Współczesne Systemy Polityczne.

ZASADY CHARAKTERYSTYCZNE DLA WSZYSTKICH PAŃSTW.

System polityczny - to ogół organów władzy politycznej w państwie, system partyjny (partie i organizacje) oraz normy i zasady regulujące wzajemne stosunki między nimi (elementami systemu politycznego).

Dwa podstawowe podsystemy:

• 
  system organów państwowych składa się na system

• system partyjny polityczny państwa

System partyjny decyduje o stabilności systemu politycznego.

Państwa dzielimy na:

1. W zależności od reżimu politycznego:

Reżim polityczny - sposób sprawowania władzy - to środki i metody jakimi posługuje się władza w stosunkach z obywatelami.

• demokratyczne - władza pochodzi z wyboru (z wyborów powszechnych i obowiązkowych) i jest kontrolowana (władza ustawodawcza, wykonawcza)

• niedemokratyczne - władza nie pochodzi z wyboru lub wybory nie w pełni demokratyczne albo władza nie kontrolowana albo kontrola ma charakter ograniczony.

Reżim niedemokratyczny: - totalitarne, - autorytarne (dyktatura)

Demokracja nie jest jednolita, jest stopniowalna. Najbardziej demokratyczne państwo Szwajcaria. Jak dane państwo jest postrzegane zależy od stosunków międzynarodowych, od gospodarki.

2. Ze względu na charakter głowy państwa:

• republika- głową państwa jest prezydent, wybierany na określoną kadencję pochodzi z wyborów. Dania, Holandia, Monako, Szwecja, Watykan

• monarchia - głowa państwa dziedziczna

• absolutna - król był suwerenem, całość władzy

• konstytucyjna - ograniczona władza króla, król nadawał ludowi konstytucję - konstytucja oktrojowana, pod naciskiem

• parlamentarna - symboliczna, reprezentacyjna władza monarchy

• Ze względu na system rządów - normy i zasady regulujące wzajemne stosunki między władzą ustawodawczą, a wykonawczą. Władza sądownicza jako 3 odrębna - powiązania z innymi władzami, ale oddzielona. Ustawodawcza i wykonawcza może współpracować, we ścisłym powiązaniu lub nie.

• prezydencki - (USA) separacja władzy, oddzielenie władzy od siebie separacja prezydenta. Prezydent -jednoosobowa wykonawcza, Kongres ustawodawcza. Odseparowanie od siebie.

• parlamentarny - (W.Brytania) prototyp rządzi rząd pochodzący z większości parlamentarnej, jest król, ale on nie rządzi. Jest współpraca między rządem, a parlamentem.

• półprezydencki - (Francja) wzmocniona pozycja prezydenta na bazie parlamentu.

• parlamentarno-komitetowy - (Szwajcaria) system rządów zgromadzenie - nie ma podziału władzy. Parlament ma władzę nadrzędną.

4. Ze względu na ustrój terytorialny państwa

• unitarne (jednolite) wewnętrznie scentralizowana władza, obecnie nie ma takiego państwa.

• złożone: federacje (podział władzy, władze lokalne mają własny parlamenty, rządy konstytucyjne, do kompetencji władz lokalnych należy to, co nie zostało przydzielone władzom centralnym (zasada domniemania władzy centralnej wymienionej w konstytucji) USA, Niemcy, Kanada, Belgia, Szwajcaria) albo konfederacje (luźny związek państw, opiera się na osobie głowy państwa, niegdyś Rzeczypospolita Obojga Narodów obecnie Zjednoczone Królestwo W.Brytani i Irlandii Północnej.

SYSTEM DEMOKRATYCZNY - to system, w którym władzę sprawuje lud pośrednio (przez wybory -pośrednia forma demokracji) lub bezpośrednio kiedy lud sam podejmuje decyzję np. poprzez udział w referendum i w którym zagwarantowane są prawa i wolność obywateli, a także swoboda tworzenia i działania partii politycznych.

ZASADY PAŃSTW DEMOKRATYCZNYCH

1. ZASADA SUWERENNOŚCI LUDU LUB NARODU - oznacza, że władzę ostatecznie rozstrzygającą posiada cały naród (wyrażona w bezpośredni lub pośredni sposób).

Lud wykonuje władzę poprzez:

• Instytucję demokracji pośredniej (wybory). W wyborach powszechnych wybierana jest zawsze izba pierwsza parlamentu, niekiedy izba druga, prezydent; zawsze organy stanowiące samorządu terytorialnego

• Demokracja bezpośrednia - obywatele sami podejmują decyzje

INSTYTUCJE DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ:

1. Referendum - głosowanie ludowe dotyczące określonego rozstrzygnięcia. Referendum nie występuje w RFN (jako całej federacji), w USA też jest tylko instytucją stanową a nie federacji.

Referendum jest filarem ustroju w Szwajcarii.

RODZAJE REFERENDUM:

1. Stanowiące (wiążące organy państwa) i opiniodawcze

2. Konstytucyjne (zmiana konstytucji) i ustawodawcze (w sprawie ustawy)

3. Obligatoryjne (musi być przeprowadzone) i fakultatywne (może być)

2. Inicjatywa ludowa - prawo konstytucyjnie określonej grupy obywateli do wystąpienia w parlamencie. Przedstawienie parlamentowi projektu ustawy (ludowa inicjatywa ustawodawcza) lub zmiany konstytucji. Nie występuje często. Ludowa inicjatywa demokratyczna występuje w Polsce, Węgrzech, Litwie, Włoszech, Hiszpanii. Ludowa inicjatywa konstytucyjna (Prezydent, senat, posłowie 1/5) w Polsce nie, Szwajcaria, Włochy tak.

