa kolektywne (przysługujące grupom, zbiorowością, narodom)

• prawo do pokoju, demokracji, rozwoju,

• ochrony danych osobowych, do zachowania tożsamości i praw etnicznych,

• równości wszystkich ludów i narodów.

INSTYTUCJE SKARGI:

• genewska Rada Praw Człowieka ONZ i Komitet Praw Człowieka ONZ oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu

• Pozarządowe organizacje praw człowieka - Amnesty International, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Human Rights Watch, Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca

35.Pojęcie i struktura współczesnej gospodarki światowej

G.ś. to system powiązanych ze sobą gospodarek narodowych w aspektach produkcyjnych, technologicznych, handlowych, finansowych i instytucjonalnych, który włącza je w ogólnoświatowy proces produkcji i wymiany.

Elementami gospodarki światowej są:

a) krajowe przedsiębiorstwa- zyskują status podmiotów gospodarki światowej ze względu na nawiązywanie i rozwijanie współpracy z podmiotami zagranicznymi

b) przedsiębiorstwa międzynarodowe - tworzenie korporacji transnarodowych, zakładanie oddziałów i przenoszenie zakładów produkcyjnych do innych państw; w gospodarce światowej właśnie korporacje międzynarodowe wysuwają się na pierwszy plan, od nich w dużej mierze zależy kształtowanie systemu gospodarki światowej;

c) gospodarki narodowe poszczególnych państw wraz z ich rządami - podmiot ten odgrywa niebagatelną rolę w tworzeniu systemu; wynika to z prowadzenia przez państwo polityki gospodarczej (w tym zagranicznej), przez co kształtuje ramy działania innych podmiotów; z drugiej strony państwo jest również samodzielnym podmiotem na rynku światowym;

d) międzynarodowe organizacje gospodarcze - wyznaczają pewne zasady w kontaktach międzynarodowych, przez co regulują stosunki ekonomiczne pomiędzy pozostałymi podmiotami systemu

e) ugrupowania integracyjne - stanowią stosunkowo nowy element gospodarki światowej, od ponad trzech dekad pełnią coraz ważniejszą rolę; skupiają po kilka krajów i oddziałują na kształt polityki ekonomicznej swoich członków.

Struktura gospodarki światowej ma charakter trójbiegunowy. Mamy strukturę geograficzną, towarową i instytucjonalną, a działalność stała się bardziej regionalna niż globalna.

36.Najważniejsze problemy gospodarki światowej

a)zadłużenie md. - geneza w latach 70-tych. Olbrzymi wzrost zadłużenia i kosztów obsługi długów - co wpływa na załamanie dopływu kapitału a co za tym idzie poważne gosp. i społ. następstwa tych zjawisk - tj. pogorszenie warunków życia ludności i sytuacji gosp. oraz spadek dynamiki wzrostu gosp.

Istnieje problem z płynnością - charakter przejściowy, wyjściem z sytuacji może być np. pomoc zew. np. Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Problem z niewypłacalnością - trwała niemożność obsługi zadłużenia zagranicznego; niezbędne są rozwiązania kompleksowe - restrukturyzacja całego systemu gosp. i redukcja choć części zadłużenia. 5 najbardziej zadłużonych państw na 2011r. -> Japonia, Saint Kitts and Nevis, Liban, Zimbabwe, Grecja, Islandia. Polska na 49 miejscu.

Org. które powinniśmy znać w tej tematyce to przede wszystkim działający w ramach ONZ, wspomniany już MFW, Bank Światowy, Klub Londyński (zrzesza ok. 500 banków komercyjnych) i Paryski - nieformalna grupa wysokich urzędników do spraw finansów z 19 najbogatszych krajów świata. b)załamania gospodarki spowodowane kryzysami - np. ten od 2007, spowodowany przez banki, które dawały zbyt dużo ryzykownych kredytów hipotecznych

c)niekontrolowany przepływ kapitału - takie zjawiska jak pranie brudnych pieniędzy, problem rajów podatkowych oraz finansowanie działalności przestępczej czy terrorystycznej

d)problemy globalne wpływające na SM (pytanie 5)

37.Międzynarodowa współpraca kulturalna - jej uwarunkowania oraz podmioty polityki kulturalnej

• W dobie problemów globalnych i zderzenia cywilizacji Huntingtona ważna jest współpraca cywilizacji w dziedzinie rozpowszechniania i promowania własnej kultury a także tworzenie - za pomocą współpracy kulturowej - ponadregionalnych kultur jak np. kultura zachodnia, kultura Wschodu.

• Z pewnością bardzo ciężkim - jeśli nie niemożliwym - jest stworzenie kultury globalnej z uwagi na ogromną ilość podmiotów polityki kulturowej.

Wg Rady Europy kultura to: „wszystkie rodzaje twórczej działalności, nie tylko tradycyjną, bądź „wysoką” sztukę, lecz także popularną kulturę masową. Są one źródłem twórczości, refleksji,

zasad moralnych i krytycyzmu społecznego”.

Współpraca kulturalna to obszerny, wielostronny przepływ projektów i inicjatyw realizowanych przez artystów indywidualnych, organizacje non-profit, lokalne muzea, teatry i grupy artystyczne, samorządy lokalne i regionalne, jak również przez rządy państw oraz instytucje kulturalne bezpośrednio im podlegające.

• Współpraca na szczeblu regionalnym odbywa się np. poprzez współpracę państw na rzecz parków narodowych - np. białowieski park narodowy (Polska i Białoruś)

• Z kolei na szczeblu międzynarodowym za ową politykę odpowiada ONZ-owskie UNESCO, która działa na rzecz rozwoju nauki i kultury oraz udziela pomocy w organizowaniu oświaty. (Istnieje również lista światowego dziedzictwa UNESCO, na którą wpisano aż 15 polskich dóbr m.in. kopalnia soli w Wieliczce, Auschwitz-Birkenau czy wrocławska Hala Stulecia co daje jej 9 miejsce w Europie i 15 na świecie. Ważne są tu również fundacje przyznające nagrody, granty i stypendia).

Oczywiście dużym wsparciem kultury może się pochwalić Unia Europejska. Gdyby nie ona wielu państw nie stać byłoby na renowacje i ochronę zabytków kulturowych.

Polityka kulturalna Unii Europejskiej ma podwójny cel:

• ochronę różnorodności i bogactw

• troskę o ich wzajemne poznawanie, rozwój i akceptację.

Unia Europejska traktuje kwestie kulturowe jako sferę narodowej suwerenności i dlatego nie dąży do ich ujednolicania ani wprowadzenia wspólnego prawa regulującego politykę kulturalną.

38.Rozwinięte państwa demokracji parlamentarnej na arenie międzynarodowej - formy współpracy i obszary rywalizacji

Sztandarowy przykład to państwa Europy Zachodniej.

Ich cechy to:

• wysoko rozwinięta gospodarka rynkowa,

• wspólny system wartości (tzw. „zachodni”),

• zaawansowany poziom współpracy międzynarodowej.

Genezą współpracy jest przede wszystkim zimna wojna. Integracja w postaci EWG, EWWiS oraz Euratomu (duża zasługa Francji, Niemiec, Włoch i krajów Beneluxu). Wcześniej - rok 1949 - to powstanie NATO.

Lata 60-te to powstanie Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) - (Europa Zachodnia, USA, Kanada i Australia) - profil ekonomiczny. Podobnie jak CEFTA - Europa Środkowa.

Współpraca ma charakter przede wszystkim handlowy, ekonomiczny, kulturalny i ma być gwarancją poprawnych stosunków.

Przykładem działania mającego ułatwić współpracę ale także swobodę przepływu kapitału, ludzi i idei jest np. porozumienie z Schengen - podpisany przez Polskę w 2008 r. Z drugiej strony odbywa się rywalizacja przede wszystkim o wpływy w innych państwach, korzystne warunki umów dotyczace surowców - szczególnie energetycznych.

Jednakże współpraca wymienionych organizacji to nie tylko działania wewnątrz kontynentu europejskiego, lecz także współpraca międzykontynentalna. UE przykłada szczególną wagę do współpracy ze Wspólnotą Andyjską (Ameryka Płd.), Wspólnotą Karaibską (CARICOM), Mercosurem (Ameryka Płd.) czy ASEAN (Azja Płd.-Wsch.)

39.Transatlantyzm i trilateralizm jako podstawa działania Zachodu i Północy

koncepcja praktycznego współdziałania USA i Europy Zachodniej, opierająca się na systemie wspólnych wartości w sferze politycznej, bezpieczeństwa oraz ekonomicznej.

Pierwsze oznaki budowania takiej współpracy już po II wojnie - plan Marshalla. W czasie zimnej wojny T. był spoiwem łączącym Europę i USA, po niej stosunki między państwami zdominowała sfera ekonomiczna. W 1990r. podpisano w Paryżu Transatlantycką Deklarację USA i UE. Jej celami: wspieranie demokracji, rządów prawa i praw człowieka, zapewnienie pokoju i bezp. md., wspieranie wzrostu gosp., tworzenie stabilnej gosp. św., promowanie zasad gosp. rynkowej i wielostronnego systemu handlowego, pomoc państwom rozwijającym się, wspieranie reform w Europie Wschodniej.

Trilateralizm - otwarta współpraca pomiędzy największymi korporacjami z krajów uprzemysłowionych, mająca na celu kontrolę i zarządzanie krajowymi gospodarkami na skalę światową. Formy współpracy: Grupa G5 - państwa, których waluty to międzynarodowe jednostki walutowe (Francja, Japonia, USA, Niemcy, WB), G6 - zrzesza 6 najpotężniejszych gospodarczo i najbardziej zaludnionych państw Unii Europejskiej - Hiszpania, Niemcy, Polska, WB, Włochy, Francja. G8 - grupa ośmiu najbardziej wpływowych państw świata - USA, Japonia, Francja, Kanada, Niemcy, Rosja, WB, Włochy + dodatkowo UE. G20 - grupa 19 państw i UE. Cel to dyskusja nad wspólną polityką finansową.

