ANTROPOLOGIA KULTUOWA

LITERATURA:

1. Bursza Wojciech - Antropologia kultury. Tematy, teorie, interpretacje. Poznanian 1998 rok.

2. Gajda - antropologia kulturowa. Wprowadzenie o kulturze. Warszawa 2002 rok.

3. Krawczak - Antropologia kulturowa. Klasyczne kierunki szkoły orientacje. Lublin 2003 rok.

4. Podręcznik akademicki Nowicka Ewa - Świat człowieka, świat kultury. Systematyczny wykład problemów antropologii kulturowej. Warszawa 2005 rok.

5. B. Olszewska - Dyoniziak - Człowiek, kultura, osobowość. Kraków 1991 rok. Społeczeństwo i kultura. Szkice z antropologii kulturowej. Kraków 1994 rok. Oblicza kultury. Wstęp do antropologii międzykulturowej komunikacji. Kraków 1998 rok.

6. Ostasz Lech - Rozumienie człowieka. Antropologia filozoficzna. Olsztyn 2003 rok.

7. Paluch - Mistrzowie antropologii społecznej. Rzecz o rozwoju teorii antropologicznej.

TEKSTY ANTROPOLOGIE:

1. Antropologia kultury - zagadnienie i wybór tekstów Mencel. Warszawa 2005 rok.

2. Pod redakcją E. Nowicka, Kenpy Marian dwa zbiory tekstów klasycznych 1)Badania kultury. Elementy teorii antropologicznej. Warszawa 2003. rok. 2) Badania kultury. Elementy teorii antropologicznej kontynuacja . Warszawa 2004. rok. 2)

3. Amerykańska antropologia kultury postmistyczna. Buchowski. Warszawa 1999 rok.

4. Bagby - kultura i historia do porównanego cywilizacji Warszawa 1995 rok.

5. Barthes - Mit i znak. Warszawa 1970 rok.

6. Buchowski- Magia jej funkcje i struktury.

7. Eliade Milian - Sacrum mit historia. Warszawa 1974. Historia Marzen i kultur religijnych.

8. Kenpny - Antropologia bez dogmatów. Teorie społeczne bez iluzji. Warszawa 1994 rok.

9. Linton Ralw - Kulturowe postawy osobowości. Matriarchat, patriarchat - subkultura ojca, subkultura matki albo problem psychologii i kultury. Zeszyt rok 2001. Mitologiczne popularne szkice z antropologii pod redakcją Czaji Kraków 1994 rok.

ANTROPOLOG POLSKI - BRONISŁAW MALINOWSKI.

TEMAT: MIEJSCE ANTROPOLOGII KULTUROWEJ W NAUCE O CZŁOWIEKU.

ANTROPOLOGIA - nauka o człowieku.

ANTROPS - człowiek

TROPHE - w gore patrzę, z góry patrzy. Określenie człowieka jako istoty wyprostowanej wśród tych ssaków, jak człowiek, ludzie patrzą w górę.

ANTROPOS - zwierzę rozumne - aninatrationalne.

Człowiek jako osoba rozumna w cały obszar biosfery. Człowiek jest wytwórcą kultury a także uczestniczy - jest jej częścią. Człowiek jest istotą kulturową.

ANTROPOLOGIA - nie ma definicji. Rozwija się w wieku XIX a wiążę się z badaniem kultur egzotycznych o odmiennym stylu życia od tego, które jest znane badaczowi kultury, próbuje odpowiedzieć na pytanie, dlaczego występują różnice kulturowe. Zajmuje się badaniem ludzi nie jednostka,( człowiekiem, historia, ludźmi jako społeczeństwo tym zajmuje się socjologia). Jest nauką młodą, naukowy charakter dzięki badaniom kultur TAJLORA.

Zainteresowało to badaczy, że ludy odkryć geograficznych to ludzie rozumiejący i ich odmienność spowodowała zainteresowanie. Na początku to zainteresowanie było niezdrowe. Pierwszy punkt zaczepienia badań społecznych była egzotyczność.

Antropologia bada odmienności kulturowe na przestrzeni wieku.

ANTROPOLOG - zajmuje się człowiekiem w znaczeniu kulturowym, filozoficznym, socjologicznym.

PYTANIE ANTROPOLOGÓW; dlaczego człowiek mówi językami różnymi i są rożne kultury?

Problem czy antropologia jest wstanie odpowiedzieć na to pytanie, na początku 19 wieku twierdzono, że człowiek jest w wstanie wszystko zbadać, ocenić, dzisiaj z większą rezerwą o tym mówimy.

PYTANIE; czy jest możliwość, aby człowiek żyjący w jakieś kulturze zrozumiał inną kulturę?

Istnieje bariera mentalna.

Antropologia trudno zbadać problem do końca a wszystko opiera się na religii. Inne religie nie musza mieć założenia, aby wszyscy poznali ich religie są tacy, którzy chcą, aby wszyscy poznali ich religie.

POSTAWA ODWROTNOŚCI, - że inne kultury maja prawo istnienia a inne nie - należy wyzbyć się wartościowania religii.

Każda kultura uważa się za najlepszą- należy zrezygnować z wartościowania kultur, aby jakaś nie stała się najwartościowszą.

Zadanie antropologii - analizowanie kultur, cywilizacji te, co są i te, co były.

ANTROPOLODZY - zajmowali się na początku kulturą przedpiśmienną. Miała ona pokazać ewolucje kultury oraz poznać mechanizmy stałe i wspólne w kulturze oraz określić sposób oddziaływania na siebie kultur. W antropologii nie ma spójnego języka i ściśle określonej terminologii gdyż to nauka młoda.

CHRZEŚCIJAŃSTWO WCZESNE - była znana z badań wiemy, że we wczesnym kościele połowa nabożeństwa była realizowana razem ze wszystkimi ludźmi a druga cześć z tymi, którzy mieli chrzest oni poznawali misterium metalogiczne. Idea chrześcijaństwa wprowadzanie w inicjacje wynikało to z prześladowań.

Antropolog może prowadzić badania. B. Dyoniziak stwierdza, że badanie kultur niepiśmiennych są konieczne by poznać kultury.

CYWILIZACJA - postęp wiążący się z wprowadzeniem technologii przemieniający system kulturowy, gdzie społeczeństwo się zmienia. Cywilizacja jest wyrazem postępu także kultury np.; to, co w innych krajach jest typowe u nas takie zachowania dziwią i są obce.

Postęp, który wiąże się z wprowadzeniem nowoczesnych technologii, powodują, że społeczeństwa, w którym postęp cywilizacyjny następuje zmieniają się pod wpływem akomodacji.

3 ELEMENTY STAŁE W KULTURZE

• Funkcja związana z pogrzebem wspólna dla całości ludzkiej

Antropologia to przedmiot teoretyczny akademicki. Antropolog powinien znać różne kultury. Antropologia nie gwarantuje zrozumienie innej kultury. A religijność nie gwarantuje, że zbadamy dobrze dana religie.

LEVI - STRAUSS ANTROPOLOGIA - widzi w życiu społecznym system, którego wszystkie aspekty są ze sobą ściśle zespolone. Zjawisko socjologiczne jest wcześniejsze dla człowieka.

ANTROPOLOG - jego zadanie to poznać zrozumieć, przedstawić, zlikwidować bariery, wyjaśnić pojęcia, zrozumieć człowieka. Postawa teoretyczna, że jest istotą kulturową, koordynowanie wszystkich prac związanych z analizą różnych zjawisk by odpowiedzieć na pytanie, kim jest człowiek? - to jest dla psychologii, biologii, filozofii. Człowiek jest kimś więcej niż historia, biologia jest bytem kulturowym, który łączy te rzeczy.

Antropolog ma za zadanie zbadać, jakie mechanizmy decydują o orzasze ludzkim. Szukanie wspólnego mianownika, który odpowie na pytanie, kim jest człowiek.

Nazwanie syntezą treści dotycząca człowieka to nauka, która w sposób syntezy nie przedstawi współczesnego spojrzenia na człowieka.

JOSEF GREENBERG - antropologia jest najrozleglejszą z naukowych dyscyplin, których przedmiotem jest rodzaj ludzki, jej rozległość przejawia się z jednej strony w zainteresowanie całym obszarem geograficznym zajmowanym przez społeczeństwa ludzkie, a z drugiej strony zainteresowanie tak odległymi dziedzinami jak: język, struktury społeczne, ekspresja. Antropologia jest przedmiotem dyscypliny naukowej, której podmiotem jest człowiek we wszystkich aspektach: społecznym, kulturowym. Antropologia jest traktowana jako właściwy przedmiot antropologii gdyż jest cecha specyficznie ludzka.

Charakter spojrzenia antropologii na człowieka jako istotę kulturowa wynika z powiązania 3 przyczyn ze sobą

1. Człowieka jest istota historyczną - historia jest jednym z elementów, która pomaga zrozumieć człowieka jako istotę kulturową to powoduje, że antropologia nie zajmuje się zagadnieniem ale czerpie z dorobku przedmiotu.

2. Dlaczego łączymy antropologie z człowiekiem? Antropolog wczas jest zainteresowany tym jak funkcjonują wspólnoty niepiśmienne a jednocześnie antropolog ma być znawcą zoologii, że są gatunki na wymarciu i ma zrobić wszystko, aby wytrwały a jeśli nie jest w stanie tego zapewnić to, chociaż powinien zostawić jak najwięcej materiałów, opisywać te kultury.

