System polityczny Kanady

http://www3.uj.edu.pl/ISR/kanada/zaklad/syspolkan_pliki/frame.htm

Historia

1497 - John Cabot

1534 - Jacques Cartier - początek kolonizacji

Pierwsza kolonia - Nowa Francja

System rządów:

gubernator na czele rządu - w imieniu króla (a nie ludności). Rządy króla poprze gubernatora. Absolutystyczna władza wykonawcza

Intendent - kompetencje gospodarcze, finansowe i sądownicze

1763 r. - Proklamacja królewska

Jerzy III uzyskał władzę nad Nową Francją

Tworzył nowy system sądownictwa (cywilny i karny) - źródłem było prawo angielskie.

Zamierzano w niedługim czasie wprowadzić ustrój na wzór innych kolonii brytyjskich.

1774 r. - Akt Quebecu

Zezwalał Francuzom na praktykowanie katolicyzmu

Źródłem prawa cywilnego było prawo stanowione

Francuzi mogli obejmować stanowiska państwowe po przysiędze na rzecz Korony angielskiej

Zmiana granic - dołączono do Quebecu tereny na południu, który 13 kolonii uważało za swoją strefę wpływu

1791 r. - Akt konstytucyjny

podział kolonii na 2 prowincje: Górna Kanada (późniejsze Ontario) i Dolna Kanada (późniejszy Quebec)

Każda z 2 prowincji była rządzona przez Zgromadzenie Ustawodawcze

Członkowie tych Zgromadzeń byli wybierani bezpośrednio przez ludność

Każda z prowincji miała mianowanego przez króla gubernatora z bardzo szeroką władzą legislacyjną

Potwierdzono prawo Kościoła katolickiego do działania i potwierdzał działanie francuskiego prawa cywilnego w Dolnej Kanadzie

1840 r. - Act of Union

Wynik powstań z 1837 r.

Górna i Dolna Kanada zjednoczone w Zjednoczoną Prowincję Kanady (United Province of Canada)

1848 - rządy odpowiedzialne

1867 r. - Akt Brytyjskiej Ameryki Północnej

Główny akt konstytucyjny

system rządów parlamentarno-gabinetowych

Kanada jest monarchią konstytucyjną - królowa brytyjska jest głową państwa kanadyjskiego -królowa Kanady

Kanada staje się państwem federalnym - rząd centralny w Ottawie i rządy prowincjonalne (Quebec, Ontario, Nowa Szkocja i Nowy Brunszwik).

1931 r. - Statut Westminsterski

Parlament brytyjski nie stanowi prawa, które obowiązywałoby w jej dominiach

1982 r. - Akt konstytucyjny

Tzw. „patriacja” konstytucji

Przepisane kwestie ustrojowe z BNA Act

Dodano Kartę Praw i Wolności (Charter of Rights and Freedoms)

Wprowadzono formułę nowelizacji konstytucji

Konstytucja

Wpływ brytyjskiego wzorca ustrojowego

Brak pełnej i kompleksowej regulacji konstytucyjnej w formie pisanej

„Cząstkowe uregulowania obrosłe konwenansami”

Brak explicite wymienionych założeń ustrojowych w Aktach konstytucyjnych

Nie można poprzestać na czysto literalnej wykładni przepisów

Konstytucja Kanady składa się z:

Aktu konstytucyjnego z 1867 r. z poprawkami

Akt konstytucyjnego z 1982 r. z poprawkami

ustawy i zarządzenia wspomniane w Załączniku aktualizacji Konstytucji (np. Akt Alberty z 1905 r.)

ustaw parlamentu Kanady (np. o utworzeniu Sądu Najwyższego z 1875 r.)

ustaw parlamentu brytyjskiego (np. Statutu Westminsterskiego)

konwenansów konstytucyjnych (określone powtarzalne zachowania występujące w relacjach pomiędzy instytucjami i osobami podejmującymi zasadnicze decyzje w systemie sprawowania władzy)

Prawo common law

Ustrój Kanady

Ustrój miał być „w zasadzie podobny do ustroju Wielkiej Brytanii”

Trójpodział władzy

Podział władzy pomiędzy legislatywę a egzekutywę ma charakter kompetencyjno-funkcjonalny, a nie organizacyjno-personalny (a la USA)

System parlamentarno-gabinetowy

Federalizm

Federalizm

Federalizm - władza jednostek administracyjnych jest delegowana w części dla rządów centralnych

Artykuły 91 i 92, 93 Aktu konstytucyjnego 1867 określają zakres władzy federacji i prowincji.