3. Veto ludowe - sprzeciw obywateli w stosunku do władzy i decyzji władzy. Nie występuje w prawie konstytucyjnym. Jedynie w konstytucji Niemieckiej, Czeskiej wstępuje ekspresja - prawo do oporu w stosunku do władzy, która nie respektuje konstytucyjnego porządku. Inne konstytucje milczą na ten temat.

4. Plebiscyt - nie jest instytucją prawa konstytucyjnego, ale międzynarodowego (dotyczy przynależności ziemi). W ustroju państwa niektóre głosowania (wybory lub referendum) mogą mieć plebiscytarny charakter. Ten charakter mają wtedy, gdy jest masowe uczestnictwo i masowe poparcie (PZPR).

5. Zgromadzenie ludowe albo narodowe - decydowanie przez ogół obywateli zgromadzonych w jednym miejscu (w Atenach). Obecnie jest niemożliwe. Kojarzy się z demokracją elektronicznego głosowania (racjonalizm decydowania jest zachowany).

2. ZASADA PRZEDSTAWICIELSTWA - dotyczy wzajemnych relacji pomiędzy wybranym a wyborcami (jakiego rodzaju jest mandat):

• mandat wolny - wybrany nie jest związany wolą wyborczą, głosuje zgodnie z interesem narodu i własnym sumieniem. W rzeczywistości wybrani są związani dyscypliną partyjną

• mandat imperatywny - związany z wolą jego wyborców i może być przez wyborców odwołany. Obecnie istnieje tylko w bundesrate (Radzie Związkowej w RFN).

SYSTEMY WYBORCZE:

Zasada demokratycznego prawa wyborczego:

• powszechne

• równe

• bezpośrednie

• w głosowaniu tajnym

Powszechne (zasady wspólne) - ograniczenia naturalne (wiek, obywatelstwo, choroba psychiczna). W.Brytania biernego prawa wyborczego nie mają bankruci.

Równe - siła każdego głosu jest taka sama.

Bezpośrednie - osobiście, głosowanie na kandydata na urząd.

Głosowanie tajne- zagwarantowane (parawany) tajność głosowania.

Wolne wybory albo autonomiczne nie ma tego w konstytucji, ale zagwarantowane w systemie demokratycznym (w samej doktrynie).

Ustalanie wyników: w Polsce jest 42 okręgów wyborczych

• system większościowy (do senatu)

• system proporcjonalny (do sejmu)

• system mieszany

System większościowy polega na tym, że najczęściej w jednomandatowym okręgu wyborczym otrzymuje ten kandydat, który uzyskał prawem określoną większość głosów (o jeden głos więcej i już ma mandat); względna większość (anglosaski system W.Brytania, USA. System większości bezwzględna (50% + 1) Francja w wyborach do zgromadzenia narodowego.

System proporcjonalny polega na tym, że w wielomandatowych okręgach wyborczych mandaty rozdzielane są pomiędzy partie proporcjonalnie do liczby oddanych na te partie głosów. Hiszpania do 1 izby, Dania, Szwecja, Norwegia, Szwajcaria, Polska.

System mieszany stanowi połączenie jednego z drugim (większościowego i proporcjonalnego) jest stosowany w RFN, Włoszech, Rosji, Węgrzech.

Każdy system czemuś służy. System większościowy powoduje eliminację partii małych (mechanizm głosy skutecznego - głosujemy na te partie większe, które mają prawo głosu) i mniejszą liczbę partii reprezentowanych w parlamencie, a to powoduje możliwość sformułowania rządu (możliwość utworzenia rządu) i stabilności rządu.

System proporcjonalny jest bardziej sprawiedliwym, ale powoduje rozdrobnienie parlamentu i nie możność utworzenia stabilnych rządów. Aby realizować system proporcjonalny do s.p. wprowadzono klauzule zaporowe, czy progi wyborcze wynoszące zwykle 4 - 5% w stosunku do partii, 8% w stosunku do koalicji. Klauzula zaporowa (ograniczenie) musi być określone poparcie w stosunku do partii wyborczych.

3. ZASADA KONSTYTUCJONALIZMU - zakłada istnienie konstytucji pisanej będącej nadrzędnym aktem w państwie. Konstytucja to nadrzędny akt prawny w państwie uchwalany i zmieniany w sposób szczególny, zawierający zasadę ustroju państwa oraz prawa i wolności obywateli. Ma cechy szczególne:

1. szczególna forma stanowienia oraz zmiany - jest uchwalana w sposób szczególny:

• przygotowana i uchwalana przez parlament, potem poddawana referendum

• jest zmieniana (zmiana częściowa) w sposób utrudniony niż są uchwalane ustawy zwykłe (zwykła większość głosów) w sposób większością kwalifikowaną albo bezwzględną większością w parlamencie + referendum

• szczególna teść - treść konstytucji musi obejmować:

• prawa i obowiązki obywateli

• zasady ustroju państwa wyrażone w sposób bezpośredni lub ….. czy jest podział władzy

• wskazane naczelne i centralne organy państwa (parlament - władza wykonawcza czy z 2 czy z 1 elementu)

• sposób ich wyboru

• kompetencje poszczególnych organów (czy prezydent ma prawo veta czy nie)

• odpowiedzialność władzy przed kim i za co

• najwyższa moc prawna - moc prawna to stosunek norm do siebie (zależność między aktem prawnym a ………

Normy zawarte w konstytucji mają szczególną najwyższą moc prawną w stosunku do innych. Normy nie są równorzędne - system hierarchiczny. Zasada hierarchiczności norm prawnych - wszystkie akty prawne muszą być zgodne z konstytucją.