40. Polityka zagraniczna USA i ich pozycja md.

Do II Wojny Światowej USA prowadziły izolacjonistyczną politykę zagraniczną. Zgodnie z doktryną Monroe z 1823 roku USA traktowały zachodnią półkulę za wyłączny obszar swojego zainteresowania i wyrzekały się zaangażowania w sprawy europejskie. Przez większą część XIX wieku USA koncentrowały się na ekspansji terytorialnej, kupując w 1803 roku od Francji ogromne terytorium Luizjany, zmuszając Hiszpanię do odstąpienia Florydy w 1819 roku, przyłączając w 1845 roku Teksas, który wcześniej oderwał się od Meksyku, uzgadniając z Wielką Brytanią w 1846 roku podział Oregonu wzdłuż 49. równoleżnika, uzyskując w wyniku wojny z Meksykiem w latach 1846-48 blisko 1,5 miliona km kw. terytorium (późniejsze stany Kalifornia, Nevada, Nowy Meksyk, Utah, Arizona, zachodnie Kolorado, przesunięto ponadto granicę Teksasu na rzekę Rio Grande), kupując w 1867 roku od Rosji Alaskę, liczącą 1,5 miliona km kw., anektując Hawaje w 1898 roku. Jedynym poza Ameryką Północną regionem aktywności USA był wówczas Daleki Wschód - w 1854 roku ekspedycja komandora Matthew Perry'ego zmusiła Japonię do otworzenia swoich portów na handel zagraniczny, w 1868 roku USA nawiązały stosunki z Chinami. Zwyciężając w wojnie z Hiszpanią w 1898 roku i uzyskując kontrolę nad Filipinami, Guamem, Puerto Rico i Kubą USA zdobyły pozycję hegemona w Zachodniej Hemisferze i w 1904 roku w tzw. uzupełnieniu Roosevelta do doktryny Monroe przyznały sobie prawo do interweniowania w państwach Ameryki Łacińskiej, co też stało się cechą polityki zagranicznej USA w kolejnych trzech dekadach. Dopiero polityka dobrego sąsiedztwa wprowadzona przez prezydenta Franklina Delano Roosevelta w 1933 roku przewidywała partnerskie stosunki USA z Ameryką Łacińską.
     Podczas I Wojny Światowej, do której USA przystąpiły w 1917 roku zmuszone atakami niemieckich łodzi podwodnych, prezydent Woodrow Wilson próbował nadać globalny wymiar polityce zagranicznej USA, nakreślając w słynnym orędziu 8 stycznia 1918 roku (tzw. 14 punktów Wilsona) postępową wizję powojennego ładu międzynarodowego, w tym utworzenia Ligi Narodów, oraz rozwiązania konkretnych problemów, jak np. statusu Polski. Górę wzięły jednak tendencje izolacjonistyczne w USA: w latach 1919-20 nie udało się przeforsować przez Senat Traktatu Wersalskiego kończącego I Wojnę Światową, zawierającego Pakt Ligi Narodów; w sierpniu 1921 roku USA zawarły samodzielne traktaty pokojowe z Austrią, Niemcami i Węgrami. W latach 1935-39, kiedy na świecie szybko rosły napięcia w związku z agresywną polityką państw takich jak Niemcy, Włochy i Japonia, Kongres przyjął kilka ustaw o neutralności, zabraniających m.in. dostaw broni i pożyczek dla stron biorących udział w konfliktach. W okresie międzywojennym USA znów wykazywały zainteresowanie Dalekim Wschodem, organizując w latach 1921-22 w Waszyngtonie konferencję poświęconą ograniczeniu zbrojeń morskich oraz zagwarantowaniu suwerenności i integralności terytorialnej Chin. Agresja Japonii w Chinach w lipcu 1937 roku stanowiła ważny bodziec do odchodzenia od dotychczasowej izolacjonistycznej polityki zagranicznej.
     Kres izolacjonizmu przyszedł w 1941 roku, kiedy 11 marca Kongres uchwalił ustawę lend-lease, zezwalającą prezydentowi na militarne wsparcie państw uznanych za kluczowe z punktu widzenia obrony narodowej USA, a następnie 7 grudnia japońska marynarka niespodziewanie zaatakowała bazę Floty Pacyfiku US Navy w Pearl Harbor, po czym 11 grudnia Niemcy i Włochy wypowiedziały wojnę USA. Zmuszone do wzięcia udziału w II Wojnie Światowej USA przyczyniły się wydatnie do sojuszniczego sukcesu zarówno w działaniach zbrojnych na Pacyfiku przeciw Japonii jak i w Europie przeciw Niemcom nazistowskim. USA odegrały wiodącą rolę w utworzeniu Organizacji Narodów Zjednoczonych w czerwcu 1945 roku i zostały jednym z 5 mocarstw mających stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. Tym samym USA stały się już mocarstwem globalnym, którego ranga nadto szybko rosła wraz z utratą pozycji przez tradycyjne mocarstwa, tj. Francję i Wielką Brytanię.
     W pierwszych latach po zakończeniu II Wojny Światowej nadrzędną doktryną polityki zagranicznej USA stało się powstrzymywanie komunizmu. W tym celu USA zawarły szereg sojuszy regionalnych (NATO, SEATO - pakt Azji płd.wsch.) i bilateralnych układów sojuszniczych (z Japonią w 1951 roku, z Koreą Południową w 1953 roku, z Republiką Chin na Tajwanie w 1954 roku) oraz wzięły udział w Wojnie Koreańskiej 1950-53 i w wojnie w Wietnamie (1962-73); w 1962 roku miał miejsce kubański kryzys rakietowy, będący najbardziej niebezpiecznym momentem całego okresu Zimnej Wojny (1947-91). Pod koniec lat 60-tych i w latach 70-tych doszło do odprężenia w stosunkach między USA a ZSRR (detente), przejawiającego się m.in. w dialogu bilateralnym w dziedzinie kontroli zbrojeń, którego efektem było zawarcie porozumień SALT I (1972), ABM (1972) i SALT II (1979), a także kilku ważnych układów międzynarodowych (np. traktat o nieproliferacji broni jądrowej NPT z 1968 roku, konwencja przeciw broni biologicznej z 1972 roku). Wyrazem detente było też rozpoczęcie obrad przez Konferencję Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w 1973 roku i przyjęcie Aktu Końcowego z Helsinek 1 sierpnia 1975 roku. Bardzo ważną inicjatywą dyplomatyczną USA w tym okresie była zapoczątkowana w 1971 roku normalizacja stosunków z Chińską Republiką Ludową. Prezydent Ronald Reagan (1980-88), którego wybór zbiegł się z interwencją zbrojną ZSRR w Afganistanie, nasilił presję dyplomatyczną, ekonomiczną i militarną na ZSRR, m.in. aktywnie wspierając antykomunistyczne ruchy oporu i podsycając kosztowny wyścig zbrojeń programem tzw. Gwiezdnych Wojen. Przyczyniło się to do upadku ZSRR w 1991 roku i zakończenia Zimnej Wojny. W rezultacie USA pozostały jedynym supermocarstwem, posiadającym interesy we wszystkich częściach globu.
     W latach 90-tych największe wyzwania dla USA pochodziły z regionu Bliskiego Wschodu, którego znaczenie dla amerykańskiej polityki zagranicznej rosło już we wcześniejszych dekadach: w styczniu-lutym 1991 roku koalicja zmontowana przez USA zbrojnie zlikwidowała aneksję Kuwejtu przez Irak z sierpnia 1990 roku, Waszyngton zmierzał do izolowania teokratycznego reżimu w Iranie oraz aktywnie uczestniczył w zapoczątkowanym w 1991 roku bliskowschodnim procesie pokojowym. Na kontynencie europejskim najwięcej uwagi pochłaniało ułożenie stosunków z Rosją, w tym zwłaszcza zabezpieczenie poradzieckiej broni atomowej i materiałów radioaktywnych, oraz wspieranie transformacji ustrojowej państw byłego bloku komunistycznego, które z czasem zaczęto wciągać w struktury gospodarcze i bezpieczeństwa Zachodu: w 1999 roku Polska, Czechy i Węgry dzięki zdecydowanemu poparciu USA uzyskały członkostwo w NATO.
     Zamachy terrorystyczne w Nowym Jorku i Waszyngtonie 11 września 2001 roku sprawiły, że walka z terroryzmem i rozprzestrzenianiem się broni masowej zagłady stała się osią polityki zagranicznej USA. Administracja George'a W. Busha (2001-09) w październiku-grudniu 2001 roku przeprowadziła wspólnie z afgańską opozycją kampanię militarną przeciw władającym Afganistanem Talibom, oskarżanym o ukrywanie przywódców al-Qaidy, organizacji terrorystycznej stojącej za zamachami z 11 września. W marcu-kwietniu 2003 roku koalicja pod przewodnictwem USA obaliła reżim Saddama Husajna w Iraku, oskarżany o dążenie do wejścia w posiadanie broni masowej zagłady. Te dwie wojny zdominowały politykę USA w pierwszej dekadzie XXI wieku - konflikt w Iraku po usunięciu Husajna ulegał stopniowej eskalacji, której apogeum miało miejsce w 2006-07 roku i wymagał stacjonowania przeszło 150 tysięcy żołnierzy amerykańskich. Tymczasem od 2005 roku ponownie nasilał się konflikt w Afganistanie. USA poświęcały też dużo uwagi przeciwdziałaniu proliferacji broni masowej zagłady, sprzeciwiając się programom nuklearnym Iranu i Korei Północnej.
     Demokratyczna administracja Baracka Obamy (2009-) wprowadziła jedną zasadniczą zmianę w priorytetach amerykańskiej polityki zagranicznej, podejmując kroki zmierzające do całkowitego wycofania wojsk z Iraku i skoncentrowania uwagi na konflikcie w Afganistanie. Starała się też zwiększyć reputację międzynarodową USA, zwłaszcza w świecie muzułmańskim, angażując się intensywnie w próby reaktywacji bliskowschodniego procesu pokojowego i sygnalizując gotowość do dialogu z państwami uważanymi dotąd za największych wrogów Ameryki, takimi jak Iran, Syria czy Sudan. Wizytówką łagodniejszej, bardziej pojednawczej polityki zagranicznej USA za Obamy była naprawa stosunków z Rosją określana hasłem „reset”, ale na najważniejszego partnera zagranicznego USA wyrosły aspirujące do roli supermocarstwa Chiny, w związku z czym coraz częściej mówiono o grupie G-2, tj. amerykańsko-chińskim tandemie mającym decydujący głos w wielu sprawach międzynarodowych. Osobistym wkładem Obamy były działania na rzecz rozbrojenia nuklearnego, które już w 2009 roku niespodziewanie przyniosły mu Pokojową Nagrodę Nobla.

41 i 43. Kraje rozwijające się oraz społeczności i konflikty wewnątrz ugrupowań krajów rozwijających się

W wyniku dekolonizacji powstało ponad 130 państwa o zróżnicowanym poziomie rozwoju cywilizacyjnego, ekonomicznego i społ.-politycznego. Pojęcia „kraje rozwijające się”, używa się zamiennie z „kraje 3 świata” - Afryki, Azji i Oceanii oraz Ameryki Płd. Nie ma oficjalnej definicji. Były sekretarz generalny ONZ - Kofi Annan określa kraje rozwinięte jako „te, które pozwalają swoim obywatelom cieszyć się wolnością i zdrowiem w bezpiecznym otoczeniu”. Charakterystyczne rozwijających się wskaźniki: państwa postkolonialne, państwa mające niski stopień rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego, państwa mające mocno zróżnicowaną strukturę społeczną i etniczną - w granicach jednego państwa mieszka nawet kilka walczących ze sobą plemion, państwa, których struktura polityczna jest słabo wykształcona - nie wykształciła się elita polityczna, wojsko ma duże znaczenie polityczne, państwa, które przyjmują bardzo odmienny zakres praw i wolności obywatelskich. Państwa te często uzyskiwały niepodległość na drodze krwawej walki zbrojnej. Są one podzielone wewnętrznie, co prowadzi do licznych zamachów i ciągłych walk o władzę, a efektem wciąż trwającego stanu wojny jest nędza oraz głód. Głównymi problemami tych krajów są: konflikty na tle ideowym, kulturowym, etnicznym, narodowościowym; analfabetyzm; niski poziom oświaty, nauki i opieki zdrowotnej; wysoki przyrost naturalny, wysokie bezrobocie, niski poziom PKB na 1 mieszkańca, przewaga zatrudnionych w rolnictwie niemożność zorganizowania stabilnych rządów; gwałtowny przyrost naturalny. Państwa te same nie są w stanie sobie poradzić, dlatego ważna jest pomoc zagraniczna (Bank Światowy, MFW).

Struktura: na podstawie dochodu narodowego per capita i rozwoju gosp. wyróżniono 3 grupy państw -> zamożne (Argentyna, Brazylia, Singapur), biednych (Irak, Libia) i najbiedniejszych (kraje Afryki Subsaharyjskiej)

Organizacje Ameryki Płd. - Mercosur, Pakt Andyjski; azjatycki ASEAN azjatycko-afrykańska Liga Państwa Arabskich a także Unia Afrykańska czy Organizacja Jedności Afrykańskiej.

Na szczeblu md. mamy Grupę 77 - utworzoną w 1964 w Genewie - przy ONZ na rzecz Handlu i Rozwoju.

42. Ruch niezaangażowania - powstanie, działalność i przyszłość

RUCH, który skupia ponad 100 państw nie wiążących się z żadnym z istniejących bloków politycznych. Inicjatywa tego typu ruchu wynika z koncepcji Mahatmy Gandhiego miała na celu nie sprzymierzanie się ani z krajami kapitalistycznymi ani socjalistycznymi i poszukiwanie własnej, w miarę niezależnej polityki w SM. Ten wybór pozwalał państwom na działalność antykolonialną i rozwijanie solidarności azjatycko-afrykańskiej z zaakceptowaniem samodzielności na arenie międzynarodowej.

Krok inicjujący - konferencja w Bandungu (Indonezja), która obradowała w 1955 r. Wzięło w niej udział 29 państw, w tym 23 niepodległe i 6 stojących u progu niepodległości. Jak głosi oficjalna nazwa, była to „Konferencja solidarności krajów Azji i Afryki".

W końcowej Deklaracji uczestnicy bardzo dobitnie opowiedzieli się za

• niezwłoczną likwidacją kolonializmu.

• Poparli Powszechną Deklarację Praw Człowieka oraz ideę pokojowego współistnienia.

• Wyrazili też wolę pobudzenia rozwoju gospodarczego krajów Azji i Afryki.

• Wezwali do współpracy kulturalnej „starych cywilizacji".

Stosunki wzajemne państw reprezentowanych w Bandungu miało wytyczać pięć głównych zasad:

• Nieingerencja w sprawy wewnętrzne,

• Nieagresja,

• Poszanowanie suwerenności,

• Równość,

• Pokojowe współistnienie.

Po Bandungu współpraca państw Trzeciego Świata poszła różnymi drogami, zwykle ograniczała się do porozumień regionalnych, głównie na płaszczyźnie gospodarczej, ale najistotniejszą kontynuacją było uformowanie się ruchu państw niezaangażowanych. Do inicjatorów zwołania nowej konferencji, wywodzących się z Bandungu, dołączył jeszcze Josip Broz Tito, prezydent Jugosławii. Jugosławia pełniła rolę gospodarza pierwszej konferencji państw niezaangażowanych w Belgradzie w 1961r., w której uczestniczyło 25 państw. W toku dyskusji dużo miejsca poświęcono sprawie rozbrojenia. W 1979 r. w VII Konferencji Krajów Niezaangażowanych w Hawanie wzięły udział 134 państwa. Niezmiennie posługiwano się hasłami walki z kolonializmem, neokolonializmem, współistnienia i rozbrojenia. Na sprawy rozbrojenia ruch niezaangażowanych nie miał znaczącego wpływu, zwłaszcza że niektóre z tych państw o charakterze totalitarnym zbroiły się intensywnie, a nielicznym nawet marzyło się posiadanie broni jądrowej. O postępie rozbrojenia i ograniczeniu zasięgu broni jądrowej decydowały prawie wyłącznie supermocarstwa.