3. Badania kultur pierwotnych, niepiśmiennych (ważne) dla zrozumienia człowieka ma wartość, że niepiśmienne społeczeństwa gwarantują jednooczność kultury im bardziej prymitywna prosta kultura wtedy jeden przedstawiciel kultury jest wstanie nam przedstawić kulturę.

PODDYSCYPLINY ANTROPOLOGII

3 terminy antropologii

1. Etnolog

2. Etnograf

3. Ludoznactwo

PODDYSCYPLINY ANTROPOLOGII WEDŁUG STRAUSS

• Etnologia,

• etnografia,

• antropologia kulturowa

PODDYSCYPLINY ANTROPOLOGII WEDŁUG RICHARDS

• Antropologia fizyczna

• Antropologia społeczna

• Etnologia i archeologia historyczna

PODDYSCYPLINY ANTROPOLOGII WEDŁUG MUSZYNSKIEGO

Antropologie podzielić na etnologię i etnografie.

PODDYSCYPLINY ANTROPOLOGII WEDŁUG E. NOWICKIEJ

1. Antropologia społeczności pierwotnych(niepiśmiennych) nauka o społeczeństwach przedpiśmiennymi nieposiadających struktury klasowej, najczęściej znajdującej się w głębokiej izolacji. do niedawna zachowujących wysoki stopień izolacji od innych zbiorowości. Dyscyplina ta bywała czasem nazywana etnologią, antropologią kulturową lub etnografią. Jes­tem jednak za tym, aby pojęcie etnologii i etnografii odnosić raczej do poziomu ogólności twierdzeń niż do przedmiotu zainteresowań. Od cywilizacji do izolacji gwarantuje, że dana kultura prezentuje pewien oryginalny punkt odniesienia, posiada swoje specyficzne i charakterystyczne dla niej cechy kulturowe. Nieraz nazywa się etnologia, nieraz etnografia.

2) Antropologia społeczeństw chłopskich - nazywa się inaczej antropologia kultury ludowej.. Chłopstwo stanowi część większych, strukturalnie rozwiniętych, złożonych społeczeństw, a jego kultura była przedmiotem zainteresowania folklorystów, badaczy obyczajów, materialnych form życia ludzkiego i tak zwanej sztuki naiwnej. W stosunku do tej poddyscypliny antropologii bywa czasem używane określenie „etnografia". Termin ten zawiera jednak też zupełnie inne treści. W takim ujęciu etnologia to nauka o wszelkich aspektach kultur, etnografia zaś ogranicza się tylko do jednego, materialnego, ich aspektu, To podejście nie jest jednak zgodne z odczuciami przeważającej część antropologów i nie będzie dalej rozwijane. We współczesnej antropologii dominuje pogląd o niemożliwości rozdzielenia aspekt materialnego, społeczno-behawioralnego i ideowo-wartościującego zjawisk kulturowych, które leżało u podstaw dawniejszych klasyfikacji zjawisk kulturowych. W zakres antropologii społeczności chłopskich wchodziłyby, więc badania nad ludową literaturą, obrzędowością, sztukami plastycznymi, muzyką, a także wzorami współżycia, kontrolą społeczną i strukturą wzajemnych zależności w warstwie chłopskich społeczeństw cywilizowanych. Badacze kultury mówią, że ma ta antropologia do siebie to, że zachowuje pewne zjawiska, struktury społeczne, obyczaje, religijność, pobożność, mentalność. Badacz zajmuje się kulturą folkloru, bada materialne formy życia, formy kultury - kultury naiwnej. Aspekty obyczajów wiejskich piśmiennych. Etnograf bada to, co jest zapisane, ale to, co należy do treści duchowej, werbalnej chłopa.

3) Antropologia społeczności miejskich - badanie cech pewnych zjawisk i funkcjonowania, badanie rożnych grup etnicznych, które znalazły się na granicy życia miejskiego są to grupy etniczne, które próbują adoptować się do kultur miejskich. Ostatnio coraz wyższe miejsce wśród działów antropologii zaczynają zajmować badania nad kulturą małych zbiorowości mniejszości etnicznych, grup żyjących w obrębie złożonych gospodarczo i strukturalnie społeczeństw, w tym również społeczeństw przemysłowych. Przedmiot badań antropologii zbiorowości miejskich zazębia się z przedmiotem zainteresowań socjologii. Jednakże sposoby stawiania problemów, metody i techniki stosowane w badaniach nad tymi zbiorowościami znacznie się różnią w obu tych dziedzinach. Jedną z osobliwości podejścia antropologicznego jest pewien rodzaj wnikliwości wynikający z trak­towania lokalnych zbiorowości miejskich jako społeczności obcych kulturowo i dążenie do opisania ich w ich własnych kategoriach -i niejako od wewnątrz. Metody i techniki antropologiczne nie dają niestety możliwości zbadania niektórych aspektów szerszego kontekstu życia tych zbiorowości, zwłaszcza w wymiarze historycznym.

Stosunki lokalnych zbiorowości miejskich z szerszym środowiskiem są jednak istotne dla zrozumienia ich kultury, a ten aspekt często bywa przez antropologów pomijany.

W praktyce antropologowie środowisk miejskich skupiają się na badaniu określonych zbiorowości, a mianowicie zbiorowości najuboższych, żyjących w slumsach - wielkich metropolii, a także enklaw etnicznych i religijnych, małych grup sąsiedzkich w najniższych warstwach społecznych. Antropologia w ten sposób przyczynia się do poznania i zrozumienia złożoności i rozmaitości kulturowej w obrębie naszego europejsko-amerykańskiego kręgu kulturowego. Antropologowie tej orientacji zajmują się na przykład problemami adaptacji mniejszościowych grup etnicznych do życia w wielkim mieście, powstawaniem i funkcjonowaniem tak zwanej kultury nędzy (polskim czytelnikom znane są na przykład prace Oskara Lewisa [por. 1964, 1976]). Etnicznie zróżnicowane met­ropolie stają się laboratorium, w którym bada się różnorodność kulturową człowieka.

Dla rozwoju tego kierunku antropologii szczególnie ważne były lata sześćdziesiąte, kiedy to w Stanach Zjednoczonych i w Europie Zachodniej narodził się nowy ruch etnicznego odrodzenia; wiele problemów związanych ze zróżnicowaniem kulturowym nabrało wówczas w świadomości społecznej ogromnej wagi.

4. Antropologia historyczna - kultura antropologii historycznej to obszar badań historyków dla antropologa ciekawy obszar, który bada daną kulturę, fakty, antropologie społeczeństwa, są to badania cywilizacji przedhistorycznych i historycznych. Antropologia historyczna początek miała we Francji jest to badanie pewnych sposobów myślenia społecznego i kultur, aby badać związki międzykulturowe należy próbować odpowiedzieć na pytanie, kim jest człowiek.

Interesującym działem antropologii kulturowej, który rozwinął się we Francji i zaowocował stałą serią niezwykle cennych badań, jest antropologia historyczna. Jej istota polega na zastosowaniu podejścia znamiennego dla antropologii do materiału, z którego korzysta historyk. Wzór nauki o społeczeństwie egzotycznym, przedpiśmiennym i o prostej strukturze zostaje tu zastosowany do badania dawnych społeczeństw o skomplikowanej strukturze spo­łecznej i zaawansowanej organizacji politycznej. Analizuje się, więc systemy wartości, modele rodziny, kategorie moralne czy wzory estetyczne (na przykład odbiór i porządkowanie kolorów) w dawnych okresach rozwoju cywilizacji europejskiej. Powstają w ten sposób prace dotyczące zarówno europejskiego kręgu kulturowego, jak i pozaeuropejskich społeczeństw cywilizowanych, takich jak na przykład cywilizacja starożytnych Chin. To- połączenie materiałów historycznych z problematyką i metodami antropologii dało w efekcie wartościowy kierunek badań, których realizatorzy skupili się wokół czasopisma „L'anne sociologigue". Na marginesie trzeba tu zaznaczyć, że humanistykę francuską już w najwcześniejszym okresie rozwoju naukowej myśli antropologiczny charakteryzowało wzajemne czerpanie inspiracji przez antropologię, socjologię i historię. Poza tym w obrębie antropologii wraz z gromadzeniem się wiedzy o różnych działach kultury rośnie liczba podziałów wewnętrznych związanych z badaną sferą kultury. Tak na przykład powstała antropologia religioznawcza, studia nad mitologią, nad literaturą ustną, językoznawstwo ludów pierwotnych, antropologii polityczna, gospodarcza.

Przedmioty naukowe to

• Historia

• Archeologia jako dziedzina nauki zajmuje się wykopaliskami, prowadzenie prac wykopaliskowych. Antropolog korzysta z pracy archeologa korzysta z owoców ich pracy by zrozumieć dana kulturę. Prace nad cywilizacjami, które należą do prahistorycznych. Antropolog to badacz okresów przedhistorycznych, element porównawczy

• Lingwistyka - Lingwistykę można podzielić na dwa działy: lingwistykę języków posiadających pismo i lingwistykę języków niepisanych W dziejach lingwistyki istniały dwa, często odrębne nurty, które różniły się metodami badań w zależności od typu posiadanych dokumentów: ustnych lub pisanych. Wspólnym obszarem zainteresowań antropologii i lingwistyki są języki społeczeństw przedpiśmiennych.