Moc obowiązująca - to stosunek normy do adresata. Dany akt prawny albo obowiązuje albo nie. Moc obowiązująca wszystkich aktów prawnych jest taka sama i konstytucja obowiązuje tak samo jak np. uchwała Rady Ministra Lublina.

Rodzaje Konstytucji:

1. pisane i niepisane (W.Brytania)

2. w znaczeniu materialnym i w znaczeniu formalnym (każda konstytucja ma swoją treść i formę poza brytyjską ta nie ma treści)

3. sztywne (zmieniane w szczególny sposób) i elastyczne (brytyjska zmieniana w zwykłych ustawach)

4. pełne (cała materia konstytucyjna) i niepełne (małe - czegoś brakuje) np. Polska mała konstytucja z …. - nie było sądownictwa

5. proste (jeden akt) i złożone (kilka aktów - Szwecja 3 akty konstytucyjne)

4. ZASADA PODZIAŁU WŁADZY

Monteskiusz wymyślił podział władzy (wolność równość braterstwo).

Podział władzy na wartości instrumentalne. Środek do celu zapewnia wolność.

ETAPY PODZIAŁU WŁADZY:

1. funkcjonalny (wyodrębnienie funkcji władzy) - ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza

2. organizacyjny - każda z funkcji ma być wykonywana przez odrębny organ (ustawodawcza - parlament, wykonawcza - prezydent)

3. pomiędzy władzami ma istnieć równowaga względna - władze mają być równorzędne, mają się równoważyć

4. pomiędzy władzami ma istnieć system wzajemnej kontroli - nakładanie się władz na siebie - wzajemna kontrola obecnie trójpodział nie wyklucza stosowania innych organów np. NIK

5. ZASADA PLURALIZMU POLITYCZNEGO - zakłada, że partie polityczne mogą powstawać i działać swobodnie. Pluralizm zakłada, że ludzie mogą wyznawać różne poglądy polityczne (bo różnią są od siebie).

6. ZASADA PAŃSTWA PRAWA - rządzi prawo, państwo prawa to rządy prawa. Zasady:

1. zasada związania państwa i jego organów prawem - każdy organ powstaje i działa w granicach prawa (zasada legalizmu - praworządności)

2. prawo w demokratycznym państwie prawa ma respektować, zachowywać prawa i wolności obywateli

3. w państwie prawa muszą istnieć instytucje zabezpieczające przestrzegania prawa (np. dwuinstancyjność sądownictwa, rzecznik praw obywatelskich, skarga konstytucyjna).

7. ZASADA WIĘKSZOŚCI - państwo demokratyczne to państwo, w którym rządzi większość, ale przy zachowaniu praw mniejszości. Większość jest procedurą, która

1. do wyboru rządzących

2. jako forma - procedura podejmowania decyzji (np. ustawa, referendum)

RODZAJE WIĘKSZOŚCI:

• większość zwykła (więcej za niż przeciw, wstrzymujący działają na korzyść za)

• większość bezwzględna lub absolutna (50% + 1 jest za)

• większość kwalifikowana (3/5, 2/3, ¾)

Większością kwalifikowaną są podejmowane najważniejsze decyzje państwowe:

• zmiana konstytucji

• postawienie prezydenta przed trybunałem

Rząd jest powoływany bezwzględną większością głosów.

SYSTEMY RZĄDÓW (modele ustrojowe) - określone reguły regulacje pomiędzy władzą ustawodawczą i wykonawczą.

System prezydencki (USA jedynie) - wymaga silnego społeczeństwa. Polega na tym, że prezydent jest jedynym organem władzy wykonawczej. Zasady:

1. Prezydent jest jedynym organem władzy wykonawczej (jednoczłonowo, jednolitą monokratyczną egzekutywą). W USA jest rząd, ale ma charakter nieformalny pozakonstytucyjny. Rząd składa się z sekretarzy (nasi ministrowie). Sekretarze powoływani przez prezydenta, ale w dowolnej chwili mogą być odwołani przez niego. Sekretarze są mu podporządkowani (są pomocnikami) prezydentowi. Działają w ramach kompetencji prezydenta.

2. Prezydent i kongres (władza ustawodawcza) pochodzą z odrębnych wyborów powszechnych.

3. Relacje pomiędzy prezydentem i kongresem są oparte o zasadę separacji, czyli max oddzielenia władz od siebie. Przejawia się w następujących ………….

• Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej za prowadzoną politykę (nie może być usunięty ze stanowiska za błędną politykę)

• Prezydent nie może rozwiązać kongresu

• Zasada incompatibilitas - niepołączalność w rządzie i kongresie. Władze nakładają się na siebie, ale w ograniczonym stopniu, a to nakładanie służy wzajemnej kontroli pomiędzy władzami.

System parlamentarny albo parlamentarno-gabinetowy wzorem jest W.Brytania, też Hiszpania, Włochy, Norwegia, Szwecja, Dania, Estonia, RFN, Czechy, Słowacja, Węgry, Holandia, Bułgaria, Łotwa, Kanada, Australia

CECHY:

1. Dualizm egzekutywy - władza wykonawcza (władza wykonawcza 2 członowa) składa się z głowy państwa i rządu z premierem na czele.