Duże efekty przyniosły starania o podniesienie poziomu gospodarczego państw Trzeciego Świata. Pozytywne rezultaty osiągnięto dzięki współpracy z Konferencją Narodów Zjednoczonych do Spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD), która jest stałą agendą ONZ. UNCTAD zabiega o uprzywilejowanie celne krajów rozwijających się. Kolejne konferencje uwidoczniły podejście proamerykańskie lub proradzieckie członków ruchu niezaangażowania. Po upadku komunizmu i rozpadzie ZSRR w nowej sytuacji politycznej, kiedy przestał istnieć blok komunistyczny i Układ Warszawski, niezaangażowanie straciło rację bytu. Pozostają do rozwiązania trudne problemy gospodarcze, wobec których państwa Afryki i Azji pozostają bezradne, oczekując na gesty dobrej woli ze strony krajów wysoko rozwiniętych.

44. Pojęcie regionu - Regiony lądowe i morskie

Region to obszar, który można wyodrębnić ze względu na cechy specyficzne:

• kulturowe (wspólny język, religia czy etniczność),

• ekonomiczne,

• geofizyczne (bliskość geograficzna).

Regiony morskie - są one tworzone pod względem politycznym, strategicznym i prawno-międzynarodowym. Jest ich ok. 23 - np. region Morza Czarnego czy Morza Bałtyckiego i w ich ramach tworzone są instytucje jak np. Rada Bałtycka.

Regiony morskie są więc tworzone wokół akwenów. Ciężej je przerwać niż lądowe, do których przerwania wystarczy konflikt zbrojny.

Proces regionalizmu (od XIX wieku) polega na współpracy położonych geograficznie blisko siebie państw, realizujących wspólne interesy.

Pierwszą organizacją regionalną była Organizacja Państw Amerykańskich z 1889r, natomiast pierwszym sądem regionalnym - Ameryki Środkowej - 5 państw, 5 spraw w latach 1908-1918

Pakt Ligi Narodów „tendencje regionalne nie stoją w sprzeczności z tendencjami globalnymi”

UE, Unia Afrykańska, Liga Państw Arabskich, Organizacja Konferencji Islamskiej

45. Funkcje i przejawy regionalizmu

Funkcje regionalizmu:

• integrująca,

• porządkująca (reguluje stosunki w ramach tej organizacji),

• dynamizująca (stymuluje)

• przymuszająca (zmusza do określonych zachowań indywidualnych i zbiorowych)

Przejawy: zmiany ilościowe przechodzą w jakościowe -> awans cywilizacyjny, tworzenie dużych rynków -> specjalizacja, wzrasta współzależność, transformacja ustrojowa -> np. tylko demokracje mogą być w Radzie Europy a tylko członkowie Rady Europy mogą być członkami UE, redefinicja interesu -> interes regionalny zamiast narodowego, rozwijają się regionalne ośrodki decyzyjno-analityczne, powstaje regionalne prawo międzynarodowe (np. prawo unijne) oparte na wspólnych wartościach, celach i interesach.

46. Charakterystyka geopolityczna współczesnej Europy

Od zakończenia II WŚ nastąpiły istotne zmiany na mapie politycznej świata, dotyczące zarówno granic politycznych, jak również układów geostrategicznych i gospodarczych. Liczba państw suwerennych wzrosła z 50 na początku XX w. do 192 w 1994 r. Proces politycznej dezintegracji, będący następstwem rozpadu wielonarodowych państw i dekolonizacji, trwa nadal. Równocześnie zaznacza się rosnąca tendencja do politycznej i gospodarczej integracji międzynarodowej, wynikająca z potrzeb zmian w układach produkcji i tworzenia sprawniejszej, oraz efektywniejszej gospodarki światowej a także z potrzeb współczesnej rewolucji naukowo-technicznej. W 1991 r. przestał istnieć ZSRR. W miejsce ZSRR powstały republiki nadbałtyckie jako państwa niezawiśle oraz Wspólnota Niepodległych Państw z Rosją na czele. W istotny sposób na kształt mapy politycznej świata jak również Europy, po II WŚ wpłynęło utworzenie organizacji międzynarodowych o charakterze politycznym, gospodarczym, społecznym i wojskowym. ONZ z główna siedziba w Nowym Jorku, utworzona w 1945r. Szczególnie ważną rolę pełni jako mediator we wszelkiego rodzaju konfliktach i inicjator akcji pokojowych. Europa środkowa - od dawna używa się pojęcia w sensie geograficznym, historycznym i politycznym, a nawet kulturowym „Europa Środkowa”, jednak dotychczas nie ma jednoznacznej definicji tego obszaru. Termin Europa Środkowa (Mitteleuropa) pojawił się w XIX w. i był wyrazem pewnej ówczesnej niemieckiej wizji geopolitycznej i ideologicznej, która odzwierciedlała określone układy i perspektywy polityczne. Pojecie to narodziło się po zjednoczeniu Niemiec pod nadzorem pruskim po zwycięskich wojnach z Austrią (1866) i Francja (1870). Zjednoczone Niemcy starały się rozszerzyć wpływy na tereny Austro-Węgier, krajów bałtyckich, Turcji i Bliskiego Wschodu. Klęska Niemiec w I WŚ przekreśliła te dążenia. Powrót do idei Europy Środkowej (Mitteleuropy) nastąpił w okresie międzywojennym w geopolitycznych koncepcjach hitlerowskich Niemiec. Wraz z upadkiem III Rzeszy i ten rozdział geopolitycznego widzenia podziału Europy zamknięto. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku termin „Europa Środkowa” nabrał jeszcze innego znaczenia. Rozpad państw „obozu socjalistycznego” i otwarcie się państw Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej na przyjęcie ich do swego grona likwiduje ostry podział na Europę zachodnia i Europę Wschodnią. Powstają nowe wzajemne układy, które mają przyspieszyć proces zjednoczenia Europy. Przykładem tych procesów jest „inicjatywa pentagonalna”, w której 5 krajów : Austria, Czechosłowacja, Jugosławia, Węgry i Włochy postanowiły w 1990 r. podjąć bliższą współpracę w zakresie gospodarki, problemów humanitarnych i ochrony środowiska. Do grupy tej dołączyła Polska i grupa pentagonalna zmieniła nazwę na G6. Przykładem trwającego procesu zmian w Europie Wschodniej jest tez powstanie „grupy wyszechradzkiej”.

47. Historyczna a współczesna rola Europy w SM

Od Starożytności Europa jest dyrygentem na arenie politycznej - podboje Aleksandra Wielkiego, następnie walki z Arabami na Płw. Iberyjskim. Centrum świata od zawsze była Europa. Rozwój trendów religijnych (chrześcijaństwo) miało duży wpływ na dzieje w Europie. Na Starym kontynencie istniały wielkie mocarstwa, które zapoczątkowały kolonizacje innych kontynentów. Pod władaniem Europejczyków znalazł się każdy kontynent: Azja, Australia, Ameryki i Afryka. Europejczycy czuli się jak władcy świata - niewolnictwo, przywiezienie wielu nieznanych w Europie przypraw i wynalazków. Wpływy Europy zmalał wraz ze wzrostem potęgi USA już w XIX wieku; liczne walki miedzy Mocarstwami w XIX, które przekształciły się w przymierza (trójprzymierze i trójporozumienie). Doprowadziło to do powiązania sojuszami kontynentu, skutkując efektem domina podczas I WŚ. W czasie 20-lecia międzywojennego wraz z USA rozgrywały losy świata. Po II WŚ podział na 2 Europy - Amerykańską i Rosyjską. Jednak kraje bloku po odzyskaniu niepodległości i suwerenności zaczęły wzmacniać swoje gospodarki, stając się również realnymi partnerami na arenie międzynarodowej. Obecnymi zadaniami Europy są:

• rola w zglobalizowanym świecie,

• wspieranie demokratyzujących się krajów i ogólnie wartości wolnościowych, wspieranie słabiej rozwiniętych (szczyty: G8, G20 itd.),

• balansowanie między silnymi USA, a także miedzy wzmacniającym się Wschodem (Japonia, Chiny, czy Indie),

• balansowanie między USA a Rosją.

Śmiało można powiedzieć, że środek ciężkości jest nad Europą.

48. Kwestia pokoju i bezpieczeństwa we współczesnej Europie

Czynnik wojskowy nadal kształtuje dynamikę SM, rośnie znaczenie czynnika politycznego, ekologicznego a przede wszystkim ekonomicznego i społeczno-kulturowego.

Narastające zagrożenia: nacjonalizm, rasizm, religijny fundamentalizm.

NATO (1949)- USA, Kanada + 10 państw Europy Zachodniej, 1 ogólnoeuropejski sojusz militarny z inicjatywy Francji i GB - najskuteczniejszy sojusz w historii, poszerzany o byłe kraje socjalistyczne, współpraca z Rosją i Ukrainą, działanie na rzecz stabilności i bezpieczeństwa.

UE - wspólnota bezpieczeństwa, stabilizująca funkcja, Europejskie Strategia Bezpieczeństwa (2003) - zasady militarnego zaangażowania się UE

OBWE - kontynuator KWBE. System bezpieczeństwa zbiorowego, brak własnych sił zbrojnych -> możliwości użycia siły. Zapobieganie możliwości pojawienia się zagrożeń (prewencja), traci na znaczeniu.

Także współpraca regionalna jak Grupa Wyszehradzka (Polska, Czechy, Słowacja, Węgry)

49. Obszary napięć i konfliktów we współczesnej Europie

Konflikty: ETA vs. Hiszpania o Kraj Basków. ETA to org. terrorystyczna założona w 1959. Przełom 2010/'11 - zawieszenie działalności zbrojnej ETA, w pewnym sensie poddanie się /// konflikt o Ulster (Irlandia Płn.) od lat 60-tych do końca XX wieku. IRA walczy o przyłączenie Irl. Płn. Do Irlandii /// konflikt o Górski Karabach - Ormianie vs. Azerowie /// Bałkany: Rumunia '89, Jugosławia '91, BiH '94-'95, Kosowo '99 /// Kaukaz: Azerowie, Ormianie, Osetyńczycy; Czeczenia-Rosja wojny 94'-'96 i '99, np. w '04 atak na szkołę w Biesłanie (Rosja)

Napięcia: Norwegia chce od Rosji utylizacji bądź zabezpieczenia radzieckich i rosyjskich wraków, zatopionych wokół Norwegii ze względu na przenoszone przez nie materiały promieniotwórcze. Rosja mówi, że nie ma kasy // Cypr Płn. chce przynależności do Turcji (mniejszość turecka) // Separatyzm korsykański we Francji // Grecja nie uznaje nazwy „Macedonia” lecz „Republika Skopje” z uwagi na kwestie historycznej krainy greckiej i obaw przed macedońskimi roszczeniami // Problem mniejszości - rosyjskiej na Łotwie, polskiej na Litwie, niemieckiej w Polsce, romskiej np. na Węgrzech i Słowacji oraz czarnoskórych we Francji // Belgia - Walonowie vs. Flamandowie //Hiszpania vs. WB o Gibraltar.

50. OBWE i jej znaczenie dla bezpieczeństwa i współpracy państw

Powstała 1 stycznia 1995 w wyniku przekształcenia Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. KBWE powstała w latach 70-tych a jej początki sięgają roku 1964 i wystąpieniu polskiego ministra - Adama Rapackiego na posiedzeniu ONZ.

Akt końcowy KBWE - zasady:

• suwerenna równość,

• powstrzymanie się od groźby użycia siły lub użycia siły,

• nienaruszalność granic,

• integralność terytorialna państw,

• pokojowe załatwianie sporów,

• nieingerencja w sprawy wewnętrzne,

• poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności łącznie z wolnością myśli, sumienia, religii i przekonań,

• równouprawnienie i prawo narodów do samostanowienia, współpraca między państwami,

• wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego. (Europa, Kanada, USA, Wspólnota Niepodległych Państw)

O ważnej pozycji OBWE świadczy ilość misji prowadzonych w rejonach konfliktów.

Misje:

• W Bośni i Hercegowinie,

• byłej Jugosławii,

• Macedonii,

• Kosowie.

Przedstawiciele OBWE znajdują się również w Czeczenii, Albanii, Armenii, Azerbejdżanie i na Białorusi.

Współpraca w OBWE w ramach 2 zasad:

• koncepcji niepodzielnego i wszechstronnego bezpieczeństwa - wojskowego, gosp., politycznego i prawnego

• koncepcji kooperatywnego bezpieczeństwa - współpraca.

Skromne środki i rzeczywisty brak sankcji powoduje, iż aktywność OBWE jedynie uzupełnia działania innych organizacji o charakterze międzynarodowym (np. podczas wojny domowej byłej Jugosławii OBWE uzupełniała działania NATO, ONZ i UE).

51. Rola NATO w systemie bezpieczeństwa europejskiego

Utworzono w 1949r. w wyniku podpisania Traktatu Północnoatlantyckiego (26 krajów europejskich, Kanada i USA).

• NATO jest głównym instytucjonalnym ogniwem łączącym Ameryką i Europę.

• Nowa strategia w 1991 r. z uwagi na zwiększoną odpowiedzialność państw europejskich za bezpieczeństwo europy.