• Religioznawstwo - Religioznawstwo, podobnie jak lingwistyka, jest dziedziną, której przedmiot splata się z przedmiotem antropologii. Istotnie znaczenie wyobrażeń religijnych i obrzędowości religijnej dla światopoglądu i integracji społecznej w zbiorowościach pierwotnych i chłopskich sprawia, że problematyka religii od zarania istnienia antropologii była ważnym jej działem. Jednak religioznawstwo rozwijało się również niezależnie od antropologii, zajmując się teorią religii i tak zwanymi wielkimi religiami monoteistycznymi Religioznawstwo antropologiczne bada systemy mitologii, rytuał! i wierzenia społeczeństw charakteryzujących się tradycją ustną, antropologia ma za zadanie przedstawić system wierzeń danych społeczności, przez system analogii i porównania próbuje stworzyć całość i odpowiedzieć jak człowiek żył w co wierzył.

• Antropologia fizyczna - wywodzi się z filozofii, rozwija się na gruncie refleksji, abstrakcji, poszukuje odpowiedzi na pytanie istoty człowieka. Będziemy opierać się o abstrakcje. Antropologia fizyczna nauka o fizycznym zróżnicowaniu człowieka w przestrzeni oraz biologicznym zróżnicowaniu gatunku homosapiens. Antropologia kultury interesuje nas zróżnicowanie człowieka. Musimy wziąć pod uwagę fakty , znać człowieka w postaci homosapiens posługuje się narzędziami, tworzą pewne narzędzia, możemy obserwować ślady pochówku. Antropologia fizyczna idzie w ciekawych kierunkach(szympans, goryle) badają, że moją one zdolność posługiwania się językiem migowym.

Cienka linia jest teraz, która odróżnia człowieka od innych gatunków, wyróżnia go kultura - człowiekiem kulturowym - uprawia, refleksje zewnętrzne. Kultura wyróżnia człowieka od każdego innego bytu.

Antropologia kulturowa i jej działy

Wszystkie dziedziny stanowiące rdzeń antropologii kulturowej mają pewną wspólną właściwość. Jest nią poszukiwanie cech typowo ludzkich, czyli tych, które wiążą się z kulturową istotą człowieka. Dotyczy to także antropologii fizycznej, która szuka cech biologicznych specyficznych dla gatunku Homosapiens, zwłaszcza mających związek z powstaniem i rozwojem kultury ludzkiej, antropologię kulturową interesują odrębności człowieka wynikające z faktu posiadania przezeń kultury. Poszukiwanie cech specyficznej ludzkich to nić łącząca pozornie tak odległe nauki, jak nauka religii i nauka o rozwoju fizycznej budowy człowieka, nauka materialnych przejawach najwcześniejszych okresów kultury nauka o językach pierwotnych.

Przedmiot antropologii został zakreślony w poprzednim roz­dziale, teraz pozostało jedynie przedstawienie wewnętrznych podziałów w obrębie antropologii kulturowej oraz stanowisk i sporów narosłych wokół tych podziałów i terminów stosowanych do ich określenia. Wszystkie te podziały i propozycje porządkujące mają charakter dyskusyjny. Mimo pewnej umowności uważam je za nie zbędne do stworzenia całościowego obrazu dyscypliny i ustale­nia jej miejsca wśród innych nauk o człowieku.

Podziały te nie zawsze występują z całą jasnością w świadomości antropologów. W odniesieniu do wyróżnionych tu - do pewnego stopnia sztucznie - poddyscyplin (a ściślej pól zainteresowań) antropologii czasem bywają używane takie pojęcia, jak „etnologia” czy „etnografia”. Będę jednak unikała tego rodzaju skojarzeń, by uniknąć zagmatwanej i dla tej książki nieistotnej dyskusji terminologicznej. Pominięta tu zatem zostanie kwestia niezwykle chaotycznego rozwoju terminologii stosowanej do określania dziedzin wiedzy o społeczeństwach pierwotnych, wiejskich i ludowych. W dziejach antropologii bałagan był tak ogromny a sposób używania poszczególnych pojęć tak dowolny, że stosow­na wydaje się rezygnacja z bliższych informacji na ten temat. Co więcej wydaje się, że do owej tak zmiennej terminologii znakomita większość antropologów po prostu nie przywiązuje większej wagi.

W zasadzie antropologię można podzielić na antropologię akademicka, która stawia sobie głównie cele poznawcze, i antropologię stosowaną, zainteresowaną celami praktycznymi. Wyniki badań antropologicznych, podobnie jak i innych nauk społecznych, mogą mieć istotne znaczenie praktyczne. Mogą być Przydatne dla polityków społecznych, pracowników instytucji zarządzających, a także dla reformatorów społecznych i legislatorów.

W związku z zapotrzebowaniem na konkretną wiedzę antropologiczną w praktyce społecznej powstała odrębna poddyscyplina antropologii, zwana antropologią stosowaną. Badania zaliczane do poddyscypliny są często wynikiem bardzo wyraźnie rysujących dążeń badacza, jego systemu wartości.

Antropologia społeczna

W tradycji naukowej i w wielu podziałach antropologii kulturo­wej (w szerokim sensie) wyróżnia się antropologię społeczną kulturową. Na przykład Edward E. Evans-Pritchard [zob. 1972: 7] po wyodrębnieniu antropologii fizycznej (badania biologiczne) dokonuje podziału antropologii na etnologię i archeologię (badania historyczne) oraz antropologię społeczną (badania socjologiczne), Podział ten uważam za udany tylko w pierwszej części, inna jest, bowiem podstawa wyodrębnienia antropologii fizycznej, a inna podziału na dwie pozostałe.

Tak zwaną antropologię społeczną traktuję tu jako jeden z działów antropologii kulturowej, gdyż jej przedmiotem podstawowym są te zjawiska kulturowe, które wiążą się ze strukturą i organizacją społeczną. Tylko wtedy rozróżnienie antropologii kulturowej i społecznej ma sens. Antropologia kulturowa jest bowiem pojęciem szerszym, antropologia społeczna zaś staje się jednym z bardzo istotnych jej działów, może nawet najbardziej istotnym. Kiedy badamy kierunki rozwoju antropologii, jej kształtowanie się w różnych krajach, obserwujemy, że problematyka społecznej organizacji zbiorowości pozaeuropejskich, plemiennych i przedpiśmiennych, silne zainteresowanie wzbudziła w Wielkiej Brytanii. Dlatego to właśnie na gruncie antropologii brytyjskiej na określenie całej dyscypliny został ukuty termin „antropologia społeczna".

W Stanach Zjednoczonych stosowano od początku istnienia tej dziedziny termin „antropologia kulturowa" na zmianę z terminem „etnologia", co było wyrazem zainteresowania raczej wytworami kulturowymi niż organizacją społeczną. Ciągle istnieje pewna odmienność orientacji badawczych antropologów brytyjskich, dla których problemy struktury społecznej i organizacji politycznej pozostają centralnym tematem badań, i antropologów amerykańskich częściej skupiających się na badaniu wytworów kulturowych. Często takie same przedmioty, na przykład mitologię, religię czy zasady własności, bada się po prostu z różnych punktów widzę nią. Jest to, więc jedynie przez tradycję ukształtowana odmienność zainteresowań, która nie może stanowić podstawy wydziela nią się osobnych dyscyplin. Bariery między nauką rozwijaną w po szczególnych krajach mają tendencję do zmniejszania się; sądzę, że różnice między antropologią społeczną i kulturową nie mają głębszego znaczenia metodologicznego i poznawczego. Kultura i życie społeczne to dwa prawie całkowicie nierozróżnialne aspekty człowieczeństwa. Życie człowieka, w przeciwieństwie do innych gatunków prowadzących społeczny tryb życia, jest, bowiem zarazem społeczne i kulturowe. Wprawdzie w obrębie rodziny Hominidae życie społeczne jest historycznie wcześniejsze od kultury, ale dopiero pojawienie się kultury pozwoliło wyróżnić je przedstawiciela jako człowieka. Kultura, zatem a nie życie społeczne ma znaczenie definicyjne przy określaniu gatunku, a nawę rodzaju ludzkiego. Oczywiście życie społeczne człowieka jest ściśli związane z kulturą, gdyż opiera się na normach przekazywanych nie na drodze biologicznej, ale w sposób społeczny. Takie normy regulują stosunki między jednostkami i grupami, organizują nie hierarchię społeczną, zakres funkcji, są efektem socjalizacji, określanej czasem mianem enkulturacji, czyli wpajania kultury. Proces wchodzenia w życie społeczne jest u człowieka zarazem procesem wchodzenia w kulturę. Uczenie się funkcjonowania w społeczeń­stwie jest równocześnie uczeniem się kultury. Socjologię i ant­ropologię można sensownie rozróżnić w płaszczyźnie przedmiotowej tylko o tyle, o ile aspekt społeczny życia ludzkiego można od­różnić od jego aspektu kulturowego. Niektórzy badacze, tak jak na przykład Siegfried F. Nadel traktują to, co kulturowe to, co społeczne jako dwa wymiary opisu tej samej rzeczywistości.