2. Głowa państwa ma pozycję słabą, wypełnia funkcje reprezentacyjne państwa (symboliczne, ceremonialne).

3. Rząd pełni funkcję rządzenia, prowadzi politykę państwa. Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem. Rząd pochodzi z większości parlamentarnej i musi posiadać jej zaufanie.

4. Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej, ale z reguły ponosi odpowiedzialności konstytucyjną (monarchowie nie ponoszą odpowiedzialności konstytucyjnej).

5. Rząd ponosi prawo inicjatywy ustawodawczej.

6. Zasada połączalności członkostwa w rządzie i parlamencie, członkowie rządu przez fakt, że są parlamentarzystami mogą wpływać na działalność parlamentu.

7. Głowa państwa może rozwiązać parlament (nie jest to wyłącznie ……… - ma to miejsce na wniosek rządu lub gdy nie można powołać rządu.

8. Premierem zostaje lider partii, która wygrała wybory.

System parlamentarny stabilnie funkcjonuje w państwach, gdzie w parlamencie reprezentowane są 2 partie lub 2 bloki (jasne podziały) władzy, a niestabilnie w systemie niestabilnym lub wielopartyjnym (parlament wielopartyjny - trudno o koalicję między partiami).

Funkcjonowanie systemu parlamentarnego zależy od systemu partyjnego, a ten od systemu wyborczego.

Aby zmniejszyć negatywne skutki - wszechwładza parlamentu wynikająca z systemu wielopartyjnego do systemu parlamentarnego wprowadzono w 2 połowie XXw. tzw. racjonalizacje - polegają one na wzmocnieniu pozycji rządu. System taki wprowadzono w RFN - wzmocnienie pozycji kanclerza - system kanclerski.

W Polsce zracjonalizowany system parlamentarny - wzmocniony o pozycję premiera i prezydenta.

Wzmocnienie pozycji premiera - konstruktywne votum nieufności - powstała w Niemczech, Hiszpania i Polska (EGZAMIN). Konstytutywne votum nieufności polega na tym, że wniosek o votum nieufności zawiera:

1. imienne wskazanie kandydata na szefa rządu (u nas 1/10 - 46)

2. głosuje się jednocześnie na usunięcie starego premiera i powołanie nowego. Wniosek ma zawierać imiennie wskazanego kandydata na premiera.

3. głosowanie następuje bezwzględną większością głosów (w Polsce 460:2+1=231 za).

System półprezydencki - wzorcem jest Francja (obecna - V Republiki), pyzatym Finlandia, Portugalia, Rumunia, Litwa, Rosja (podobny ale prezydencko-parlamentarny system).

CHARAKTERYSTYKA:

• system pośredni mieszany między parlamentarnym a prezydenckim

• wzmocniona pozycja Prezydenta

CECHY SYSTEMU:

1. dualizm egzekutywy pomiędzy Prezydenta a rząd z Premierem na czele

2. Prezydent wybierany w głosowaniu powszechnym

3. szeroki katalog uprawnień Prezydenta w tym osobiste - władcze nie potrzebujące kontrasygnaty

4. rząd ponosi odpowiedzialność przed Parlamentem.

System hybrydalny - połączenie 2 systemów: parlamentarnego i rezydenckiego.

System parlamentarno-komitetowy - system rządów zgromadzenia bez zachowania podziału władzy. Parlament posiada władzę nadrzędną. Francja w czasie Rewolucji - rządy Jakobinów oraz 1871, potem powojenna Estonia, państwa socjalistyczne (wszystkie). Nadrzędność Parlamentu. Obecnie w czystym systemie nigdzie. W Szwajcarii występują elementy tego systemu.

INSTYTUCJE POLITYCZNO-USTROJOWE PAŃSTW DEMOKRATYCZNYCH

Ustrój opiera się o istniejącą konstytucję. ZASADY:

• wyeksponowanie w konstytucji np. suwerenności narodu (Włochy, Niemcy)

• organy władzy - podział: ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza

• Parlament jedno lub dwu-izbowy, różne kadencje (Polska 2 izby, zależne od tradycji w danym państwie). W państwach federacyjnych zawsze powinien być Parlament 2 izbowy (I izba reprezentacja narodu, II izba części składowych federacji)

• sposoby wyboru Parlamentu, organizacja wewnętrzna - ciągle taka sama.

W każdym Parlamencie są następujące ciała:

1. kierujące albo kierownicze - ktoś musi przewodniczyć jego pracom np.marszałek

jednoosobowe np. w izbie lordów speaker, wieloosobowe, mieszane (przewodniczący i Vice - tworzą prezydium) - najczęściej spotykane rozwiązanie.

2. Komisje (są wszędzie) - jest organem pracy Parlamentu.

Różne podziały:

• stałe i nadzwyczajne (stałe na cały okres kadencji Parlamentu, nadzwyczajne do rozstrzygnięcia określonej sprawy, komisja nadzwyczajna kontrolna)

• ustawodawcze i kontrolne (komisje zajmują się projektami ustaw)

• organ pomocniczy izby i zastępujący izbę - są to organy pomocnicze żeby przygotować warianty decyzji rozstrzyganej na posiedzeniu

• komisje, które mogą uchwalać ustawy (Włochy, Hiszpania - tam mogą być uchwalane ustawy przez Komisję)

Rozstrzygnięcia w Komisjach - przyjmowane na posiedzeniu plenarnym izby (jest przyjmowane to co w Komicji - USA, Szwecja).