• NATO sojuszem defensywnym. Głównym celem Sojuszu jest zagwarantowanie - środkami politycznymi i militarnymi - wolności i bezpieczeństwa wszystkim państwom członkowskim. Do osiągnięcia tego celu NATO wykonuje podstawowe zadania w zakresie bezpieczeństwa:

• zapewnia fundament trwałego bezpieczeństwa w Europie, opartego na rozwoju instytucji demokratycznych i pokojowym rozwiązywaniu konfliktów;

• zapewnia środki odstraszania i obrony przed jakąkolwiek formą ataku na terytorium każdego państwa członkowskiego;

• rozwija bezpieczeństwo międzynarodowe poprzez stałą i aktywną współpracę ze wszystkimi państwami partnerskimi należącymi do programu Partnerstwo dla Pokoju oraz Euroatlantyckiej Rady Partnerstwa;

• wysyła swoje misje wojskowe do państw, na terytorium których toczy się konflikt zbrojny, celem zażegnania tego konfliktu.

52. Integracja. Etapy i płaszczyzny

Integracja to kształtowanie się takich wzajemnych powiązań między poszczególnymi jednostkami, które prowadzą do ukształtowania się nowej, skomponowanej z tych części całości.

Etapy rozwoju integracji:

strefa wolnego handlu -> unia celna -> wspólny rynek -> unia gospodarcza i walutowa -> unia polityczno-gospodarcza.

Płaszczyzna: polityczna, militarna, kulturowa, gospodarcza, handlowa, walutowa, etc.

Rozwój idei integracji - integracja europejska bazuje na trwałym dorobku cywilizacyjnym, ukształtowanym przez kulturę grecką, rzymskie prawo i uniwersalne idee chrześcijańskie.

Na terenie Europy rozwijały się idee różnych organizacji integracyjnych - Świętego Przymierza, Ligi Narodów, Unia Europejska.

GŁÓWNE KONCEPCJE INTEGRACJI:

• konfederacyjna - luźna forma integracji, jak najwięcej suwerennych uprawnień, tzw. „Europa Narodów” de Gaulle, M.Thatcher.

• Federacyjna - tworzenie europejskiej federacji państw, wyposażonej w ponadnarodowe organy władcze (USA).

• Funkcjonalna - stopniowe działania integracyjne dostosowane do istniejących warunków.

UE łączy federacyjność (wspólna polityka, waluta, flaga, hymn, znoszenie barier) z konfederacją.

53. Proces europejskiej integracji

1. Europejska Wspólnota Węgla i Stali (1951) - Francja, RFN, Włochy, Benelux. Ojcowie założyciele - Jean Monnet, Robert Schuman, Konrad Adenauer, Alcide de Gasperi. Potrzeba węgla (energii) i stali do powojennej odbudowy

2. Europejska Wspólnota Gospodarcza oraz Euratom (1957) - na mocy traktatów rzymskich, w 1965 traktat fuzyjny - jedna komisja i RM dla wszystkich 3 wspólnot w roku 1967

3. Dołączają: Dania, Irlandia i GB w 1973, Grecja w 1981, Hiszpania i Portugalia w 1986, Austria, Finlandia i Szwecja 1994,Kraje Europy Środkowo-Wschodniej 2004, Bułgaria i Rumunia 2007

4. 1985 - uzgodniono układ z Schengen

5. 1992 traktat z Maastricht, w 1993 powstaje UE

6. Traktat Amsterdamski 1997 i Nicejski 2001 (karta praw podstawowych) i Lizboński 2009

54. UE jako aktor SM

Unia Europejska stanowi przypadek, jest tworem, który nigdy wcześniej nie istniał w historii powszechnej i był nieznany historii SM. Do grudnia 2009 r. UE była kombinacją struktur ponadnarodowych oraz międzyrządowych. Posiada cechy zarówno organizacji międzynarodowej (przy czym Unia Europejska do 2009 r. nie była nawet organizacją międzynarodową w prawnym tego słowa znaczeniu), jak i konfederacji czy nawet państwa federalnego. Wśród teoretyków prawa, politologii i stosunków międzynarodowych trwa spór za co dokładnie można uznać Unię. Federaliści doszukują się w niej państwa. Zwolennicy koncepcji Europy ojczyzn wykazują, że jest to tylko współpraca między państwami, a więc bliższa organizacji międzynarodowej. Ścierają się zarówno odrębne wizje poszczególnych państw członkowskich, jak i doktryn politycznych. Proces ten dodatkowo związany jest z powstawaniem inicjatyw, które były realizowane wewnątrz Wspólnot (w ramach zasady wzmocnionej współpracy i elastyczności) bądź obok, a które to stawały się ostatecznie częścią dorobku prawnego Unii Europejskiej i zalążkiem nowych polityk współpracy - np. układ z Schengen. Najbardziej zawiły był status osobnych organizacji międzynarodowych powołanych przez część lub wszystkich członków UE (Europejska Agencja Kosmiczna, Rada Europy), które w swych działaniach uzupełniają i wspomagają polityki prowadzone w ramach Unii Europejskiej, a przez co niesłusznie są z nią mylone. Zastanawiano się, jak te odrębne organizacje umieścić w skomplikowanej strukturze prawnej zintegrowanego kontynentu europejskiego i jak umieścić prawo Unii w prawie międzynarodowym.

Ten układ prawny w sferze wewnętrznej, jak i zewnętrznej, zreformował traktat lizboński. Likwidował on podział Unii na filary, nadał jej osobowość prawną i podmiotowość prawno-międzynarodową, likwidował Wspólnotę Europejską. Wraz z likwidacją Wspólnoty Europejskiej Unia stała się jej następcą prawnym oraz otrzymała status organizacji międzynarodowej.^.

Unia Europejska jest unikatową formą tego typu na arenie międzynarodowej mającą ok. 30% udział w światowym PKB. Rola Unii jako światowego mocarstwa w polityce zagranicznej wzrasta, tworzone są unijne placówki dyplomatyczne, a sama UE jest członkiem m.in.: Światowej Organizacji Handlu, G8 i G20. Ciągle jednak głównymi aktorami i reżyserami polityki zagranicznej UE są państwa członkowskie, a nie ośrodki ponadnarodowe. Od lat 90. XX wieku wzrasta też wojskowy aspekt Unii Europejskiej, oparty początkowo na powstałej w latach 40. XX wieku Unii Zachodnioeuropejskiej, a którego obecnie główny trzon stanowi wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony. Najnowszą polityką UE jest polityka kosmiczna. Realizowana jest ona w oparciu o współpracę z Europejską Agencją Kosmiczną, jednak nie wszyscy członkowie UE są członkami EAK.

55. Europa Środkowa. Europa Wschodnia - ewolucja ich ról (?)

EŚ - ciężko określić. W wielu publikacjach EŚ = Grupa Wyszehradzka. ONZ w swoim programie dla tego regionu dodaje jeszcze Austrię, Niemcy, Liechtenstein, Słowenię i Szwajcarię.

EW - podobnie. Białoruś, Bułgaria, Grupa Wyszehradzka, Rosja, Rumunia, Ukraina i Mołdawia.

56. Europa Środkowo-Wschodnia z geograficznego punktu widzenia obejmuje obszar miedzy Łabą a Bugiem oraz Bałtykiem a Adriatykiem. Pod względem geopolitycznym i historycznym to obszar ścierania się interesów różnych mocarstw - w czasach nowożytnych zwłaszcza Niemiec, Rosji i Austro-Węgier. Po II wojnie większość krajów tego regionu znalazło się pod zwierzchnictwem ZSRR. W kwestii gospodarczej w ramach Rady Wzajemnej Pomocy Gosp. a w kwestii militarnej w ramach Układu Warszawskiego. Z kolei część środkowa Europa to Jugosławia.

Po rozpadzie ZSRR i Jugosławii powstało wiele państw, które zaczęły się integrować, z tym, że na Bałkanach z powodu licznych animozji proces ten przebiegał i właściwie jeszcze przebiega z problemami. Europa Zachodnia jest oczywiście lepiej rozwinięta. Polska ma stosunkowo silną pozycję w regionie, co stara się wykorzystywać np. poprzez procesy integracyjne w ramach Grupy Wyszehradzkiej (+Czechy, Słowacja, Węgry). W jej ramach w `92r. powstała choćby CEFTA (Porozumienie o Wolnym Handlu), jednak w 2004r. w wyniku przystąpienia do UE wielu krajów, CEFTA straciła na znaczeniu. Z kolei Południe nadal charakteryzują liczne animozje. Dość powiedzieć, że ledwo 5 i 3 lata temu powstały Czarnogóra i Kosowo.

57. Federacja Rosyjska

Ponieważ Federacja Rosyjska jest prawnym sukcesorem ZSRR, a większość terytorium, ludności i produkcji przemysłowej ZSRR była w Rosji, po upadku ZSRR Rosja nadal pełni ważną rolę w polityce światowej. Kraj ten należy do G8. Rosja została oficjalnie włączona do G7 w roku 1998 nie ze względu na znaczenie ekonomiczne, lecz z przyczyn politycznych. Był to wyraz wdzięczności dla prezydenta Jelcyna za przeprowadzenie reform gospodarczych w Rosji i za jego neutralną postawę wobec rozszerzenia NATO na wschód, co dało G7 + Rosję. G8 utworzono już za rządów Władimira Putina wraz z polepszaniem się w tym czasie sytuacji ekonomicznej w Rosji. Państwo to jest członkiem wielu org. md. m.in.: Euroazjatyckiej Wspólnoty Gosp., APEC, G8, G20, Klub Paryski, MFW, ONZ, WHO, WTO. Największe państwo świata. Duże znaczenie na arenie md. zostało w Rosji przywrócone za rządów W. Putina od 2000r. Ze względu na olbrzymie terytorium, liczbę ludności oraz ogromne zasoby naturalne Rosja należy do największych gospodarek świata. W 2010 r. pod względem całości PKB liczonego według parytetu siły nabywczej Rosja zajęła szóste miejsce na świecie.

58. Polityka zagraniczna FR

Cel - nawiązanie i utrzymywanie dobrych stosunków z Zachodem, gdyż jest to ważny dla Rosji partner gospodarczy. Stosunki amerykańsko-rosyjskie zaczęły psuć się od połowy 2003 roku, choć nadal istnieją dziedziny gdzie współpraca jest możliwa. Jedną z nich kontrola rozprzestrzeniania broni nuklearnej, chemicznej i biologicznej. Współpraca odbywa się na dwóch poziomach: układów dwustronnych oraz współdziałania na forum międzynarodowym. USA realizują program tarczy antyrakietowej, co skłania Rosję do inwestycji we własny system bezpieczeństwa. Także na forum międzynarodowym współpraca nie obywa się bez problemów - USA oskarżają Rosję o zbyt słabe wspieranie jej wysiłków zapobiegania rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia oraz o dwulicową politykę wobec krajów dążących do jej posiadania. Jednak ta rywalizacja nie może trwać zbyt długo, ponieważ ogromne wydatki budżetowe nie leżą w interesie obydwu stron. Inną płaszczyzną współpracy może być gospodarka. Rosyjska gospodarka w ostatnich latach dysponuje ogromnymi nadwyżkami, ale wynikają one prawie wyłącznie z dochodów ze sprzedaży surowców energetycznych. Środki te nie są przeznaczane na modernizację gospodarki, co w przyszłości może zapoczątkować katastrofę gospodarczą. Tak więc w przyszłości Rosjanie powinni być zainteresowani napływem technologii i inwestycji z Zachodu, co będzie także korzystne dla firm amerykańskich, które zdobędą nowe rynki zbytu. Inną płaszczyzną współpracy może być “koalicja białych” (państw o korzeniach chrześcijańskich), przeciwstawiająca się ekspansji Chin i świata muzułmańskiego. Mimo, że obecnie polityka rosyjska wykorzystuje nastroje antyamerykańskie do odbudowania swojej pozycji mocarstwowej, nie wyklucza to współpracy w obliczu wspólnego zagrożenia. Dziedziną współpracy na pewno jest zwalczanie terroryzmu, choć nawet tu współpraca nie przebiega w sposób optymalny. USA oskarżają Moskwę o wspieranie krajów wspierających terroryzm, a Kreml uważa, że Zachód udziela schronienia czeczeńskim terrorystom. Liczne są pola konfliktów. Jednym z nich jest walka o strefy wpływów. Oba kraje rywalizują na Bliskim Wschodzie, kością niezgody jest sprawa Iraku czy Iranu. Rosja buduje w regionie swoją pozycję wspierając organizacje i państwa będące w opozycji do USA, których polityka poniosła klęskę na Bliskim Wschodzie. Także strefa państw postradzieckich (“bliska zagranica”) jest polem rywalizacji, która odbywa się na trzech płaszczyznach: demokratyzacji, rozszerzenia NATO oraz eksploatacji surowców. W odpowiedzi Rosja wykorzystując napięcia w stosunkach między USA a UE stara się umocnić swoje wpływy w Europie Zachodniej. Ponadto prowadzi politykę wspierania “odrzuconych”: Serbii czy Turcji, która bezskutecznie stara się wejść do UE. Sprzedaje broń do Wenezueli uznawanej za jednego z najważniejszych przeciwników USA. Za to traci wpływy w Afryce, gdzie jest wypierana przez Chiny. Moskwa wykorzystuje swoje zasoby ropy i gazu do uzależnienia od siebie Europy - umowa o stacjonowaniu floty czarnomorskiej na Krymie przedłużona do 2042r. Mimo, że USA nie są głównym odbiorcą rosyjskich surowców, ale próba uzyskania przez Waszyngton dostępu do zasobów w regionie Morza Kaspijskiego jest jednym z ważniejszych stref rywalizacji. Na stosunki między USA i Rosją ma także wpływ filozofia rządzenia i wizja roli obu państw prezentowana przez przywódców. Polityka Buska oparta jest na ideologii neokonserwatywnej, mniej na pragmatyzmie. Dlatego widzi w Rosji partnera, ale nie za wszelką cenę. Jeśli chodzi o Rosję to tu wiodącą ideologią jest ideologia wielkiego mocarstwa. Polityka Putina dąży do odbudowy pozycji i wpływów, utraconych przez Rosję w latach 90. XX wieku. Ma to wpływ na całą politykę Putina, którą jednak charakteryzuje ogromny pragmatyzm. Jaki są scenariusze. Jeśli Rosja nie zmieni swojej. Miedwiediew pod koniec 2010 jako 1 przywódca rosyjski po II wojnie odwiedził Wyspy Kurylskie - ostra reakcja Japonii.