TEMAT: KULTURA I JEJ DEFINICJE

Kultura - całokształt działań człowieka, ludzkości. Dorobek we wszystkich sferach istnienia: materialnej, duchowej. W definicji kultury mogą pojawiać się takie pojęcia jak: przekazywanie, wytwór, duchowość.

Kultura w dzisiejszym pojęciu wśród antropologów nie może być rozumiana w znaczeniu wartościującym ale jest to zespół wielu zjawisk, których wzajemne powiązania(relacje), ukierunkowania i oddziaływania mogą być opisywane i analizowane ale nigdy nie wartościowane.

Kultura oddziałuje na człowieka a on na nią. Pojęcia: KULTURA, KULTUROWY( szersze pojecie nie ma wartościowania), KULTURALNY

Kulturalny - z def. Wartościujący. Występuje tu pochwala lub nagana pewnych postaw z jednoczesną oceną na bazie relacji i kontaktów zachodzących między ludźmi. Kulturalny to ten, co jest dobrze wychowany, oczytany, nie przeszkadza innym, nie narzuca się, ma zespół zachowań, które w pełnym środowisku są akceptowane, przyjmowane(wzorzec kulturalny, kanon).

STEFAN CZARNOWSKI KULTURA - Jest nią cało­kształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie.

1. Całokształt - to co nas otacza

2. Zobiektywizowanych - przeciwieństwo subiektywowanie, współcześni antropologowie nie są pewni czy zobiektywizowanie jest konieczne.

3. Elementów dorobku społecznego

4. Wspólnych szeregowi grup - zjawisko przenosi się na inne grupy

5. I z racji obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie.

Autor uważa, że mamy do czynienia z zjawiskiem kulturowym dla społeczeństwa, społeczeństwo jest obiektywne uznają za wartość wspólną.

NOWICKA ZOBIEKTYWIZOWANY - nie stanowi o istocie kultury np.; (jeśli człowiek siedzi w górach podziwia je i zachwyca się pod wpływem natchnienia pisze wiersz),

DYNIZIAK -to nie jest jednostka nadaje sens strukturze, lecz struktura jednostce.

Wartościujące i nie wartościujące rozumienie kultury

Ważnym etapem rozwoju antropologii było pojawienie się neutralnego, nieoceniającego pojęcia kultury. Wprowadzało ono opisowy punkt widzenia do badania rozmaitości kultur, stanowią zarazem niezbędne narzędzie badawcze. Wartościujące pojęcie kultury, dominujące w wieku XIX, zawierało ocenę poszczególnych zbiorowości ludzkich, klasyfikowało je jako wyższe lub niższe lepsze lub gorsze, bardziej lub mniej cywilizowane czy kulturalne. Kultura była pojmowana jako zjawisko kumulujące się i narastające w toku dziejów, stopniowalne. Badacze posługujący się takim pojęciem kultury zakładali, że najwyższy stopień rozwoju osiągnęła ona w cywilizacji europejsko-amerykańskiej. Dzisiejsza antropologia zdradza daleko idącą awersję do tego rodzaju klasyfikowania kultur, kojarząc między innymi punkt widzenia dziewiętnastowiecznych antropologów ze światopoglądem kolonialnym, poszukującym usprawiedliwienia dla politycznej ekspansji cywilizacji za­chodniej.

W znaczeniu niewartościującym, będącym dziś wyróżnikiem myślenia antropologicznego, kultura to zespół wielu zjawisk, których wzajemne powiązania, uwarunkowania i oddziaływa­nia mogą być opisywane i analizowane, lecz nigdy nie wartoś­ciowane.

Również w języku potocznym coraz bardziej zadomawia się oprócz tradycyjnego, wartościującego pojęcia kultury także pojęcie ściśle opisowe. Wyraża się to w zmianach w języku polskim. Otóż obok wartościującego przymiotnika „kulturalny", pochodzącego od wartościującego pojęcia kultury, pojawia się forma przymiot­nikowa „kulturowy", pochodząca od opisowego pojęcia kultury. W słowach „kulturalny" i „niekulturalny" zawiera się pochwała lub nagana, a zarazem pewna informacja o tym, co jest podstawą tego rodzaju oceny. Kultura w tym sensie wiąże się z ogładą w kontak­tach międzyludzkich oraz z określonym stosunkiem jednostki do pewnych wysoko cenionych dóbr, zarówno wytworzonych przez człowieka, jak i naturalnych. Człowiek kulturalny to taki, który ma dużo książek, uczy się z potrzebami i uczuciami innych, niekultural­ny zaś niewiele wie o muzyce czy o poezji, bez skrupułów zakłóca spokój w parku, śmieci na ulicy, krzyczy w lesie, zachowuje się nieestetycznie przy jedzeniu w obecności innych. Trzeba też zauważyć, że kultura człowieka w tym sensie nie odnosi się do bardzo głębokich wartości moralnych i wydaje się kategorią bliższą raczej sferze estetycznej niż etycznej [por. Kłoskowska 1966].

Wartościujące pojęcie kultury jest dla antropologii zdecydowanie za wąskie, a z racji swego obciążenia emocjonalnego nieprzydatne. Dlatego też antropologowie tak zdecydowanie odrzucają takie rozumienie kultury i pozostawiają je życiu potocznemu.

Rozumienie kultury może być atrybutywne i dystrybutywne.

• Atrybutywne - cecha stała, atrybut życia ludzkiego jest stalą cecha życia ludzi, człowieka. Człowiek jest z natury istotą kulturową (wy stępuj e w korelacji powodującej obopólny związek jego z kulturą). Przynależne jest to do naszego gatunku. Człowiek — kultura, człowiek istota kulturalna.

• Dystrybutywne - to rozumienie kultury jako zbioru cech i zjawisk występujących w określonej zbiorowości. Człowiek w kulturze w pewnej relacji, kultur może być tez kilka.

Zdolność kulturyzacji to zdolność przekazywania kultury. Albert Kroeberg, Kluck Khohn (kontekstualizacja definicji kultury)

Kultura związana jest z człowiekiem. Człowiek jest twórcą kultury, wytwarzają i jest przez nią kształtowany(jej podlega). Za pomocą kultury człowiek wyraża swoje potrzeby, emocje, wrażenia ale też dokonuje spożytkowania kultury, organizując sobie życie (czerpie też przyjemność).

KULTURA

1. Występuje w liczbie pojedynczej, człowiek ma cechę stalą, kultura w tym znaczeniu jest atrybutem człowieka

2. Kultura ściśle związana z człowiekiem w 2 zwrotnych relacjach 1) człowiek jest twórca kultury, 2) człowiek ukształtowany przez kulturę jest nosicielem, ale także odbiorca kultury.

3. Kultura jest odpowiedzią na nasze rozumienie świata, emocje, wyrażamy w niej potrzeby, określone wrażenia.

4. Kultura jest zjawiskiem ponad jednostkowym, człowiek istotą społeczną, mamy do czynienia z człowiekiem jako istotą społeczną, prowadzi społeczny tryb życia, wpływ społeczny na jednostkę.

5. Kultura jest sposobem realizacji życia zbiorowego MALINOWSKI - 1) kultura organizuje życie jednostki, 2) tworzy profil osobowości jednostki,

6. CZARNOWSKI Kultura jest zjawiskiem regularnym uznaje on tę regularność zbiorem jako cechę fundamentalną kultury i wtedy możemy mówić o zjawisku kulturowym.

NOWICKA REGULARNOŚĆ - ma różny poziom, ma nie tylko zobiektywizowany, ale i subiektywizowany poziom. Regularność jest częścią definicji kultury, może być regularność chodzenia do pracy. BAGBY - koronacja króla raz na 50 lat tez należy do regularności, ma powtarzalność trwałość jego znaczenia w umysłach. BAGBY kultura to uprawa

CECHY KULTURY Człowiek jest nosicielem kultury i odbiorcą. Używa kultury w sensie manipulacyjnym dla własnej korzyści a czasem szkody(skutki negatywne i pozytywne kultury).

Kultura jest związana z człowiekiem. Kultura jest związane z człowiekiem na wiele sposobów; człowiek jest twórcą

a zarazem jest przez nią kształtowany; za jej pomocą wyraża swoje potrzeby, emocje i wrażenia, spożytkowuje ją organizując spożycie. Można powiedzieć za Leo Simmonsem że człowiek tworzy kulturę, jest jej nosiciele, i odbiorcą, a także manipuluje kulturą jako pewnym narzędzie, w życiu zbiorowym.

Kultura jest zjawiskiem ponadjednostkowym (społecznym). Kultura związana jest przede wszystkim z człowiekiem jako istotą prowadzącą społeczny tryb życia. Wprawdzie kształtuje indywidualne życie ludzi, a poszczególne jednostki mogą wnosić do jej skarbnicy poważny wkład, ale istnieje tylko dzięki życiu zbiorowości. W ramach zbiorowości jest przekazywana w przestrzeni i w czasie, to znaczy ulega dyfuzji, może też być kumulowana m drodze gromadzenia doświadczeń w procesie przekazu pokoleniowego. Kultura jest sposobem organizacji życia zbiorowego, cha zarazem organizuje życie jednostki w zbiorowości oraz tworzy jej profil psychiczny. Konkretne definicje mogą kłaść nacisk albo n jednostkowy, albo na społeczny aspekt kultury, ale jej istnienie bez istnienia zbiorowości ludzkiej nie byłoby możliwe. Zaplecze kultury mogą być oczywiście zbiorowości zarówno bardzo niewielkie, jak i bardzo duże.