3. Frakcje (kluby parlamentarne) grupująca posłów wg przynależności partyjnej. Przynależności do frakcji umożliwia wybór do organów wewnętrznych kierowanych później do Komisji.

FRAKCJE PARLAMENTU - zawsze takie same. Rekrutacja polityczna (polityzacja parlamentu, legitymizacja, selekcja prawnicza.

Przepisy prawne dotyczące zadań parlamentu:

1. ustrojodawcza (zmiana ustroju, wprowadzanie zmian w konstytucji, kształtowanie ustroju w państwie

2. ustawodawcza - najważniejsza

3. uchwałodawcza innych akrów niższego rzędu np. rezolucje

4. prawodawcza (wszystkie powyższe 3 można w niej zmieścić)

5. kontrolna

6. kreacyjna - parlament uczestniczy w wyborze innych organów państwa w wyborze Prezydenta (w niektórych państwach), wybiera własne organy wewnętrzne

Funkcja ustawodawcza składa się z etapów:

• inicjatywa ustawodawcza zaczyna się od - prawo określonych podmiotów do wystąpienia z projektem ustawy.

Kto ma prawo inicjatywy:

1. rząd

2. parlamentarzyści (każdy, grupa, izba)

3. Prezydent (na zachodzie Europy żaden Prezydent takiej inicjatywy nie ma) to u nas jest taka moda

4. obywatele

5. inne organy np. Sąd Konstytucyjny Rosji w ramach kompetencji.

Jeżeli w Parlamencie II izby to projekt może być zgłoszony do jednej albo do drugiej izby. Jeżeli obie izby mają równe prawa (zgoda obu izb), żeby projekt był obowiązującą ustawą. Druga izba może mieć mniejsze prawa to II ma prawo veta (bikameralizm - nierówne prawa izb).

• proces ustawodawczy (czytania - rozpatrywanie projektu ustawy na posiedzeniach plenarnych izby obejmuje debatę nad projektem) - każdy klub parlamentarny przedstawia swój stosunek do prometu

• przyjmowanie projektu ustawy - zwykłą większością głosów

• ustawa zwykle podpisywana przez głowę państwa (może mieć prawo veta np. w Niemczech nie)

Funkcja kontrolna - kontrola nad rządem i administracją (nad każdym organem, ale szczególnie nad władzą wykonawczą):

• możliwość odwołania rządu

• kontrolowanie procesu powstawania rządu

• egzekwowanie odpowiedzialności konstytucyjnej

• interpelacje i zapytania

• komisje - kontrola przez komisje

• debata nad projektem budżetu potem nad jego wykonaniem (debata finansowa)

• władza wykonawcza

WŁADZA WYKONAWCZA - jednoosobowa, wieloosobowa (Szwajcaria)

Może być monokratyczna - jeden król lub dualistyczna - dwuczłonowa głowa i rząd.

RZĄD (Premier, Ministrowie)

Odpowiedzialność:

• polityczna (parlamentarna)

• konstytucyjna

Odpowiedzialność polityczna - za decyzje polityczne, za kierunki prowadzonej polityki - zwykle ponosi rząd - charakter indywidualny lub solidarny (cały rząd albo poszczególni ministrowie).

Procedura to wniosek o votum nieufności - różny charakter:

• zwykły wniosek (my niżej podpisani wnosimy o odwołanie Premiera Marcinkiewicza) - w Polsce nie możliwe za pomocą zwykłego wniosku. Wniosek musi być przegłosowany.

• konstruktywny to wniosek, który imiennie wskazuje osobę na stanowisko Premiera. Głosowanie jednocześnie odwołanie i powołanie nowego. Bezwzględna większość głosów.

Głowa państwa zwykle nie ponosi odpowiedzialności politycznej.

Odpowiedzialność konstytucyjna - za naruszenie prawa. Formy odpowiedzialności:

• za delikt konstytucyjny - za naruszenie ustawy lub konstytucji

• karna za przestępstwo

Odpowiedzialność konstytucyjną ponoszą członkowie rządu oraz Prezydent. Odpowiedzialność ma charakter indywidualny. Różne tryby lub procedury tej odpowiedzialności:

• tryb zwykły - oskarża Parlament a sądzi sąd (powszechny, konstytucyjny, specjalny - Trybunał Stanu)

• impeachent polega na tym, że procedura jest w ramach parlamentu (oskarża i sądzi). Procedura zamyka się w ramach parlamentu. W.Brytania już nie, USA, Rosja, Ukraina.

USA

Konstytucja - najstarsza z obowiązujących konstytucji 1787 (uchwalona), 1989 (przyjęta). Krótka, składa się z 7 art. i 27 poprawek. Konstytucja b.ogólna, dzisiaj archaiczna.

CZYNNIKI AKTUALNOŚCI:

1. jest ogólna (interpretowana może być w różny sposób)

2. interpretacja dokonywana przez Sąd Najwyższy

3. warstwa programowo-ideologiczna (idee oświeceniowe aktualne do dziś - wolność, równość, indywidualizm)

4. mądrość twórców konstytucji może to dzieło nadal obowiązywać (G.Waszyngton, Hamilton, Medison - wszyscy to prawnicy)

5. kompromisowy charakter konstytucji

6. przywiązanie do tradycji amerykanów

ARTYKUŁY:

1. stanowi o Kongresie

2. o Prezydencie

3. o władzy sądowniczej

4. o federalizmie

5. o zmianie konstytucji

6. o systemie źródeł prawa

7. wprowadzający

POPRAWKI:

Pierwsze 10 - ustanowione przez I Kongres - katalog praw i wolności obywateli (deklaracja praw 1789).