Zasada domniemania kompetencji władz federalnych - parlament federalny ma prawo uchwalania ustaw w celu zapewnienia „pokoju, porządku i dobrego rządu  Kanady”.

W Kanadzie parlament federalny odpowiedzialny jest za m.in.:

sprawy obronności narodowej,

wymianę handlową z zagranicą i między prowincjami,

system bankowy i monetarny,

prawo karne i rybołówstwo.

Sądy przyznały także parlamentowi federalnemu prawo decydowania w sprawach aeronautyki, żeglugi, transportu kolejowego, łączności i energii atomowej itp.

Władze ustawodawcze w prowincjach odpowiedzialne są za:

system oświatowy,

własność i prawa obywatelskie,

administrowanie systemem sądowniczym,

szpitalami,

złożami surowców naturalnych w obrębie ich granic,

opieką społeczną,

instytucjami ochrony zdrowia

instytucjami miejskimi.

Wspólne kompetencje federacji i prowincji:

podatki

imigracja

rolnictwo

Prawa i wolności

obywatelskie



Karta praw i wolności chroni następujące prawa i swobody:

podstawowe swobody:

wolność wypowiedzi,

religii,

zrzeszeń i pokojowych zgromadzeń

prawa demokratyczne:

bierne i czynne prawo wyborcze

prawa swobodnego przemieszczania się:

prawo do podróży, do osiedlania się i pracy w dowolnie wybranym miejscu Kanady

prawo do wyboru języka:

prawo do obsługi przez wszystkie agendy rządu federalnego w jednym z dwóch oficjalnych języków Kanady, tj. angielskim lub francuskim

prawo do równości:

 gwarancje ochrony przed dyskryminacją na tle rasowym, pochodzenia narodowego lub etnicznego, religijnym, koloru skóry, płci, wieku, ułomności umysłowej lub fizycznej

prawa podmiotowe:

w tym prawo osoby do życia, wolności i bezpieczeństwa;

do widzenia z prawnikiem w razie aresztowania; do osądzenia w rozsądnym terminie;

do bycia uznanym za osobę niewinną do czasu udowodnienia winy;

do ochrony przed nieuzasadnionymi przeszukaniami, stronniczego pozbawienia wolności, brutalnej lub nieprzewidzianej prawem kary.

prawa mniejszości do nauki we własnym języku

Głowa państwa

Formalnie królowa Elżbieta II

obecna tylko w niewielu ceremonialnych uroczystościach

Reprezentuje ją w Kanadzie gubernator generalny (obecnie Adrianne Clarkson)

Mianowany przez królową na wniosek premiera (od 1930 r.)

Kadencja 6 lat

Formalnie szerokie uprawnienia (np. mianownaie senatorów, rozwiązywanie Izby Gmin)

W praktyce decydująca rola premiera i gabinetu

Gubernator generalny pełni funkcje reprezentacyjne

powołuje premiera i rząd

czyta program rządu w parlamencie na otwarcie sesji - Mowa tronowa

od 1926 roku gubernator generalny nie reprezentuje rządu kanadyjskiego, a tylko królową. Od 1952  r. jest to Kanadyjczyk

Wicegubernator (Lieutenant-governor) - reprezentant królowej w prowincjach

Formalnie mianowani przez gubernatora generalnego

W praktyce decydujący wpływ premierów i rządów prowincji

Władza ustawodawcza

Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego parlamentu oraz monarchy

„Właściwy” parlament: Izba Gmin i Senat

Królowa (nadaje sankcje projektom ustaw - stają się od tego momentu ustawami) - reprezentuje ją gubernator generalny

Izba Gmin

Od jej składu zależy rząd federalny

Wybory powszechne

Podział mandatów uzależniony od liczby ludności (najwięcej okręgów w Ontario)

Obecnie 308 posłów

Kadencja Izby Gmin - maksymalnie 5 lat.

Rozwiązanie parlamentu:

upływ kadencji

na wniosek premiera *GG

Sesje parlamentarne - 1. zwołuje gubernator generalny.