Kultura jako zjawisko społeczne - w sensie społecznym jest instytucja organizującą życie zbiorowe. W tym kontekście związana z życiem człowieka w społeczeństwie. Człowiek istotą społeczną. Społeczeństwo narzuca definicję czym jest kultura, tworzy wzorce i modele kulturowe, oddziałuje na system zachowań (pozytywnych i negatywnych), wytwarza poczucie dobra i zła(moralność).

Kultura jako zjawisko regularne - suma zjawisk występujących regularnie z pewną częstotliwością(zjawiska powtarzalne). Zaliczymy tu zjawiska rozgrywane w zbiorowości (potrzebne do przeżycia, doświadczania). Ich wynikiem są materialne i niematerialne efekty, które odznaczają się powtarzalnością, dlatego mogą być ujęte w pewne prawa(możemy je badać).

Regularność zachowania lub reakcji nie musi, bowiem być jednoznaczna z częstością ich występowania. Znakomitego przykładu dostarczył Philip Bagby [zob. 1985], mówiąc o wzorze koronacji jako zjawisku kulturowym. Koronacja z natury rzeczy zdarza się rzadko. Również z natury rzeczy tylko niektóre jednostki biorą w niej aktywny udział, a tylko jedna jest w danym momencie koronowana. Część zbiorowości ma tylko niejasne wyobrażenie o tym, czym jest koronacja; w każdym razie większość społeczeństwa w niej nie uczestniczy. A jednak nie mamy wątpliwości, że koronacja to element kultury. Wzór ten istnieje, bowiem Kultura jako przestrzeń zjawisk powtarzalnych. Kultura jest przedmiotem badań naukowych. W regularności badane są mechanizmy występujące w kulturze.

Kultura jako zbiór zjawisk wyuczonych - KULTURA jest zjawiskiem wyuczonym, to zbiór zjawisk wyuczonych. Kultura jako zbiór zjawisk wyuczonych człowieka, istot, która rozwija się, jest wychowywana w ten sposób, że kształtowane są w nim normy, wzorce, cechy, wychowanie ma charakter świadomy i poza świadomy od strony tego co wychowuje i tego co jest wychowywany

człowiek jest istotą podlegająca enkulturyzacji czyli celowym wprowadzeniem człowieka w obszar kultury i przedstawienie mu zasad występujących w społeczeństwie (postaw, zachowań). Oznacza to, że kultura nie jest przekazywana na drodze biologicznej, za pośrednictwem genów, ale w procesie uczenia się.

Enkulturyzacja może być celowa (szkoła), świadoma, nieświadoma. Sposoby uczenia się kultury mogą być różne: bierne naśladowanie i świadomy instruktaż, sposoby uczenia się kultury mogą przybierać rozmaite formy. Można się uczyć kultury w sposób celowy i świadomy, ale także w sposób nieintencjonalny, a nawet nieświadomy. To uczenie się może być wynikiem biernego naśladownictwa lub świadomego instruktażu.

Kultura jako wszystko to, czego się człowiek uczy i nauczy oraz jako zjawisko zachowywania dóbr zdobyczy intelektualnych, duchowych.

Kultura ma charakter czasowy kultura rozumiana w sensie zarówno atrybutywnym, jak i dystrybutywnym charakteryzuje się rozciągłością w czasie. Kultura rozumiana w sensie atrybutywny jako cecha ludzkości, zmieniała się, rozwijała i kumulowała w mi-upływu czasu. Doświadczenia kulturowe ludzkości gromadziły, nabierając nowych jakości. Również w sensie dystrybutywnym kultura jako zbiór cech określonej zbiorowości istnieje zawsze w planie czasowym: rozwija się, przeżywa rozkwit i upadek, ma swoją historię. Pierwsze teorie antropologiczne, powstałe na gruncie myśli ewolucjonistycznej, skupiły uwagę na aspekcie czasów rozwoju kultury w sensie atrybutywnym. W końcu wieku XIX zarówno w Europie, jak i za oceanem powstała tak zwana szkoła historyczna, której badania koncentrowały się na analizie dziejów poszczególnych, konkretnych kultur.

Zjawiska kultury są przekazywane z pokolenia na pokolenie kontynuacja dorobku zbiorowego grupy jest przedmiotem świadomej troski bądź nieświadomym odruchem jej członków. Kultury, bowiem nie tworzy od nowa każde następne pokolenie. Niektórzy badacze przywiązują do tej cechy zjawisk kulturowych tak wieli wagę, że w definicji kultury umieszczają określenie „dorobek pokoleń" [por. np. Czarnowski 1956b: 20]. Ponadto w kulturę tout court i w poszczególne kultury wbudowane są immanentne mechanizmy zmiany. Te podstawowe mechanizmy to ewolucja i adaptacja do określonego środowiska oraz dyfuzja kultur. Pierwszy zmiany ma charakter endogenny, drugi - egzogenny, (człowiek podlega różnym procesom kulturowym i pewne rzeczy umiejętności się kończą a rozwijają się nowe), rozwija się w czasie podlega różnym procesom kulturowym i pewne rzeczy umiejętności kończą się a rozwijają się nowe ,.

Kultura ma charakter przestrzenny, ekumena - cała zamieszkała (gdzie pojawia się człowiek, tam też pojawia się kultura), przestrzeń przestała być dla nas problemem, człowiek się dostosowuje to jest cecha człowieka,. Rozciągłość w przestrzeni odnosi się zarówno do kultury w sensie atrybutywnym, jak i poszczególnych całości kulturowych. W toku rozwoju człowieka kultura rozprzestrzeniała się od sfer klimatu gorącego aż po sferę arktyczną. Poszczególne kultury określonych zbiorowości wyodrębniały się między innymi w wyniku zajmowania ograniczonego obszaru. Antropogeografia była kierunkiem, który podjął problem zasięgu ekumeny i jej zmian oraz uwarunkowania tych zmian czynnikami pozakulturowymi. Rozprzestrzenieniem się poszczególnych kultur, a ściślej poszczególnych elementów kulturowych zajmował się powstały w XIX wieku i trwający przez pierwsze dziesięciolecia wieku XX kierunek antropologii zwany dyfuzjonizmem.

Dostrzeżenie zarówno wymiaru czasowego j i wymiaru przestrzennego stało się dorobkiem myśli antropologicznej; są one brane pod uwagę przez antropologów wszelkich kierunków i orientacji.

kultura jest systemem o charakterze całościowym (całokształt dorobku). Posiada prawidłowości, jest aparatem adaptacyjnym człowieka do istnienia w świecie, adoptuje go do życia w społeczeństwie.

KULTURA - jest aparatem adaptacyjnym człowieka, W antropologii powszechnie podkreśla się rolę kultury jako pośrednika między człowiekiem (istotą biologiczną) a środowiskiem przyrodniczym, w którym on żyje. Kultura jako cecha ludzkości bywa traktowa jako mechanizm adaptacyjny człowieka, a poszczególne kultury stanowią sposób adaptacji określonych grup ludzkich do konkretnego środowiska naturalnego (Kluckhohn). Ten aspekt zjawisk kulturowych jest badany w ramach kierunku ekologicznego w antropologii, który ostatnio intensywnie się rozwija i prezentuje niezwykle interesujące rezultaty, dzięki systemowi adaptacji człowiek potrafi przystosować się na to podłoże kulturowe człowiek szyje ubrania dostosowane do pogody, uczy się podróżowania

DEFINICJE KULTURY - PŁASZCZYZNY, NOWE WZORCE I ICH POCHODNE

1. Płaszczyzna materialna(podstawowa) - najbardziej widoczna, człowiek jako istota materialna posługuje się przedmiotami materialnymi do wyrażania swoich aktywności i do osiągnięcia swoich celów. Zachodzi pewna interakcja pomiędzy człowiekiem a materią, w której materia zostaje przekształcona w celowy sposób przez człowieka; tak wytworzona materia tworzy jakiś przedmiot, mówimy, więc o przedmiocie kultury materialnej i jednocześnie jest to najbardziej charakterystyczny przejaw kultury, bo jest widzialny, uchwytny. Sztuka ma charakter materialny ale jest najbardziej abstrakcyjna(skrzypce ale i umiejętność grania na nich). Sztuka ma najbardziej idealny charakter kultury.