17 kolejnych - zmiana lub uzupełnienie konstytucji.

Dwie podstawowe zasady:

• zasada federalizmu (struktura państwa, kompetencje władz centralnych wymienione w konstytucji (domniemana zasada kompetencji do stanów)

• podział władzy

inne zasady to wyinterpretowanie:

• suwerenność narodu

• demokratyzmu (wolności)

Wyjątkowo sztywna konstytucja trudna do zmiany: 2/3 Kongresu albo 2/3 stanów w postaci konwencji, a potem jeszcze żeby zmiana wpisana zatwierdzenie przez 2/3 stanów.

WŁADZA:

• Kongres

• Prezydent

• Sądownictwo

KONGRES - jest 2 izbowy: izba reprezentantów i senat.

IZBA REPREZENTANTÓW liczy 435 reprezentantów wybieranych na 2 lata

SENATORÓW jest 100 (każdy stan 2), kadencja senatorów wynosi 6 lat.

Kompetencje obu izb podobne - przewaga senatu.

Wybory - system większości względnej, wybory powszechne, równe, bezpośrednie, w głosowaniu tajnym do obu izb.

IZBA REPREZENTANTÓW - jednomandatowe okręgi wyborcze (największa liczba głosów zwycięża (z W.Brytani system przyjęty) - każdemu ze stanów dano 1 okręg w izbie reprezentantów pozostałe podzielono proporcjonalnie przy liczbie mieszkańców (Alaska 1, Kalifornia 53 okręgi).

SENAT - każdy stan 2 senatorów.

ORGANIZACJA IZB:

1. na czele izby reprezentantów stoi speaker (przewodniczy izbie gmin), a senatów przewodniczy vice Prezydent

2. w Kongresie są frakcje parlamentarne - są 2 główne partie (demokratyczna i republikańska)

3. istotna rola Komisji - pierwszoplanowa ustawodawcza i kontrolna, duży autorytet mają Komisje (ustalenia podjęte przez Komisje w 90% podejmowane przez Izbę).

FUNKCJE KONGRESU:

• ustrojodawcza (projekt zmiany konstytucji)

• ustawodawcza (projekt zmiany ustawy)

• kontrolna (sądowniczo-śledcza)

• kreacyjna (wybiera Prezydenta, jeżeli nie zostanie wybrany przez kolegium senatorów)

Kadencja Kongresu trwa dwa lata. Kongres obraduje na sesjach. Jedna sesja w ciągu roku (początek roku 03.01 i koniec przed wakacjami 06 - sam reguluje kiedy zamyka sesję.

PRAWO INICJATYWY USTAWODAWCZEJ - członkowie i komisje kongresu - 70% pochodzi od Prezydenta to przywódca legislacji - promotor ustaw. Prezydent w corocznie w mediach wygłasza orędzie o stanie państwa (jak się sprawy w mają). Informuje - przedstawia katalog spraw, nad którymi pracują jego urzędnicy - przygotowują projekty ustaw. Następnie są prowadzone rozmowy z członkami Kongresu, którzy występują z inicjatywami ustawodawczymi. Aby projekt stał się ustawą musi być uchwalony przez dwie izby. Komisje decydują o projekcie ustaw, od uznania Komisji zależą.

Ustawy uchwalane przez Kongres podpisuje Prezydent ma na to 10 dni. Dysponuje też prawem veta, 3 rodzaje:

1. zwykłe - albo regularne - taki, że odmawia podpisania i wraz z uzasadnieniem odsyła Kongresowi. Kongres może obalić Prezydenckie veto 2/3 większości w obu izbach (rzadko 5% veto przez Prezydenta)

2. kieszonkowe - jeżeli ustawa trafi do podpisu do Prezydenta w ciągu 10 ostatnich dni sesji Kongresu to Prezydent może nie zając stanowiska bo nie ma tych 10 konstytucyjnych dni, a Kongres z powodu końca sesji nie ma możliwości zareagowania

3. nieformalne - Prezydent może nie przyznać pieniędzy na realizację danej ustawy albo nie wydać przepisów wykonawczych - ustawa nie może być wprowadzona w życie.

FUNKCJA KONTROLNA KONGRESU: 3 elementy

1. kontrola poprzez Komisje (mogą wszystko, nie mogą nikogo odwołać, ale Komisja może danego polityka zdyskwalifikować - opinia publiczna, a to jego dymisja albo Prezydent go odwołuje. Siła opinii publicznej jest duża, Komisja orzeka i podaje do opinii publicznej, to pociąga skutki. Władzę sprawują sądarze

2. władza nad sakiewką - Kongres dysponuje funduszami i rozdziela je (w sposób) jak uzna za stosowne. Zainteresowani lobbyści decydują

3. impeachmant - prawo Kongresu do postawienia w stan oskarżenia i skazania członków admin federacji (wyższych urzędników, w tym Prezydenta za zdradę, …….. inne ciężkie przestępstwa lub przewinienia.

Kto podlega tej odpowiedzialności?:

• Prezydent

• Vice prezydent

• Szefowie agencji rządowych

• Sekretarze służb CIA, FBI

Oskarża izba reprezentantów, a sądzi senat. Wyrok skazujący podejmowany 2/3 głosów przez senat. Wykonanie: Senat może usunąć z urzędu, a także zakazać sprawowania funkcji publicznych w przyszłości.