59. Wspólnota Niepodległych Państw i jej rola w SM

Powstała na mocy tzw. układu białowieskiego z 8 grudnia 1991 r. podpisanego przez prezydentów Rosji (Borysa Jelcyna) i Ukrainy (Leonida Krawczuka), i Przewodniczącego Rady Najwyższej Białorusi (Stanisława Szuszkiewicza), jako alternatywa ustrojowa dla byłych republik ZSRR, pragnących zrzucić radzieckie zwierzchnictwo Kremla bez narażenia się na zarzut separatyzmu i idących za tym potencjalnych konsekwencji.

POZOSTALI CZŁONKOWIE:

Członkostwo zwyczajne; posiada obecnie jedenaście krajów: Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Rosja, Tadżykistan, Ukraina i Uzbekistan. Turkmenistan był członkiem zwyczajnym do 2005 roku, od tego czasu posiada status członka stowarzyszonego.

Celem WNP jest

• prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej państw (ze wspólnej polityki wyłączone są kwestie obronne, uregulowane odrębnym traktatem taszkenckim z maja 1992 roku),

• stworzenie wspólnej przestrzeni gospodarczej, wspólnego systemu komunikacyjnego, jak również ochrona środowiska,

• prowadzenie wspólnej polityki migracyjnej i zwalczania przestępczości. Kwestie te reguluje deklaracja ałmacka oraz statut z 1993 roku.

• Euroazjatycka Wspólnota Gospodarcza - Rosja, Białoruś, Tadżykistan, Kazachstan, Kirgistan

• GUAM - Organizacja na Rzecz Demokracji i Rozwoju: Azerbejdżan, Ukraina, Gruzja i Mołdawia. W kwestii militarnej 7 członków WNP jest w Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym.

WNP od początku okazała się strukturą mało efektywną. Większości planów współpracy nie zrealizowano. Większość państw WNP nie osiągnęła odpowiedniego poziomu rozwoju techniczno-ekonomicznego.. Państwa te, z ich wąskim asortymentem podstawowych zasobów stały się z konieczności konkurentami walczącymi o rynki zbytu. Dominującą rolę na tym obszarze odgrywa Rosja i ona przede wszystkim decyduje o kierunkach i formach integracji oraz sposobie instytucjonalizacji. Mimo licznych porozumień i powołaniu organów mających usprawnić funkcjonowanie Wspólnoty rozbieżności interesów poszczególnych państw oraz obawa przed dominacją Moskwy nie pozwoliły na stworzenie sprawnie funkcjonującego organizmu integracyjnego. W perspektywie Moskwa może zachować rzeczywiście sojusznicze stosunki tylko z państwami Azji Środkowej: Kazachstanem, Uzbekistanem, Tadżykistanem i Kirgistanem. Jednakże u ich podstaw nie leżą interesy polityczne, a pragmatyczne związane z ropą - i gazociągami oraz liniami energetycznymi. Choć większość państw członkowskich odnosi się sceptycznie do perspektyw Wspólnoty, to będzie ona trwać nadal. Setki zawartych porozumień wielostronnych mimo wszystko łączą postradzieckie państwa, tworząc swoisty system sieciowy.

60. Charakterystyka geopolityczna Azji: część świata, razem z Europą tworząca Eurazję; Azję zamieszkuje 62% całej ludności Ziemi, jest to głównie rasa żółta. W Azji mieszka blisko 4 mld ludzi, a naukowcy przewidują że w 2040 roku będzie ich prawie 5 mld.; jest kolebką najstarszych cywilizacji: sumeryjskiej, hetyckiej, hebrajskiej, perskiej, indyjskiej, chińskiej, mongolskiej. Sytuacja polityczno-gospodarcza Azji wpływa na cały glob. Duża różnorodność ekonomiczna, kulturalno-cywilizacyjna i religijna. Nie ma jedności Azji. Wyróżniamy Azję Płn. - Syberię, Azję Środkową - między Syberią a Indiami, Azję Zachodnią - Płw. Arabski, Bliski Wschód i Kaukaz, Azję Południową - Indie, Azje Płd.-Wsch oraz Daleki Wschód (Korea, Japonia, Chiny). Zróżnicowanie ze względu na wielkość.

Krzyżowanie się kręgów cywilizacyjno-kulturowych: muzułmański (Bliski Wschód, Indonezja, Malezja), buddyjski (Indochiny, Mongolia, Tybet), hinduistyczny (Indie), konfucjanizm (Chiny), judaizm (Izrael), chrześcijaństwo (Filipiny), sintoizm (Japonia).

Zróżnicowane reżimy polityczne: monarchia (Japonia, Arabia Saudyjska) i republika (Tajlandia, Filipiny) // totalitaryzm i autorytaryzm (Korea Płn., Birma) i demokracje parlamentarne (Japonia, Korea Płd., Izrael) oraz quasi-demokracje (Pakistan).

Ogromne zróżnicowanie ekonomiczne: wysoki PKB per capita - Japonia, Singapur, średni - Korea Płd., niski. Również kraje najbiedniejsze - Birma czy Afganistan.

W ostatnich latach zaczęły się kreować potęgi regionalne - Japonia, Pakistan, Indie, Chiny.

Chiny chcą pozycji hegemona, sprzeciwiają się hegemonistycznej potędze USA, chcą pokojowego ładu md.

61. Pokój i bezp. w Azji - źródła zagrożenia pokoju

a) znowu gadka o kręgach cywilizacyjno-kulturowych

b) basen morza kaspijskiego - Rosja, Azerbejdżan, Iran, Turkmenistan, Kazachstan // Wyspy Spratly - Chiny, Tajwan, Wietnam, Malezja, Filipiny, Brunei // ChRL vs. Tajwan oraz Tybet // Afganistan // Kaszmir // konflikt izraelsko-palestyński // Tamilskie Tygrysy na Sri Lance // Japonia vs. Rosja u Kuryle // konflikt koreański // kwestia proliferacji broni masowego rażenia - szczególnie nuklearnej // kwestie religijne w Iranie czy w Pakistanie (Talibowie, czyli Pasztunowie)

Stowarzyszenie Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN) -> Przyspieszanie wzrostu ekonomicznego, rozwoju socjalnego i kulturalnego w regionie: fundacja ma budować pokojową i dobrze współpracującą wspólnotę narodów południowoazjatyckich. Promowanie regionalnego pokoju i stabilizacji poprzez trwałe respektowanie sprawiedliwości i reguł prawa w stosunkach między krajami w regionie i dochowywanie zasad Karty Narodów Zjednoczonych. Kiedyś istniały jeszcze CENTO i SEATO.

62. Bliski Wschód: Afganistan (Hamid Karzaj), Arabia Saudyjska, Bahrajn, Cypr, Irak, Iran (Mahmud Ahmadineżad), Izrael (premier Beniamin Netanyahu, prezydent Szymon Peres), Jemen, Jordania, Katar, Kuwejt, Liban, Oman, Syria, Turcja, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Egipt. Ważny region ze względu na konflikty jak również zasoby naturalne. Mocarstwa w regionie: Iran, Arabia, Izrael, Turcja.

Spójność geopolityczna regionu Bliskiego Wschodu jest związana z szeregiem czynników, które identyfikują ten obszar jako całość. Do czynników spajających region należą: przewaga ludności arabskiej na obszarze, większość sunnicka, wspólna tradycja, kultura i historia działalność Ligi Państw Arabskich. Inne org. to OPEC (Arabia, Iran, Kuwejt, ZEA, Irak, Katar) oraz Org. Konferencji Islamskiej (bliski Wschód prócz Izraela, Afryka Płn., Indonezja, Tadży~,Turkme~ i inne ~stany.

63. Stosunki izraelsko-arabskie + 64. Problem palestyński i jego wymiar md.

Określenie to dotyczy wszystkich konfliktów zbrojnych pomiędzy Izraelem a państwami arabskimi, które miały miejsce od powstania państwa Izrael 14 maja 1948 roku.

I wojna '48-'49 w wyniku rezolucji ZO ONZ o podziale Palestyny -> kampania sueska 1956 Egipt ogłasza nacjonalizację kanału, WB i Francja wykorzystują Izrael. Opinia md. oburzona. Wycofanie. Do '67 ONZ stacjonuje na linii rozejmowej -> stałe wzajemne ataki, w '64 powstaje OWP -> wojna 6-dniowa w '67 atak Izraela -> terroryzm OWP Jasera Arafata -> '73 atak Arabów w święto Jom Kippur i porozumienie w Camp David (Jimmy Carter) -> wojna libańska w latach 80-tych -> 1 intifada '87-'91, porozumienie z Oslo, utworzenie Autonomii Palestyńskiej -> 2 intifada '00-'04 -> II wojna libańska -> operacja `Płynny ołów' - Izrael vs. Hamas & Front Wyzwolenia Palestyny.

Konflikt izraelsko-arabski ma charakter etniczny, religijny i terytorialny. Niektórzy uważają ten konflikt za część wielkiego starcia cywilizacji pomiędzy Zachodem a Arabami i światem Islamu. Tak czy inaczej, ten konflikt jest źródłem niechęci inicjującej liczne ataki na przeciwników we wszystkich państwach na całym świecie i tym samym, poprzez powszechność zjawiska terroru, przybiera on charakter konfliktu globalnego. Terroryzm Hamasu, Hezbollahu i Al-Kaidy.

Status Palestyny - obecnie pojęcie państwa Palestyna dotyczy przede wszystkim struktury politycznej in statu nascendi („w trakcie powstawania”) proklamowanej na podstawie deklaracji niepodległości ogłoszonej przez Palestyńską Radę Narodową w `88r. Nieuznawany przez Izrael i ONZ ale jest szereg państw - w tym Polska - utrzymujących kontakty z Autonomią Palestyńską. Członek Ligi Państw Arabskich. Terenowo obejmuje Strefę Gazy oraz Zachodni Brzeg (Cisjordanię). Dla naszej wiadomości -> oba dystrykty nie tworzą całości, są rozłączone - 95% mieszkańców to Palestyńczycy.

65. Azja Środkowa nazwa stosowana dla określenia wyżynno-górskiego obszaru centralnej Azji, położonego ponad 1000 km od otwartego morza. Region ten obejmuje: Kazachstan (Nursułtan Nazarbajew), Uzbekistan, Turkmenistan, Kirgistan i Tadżykistan, a także Mongolię i zachodnie Chiny (w tym Tybet). Region ten, o powierzchni ponad 10,5 mln km², jest wyjątkowo słabo zaludniony.

W drugim ujęciu, kulturowo-religijnym (nie zaś ściśle geograficznym), Azja Środkowa obejmuje obszary centralnej Azji zamieszkane głównie przez muzułmańskie ludy pochodzenia tureckiego. Zgodnie z tą definicją do Azji Środkowej nie zalicza się Tybetu, Mongolii i większości zachodnich Chin. Powstają tam pustynie z powodu braku opadów oraz dużej odległości od oceanu.

Przejmując dowodzenie nad siłami ISAF w Afganistanie w sierpniu 2003 r., NATO zaangażowało się w długoterminowy projekt budowania stabilności i bezpieczeństwa w Azji Środkowej. Równolegle podejmowane były zabiegi polityczne zmierzające do zwiększenia roli sojuszu w Azji. Główną ich płaszczyzną było zapewnienie sobie poparcia rządów państw Azji Środkowej w dziedzinie logistyki, co ma ogromne znaczenie dla operacji militarnych w Afganistanie. Podczas szczytu w Stambule w czerwcu 2004 r. przywódcy sojuszu potwierdzili rosnące znaczenie Azji Środkowej. Rejon ten wraz z Kaukazem został określony jako „w szczególny sposób skupiający uwagę”. Przywódcy NATO zdecydowali się również delegować oficera łącznikowego do dowództwa regionalnego w Kazachstanie, którego głównym zadaniem jest wspieranie natowskich programów współpracy i pomocy w tym regionie. Ponadto stworzono stanowisko specjalnego przedstawiciela sekretarza generalnego w Azji Środkowej i na Południowym Kaukazie (Armenia, Azerbejdżan i Gruzja). Robert Simmons, który jako pierwszy został mianowany na to stanowisko, starał się informować opinię publiczną w państwach Azji Środkowej o działaniach podejmowanych przez NATO w zakresie bezpieczeństwa regionalnego. Dużym problemem w działaniach NATO okazały się wydarzenia z maja 2005 r. w Uzbekistanie. Rząd tego kraju brutalnie zdławił protesty w Andiżanie: użycie wojska i policji spowodowało śmierć co najmniej 200 osób i spotkało się z potępieniem ze strony sojuszu oraz wezwaniem do wszczęcia niezależnego dochodzenia międzynarodowego. Reakcją Uzbekistanu było żądanie wycofania sił amerykańskich z obiektów wojskowych w tym państwie oraz wprowadzenie ograniczenia w odniesieniu do wykorzystania terytorium i przestrzeni powietrznej Uzbekistanu przez inne państwa członkowskie NATO. Ograniczyło to program współpracy pomiędzy NATO i Uzbekistanem do kilkunastu pomniejszych działań. Niebezpieczny region. W 2010 roku doszło do rewolucji i kirgisko-uzbeckich zamieszek etnicznych na południu kraju. Członkostwo we Wspólnocie Niepodległych Państw, Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym czy Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.