2. Płaszczyzna behawioralna - w każdym zjawisku kulturowy, można odkryć warstwę behawioralna. Postawy i przeżycia wyrażają się, bowiem w zachowaniach motorycznych lub werbalnych; w wypadku skrajnie wysublimowanych zjawisk kulturowych, takich na przykład jak przeżycia, odczucia, mamy do czynienia z zachowaniem wewnętrznym, by posłużyć się wprowadzoną już terminologią Bagby'ego [zob. 1985]. Znakomita większość zjawisk kultury łączy się z zachowaniami motorycznymi lub werbalnymi. Uprawianie sztuki jest związane z motoryką. (np. artysta maluje obraz, który staje się dziełem sztuki, co istnieje między artystą a obrazem - wyobraźnia jest przestrzenią behawioralna). Zalicza się tu całe systemy zachowań motorycznych sama postawa człowieka. Dla niektórych uczonych aspekt behawioralny zjawisk kulturowych stanowi ich istotę - to zachowania są istotą kultury, a nie ich zaplecze materialne ani normy nimi kierujące. Tak sądzi Marvin Harris

3. Płaszczyzna psychologiczna - dla wielu badaczy kultury najważniejszą bodaj warstwą zjawisk kulturowych jest ich płaszczyzna psychologiczna Wszystkie zachowania mają u podstaw jakoś przeżywane wartości, są też kierowane mniej lub bardziej otwarcie ujawnianymi postawami i motywami. Przedmioty materialne zaczynaj ą nabierać konkretnych wartości, gdzie wchodzą w relacje ze sferą psychiczną. W zależności od tego jaka jest (więź) funkcja psychologiczna taki jest odbiór sztuki. Przez prosty system znaków człowiek pisze, uczy się przedstawiać skomplikowane systemy technologii, abstrakcje. Znaczenia, emocje i oceny mogą się pojawiać i znikać, nabierać intensywności, słabnąć. Tak traciły sens kulturowy zagubione w dżungli indochińskiej świątynie Angkoru, które dopiero po przeniesieniu do muzeów europejskich zyskały nowy sens, stając się własnością kultury europejskiej, a więc wchodząc w zasięg innego kręgu kulturowego niż ten, który je wydał [por. Kłoskowska 1983a: 39].

Musimy pamiętać, że afrykańska maska czy zawiniątko lecznicze Indian są, czym innym dla zwiedzającego muzeum Europejczyka, a czym innym dla członka plemienia afrykańskiego czy Indianina; inny jest sens tych przedmiotów, inne reakcje i emocjonalne skojarzenia pojęciowe. Ta płaszczyzna jest bardzo istotna, zjawisko kulturowe płaszczyzny psychologicznej dla każdej epoki ma swoje wartości.

4. Płaszczyzna aksjonormatyczna - mówimy o niej, gdy wyodrębniamy obok płaszczyzny zjawisk psychicznych i behawioralnych, aby stworzyć obszar zjawisk o charakterze norm i wartości. Normy zachowań społecznych podporządkowane idealistycznej koncepcji filozoficznej. Badanie norm idealnych, wzorcowych i wartości nazywamy płaszczyzną aksjonormatywną.

TREŚĆ I FORMA W KULTURZE

Niektórzy autorzy wyróżniają w kulturze formę i treść.

Forma stanowi warstwę bardziej konkretną, Forma jest to, zgodnie z niektórymi ustaleniami, łatwo dostępna dla obserwatora zewnętrznego powierzchniowa strona zjawisk kulturowych.. Przy innych jednak ujęciach formy to struktury wyższego rzędu, wzajemne stosunki między elementami,

TREŚĆ zaś bardziej abstrakcyjną, Treść natomiast to sens, istota, znaczenie, które w sposób bezpośredni dane jest tylko samym uczestnikom kultury, treści zaś to konkretne elementy. Dla Ralpha Lintona i Clyde'a Kluckhohna takimi właśnie elementami były, jak pamiętamy, treści i to one właśnie składały się na kulturę.

Rozróżnienie treści i formy, czyli inaczej struktury, jest zabiegiem czysto analitycznym

Kłuckhohn' - Clyde Kluckhohn pojęcie „kultura" traktuje jako rodzaj narzędzia.

dzieli cechy kulturowe na:

• Uniwersalia kulturowe, czyli cechy, które odnoszą się do wszystkich dorosłych członków danej zbiorowości

• Specjalności - ten zespół cech, który dotyczy tylko niektórych członków zbiorowości

Jeżeli występują one wspólnie - cechy zbiorcze (np. pewien kompleks umiejętności, wiedzy i przedmiotów materialnych, które nazywamy rolnictwem, rybołówstwem)

Temat kulturowy

W dążeniu do ustalenia jednostki ułatwiającej opis i analizę całości kulturowych Morris E. Opler [zob. 1945] wprowadził w latach czterdziestych pojęcie „temat kulturowy", które zdefiniował jako postulat lub stanowisko otwarcie głoszone lub milcząco przyjmowane, zwykle kierujące określonym zachowaniem lub pobudzające do działania. Tematy kulturowe, zdaniem Oplera], biorą początek z potrzeb i treści społecznych.

Pojęciem tematu kulturowego posługiwała się jeszcze wcześniej - w latach trzydziestych naszego stulecia - Ruth Benedi Sądziła ona, że we wszystkich kulturach występują pewne wspólne tematy kulturowe i że kultury różnią się stopniem ich rozbudowania. Przykładem podawanym przez Benedict jest fakt biologicznego dojrzewania dziewcząt: w jednych kulturach towarzyszy mu wiele obrzędów, obyczajów, zakazów i nakazów, w innych zaś jest prawie zupełnie pomijany milczeniem. W podobnym znaczeni używane były w antropologii pojęcia „motyw" lub „wątek kulturowy" [por. Benedict 1966: 92-96].

Pojęcie tematu, wątku czy motywu wydaje się krokiem ku zmniejszeniu arbitralności podziałów wewnątrz kultury i poszukiwaniu w niej jednostek mających sens w życiu zbiorowości i powiązanych z określonymi kompleksami wyobrażeń i znaczeń.

Wzór kulturowy

Szczególnie ważnym pojęciem służącym do podziału kultury na analityczne cząstki badawcze jest pojęcie „wzór kulturowy". W literaturze antropologicznej pojęcie to występuje w dwóch zupełnie odmiennych znaczeniach, z których tylko jednym będziemy się obecnie zajmować. W znaczeniu tym wzór kulturowy to mniej lub bardziej ustalony w zbiorowości sposób zachowania lub myślenia.

W drugim sensie wzór kulturowy (czy, częściej, wzór kultury) to pewien znamienny dla danej zbiorowości układ cech kulturowych;

wzorem kulturowym w tym znaczeniu zajmę się później.

Antropologa interesują nie tyle pojedyncze elementy działania i myślenia jednostek, ile stałe, regularne zespoły działań i myśli ludzi na podstawie, których można odtworzyć pewne zasady i reguły. Antropolog bada, zatem indywidualne działanie jako przejaw względnie stałych, charakteryzujących daną zbiorowość układów zachowań, przeżyć i wyobrażeń, składających się w sumie na podstawowy szkielet kultury. Według wielu antropologów właściwym przedmiotem ich dyscypliny są właśnie ujednolicone zachowania układające się w pewien logiczny ład [por. Nadel 1953].

Wzór kulturowy należy rozpatrywać w dwóch aspektach: nor­matywnym i behawioralnym. W każdym wzorze obecna jest pewna świadomie przyjmowana norma, a także jej behawioralna realizacja. Przykładem wzoru kulturowego mogą być zaloty; na ten wzór składa się z jednej strony norma lub, ściślej, wiele norm po­stępowania, a z drugiej strony rzeczywiste zachowania członków zbiorowości. Ludzie wiedzą (i mogą to wyrazić słowami), jak mężczyzna winien nawiązywać kontakt z interesującą go kobietą i vice versa. Z kolei pragnąc nawiązać kontakt z osobą płci odmiennej, członkowie tej zbiorowości zachowują się w określony sposób.

Nie każda norma jest w kulturze realizowana ani też nie każde regularne zachowanie jest wyrażane w postaci jawnej normy. Stąd bierze się podział na wzory postulowane i realizowane. Wzór kulturowy to jednak przede wszystkim norma kulturowa realiowa. Wzory różnią się między sobą pod względem częstości (regularności) ich realizowania, stopnia ich obowiązywania i stopnia uświadomienia.. W każdej kulturze istnieją sfery podlegające ścisłej regulacji przekroczenie norm odnoszących się do nich jest uznawane za wielkie przestępstwo i karane najsurowszymi karami. Niektóre normy SA traktowane tak bardzo serio, ze ich przekroczenie jest uważane za niewyobrażalne (taka norma jest kazirodztwo w kulturze niektórych plemion indyjskich).

Często nie są nawet formułowane gdyż ich przekroczenie wydaje się niemożliwe i w istocie zdarza się bardzo rzadko. Inne wzory kulturowe są znacznie mniej rygorystycznie przestrzegane; odstępstwo od nich jest w mniejszym | większym stopniu tolerowane. Dla każdej kultury można się sformułować skalę wzorów: od prawie bezwyjątkowo przestrzegany i surowo wymaganych aż do takich, które są znacznie mniej obciążone sankcjami i które są realizowane rzadko. Wzory można klasyfikować zgodnie z typem sankcji grożącej za ich przekroczenie. Z grubsza biorąc, sankcje dzielą się na zewnętrzne i wewnętrzne. Sankcje wewnętrzne wiążą się z przymusem wewnętrzny nawykiem, działaniem sumienia wykształconego w toku socjalizacji. Jeśli wzór jest głęboko zinternalizowały, trudno jest sformułować zawartą w nim normę. Z reguły wzory najbardziej oczywiste i nie formułowane świadomie w postaci norm mają szczególnie istotne znaczenie dla zrozumienia danej kultury. Wypowiedzi członków badanej zbiorowości nie są w związku z tym najlepszym źródłem ich poznania. Trzeba też pamiętać, że zachowania łamiące daną normę mogą być w pewnym stopniu regularne, a więc moi stanowić rodzaj wzoru niepopieranego wprawdzie, ale istniejącego nie tylko w działaniu ludzi, lecz także często w społecznej świadomości. Maria Ossowska nazywała to regularne obchodzenie norm kulturowych przeciw obyczajami.