Np. Clinton był pociągnięty do odpowiedzialności impeachmant za kłamstwo przed Komisją Senacką 1998, 1974 Nixon za podsłuch - ustąpił zanim wszczęto procedurę.

INNE UPRAWNIENIA KONGRESU:

• Senat ratyfikuje umowy międzynarodowe

• Senat wyraża zgodę (ma szersze prawa) na nominacje dokonywane przez Prezydenta (np. sekretarzy)

PREZYDENT - władza jest silna

• system rządów prezydenckich wynika z ogólnych założeń konstytucji, każdy kolejny interpretował to w sposób szerszy (Nixon najbardziej przodował)

• wybierany w głosowaniu powszechnym lider całego narodu, gdy kryzys pojawiał się w państwie to Prezydent przejmował uprawnienia - organ jednoosobowy może działać szybciej od licznego i rozwarstwionego Kongresu - podejmuje natychmiastowe decyzje

SPOSOBY WYBORU PREZYDENTA:

• może kandydować obywatel amerykański od urodzenia

• ukończone 35 lat

• 14 lat zamieszkuje w USA

• zgłaszają kandydatów partie polityczne, grupy wyborców lub oni sami (najczęściej przez partię, partia daje pieniądze i pomoc organizacyjną); kandydat niezależny np. Ros Peron - multimiliarder sam się zgłosił

• wybierany na 4 lata - najwyżej na 2 kadencje

• raz na cztery lata odbywają się wybory

ETAPY WYBORU PREZYDENTA:

1. prawybory - wiosną, a nawet późną zimą roku wyborów. Są instytucją partyjną (partia musi znaleźć najlepszego kandydata, skuteczny kandydat taki, co wygra - partia nie ma lidera. Wybory zorganizowane wokół osobna dane stanowisko - polegają na tym, że kandydaci jeżdżą po stanach i zdobywają aprobatę. Partia wybiera kilku kandydatów i ludzie w poszczególnych stanach głosują na kandydata. Partie w USA są pragmatyczne (nie mają ideologii). Partie żeby obsadzić dane stanowisko, czy załatwienia jakiejś sprawy, przynależność jest rzeczą umowną. Nie ma członków.

2. nominacje partyjne latem roku wyborów prezydenckich lipiec-sierpień. Desygnowanie kandydata na nominację w czasie konwencji partyjnej. Punkty programowe.

3. kampania właściwa - wrzesień i październik to bezpośrednie kontakty kandydata z wyborcami, różne sposoby przekonywania do siebie.

4. wybory powszechne - pierwszy wtorek po 1 poniedziałku miesiąca listopada (w tym czasie są wszystkie wybory - legislatory stanowe, wtedy głosują na prezydenta, gubernatora, elektorów). Są wybierani elektorzy, a następnego dnia wiadomo kto będzie prezydentem elektorem.

Reguły wyborów:

1. każdy stan ma tyle mandatów elektorskich ile ma miejsc w Kongresie

2. zwycięzca bierze wszystko. Kandydat, który wygrał w danym stanie bierze wszystkie mandaty elektorskie z danego stanu

3. Prezydentem zostaje wybrany kandydat, który uzyskał bezwzględną większość głosów elektorów. 538 elektorów (270 głosów wystarczy) - ważne jest zwycięstwo w stanach gdzie jest duża liczba elektorów

4. głosowanie elektorów ok. 15 grudnia zbierają się w stolicach swoich stanów i głosują na kandydata, który wygrał w ich stanie. Te głosy przesyłane do Kongresu

5. Kongres na sesji - liczy głosy i oficjalnie obwieszcza kto wygrał.

6. 20 stycznia w południe - przejęcie władzy.

Uprawnienia Prezydenta:

1. lider opinii publicznej

2. lider swojej partii - gdy jest wybrany na Prezydenta

3. głowa państwa

4. szef admin federalnej

5. wykonawca ustaw

6. kreator polityki zagranicznej

7. naczelny dowódca sił zbrojnych

Głowa państwa - reprezentuje państwo wewnątrz i na zewnątrz, posiada prawo łaski, mianuje ambasadorów i przyjmuje listy akredytacyjne uwierzytelniające przedstawicieli obcych państw, nadaje obywatelstwo, ordery.

Szef admin federalnej - jest jedynym organem władzy wykonawczej, jednoczłonowa egzekutywa i dysponuje rozbudowaną administracją. Tworzy nieformalny rząd (sekretarze 13) złożony z sekretarzy - stoją na czele departamentu. Razem z Prezydentem tworzą nieformalny rząd (nie stanowi to konstytucja). Działają oni w ramach kompetencji prezydenta. Prezydent powołuje sekretarzy i wszystkich urzędników admin federalnych za radą i zgodą Senatu (w dowolnym czasie może ich odwołać).

Prezydent wykonuje ustawy. Różne urzędy są mu podporządkowane z tej racji. Uprawnienia:

1. jest promotorem ustaw

2. podpisuje ustawy

3. ma prawo veta

4. wydaje akty wykonawcze w stosunku do ustaw

Prezydent jest kreatorem polityki zagranicznej jego kierunki wyznacza ………

Umowy międzynarodowe zawiera i podpisuje Prezydent a ratyfikuje te umowy Senat.

Prezydent jest rzeczywistym dowódcą sił zbrojnych w czasie wojny i pokoju. Prezydent dowodzi. Jest uprawniony do wykorzystania sił zbrojnych Stanów Zjednoczonych poza granicami kraju w sytuacji, gdy zagrożone są bezpieczeństwo i interesy państwa oraz życie, zdrowie i mienie amerykanów.