Kworum - 19 posłów + speaker

Speaker :

kieruje obradami Izby Gmin

wybierany w tajnym głosowaniu na 1. posiedzeniu

powinien zachowywać bezstronność - głosuje tylko w razie równej liczby głosów

czuwa nad przestrzeganiem porządku wewnętrznego w Izbie

reprezentuje IG na zewnątrz



ma uprawnienia administracyjne

Zastępca speakera:

pełni wszystkie funkcje speakera, gdy go zastępuje

przewodniczy obradom Komisji Całej Izby (ustawy finansowe)

Funkcje Izby Gmin:

Działalność ustawodawcza

Finansowo-budżetowa

kontrolna

System wyborczy

Wybory w Kanadzie:

wybory tzw. 5 przymiotnikowe (powszechne, równe, bezpośrednie, tajne i większościowe)

bierne i czynne prawo wyborcze od 18 lat (do Izby Gmin), bierne prawo wyborcze do Senatu - 30 lat

do 1917 r. - tylko mężczyźni, do 1970 r. od 21 lat, od 1970 r. - 18 lat

jednomandatowe okręgi

liczba okręgów weryfikowana co 10 lat na podstawie kolejnych cenzusów

w 2004 roku - 308 posłów

mandat wolny - nie są związani instrukcjami wyborców.

Senat

Senatorowie mianowani przez premiera (formalnie dokonuje tego gubernator generalny)

do 1965 r. mianowani dożywotnio, po 1965 r. do 75. roku życia.

równość geograficzna - rejony geograficzne o takiej samej liczbie senatorów (24), terytoria mają po 1 senatorze

105 senatorów obecnie

Senat ma formalnie kompetencje takie same jak IG

Nie mogą być tu inicjowane projekty ustaw finansowych

Główna funkcja senatu - analiza projektów ustaw z Izby Gmin

Przewodniczy obradom speaker

może głosować

wybierany przez gubernatora generalnego (faktycznie przez premiera)

Niskie kworum - 15 senatorów

Komisje parlamentarne

 Komisje stałe - (problemowe i resortowo-problemowe)

Komisje nadzwyczajne (legislacyjne i specjalne)

Komisje wspólne Senatu i Izby Gmin (np. Komisja Języków Urzędowych)

Komisja Całej Izby - bada projekty ustaw o charakterze finansowym (tylko Izba Gmin)

Tryb ustawodawczy

1.inicjatywa ustawodawcza (rząd, deputowani lub senatorowie)

2.rozpatrzenie projektu w izbie, do której wniesiono projekt (trzy czytania)

3.rozpatrzenie projektu przez drugą z izb (trzy czytania)

4.ewentualne ponowne rozpatrzenie projektu przez pierwszą izbę - w razie wniesienia poprawek przez izbę drugą

5.Opatrzenie ustawy sankcją gubernatora generalnego

6.Ogłoszenie ustawy w Rejestrze Ustaw Kanady

Projekty ustaw o charakterze finansowym - tylko w Izbie Gmin inicjowane

• Senat nie zwraca do Izby Gmin projektu gdy bez zmian go przyjmuje, chyba, że chodzi o ustawy finansowe - wtedy jeszcze raz do Izby Gmin wraca projekt

Premier i gabinet

Władza wykonawcza - Premier wraz z gabinetem

Premier (Prime Minister) - szef rządu federalnego, w praktyce posiada największą władzę w państwie

mianowany przez gubernatora generalnego, jako lider zwycięskiej partii

Premier i członkowie rządu muszą zasiadać w Izbie Gmin lub Senacie (rzadziej) - konwenans konstytucyjny

Gabinet jest formalnie komitetem Królewskiej Tajnej Rady (Privy Council)

Pierwszoplanowa rola premiera

premier decyduje o obsadzie stanowisk ministerialnych

premier może ich odwołać w każdej chwili

ministrowie odpowiadają przed premierem

muszą wspierać publicznie rząd

Premier mianuje:

gubernatora generalnego

senatorów

sędziów

najwyższego dowódcę sił zbrojnych Kanady - Chief of Defence Staff

Ambasadorów

Gabinet ponosi solidarną i indywidualną odpowiedzialność przed Izbą Gmin

Premierzy prowincji (Premiers) - podobne funkcje jak premier federalny tylko na poziomie prowincji

System partyjny

W Kanadzie obowiązuje system wielopartyjny.