66 i 67 - Region Pacyfiku + znaczenie w SM

Pacyfik to kraje Azji Wschodniej i Płd.-Wsch., Ameryki Płn. i Australii. Region Pacyfiku w globalnej strategii Stanów Zjednoczonych. Wzrost regionalnej roli Japonii. Modernizacja i aspiracje mocarstwowe Chin. Źródła wewnątrzregionalnej niestabilności i sporów: historyczne uwarunkowania walki o wpływy w regionie, spory terytorialne, konflikty etniczne. Instytucjonalizacja współpracy w regionie Pacyfiku: inwestycje i handel wewnątrzregionalny, względna jedność - rola i znaczenie Rady Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku - APEC, polityczna i ekonomiczna rola państw ASEAN. Możliwości utworzenia systemu zbiorowego bezpieczeństwa w regionie Pacyfiku. Duży rozwój gosp. - azjatyckie tygrysy (Korea Płd., Tajwan, Hongkong, Singapur) i ChRL.

Prognozuje się wzrost znaczenia państw tego regionu - przesuwanie się środka ciężkości współczesnych SM w ten region - ścierają się tu interesu USA, Japonii, ChRL i Rosji.

APEC - luźny układ integracyjny dotyczący współpracy gospodarczej krajów Azji i obrzeży Pacyfiku, powołany w 1989 r. w Canberze podczas nieformalnego spotkania 6 państw członkowskich ASEAN i Australii, Nowej Zelandii, Kanady, USA, Japonii i Korei Południowej. Sekretariat APEC został utworzony w 1993 roku i znajduje się w Singapurze. Szczyt APEC organizowany jest corocznie od 1993. APEC nie jest organizacją międzynarodową (taką jak Unia Europejska), ani także nie zamierza o taki status się ubiegać. Współpraca w ramach tego układu opiera się wyłącznie na deklaracjach politycznych, tak więc podmiotami APEC są gospodarki państw. Deklaracje zasadniczo są przyjmowane podczas odbywających się co roku posiedzeń szefów państw i rządów oraz odrębnych posiedzeń państw członkowskich. W kręgu państw APEC nie są zawierane żadne umowy państwowe. Działalność APEC opiera się na podejmowaniu konsensusu wyłącznie w kwestiach spornych.

Siłą tej organizacji jest postępujący dynamicznie od przełomu lat 80. i 90. rozwój gospodarczy ("azjatyckie tygrysy"), atrakcyjny rynek, liczący ponad 180 mln ludności i tania siła robocza

Cele APEC:

• znoszenie barier celnych

• współpraca technologiczna

• dążenie do ściślejszej integracji gospodarczej

• popieranie wzrostu gospodarczego i sprawiedliwego rozwoju

Wyżej wymienione cele współpracy gospodarczej zostały określone w deklaracji politycznej z 1994 podczas drugiego posiedzenia szefów państw w indonezyjskim Bogor.

68. Procesy integracyjne w Azji

ASEAN organizacja polityczno-gospodarcza, powstała w 1967 w Bangkoku (Tajlandia). Jej siedzibą jest Dżakarta (Indonezja). Członkami są (w kolejności przystępowania): Filipiny, Indonezja, Malezja, Singapur, Tajlandia (państwa założycielskie), Brunei, Wietnam, Laos i Birma, Kambodża.

Deklaracja ASEAN stwierdza, że główne cele i zamiary stowarzyszenia to:

• Przyspieszanie wzrostu ekonomicznego, rozwoju socjalnego i kulturalnego w regionie: fundacja ma budować pokojową i dobrze współpracującą wspólnotę narodów południowoazjatyckich.

• Promowanie regionalnego pokoju i stabilizacji poprzez trwałe respektowanie sprawiedliwości i reguł prawa w stosunkach między krajami w regionie i dochowywanie zasad Karty Narodów Zjednoczonych.

Głównym zadaniem ASEAN jest współpraca gospodarcza, kulturalna, naukowo-techniczna i kulturalna w swoim regionie. ASEAN dąży również do utworzenia strefy pokoju, neutralności i wolności, pozbawionej broni jądrowej. Kraje ASEAN podejmują działania na rzecz pokojowego rozwiązywania sporów, normalizacji na Półwyspie Koreańskim. Do współpracy zapraszane są także państwa trzecie, np. kraje Unii Europejskiej, USA, Rosja, Chiny. ASEAN zadecydował o wprowadzeniu na swoim obszarze do 2005 strefy wolnego handlu . Współuczestniczy w konsolidacji działań w całym regionie Pacyfiku, wchodząc w skład APEC

WAŻNE - duże znaczenie w procesach gospodarczych Azji miały lata 80. i 90. - czas azjatyckich tygrysów - Tajwan, Korei Płd., Singapuru i Hongkongu. Z czasem termin ten rozszerzono również o większość państw ASEAN (Malezja, Tajlandia, Filipiny, Wietnam) i Chiny.

APEC - W POPRZEDNIM ZADANIU

Liczne regionalne stowarzyszenia jak ECO (Azja Środkowa i Zachodnia) czy SAARC (Azja Południowa)

Istnieją również procesy integracyjne wybiegające poza granice Azji - Liga Państw Arabskich (Afryka Płn., Sudan, Płw. Arabski, Bliski Wschód - bez Izraela) - współpraca polityczna, gospodarcza i kulturalna Arabów czy Organizacja Konferencji Islamskiej (57 członków Afryki, Azji oraz Albania, Turcja czy Gujana), której celem jest zacieśnianie współpracy gospodarczej, kulturalnej i naukowej państw muzułmańskich.

69 i 70. Charakterystyka geopolityczna Afryki + Problemy cywilizacyjno - kulturowe Afryki

Drugi pod względem wielkości kontynent; 30,3 mln kw2 (1/5 Ziemi); 12% ludności świata - 650 mln; najszybciej wzrasta liczba ludności. Afryka ma najwięcej państw ze wszystkich kontynentów - 54. Leży między O. Indyjskim, Morzem Śródziemnym i O. Atlantyckim. Afryka jest kontynentem bardzo bogatym w zasoby naturalne, których wielkość nie została właściwie oszacowana. W starym podłożu Afryki znajduje się wiele cennych surowców metalicznych: rudy żelaza, miedzi oraz bogate złoża złota, srebra, platyny, uranu i diamentów. W młodszych skałach występuje węgiel kamienny, ropa naftowa, gaz ziemny i inne surowce. Od VIII wieku handel, podboje i kolonializm przyczyniły się do pojawienia w Afryce religii monoteistycznych, takich jak islam (płn) i chrześcijaństwo. Plemiennie często wyznaje się kult przodków. Najmniej zurbanizowany obszar i najbiedniejszy. Największy analfabetyzm - w niektórych krajach do 90%. Nie jest monolitem - Północ -cześć arabska; środek i płd. - Czarna Afryka. Na stykach tych cywilizacji konflikty - np. w Sudanie. Państwa są krańcowo odmienne - różnią się strukturą etniczną, społeczno-kulturową, bogactwem naturalnym, sys. Politycznym i gospodarczym. Obszary Afryki były przez wieki terenem ścierania się interesów państw europejskich - kolonizatorzy stosowali metodę „odejść aby pozostać” - utrzymując wpływy gł. Ekonomiczne, np. sprawowali kontrolę nad wydobywaniem surowców. Jej biedna sytuacja wynika z niskiego tempa dekolonizacji, skutków kolonializmu i niemożność znalezienia wyjścia z obecnej sytuacji; demokracja się nie sprawdza (proces dekolonizacji przyniósł obowiązkową demokratyzację); Europejczycy chcieli zaimplikować europejski model demokracji do Afryki - bezskutecznie. Dodatkowo dokonali podziału Afryki sztucznymi granicami, które podzieliły narody. Do tego rozdrobnienia plemiennego doszła atomizacja polityczna. Anarchizacja życia politycznego; rozwinięta korupcja (siły krajowe, jak i zagraniczne); obecne załamanie gospodarcze i wojny domowe; pomoc humanitarna szkodliwa, ponieważ konkuruję z miejscowymi produktami rolnymi, które są droższe od bezpłatnie rozdawanych -> upadek rolnictwa -> ludność przenosi się z wsi do miast -> poszerza obszar nędzy.

71. Kwestia pokoju i bezpieczeństwa w Afryce

Dekolonizacja i kolonizacja przyczyniła się do powstania sztucznych granic, które podzieliły jedne narody, a innym, nierzadko wrogim sobie od lat, kazały mieszkać w jednym państwie i nazywać się współobywatelami. W Afryce znajdowały się kolonie: angielskie, francuskie, portugalskie, belgijskie, hiszpańskie. Wojny domowe w Somalii, Rwandzie, Burundi, Angoli, Mozambiku, Sudanie. Proces demokratyzacji napotyka trudności - większą rolę odgrywają podziały plemienne niż polityczne; w wielu państwach toczy się walka o władzę pomiędzy ugrupowaniami reprezentującymi duże plemiona; Wiele dyktatur. Pomoc zachodnia niewystarczalna, wysokie wydatki wojskowe, 285 mld dol zadłużenia, wiele ofiar wojen. Zambia - walka o władzę przez 27 lat - rządził nią Kaunda (do 1991), obecnie Kaunda znowu chcę przejąć władzę; Kongo - dyktator Mobutu Sese Seko, którego wspierała armia, rabująca cywilów. Siły opozycyjne pokonały armię i obaliły Mobutu. Nigeria - bogate złoża ropy naftowej; kraj niestabilny - rządy cywilne przeplataj się z rządami wojskowymi; dużo konfliktów etnicznych; nieprzestrzeganie praw człowieka; sprzeczki między muzułmanami a chrześcijanami. RPA - walka o przekształcenie państwa apartheidu w społ. Demokratyczne; problem były rządy białej prawicy, posiadającej władzę. Więziony przywódca czarnych - Nelson Mandela stanął na czele niepodległego, demokratycznego państwa (od 1994). Przejęcie władzy pokojowo - aktualnie stopniowa demokratyzacja i wzorowe przemiany; Egipt -> W styczniu 2011 roku przeciwko rządom prezydenta Hosni Mubaraka i ogólnej sytuacji polityczno-gospodarczej w kraju wybuchły masowe protesty społeczne, które doprowadziły do śmierci ponad 300 osób. Mubarak ustąpił z urzędu. Podobnie w Tunezji, w której to rozpoczęła się „jaśminowa rewolucja”, obejmująca kraje Afryki Płn. i płw. Arabskiego. W Tunezji ustąpił prezydent Ben Ali. W Libii nadal trwa wojna domowa z wojskami Muammara Kadaffiego. W 2011 mieliśmy również wojnę domową na Wybrzeżu Kości Słoniowej, gdzie były prezydent Gbagbo nie zaakceptował wyników wyborów, w których zwyciężył Outarra - wojna domowa -> odnajdywanie wielu ciał na plażach. Zwyciężył prawowity prezydent (z pomocą misji pokojowej ONZ) Outarra. Somalia - wojna domowa od 1991 doprowadziła do rozkładu państwa, uznawanego za upadłe; walki plemienne -> głód, nędza, katastrofa. Interwencja ONZ, brak skutków mediacji.

72. Procesy integracyjne w Afryce i ich efekty

IV.1958- Ankara - I konferencja 7 niepodległych państw Afryki (Etipoia, Liberia, Maroko, Sudan, Egipt, Tunezja, Ghana) - powołanie do życia GRUPĘ ARYKAŃSKĄ ONZ

IV.1960-Addis Abeba - II konferencja Niepodległych Państw Afrykańskich

25.03.1963- 39 państw podpisuje Kartę Organizacji Jedności Afrykańskiej - powołanie OJA

OJA -od 1963 do 2002. organizacja jedności Afryki, org. Regionalna, stanowiąca cześć sys. Bezpieczeństwa ONZ. Celem było współdziałanie państw, wzmacnianie i obrona suwerenności i zapobieganie sporom oraz zapewnienie warunków do szybkiego rozwoju tych krajów, ale głównym celem - likwidacja kolonializmu. Zrzeszała prawie wszystkie państwa (oprócz Maroka). Naczelnym organem OJA było Zgromadzenie Szefów Państw i Rządów.