Kongres wypowiada wojnę (Niemcom, Japonii, Hiszpanii, … 6 razy).

WŁADZA SĄDOWNICZA

• stanowe

• federalne (sprawy wynikające z ustaw federalnych)

• dystryktowe

• apelacyjne

• Sąd Najwyższy - 9 członków mianowanych przez Prezydenta dożywotnie za radą i zgodą Senatu

Sędziowie mogą być usunięci tylko w drodze impeachmant, może sam się zrzec.

Sąd Najwyższy interpretuje konstytucję.

Uprawnienia sądownictwa:

1. kreacyjna (tworzenie nowych precedensów)

2. interpretacyjna (sądy interpretują ustawę, dokonują wykładni ustaw)

3. ustrojodawcza (interpretują konstytucję).

WIELKA BRYTANIA - SYSTEM PARLAMENTARNY

System dwupartyjny. Zjednoczone królestwo W.Brytani i Irlandii Północnej.

Nie ma konstytucji pisanej. Zmiany mają charakter ewolucyjny. Zmiana najpierw dyskusje przez 10-cio lecia, a potem zmiana.

Królowa i otoczka dworu - powoduje, że Londyn jest najbardziej atrakcyjnym turystycznie miejscem. Zmiana warty przyciąga najwięcej na świecie turystów. Królowa nie płaci podatków. Zmiana monarchii - prowadzone dyskusje (obecnie po śmierci Diany zaniechane).

EWOLUCJA USTROJU: kreowany od najdawniejszych lat. Najpierw przewagę miał król do XVI wieku. Wiek XVII - wiek walki króla z parlamentem. Śmierć króla 1688-89 Wilhelm Orański - wtedy monarchia ograniczona. Zasada suwerenności narodu obowiązuje do dzisiaj. XIX-XX wiek przewaga gabinetu do teraz - premier przewaga. Nie ma konstytucji pisanej.

SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA:

I 1. prawo zwyczajowe comman law - obowiązujące prawo, które nie miało charakteru spisanego

2. zasada politycznej i konstytucyjnej nieodpowiedzialności monarchy (króla) wynikająca z zasady, że król nie może czynić zła bo nie może czynić sam. Każda decyzja wymaga wniosku lub kontrasygnaty.

3. suwerenność parlamentu

4. bezwzględne obowiązywanie ustawy

II prawo procesowe albo orzecznictwo sądu

III konwenanse konstytucyjne - utarty uznany za właściwy sposób postępowania.

WIELE KONWENANSÓW:

1. Premierem zostaje lider partii, która wygrała wybory

2. monarcha nie uczestniczy w posiedzeniach parlamentu

3. gdy ustępuje Premier ustępuje cały rząd

4. rząd, który przegrał wybory poddaje się do dymisji

5. prawo wyborcze może być zmienione tylko z udziałem opozycji

IV prawo pisane występuje (ustawy parlamentu) - akty historyczne - powołują się Brytyjczycy na najwięcej ustaw w wieku XX (o izbie lordów, o prawie wyborczym, o sprawie korony, sam.terytorialnym)

V dzieło - traktaty prawnicze

Wolter Bagehot i Albert Dicey - twórcy podręczników prawniczych - konstytucjonaliści, zasłużyli się nie ma dzieła, gdzie nie powoływano by się na nich. Król ma być ołtarzem, ma być bogiem, król nie rządzi tylko panuje.

Parlament składa się z 3 izb:

• izba gmin

• izba lordów

• królowa - organ władzy wykonawczej

IZBA GMIN - składa się z 659 deputowanych, kadencja trwa do 5 lat. Izby rozwiązuje monarcha na wniosek Premiera (nie ma wcześniejszego rozwiązania). Premier wybiera moment najkorzystniejszy dla wyborów.

Izba gmin - wybory - większością względną w jednomandatowych okręgach wyborczych. System dwupartyjny (jest ich więcej, ale przewodzi dwie - dominuje). Wybory są opanowane przez partie (musi być list polecający od szefa partii by kandydować - rekomendować ma go). Podział na okręgi pewne i marginalne. Żaden kandydat bezpartyjny mandatu nie uzyskał.

ORGANIZACJA IZBY GMIN:

• podział w parlamencie na lewą i prawą stronę (rząd i opozycja królowe). Gabinet cieni (rząd) dostaje uposażenie z kasy państwa. Wzajemne związki

• izbie gmin przewodniczy speaker (pozycja speakera jest szczególna, jeżeli nie ustąpi to zajmuje ją cały czas - zawsze sam musi ustąpić). Przewodniczy i jest ustami izby (dopuszczany do królowej), ustala precedensy, które są wiążące dla kolejnych speakerów. Speaker jest bezstronny (nie głosuje) - gdy musi głosować to tak jak rządowa większość

• instytucja whip - rzecznik dyscypliny partyjnej, łącznik pomiędzy rządem a posłami z tylnej ławy, komunikacja między rządem a szeregowymi posłami np. powiadamia kiedy posłowie na głosowaniu muszą być obowiązkowo obecni

• liderem izby gmin jest Premier, jak nieobecny to zastępuje go lider

Sesja izby gmin od X do VI (bez wakacji). Królowa otwiera sesję mową tronową - jest to ekspoze rządu na najbliższy rok - czyta i wychodzi.

Kończy się proroga……

Kworum w izbie gmin 40 posłów, w izbie lordów 3.

8

7

---