W każdej kulturze istnieją normy, które mają charakter jedynie formalny. Te normy i wzory, których przestrzegania się nie przewiduje, które z góry traktuje się jako niemożliwe do realizacji, będę nazywać ideałami. Ideały odnoszą się do świata wartości najwyższych, wzniosłych i odświętnych, które z racji swej niezwykłość i wielkości nie mogą być w pełni realizowane. Dotyczą, bowiem zachowań, które mają posmak wyjątkowości. Są one obecne zapewne w każdej kulturze, nawet najprostszej, ale wydaje się, w zbiorowościach złożonych ta warstwa zjawisk kulturowych jest bardziej rozwinięta niż w homogenicznych kulturach zbiorowość o prostej strukturze. Szczególnie intensywnie sfera ideałów rozwija się w społeczeństwach posiadających pismo i mających grupę własnych intelektualistów. Można przypuszczać, że w kulturach społeczeństw strukturalnie rozwiniętych znacznie większe obszary zjawisk normatywnych pozostają poza realizacją behawioralną, sferze wartości.

Ideały maja ogromne znaczenie dla poznania hierarchii wartości w danej kulturze mimo niezwykłej rzadkości ich realizacji. Na przykład poznanie wzoru osobowego rycerza czy świętego w średniowiecznej Europie niewiele wprawdzie daje informacji o tym jak się naprawdę zachowywali rycerze lub ludzie później uznani za świętych, ale jest doskonałym źródłem wiedzy o tym, jak się przedstawiała hierarchia wartości podstawowych, a wiec o tym, co się ludziom wydawało godne zachwytu, podziwu, uwielbienia a nawet religijnego kultu.

W zasadzie można przyjąć, że im bezwzględniej przestrzegany jest wzór, tym ważniejszy jest on dla opisu danej kultury. W wielu jednak wypadkach dla zrozumienia psychicznej warstwy badanej kultury nie mniejsze znaczenie ma poznanie wzorów, które propo­nowałabym nazwać marginesowymi. W kulturach występują, bo­wiem również wzory głoszone, lecz prawie nigdy lub nigdy nie realizowane z zupełnie innych powodów niż ideały. Są to wzory odczuwane jako zbyt mało ważne, przestarzałe, nie dość istotne i dlatego niezasługujące na większą uwagę. Realizacja wzorów marginesowych może być utrudniona przez rozmaite czynniki obiektywne. Wśród wzorów marginesowych znajdujemy wzory zanikające lub czysto fasadowe. Często przy opisie badanej kultury nie są one bez znaczenia, gdyż określają jej koloryt lub styl. Gdy w kulturze istnieją wzory alternatywne, taki wzór marginesowy może ujawniać preferowane zachowanie lub sposób reagowania. Na przykład w społeczeństwie polskim wzór szarmanckiego zachowania mężczyzny wobec kobiety nie jest tak surowo wymaga­ny Jak jeszcze kilkadziesiąt lat temu, ale elementy takiego zachowania są często stawiane wysoko i choć nie potępia się młodego mężczyzny, który nie pocałuje ręki staruszki, ten gest z jego strony będzie przyjęty z aprobatą, a nawet podziwem. Jak już wspomniałam, w analizie wzorów kulturowych szczególnie ważne jest wyodrębnienie ich strony normatywnej (świadomościowej) i behawioralnej (pozaświadomościowej). Służy temu rozróżnienie dwóch podstawowych kategorii wzorów; jawnych i ukrytych. Wzory jawne są to prawidłowości zachowań występujące w postaci norm świadomie formułowanych i respektowanych przez daną zbiorowość. Wzory ukryte są to prawidłowości zachowań nieuświadomione. Są one, zatem ukryte przed oczami samych aktorów, ale zarazem, ale zarazem mogą być poznane przez zewnętrznego obserwatora. Opis kultury w kategoriach wzorów ukrytych daje informację o behawioralnej i materialnej płaszczyźnie zjawisk kulturowych, ale nie pozwala w zasadzie na wgląd w psychologiczną ich płaszczyznę. Podobny sens ma dokonany przez Kluckhohna podział na wzory zachowań i wzory zachowań to odmiany postępowania, wzorce normatywne. Kluckhohn pisze: „Wzory zachowań odmiany postępowania, wzorce normatywne to odmiany reguł Obydwa są uogólnieniami empirycznymi - czymś, co logik nazywałby «zbiorami konstruowanymi'. A zatem zarówno wzory zachowań, jak i wzorce normatywne są konstrukcjami badacza, a nie myśl Kluckhohma wiąże się z jego wspomnianym już wyżej ujęciem każdego opisu zjawisk kulturowych.

W konkretnym przypadku badacz musi podjąć decyzję, co naprawdę chce obserwować: czy interesuje go aspekt materialny, behawioralny czy psychiczny zjawisk kulturowych. Jeśli zdecyduje się na badanie warstwy materialnej i behawioralnej, musi po prostu obserwować przedmioty i zachowania - odnotowywać ich występowanie i, jeśli to możliwe, mierzyć ich natężenie lub częstotliwość Może się wtedy okazać, że ludzie nie zdają sobie zupełnie sprawy z tego, jak bardzo regularne i poddane normom jest ich życie, znaczy jak bardzo podobne są ich reakcje w tych samych sytuacjach i jak bardzo podobne są przedmioty, które tworzą i którymi się posługują. Natomiast do wzorów normatywnych, czyli jawnych docieramy zbierając i analizując wypowiedzi ludzi na temat pożądanych zachowań określonych osób w określonych sytuacjach a także obserwując pochwały i nagany, nagrody i kary stosowa wobec jednostek w pewien sposób postępujących. Badacz, które go ten typ wzorów interesuje, musi, zatem sięgać do zachowań zarówno werbalnych, jak i niewerbalnych, takich jak publiczne kary, sposoby okazywania złości, niezadowolenia, radości. Uczestnicy kultury nie zdają sobie też zwykle sprawy z prawidłowości występujących w ich sposobach myślenia, odczuwania i reagowania psychicznego. Słowem, nie wszystko, co w kulturze dotyczy sfery psychicznej, jest uświadomione. Strukturaliści, antropologowie kierunku poznawczego i symbolicznego starają się odkryć właśnie nieuświadamiane struktury i regularności charakteryzujące myślenie i reagowanie emocjonalne w zbiorowościach ludzkich.

Ważnym aspektem każdej kultury jest stopień zgodności i rozbieżności obu sfer zjawisk kulturowych: świadomej i nieświadomej, Poziom uświadomienia prawidłowości sposobów zachowania i myślenia bywa różny. Pełny opis kultury musi uwzględniać wszelkiego rodzaju wzory, niezależnie od stopnia ich uświadomie­nia i obowiązywania, a także rozbieżności między normami i rze­czywistymi zachowaniami. Ograniczenie opisu do jednej z tych kwestii może być usprawiedliwione konkretnymi zainteresowania­mi badacza, ale tylko pod warunkiem, że w pełni zdaje on sobie sprawę ze złożoności zjawisk kulturowych. Ponadto określony typ wzorów lub pewne cechy (na przykład ich sakralizacja, surowość sankcji stojących na ich straży) mogą w szczególnie trafny sposób charakteryzować daną kulturę. Istnienie wielu alternatyw i warian­tów w obrębie poszczególnych wzorów ma wpływ na specyfikę życia ludzi w danej zbiorowości, może, więc być cechą znamienną badanej kultury, toteż na tę właśnie cechę trzeba w opisie zwrócić szczególną uwagę. Dla opisu kultury może być ważne ustalenie źródeł tych alternatyw: czy są one wynikiem heterogenicznego pochodzenia kultury, czy wielości kontaktów z kulturami obcymi, czy też zmienności środowiska przyrodniczego, które powoduje nakładanie się różnych sposobów przystosowania. Opisy poszcze­gólnych kultur winny uwzględniać wszystkie wymienione pod­stawowe aspekty wzorowania, ale zarazem mogą się koncent­rować na jednej z cech wzorów lub na jednym z ich typów. Kuszącym zadaniem, które stawia przed sobą każdy antropolog przedstawiający jakąś kulturę, jest uporządkowanie wzorów kulturowych zgodnie ze stopniem ważności. Jest to jednak zadanie niezwykle trudne. Ustalenie hierarchii ważności wzorów może być dokonane albo z punktu widzenia badacza, czyli zewnętrznego obserwatora albo z punktu widzenia samych badanych. Obrazy kultury uzyskane z tych dwóch perspektyw mogą się bardzo od siebie różnić. Co więcej, rozmaite zaplecza kulturowe badaczy sprawiają, że ta hierarchia wzorów może u różnych autorów być odmienna. Najistotniejsze dla antropologa wydaje się ustalenie hierarchii wzorów uczestników badanych zbiorowości. Dostarcza ona wiedzy o najistotniejszych treściach badanej kultury, o nastawieniach psychicznych i o znaczeniach rzeczy dla przedstawicieli tej kultury.