Unia Afrykańska powołana w miejsce Organizacji Jedności Afrykańskiej w 2002 roku na szczycie w Durbanie (RPA). Członkowie dalej all prócz Maroka. Cele: wspólny parlament, bank centralny, wspólny sąd, wspólna waluta (Afro), siły pokojowe. Założenia: promować zasady i instytucje demokratyczne (w odróżnieniu od OJA, o której mówi się, że była klubem dyktatorów); w większym stopniu chronić praw człowieka na kontynencie afrykańskim; wprowadzić mechanizmy wywierania wzajemnego wpływu, mające zakończyć konflikty zbrojne, a w przyszłości im zapobiegać; stworzyć i podtrzymywać ogólnokontynentalny rynek zbytu, ograniczyć wymianę handlową z byłymi potęgami kolonialnymi na rzecz wymiany wewnątrz kontynentu (wyjście z uzależnienia); przyciągnąć kapitał zagraniczny.

3.06.1991 - traktat o utworzeniu Afrykańskiej Wspólnoty Gospodarczej (AWG) na wzór EWG.

73. Charakterystyka geopolityczna Ameryki Łacińskiej

Iboameryka. To obszar między O. Spokojnym a O. Atlantycki, zajmujący obszar ok. 21mln km2, z ludnością 550mln bardzo nierównomiernie rozmieszczoną; obejmuje kraje Ameryki Południowej bez Surinamu i Gujany oraz większość krajów Ameryki Środkowej i Północnej bez USA i Kanady, w których mówi się językami romańskimi (hiszpański, francuski, portugalski), kraje 3 wielkie regiony kulturowe: iberoamerykański, brazylijski i karaibski. Nazwa ma uzasadnienie historyczne - jest to część kontynentu amerykańskiego skolonizowana prawie w całości przez dwa państwa położone na Półwyspie Iberyjskim - Hiszpanię i Portugalię. zróżnicowanej geograficznie, politycznie, gospodarczo, ludnościowo i kulturowo, wyróżnia się subregiony geograficzno-gospodarczo-polityczne: Meksyk, Amerykę Centralną, kraje andyjskie (Ekwador, Kolumbia, Wenezuela, Peru, Chile, Boliwia), kraje La Platy (Argentyna, Paragwaj, Urugwaj), Brazylię. Region karaibski (Gujana, Antyle) uważa się obecnie za odrębną strefę, która należy do Ameryki Łacińskiej na zasadzie federacyjnej. Ludność Ameryki Łacińskiej stanowi mieszankę: Europejczyków, Indian, Afrykanów, Azjatów oraz ich krzyżówek. Duże znaczenie ma religia katolicka.

74. Rozwój stosunków międzyamerykańskich i ich specyfika - Rola Stanów Zjednoczonych

1. Okres kształtowania się państw latynoamerykańskich (1810-1840); walki wyzwoleńcze, upadki form kolonialnych, pierwsze objawy zainteresowania USA młodymi republikami: solidarność z nowo wyzwolonymi państwami przy równoczesnych próbach ekspansji; orędzie J. Monroe (1923)- Ameryka dla Amerykanów - kontynent nie może być uważany za teren przyszłej kolonizacji przez żadne z mocarstw europejskich, zapowiedziano, że USA nie będzie się mieszać w sprawy żadnego z krajów europejskich i na odwrót, a każda interwencja przeciwko któremuś z państw będzie wyrazem nieprzyjaznych zamiarów wobec USA.

2. Okres umacnia niepodległości przez kraje regionu i dominacja mocarstw europejskich (1840-1880); Zahamowanie ekspansji USA (wojna z Meksykiem + domowa); USA były pierwszym nielatynoskim państwem, które uznało niepodległość; zainteresowanie krajami regionu jednak osłabło; USA zignorowało także propozycje sojuszu i udziału w konferencjach międzynarodowych

3. Okres dominacji systemu panamerykańskiego (1880-1930); ekspansja europejska weszła w konflikt z interesami USA; finansowa penetracja rynków regionu przez amerykańskich inwestorów; Roosvelt -1904 orędzie - USA będą reagować, aby nie dopuścić państw regionu od uzależnienia od Europy, osłabiając wpływy USA; rozwój współpracy gospodarczej, finansowanie przez USA i uzależnienie krajów Ameryki Łacińskiej od USA

4. Okres panamerykanizmu zmodyfikowanego (międzyamerykańskiego) -1930-1960; depresja lat 30, groźba wojny, Roosvelt - „dobre sąsiedztwo” - nieinterwencja, nieingerencja, wzajemność; liberalizacja stosunków; 1929-traktat arbitrażowy; 1933-zasady nieinterwencji; po wojnie USA skoncentrowały się na pomocy dla Europy - Plan Marshalla, gdyż tam widziano potencjalne rynki zbytu i współpracy; jednak w 1947 Traktat o Pomocy Wzajemnej (Rio de Janeiro); 1948 - utworzenie OPA w Bogocie; 1954 - traktat o nieintegralności ; lata 50' - upada wiele dyktatorskich reżimów w AŁ

5. Restrukturyzacja ładu politycznego (od połowy lat 60); latynizacja Org. Państw Amerykańskich - konfrontacja stanowisk USA i państw AŁ; 1967-traktat o zakazie broni nuklearnych; kryzys OPA i spadek znaczenia; USA poparły WB w konflikcie o Falklandy - sprzeciw państw AŁ; ogólne pogorzenie stosunków

6. O dalszej `karierze' OPA poniżej

75. Procesy integracyjne w Ameryce Łacińskiej - efekty

Wcześniejsze kwestie wyżej.

Lata 90' przyspieszone procesy integracyjne (gł. Gospodarcze, aby uniezależnić się od USA i Europy); dążenie do powołania ugrupować obejmujących całą Amerykę Łacińską

- Wspólny Rynek Ameryki Środkowej (CACM); zawarte 1960 przez Gwatemalę, Honduras, Kostarykę, Nikaraguę i Salwador - omawiane problemów gosp. tego regionu -> zwolnieniu większości towarów od ograniczeń celnych i przyjęciu wspólnej taryfy zewnętrznej handel między członkami CACM -> zwiększenie handlu 10-krotnie

- Wspólnota Karaibska (CARICOM) - organizacja powstała na mocy paktu z 1973 roku podpisanego przez cztery państwa: Barbados, Gujanę, Jamajkę oraz Trynidad i Tobago. Integralną część CARICOM stanowi Karaibskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu. CARICOM zrzesza 20 krajów.

- Pakt Andyjski - 1969; Boliwię, Kolumbię, Ekwador, Chile i Peru. Jego celami są m.in. utworzenie wspólnego rynku i przyspieszenie procesu rozwoju gospodarki

- Grupa Dorzecza La Platy: Argentyna, Boliwia, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj w 1967 w Buenos Aires w odpowiedzi na powstanie Paktu Andyjskiego.

- Mercosur: Wspólny rynek południa; międzynarodowa organizacja gospodarcza powołana w roku 1991 traktatem z Asuncion (Paragwaj). Należą Argentyna, Brazylia, Urugwaj, Paragwaj i Wenezuela. Zadania to wzmocnienie współpracy gospodarczej i zniesienie barier handlowych. Obecnie Mercosur jest najsilniejszą strefą wolnego handlu w Ameryce Południowej, do której chcą dołączyć także inne kraje regionu

76. Problem pokoju i bezpieczeństwa w Ameryce Łacińskiej - obszary napięć i konfliktów zbrojnych

Wojskowy zamach stanu w Argentynie - Jego efektem było obalenie J. Perona, przez argentyńskie środowiska konserwatywno-prawicowe, których przeciwnikiem była lewicowo-populistyczna grupa wojskowych. Do zamachu doszło w 1955 roku, kiedy to władzę obejmują wojskowi. Jednak po latach dyktatury, w 1973 Perona ponownie wybrano na prezydenta Argentyny.

Rewolucja kubańska - Strony w konflikcie to wojska rządowe Batisty, których przeciwnikiem były skrajnie lewicowe kubańskie ugrupowania zbrojne. Powodem był bunt przeciwko dyktaturze Batisty, w konsekwencji doszło do obalenia dyktatury i przejęcia władzy przez Fidela Castro. Rewolucja trwała od 1956 do 1959 roku. 

Inwazja w Zatoce Świń - pierwszy kryzys karaibski; strony to antykomunistyczne siły emigrantów kubańskich z USA szkolonych przez CIA, które walczyły z siłami rewolucyjnymi na Kubie. W dniach 17 - 19 kwietnia 1961 roku miała miejsce nieudana próba przejęcia władzy na Kubie. Wojska interwencyjne pomimo początkowych sukcesów ostatecznie zostają pokonane przez wojska wierne Fidelowi Castro. 

Kubański kryzys rakietowy (drugi kryzys karaibski, kryzys październikowy). Strony to USA kontra Kuba i ZSRR. W październiku 1962 roku, Amerykańskie samoloty szpiegowskie wykryły na Kubie wyrzutnie rakiet średniego zasięgu. Aby uniemożliwić zamontowanie rakiet na wyrzutniach, Amerykanie wprowadzają blokadę morską Kuby. Żądają również od ZSRR zdemontowania tych wyrzutni. Po długich i nerwowych rozmowach przywódców USA i ZSRR - Rosjanie zgodzili się zdemontować instalacje rakietowe i wycofać swoich „doradców wojskowych” z Kuby, w zamian Amerykanie obiecali nie instalować wyrzutni rakietowych w Turcji.  

Wojna futbolowa trwała od 13 - 18 lipca 1969 roku między Salwadorem a Hondurasem. Formalnie powodem były rozgrywki w ramach eliminacji do piłkarskich mistrzostwa świata. Jednak faktycznym powodem było masowe osadnictwo salwadorskich chłopów na terenie Hondurasu. Konflikt zakończono po interwencji organizacji międzynarodowych. Jednak liczne incydenty graniczne trwały jeszcze do 1980 roku. Konflikt spowolnił procesy integracyjne w Ameryce Południowej.  

Zamach stanu gen. A. Pinocheta w 1973 roku, strony to chilijska lewica i chilijska prawica. W 1970 roku w wyborach prezydenckich zwyciężył Salvadore Allende, który rozpoczął reformy wzorowane na państwach socjalistycznych. Była to przede wszystkim nacjonalizacja banków, reforma rolna, co doprowadziło kraj do zapaści ekonomicznej. Efektem był zamach stanu zorganizowany przez gen. Augusto Pinocheta, który przejął władzę i wprowadził w Chile dyktaturę, która trwała do 1989 roku, kiedy to przeprowadzono wolne wybory prezydenckie. 

Wojna o Falklandy (Malwiny) - stronami konfliktu są Argentyna i Wielka Brytania w 1982 roku. Powodem był spór o wyspy Falklandy/Malwiny. Argentyna postanowiła zbrojnie przyłączyć je do swojego terytorium i wysadziła desant w kwietniu 1982 roku. W odpowiedzi premier Wielkiej Brytanii Margaret Thather, wysłała w rejon wysp brytyjską flotę interwencyjną. Ostatecznie zwyciężyli Anglicy, ale spór o wyspy trwa po dzień dzisiejszy.  

Interwencja wojsk USA w Grenadzie - stronami były radykalne oddziały lewicowe i siły zbrojne USA. Interwencja miała miejsce w październiku 1983 roku. Doszło wtedy do krwawego zamachu stanu na Grenadzie zorganizowanego przez lewicowe oddziały zbrojne, które zapowiedziały ścisłą współpracę z krajami socjalistycznymi, głównie z Kubą. Radykalizm działań komunistów był pretekstem do interwencji oddziałów USA. Powołane pod nadzorem Amerykanów nowe władze przywróciły porządek na wyspie. 

Interwencja wojsk USA w Panamie. Do interwencji doszło w 1989 roku, powodem był Kanał Panamski, a w zasadzie kontrola nad tym niezwykle ważnym ze względów strategicznych regionem. W 1903 roku wyłączność na kontrolę nad kanałem uzyskały Stany Zjednoczone. W 1977 roku USA przekazały ją Panamie ale nie uspokoiło to sytuacji w tym kraju. W 1983 doszło do zamachu stanu i przejęcia władzy przez gen. Manuela Noriegę. Nieudolne rządy dyktatora, kryzys gospodarczy, napięcia społeczne, a przede wszystkim oskarżenia o handel narkotykami doprowadziły do interwencji zbrojnej USA w Panamie. Interwencja zakończyła się obaleniem dyktatora.

AKTUALNIE:

1. Między meksykańskim rządem i kartelami narkotykowymi toczy się krwawa wojna. Porwania, brutalne napady, egzekucje - to codzienne doniesienia z Meksyku. Gangi atakują nawet polityków i policję.

2. Zamach stanu w Hondurasie w 2009

3. Wojna między lewicowymi partyzantami a kolejnymi rządami i paramilitarnymi bojówkami trwa od 1964 roku. Konflikt kosztował już życie około 200 tysięcy ludzi. Kolumbią wstrząsają także walki karteli narkotykowych.

4. Opozycja oskarża prezydenta Hugo Cháveza o zapędy dyktatorskie i próbę wprowadzenia dyktatury, a jego administrację o korupcję i liczne nadużycia. 15 lutego Chavez wygrał referendum, dzięki któremu będzie mógł ubiegać się o prezydenturę nieskończoną ilość razy.