Liberalna Partia Kanady (133 posłów - 2004 r.)

Partia Konserwatywna (99)

Nowa Partia Demokratyczna (19)

Istnieją również ugrupowania o charakterze ponadlokalnym, np.

Bloc Quebecois (54)

Działają też partie prowincjonalne o wpływach lokalnych - m.in.

Parti Quebecois

Referenda

Referenda w Kandzie - jako przykład demokracji bezpośredniej:

3 referenda ogólnokrajowe w historii (w USA nie było):

1898 r. - prohibicja (51% - 49%)

1942 r. - Conscription referendum (służba wojskowa i wysłanie na front) - 60% „za” (w Quebecu - 70% „nie”)

Konstytucyjne (Charolttetown Accord ) - 54% na „nie” w skali ogólnokrajowej.

Władza sądownicza

Zintegrowane sądownictwo Kanady (brak dualizmu sądowego)

Większość sprawy wynikające czy to z prawa federalnego czy prowincji są rozstrzygane w tych samych sądach

Zarówno władza federalna jak władze prowincji są odpowiedzialne za system sądownictwa

prowincje tworzą sądy,

Federacja mianuje sędziów

Sądownictwo federalne - tworzone, utrzymywane przez władzę federalną

Sąd Najwyższy Kanady - utworzony w 1875 roku.

Skład: 8 + przewodniczący (chief justice). Nominowani przez gabinet (3 sędziów musi być z Quebecu)

Ostatnia instancja dla spraw cywilnych, karnych i konstytucyjnych (do 1949 r. - ostatnia instancja w Londynie)

Sąd Federalny Kanady

Rozstrzyga sprawy toczone przeciwko władzy federalnej - głównie wynikające z federalnego prawa administracyjnego

Wydziały:

apelacyjne - II instancja

procesowe - I instancja

Sąd Podatkowy Kanady - przykład sądu specjalistycznego

zajmuje się sprawami dotyczącymi podatków

Sądy prowincji

Każda prowincja ma odmienny system

Sądy w prowincjach prowadzą sprawy wynikające z prawa federalnego i prowincji

Każda prowincja ma Sąd Zwierzchni

Wydział procesowy i wydział apelacyjny

Sędziów mianuje gubernator generalny (w praktyce premier), a prowincje tworzą sądy

po 1867 roku każda z prowincji (poza Quebekiem) stworzyła county courts lub district courts (w zależności od prowincji). Od 1975 r. zostały one połączone z sądami zwierzchnimi (z wyjątkiem Nowej Szkocji)

Sędziów mianuje gubernator generalny (w praktyce premier), a prowincje tworzą sądy

Najniżej w hierarchii - Sądy Prowincji i Terytoriów (sądy miejskie, rodzinne itp.)

Sędziowie mianowani i utrzymywane przez prowincje i terytoria

90% spraw tu się zaczyna

System prawa

System prawa w Kanadzie

Prawo cywilne:

kodeks (Quebec)

precedensy (inne prowincje)

Sprawy karne - tylko 1 źródło angielskie criminal law

Robert J. Jackson, Doreen Jackson, Politics in Canada, Toronto: Prentice-Hall Canada Inc., 1986.

Krystian Complak, Parlament Kanady, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1999.

J. Osiński, I. Zawiślańska, Konstytucja Kanady, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1998.

R. MacGregor Dawson, W. F. Dawson, Democratic Government in Canada, Toronto: University of Toronto Press, 1998

B. Reesor, The Canadian Constitution in Historical Perspective, Scarborough: Prentice Hall, 1992.

Introductory Readings in Canadian Government and Politics, R. M. Krause, R. H. Wagenberg (red.), Toronto: CoppClark Pitman Ltd., 1991.

M. Grzybowski, Parlament Kanady, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1994.

.



System

SĄD NAJWYŻSZY

Sąd Podatkowy

Sąd Federalny

Sądy Zwierzchnie

(10 w prowincjach

+ 3 w terytoriach) -

wydział apelacyjny

Sądy Prowincji i Terytoriów

Sądy Zwierzchnie

(10 w prowincjach

+ 3 w terytoriach) -

wydział procesowy

---