 

3 propozycje uregulowania konfliktów:

1)Lansowana przez Reagana: powrót do doktryny Monroe i Th. Roosvelta „Grubej pałki” - USA jako żandarm w regionie;

2) Grupa z Contodory: inicjatywa Kolumbii w 1983-spotkanie MSZ Kolumbii, Wenezueli, Panamy i Meksyku; projekt traktatu pokojowego pokojowego i współpracy; Zablokowany przez USA, jednak 1985 wzmocniony przez Argentynę, Brazylię, Peru i Urugwaj, co jednak nie pomogło w wprowadzeniu planu

3) Lansowana przez prezydenta Kostaryki - Oscara Ariasa - plan pokojowy oparty na: a)przerwaniu ognia, b)powszechnej amnestii dla więźniów Polit, c) dialog rządu z opozycją, d) demokratyzacją ; 1987-porozumnie w Tegucigalpie

77. Polska jak uczestnik współczesnych stosunków międzynarodowych - ewolucja pozycji i charakterystyka geopolityczna

Polska kieruje się realizmem w polityce zagranicznej. Po 1989 ma uregulowane wszystkie stosunki wojskowe z sąsiadami i innymi państwami. Polska pragnie uczestniczyć w kontynentalnym i międzynarodowym systemie bezpieczeństwa. Od kongresu wiedeńskiego istnienie Polski było w niesmak mocarstwom europejskim, jednak po 1989 sytuacja ta uległa zmianie i jest najdogodniejsza od 1918 r. - wprawdzie dalej leży na linii Paryż - Berlin - Moskwa, jednak aktualna sytuacja międzynarodowa jest znacznie stabilniejsza.

• Na zachód od Polski rozciąga się Zachodni System Międzynarodowy - UE, NATO - zdemokratyzowane mocarstwa.

• Na wschodzie zaś powstały nowe państwa oddzielające Polskę od Rosji. Uległo zmianie założenie geostrategiczne - bezpośredni kontakt z Zachodem i perspektywy handlu ze Wschodem.

Cechami polityki zagranicznej jest aktywne włączanie się do wszystkich powstających w Europie struktur zagranicznej współpracy.

Polityka Zagraniczna musi uwzględniać 4 wymiary terytorialne:

• globalny,

• kontynentalny,

• porozumienie regionalne,

• stosunki dwustronne głównie z sąsiadami.

Każdy z tych wymiarów jest ważny, ponieważ harmonijne działanie przynosi lepsze wyniki. Chociaż poleżenie geograficzne od 1945 nie uległo zmianie, to poprawiało się położenie geopolityczne - 1990-93 Polska zmieniła wszystkich sąsiadów; w latach 1991-2004 Polska znacznie poprawiło swoją przynależność w sojuszach militarno-gospodarczych - NATO, ONZ, Grupa Wyszehradzka (1991 - Czechy, Słowacja i Węgry), Trójkąt Weimarski ('91 Rosja i Niemcy), Rada Państw Morza Bałtyckiego ('92), Rada Europy, UE, Organizacja Współpracy Gosp. i Rozwoju (OECD), WTO, UNESCO.

78. Priorytety polskiej polityki zagranicznej

• Intensywne rozwijanie stosunków gospodarczych z liczącymi się państwami;

• rozwijanie form współpracy regionalnej;

• budowanie przyjaznych stosunków ze wszystkimi sąsiadami;

• wspieranie procesów demokratyzacji sąsiadów i innych państw wschodnich (Gruzja, Białoruś, Ukraina);

• staranie się o realizację interesów na płaszczyźnie UE;

• stabilizacja systemu bezpieczeństwa na świecie przez udział w NATO, OBWE - tworzenie międzynarodowego systemu bezpieczeństwa;

• zachowanie tożsamości narodowej i dziedzictwa kulturowego;

• troska o mniejszości polskie w innych krajach (Litwa, Niemcy, GB);

• współpraca w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego - w ramach paktów dwustronnych i wielostronnych;

• prowadzenie takiej polityki zagranicznej, która jest skoordynowana z partnerami; Expose MSZ 2011 -> Partnerstwo Wschodnie, wspieranie Chorwacji, Turcji i krajów bałkańskich w drodze do UE, bezpieczeństwo priorytetem polskiej prezydencji w UE (II połowa roku) ale również wzmocnienie Europejskiej gospodarki i uwaga na epokowe przemiany w świecie arabskim.

79. Strategia i doktryna obronna III RP

Odrzucenie idei neutralności Polski - odrzucenie idei zneutralizowania państw postkomunistycznych, czyli traktowanie ich jako buforu między NATO a Rosją;

Doktryna Obronna RP

• dokument z 1990 r.; od początku (tj. od 1989) pozamilitarne aspekty bezpieczeństwa - niezbędnym elementem budowania stabilizacji jest demokratyczny charakter ustrojów państwowych oraz zasady i praktyki życia międzynarodowego;

• 1991- Expose Skubiszewskiego - pokojowe rozstrzyganie konfliktów, budowanie systemu bezpieczeństwa; działania na rzecz bezpieczeństwa w Europie: powiązania dwustronne, związki subregionalne (państwa bałtyckie), stosunki z głównymi Instytucjami zachodnimi, gł. Filar bezpieczeństwa w NATO:

• XII 1991-powstała Rada Paktu Północnoatlantyckiego - Polska jej członkiem od 1999; I.1994-partnerstwo dla Pokoju (współpraca z NATO); UE w 2004.

80. Polska w NATO

II 1994 - podpisanie dokumentu „Partnerstwo dla Pokoju”. Był on formą ścisłej współpracy z NATO w zakresie planowania obronnego, wspólnych ćwiczeń i manewrów oraz uczestnictwa w misjach pokojowych NATO, zwłaszcza operacji pokojowej w Bośni.

W 1996 przyjęto ustawę o cywilnej kontroli nad armią i strukturze Ministerstwa Obrony Narodowej. Przeprowadzono na dużą skalę reorganizację i zmiany w samych siłach zbrojnych pod kątem przyszłego współdziałania z siłami NATO. Dzięki tym działaniom Polska spełniła sformułowane przez sojusz wstępne wymogi, dlatego w lipcu 1997 roku została zaproszona do negocjacji na temat uzyskania członkostwa.

12 marca 1999 w miejscowości Independence w USA ministrowie spraw zagranicznych Polski (Bronisław Geremek), Czech i Węgier przekazali na ręce Sekretarza Stanu USA dokumenty ratyfikacyjne o wstąpieniu do NATO. Wraz z przystąpieniem Polski do NATO w 1999 roku Siły Zbrojne RP rozpoczęły proces dostosowywania się do standardów NATO. W okresie przed- i poakcesyjnym wielkim wyzwaniem dla całego Wojska Polskiego była realizacja Celów Sił Zbrojnych RP.

2000 r. - przystąpienie do nowej tury planowania obronnego na lata 2001-2006 (sztab europejskich sił sojuszu (SHAPE) zaproponował Polsce udział w realizacji 180 celów sił zbrojnych i wymagań długookresowych.) Jest to ilość niemal taka sama jak w przypadku takich państw, jak Niemcy czy Wielka Brytania.

POLSKIE JEDNOSTKI W NATO: Siły operacyjne Wojska Polskiego na czas wojny pod zwierzchnictwem dowództwa NATO. Pod dowództwem narodowym pozostaną zaś siły obrony terytorialnej.
Polska brała udział w misjach

• EUFOR w Bośni i Hercegowinie (1996-2004),

• Albania (1999),

• KFOR - Kosowo (od 1999),

• Irak (od 2005 do 2009),

• ISAF w Afganistanie (od 2004)

Tendencje w polskiej polityce względem Organizacji:

• Polska jest krajem, który wspiera politykę otwartych drzwi,

• Wspieranie polityki USA,

• Włączenie w dyskusję koncepcji strategicznej odnośnie powrotu Francji do struktur wojskowych,

• Włączenie bezpieczeństwa energetycznego w krąg zainteresowań sojuszu.

81. Pozycja Polski w Unii Europejskiej

1994 - Polska złożyła oficjalny wniosek o przyjęcie do UE.

1997 - Rada Europejska zgodziła się na negocjacje; (1998-rozpoczęcie negocjacji - zakończenie w 2002).

2003 - Podpisanie traktatu akcesyjnego; (2003-referendum - frekwencja 55,85 proc.-Za głosowało 77,45 proc., przeciw - 22,55 proc.).

1.05.2004 - Polska w UE + państwa bałtyckie i grupa wyszehradzka;

30 marca 2008-Schengen;

• Polska jest jednym z najludniejszych i największych krajów Unii: zajmuje 6. miejsce pod obydwoma tymi względami.

• Polska ma jeden z najwyższych wzrostów gospodarczych w Europie.

• Otwarcie kilku unijnych rynków pracy dla Polaków przyczyniło się też do spadku bezrobocia, które w niektórych powiatach sięga 30-40%, chociaż w dalszej perspektywie może się przyczynić do spadku liczby ludności i wpływów podatkowych.

• Członkostwo w UE coraz silniej wpływa na kształt polityki zagranicznej. L. Kaczyński powiedział, że „Europa powinna przyzwyczaić się do bardziej asertywnej polityki Polski”, co oznacza, że Polska będzie twardo walczyła o swoje interesy. Od momentu wejścia nie dopracowaliśmy się korzystnej i spójnej polityki europejskiej, co nadal pozostaje naszym celem.

• Priorytetowym działaniem Polski jest popieranie członkostwa innych państw (Rumunii, Bułgarii, Turcji i Chorwacji); walka z terroryzmem i dbanie o bezpieczeństwo;

• Polska inicjuje aktywną politykę względem Białorusi, Ukrainy oraz innych państw wschodnich; Polska stara się realizować swoje interesy na podstawie 3 płaszczyzn:

• Partnerzy strategiczni - WB. Francja, Niemcy;

• Państwa regionu - Gr. Wyszehradzka;

• Dobre relacje i współdziałanie ze wszystkimi;

• Działanie dążące do poprawy stosunków UE - USA;

• Polityka wschodnia - kresowa.

82. Polityka wschodnia Polski

Rozpad ZSRR postawił Polskę w trudnym punkcie: za wschodnią granicą nastąpiły istotne zmiany: nowe kraje (m.in. Ukraina, Litwa, Łotwa, Estonia). Polityka Polski względem Wschodu nie mogła więc być już dwutorowa, lecz mogliśmy nawiązać dwustronne stosunki z każdym nowopowstałym krajem.
ROSJA

• W 1992 - traktat z Rosją o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej współpracy,

• 1993 pogorszenie relacji z Rosją (Rosja nie chce przystąpienia Polski do NATO). Problemy polityczne, były przenoszone w sferę gospodarczą.

• Embargo na polskie mięso 2005-'07.

• Zaszłości historyczne - kwestia mordu polaków, stosunki po katastrofie Smoleńskiej.

UKRAINA

• 1993 - podpisanie traktatu o dobrym sąsiedztwie;

• 1995 - spotkanie szefów sztabów generalnych sił zbrojnych Polski i Ukrainy; działanie na rzecz stabilności i bezpieczeństwa; Podjęcie też decyzję o utworzeniu polsko-ukraińskiego batalionu sił pokojowych dla ONZ. Ważnym elementem współpracy z resortem obrony Ukrainy są także cykliczne spotkania ministrów obrony Polski i Ukrainy (2-3 razy w roku),

• Ponadto cyklicznie od 1996 r. polscy i ukraińscy żołnierze biorą udział we wspólnych ćwiczeniach wojskowych realizowanych w ramach natowskiego programu Partnerstwa dla Pokoju.

• Wsparcie także w opozycji w czasie Pomarańczowej Rewolucji (2004-2005 - głównymi osobami mówiącymi o niej głośno: A. Kwaśniewski i Valdas Adamkus [Litwa]).

• Polska jest uważana za dobrego partnera w „drodze do Europy”. O dziwo Wiktor Juszczenko w 2010r. nadał Stepanowi Banderze tytuł bohatera Ukrainy co wywołało burzę w Polsce.

BIAŁORUŚ

• W Polsce obserwuje się większe przywiązanie do wolności, demokracji i praw obywatelskich, zaś na Białorusi widoczne są dążenia do integracji z Rosją.

• 1990 -1994 - budowanie formalnoprawnych ram dla przyjaznych stosunków;

• Od 1994 - systematyczne pogarszanie się relacji;

• 2008 - zapowiedź normalizacji stosunków i pogłębienie współpracy - raczej bezowocnie.

• Obecnie stosunki złe, lecz Polska jest traktowana jako bastion, który może implikować wzorce demokratyczne i wspierać opozycję. Problemem są kwestie polaków na Białorusi.

LITWA

• Poparcie niepodległości Litwy przez Polskę. Była sąsiadem, z którym najpóźniej zawarliśmy układ dwustronny. Ogólnie stosunki dobre, pomimo problemów stwarzanych przez stronę litewską dotyczące mniejszości polskiej (100tys Polaków - 5-6% ludności na Litwie)

GRUPA WYSZEHRADZKA

• Najszybciej stosunki nawiązane z Czechosłowacją i Węgrami - od 1991. Ogólna pomoc w rozwoju gospodarczym i transformacji systemowej.

• W ramach Grupy Wyszehradzkiej utworzono CEFTĘ (Porozumienie o Wolnym Handlu), jednak państwa, które weszły do UE przestały być jej członkami.

ZASADNICZE CELE POLITYKI WSCHODNIEJ:

• uznanie prawa do samostanowienia i demokratyzacji,

• umacnianie stosunków,

• normalizacja stosunków z Rosją na zasadzie partnerstwa.

---