W sumie pojęcie wzoru kulturowego weszło na stale do słownika antropologii, od kilkudziesięciu lat stanowiąc dogodne i wypróbowane narzędzie mimo swojej wieloznaczności i kłopotów związanych z dwoista, normatywno - behawioralna naturą zjawisk. Postulowane wzorce kulturowe i realizowane wzorce kulturowe - częstotliwość regularność występowania oraz stopień zobowiązania społecznego, stopień uświadamiania. Istnieją stale sfery podlegające ścisłej regulacji i takie, które są zwyczajowymi.

WZÓR KULTUROWY - (pojęcie szersze od wzór kultury)- mniej lub bardziej ustalony w społeczności, zbiorowości sposób zachowania lub myślenia. Można rozpatrywać w dwóch aspektach: normatywnym i behawioralnym. W obu aspektach jest przyjmowana pewna norma a za nią także jakaś jej behawioralna realizacja np. kwestia pewnych grzeczności mężczyzny wobec kobiety, zaloty. Są pewne wzorce kulturowe postulowane i realizowane.

WZÓR KULTURY - pewien znamienny dla danej społeczności układ cech kulturowych, częstotliwość, regularność występowania oraz stopień zobowiązania społecznego; stopień uświadomienia -jest to związane z wzorcami kulturowymi. W każdej kulturze występuj ą pewne stałe sfery, które podlegają ścisłej regulacji i takie, które są zwyczajowe i nie ponosi się konsekwencji za ich łamanie(Normą kulturową może być zakaz kazirodztwa - jest nie tylko kwestią prawną, ale i kulturową)

IDEAŁY - należą do wzorców kulturowych - to normy i wzory, których przestrzegania się nie przewiduje, z góry traktuje się je jako niemożliwe do przestrzegania, realizacji, ale sieje postuluje jako idealny wzorzec, do którego człowiek powinien dążyć. Są akceptowane przez poszczególne społeczności, mimo rzadkości ich występowania. Obok ideałów pojawiają się też inne wzory kulturowe, które nie są realizowane tylko postulowane są przestarzałe i nie dość istotne; wzorce marginalne, anachronizmy; brak ich realizacji nie jest źle postrzegane.

MALINOWSKA - INSTYTUCJE - ważna forma wyrażania się kultury, najbardziej powszechna i najwcześniejsza forma kultury; zjawisko kulturowe; przestrzeń badań antropologii. Instytucje - rozumiemy taki system zjawisk jako sieć społecznych i kulturowych stosunków organizujących daną zbiorowość i decydujących o jej specyfice. Obejmuje to pojęcie wszelkie treści w znaczeniu wzoru kulturowego oraz organizację życia zbiorowego.

INSTYTUCJE - ważna forma wyrażania się kultury, najbardziej powszechna i najwcześniejsza forma kultury; zjawisko kulturowe; przestrzeń badań antropologii. Instytucje - rozumiemy taki system zjawisk jako sieć społecznych i kulturowych stosunków organizujących daną zbiorowość i decydujących o jej specyfice. Obejmuje to pojęcie wszelkie treści w znaczeniu wzoru kulturowego oraz organizację życia zbiorowego.

w wieku XIX pierwsi antropologowie w gruncie rzeczy wypowiadali się na temat poszczególnych instytucji, choć nie używali tego terminu. Dziś pojęcie to ma wiele znaczeń, które są zawsze bardzo bliskie znaczeniu pojęcia „wzór kulturowy". Dla niektórych uczonych są one wręcz identyczne, dla innych jednak - i z nimi zgadzam się - są to pojęcia wprawdzie bliskie, ale odrębne, wszak tworzenie różnych terminów w celu oddania tych samych treści nie miałoby sensu. Według Nowickiej nie wydaje się trafna propozycja Siegfrieda F. Nadla, który sugeruje utożsamienie pojęcia „instytucja" z pojęciem „wzór kulturowy". Z tych samych względów odrzucam propozycję Abrama Kardinera. Definiował instytucję jako ustalony sposób myślenia i zachowania, który ma być przekazany, zakomunikowany i który cieszy się akceptacją. Odejście od niego powoduje zaburzenie w jednostce lub grupie.

Leonard T. Hobhouse podaje dwa podstawowe znaczenia pojęcia instytucji pierwszym znaczeniu instytucja to uznany i ustalony zwyczaj rządzący określonymi stosunkami między ludźmi (daje tu przykład instytucji prawa) w drugim znaczeniu instytucja to organizacja ludzi podtrzymująca istnienie kompleksu zwyczajów rządzących stosunkami międzyludzkimi (tu daje przykład instytucji kościoła katolickiego). Podstawą tego rozróżnienia są dwa aspekty instytucji społecznych: normatywno-behawioralny i społeczny (osobowy czy ludzki).

William G. Sumner już w roku 1906 mówił o podobnych dwóch aspektach instytucji: pierwszym jest koncepcja, określająca na przykład zainteresowanie, drugim zaś struktura, czyli maszyneria ludzka, poprzez którą koncepcja jest realizowana. Oba te aspekty: ideowy (koncepcyjny) i materialny (ludzki) tworzą, zdaniem Sumnera, instytucje Ten drugi aspekt jest nowy w stosunku do pojęcia wzoru kulturowego -dodaje nową treść, sprowadzając wzory działania na płaszczyznę analizy zbiorowości.

Na ten drugi aspekt zwracał również uwagę Bronisław Malinowski mówiąc o personelu instytucji, czyli o zbiorowości lub grupie, która dany wzór realizuje. Ten aspekt pojęcia „instytucja" stanowi ważny element analizy Malinowskiego i innych funkcjonalistów - wszyscy, co wchodzą w skład instytucji.

Cele i zasady istnienia poszczególnych instytucji mogą być do pewnego stopnia odmiennie rozumiane i odczuwane przez różnych uczestników danej zbiorowości, ale musi istnieć pewien zakres wspólnoty w tym względzie, aby instytucja mogła funkcjonować. Jeśli zachodzi zasadnicza sprzeczność w rozumieniu istoty danej instytucji w grupie, może to być groźne dla istnienia tej instytucji. Tak jest na przykład z instytucją kościoła lub masowym ruchem społecznym, których uczestnicy mają bardzo odmienne motywacje wspólnego działania. Do różnych potrzeb i rożnych wartości odwołuje się także koncepcja tajnych stowarzyszeń czy instytucja

Instytucje tworzą sieć organizacji życia zbiorowego i ważne jest ustalenie ich wzajemnych stosunków w każdej zbiorowości. Jedne z nich ułatwiają lub nawet umożliwiają istnienie innym. Są instytucje niemające wzajemnie wpływu na swoje istnienie, są takie, które pozostają w sprzeczności

Instytucje to sieć społecznych i zarazem kulturowych stosunków organizujących daną zbiorowość i decydujących o jej specyfⁱce. Pojęcie instytucji obejmuje z jednej strony wszelkie treści zawarte w pojęciu wzoru kulturowego (a więc zjawiska normatywne i behawioralne), a z drugiej treść związaną z „podłożem ludzkim" i organizacją życia zbiorowego

Obnouse - instytucje w dwóch podstawowych znaczeniach:

• uznany i ustalony zwyczaj rządzący określonymi stosunkami między ludźmi np. instytucja prawa

• organizacja ludzi podtrzymująca istnienie kompleksu zwyczajów (zbiorowości zwyczaj ów)rządzących stosunkami międzyludzkimi np. instytucje kościelne

Istnieje rozróżnienie na :

l. instytucje społeczne o charakterze osobowo-ludzkim - struktura społeczna, zajmuje się tym socjologia

2. instytucje o charakterze normatywno- behawioralnym -koncepcje określające zachowanie; ideowy

Ilość instytucji jest dość ograniczona w cywilizacjach mało rozwiniętych Wczesne instytucje; małżeństwo jako podstawowa powszechna instytucja Cechy wspólne instytucji - autor(ojciec), potencjalny autor(syn, matka, córka), odbiorca( społeczeństwo)

Malinowski - „personel instytucji" wszyscy ci, którzy wchodzą w skład instytucji.

TEMAT: POJĘCIA SŁUŻĄCE DO BADANIA ZWIĄZKU OSOBOWOŚCI l KULTURY

Na skutek przenikania do antropologii idei psychoanalityczny powstały lub zostały zaanektowane z psychologii i psychiatrii pojęcia, które miały posłużyć do badania stosunku między kulturą a osobowością. Antropologowie zaczęli się posługiwać terminami „kompleks", „podświadomość", „mechanizm obronny", „racjonalizacja", „unikanie" itd.

I. Jednostka a kultura

Przyjęcie całościowego (systemowego) podejścia do kultur ludzkich pociąga za sobą konieczność rozważenia wzajemnego stosunku tego, co w kulturze jednostkowe, i tego, co w niej społeczne. Czasem relację tę wyraża się w opozycji: osobowość a kultura.

Zgodnie z pierwszą wersją uczonych istnieje zasadnicza sprzeczność między celami i interesami jednostki i zbiorowości, której wyrazem jest kultura. To, czym społeczeństwo jest dla jednostki, było opisywane w kategoriach przymusu, represji, wro­gości, tłumienia itd. Filozofowie w swoich najzupełniej spekulatywnych koncepcjach człowieka i kultury przedstawiali jednostkę ludzka, jako jedynie twórczą, kulturę zaś jako czynnik ograniczający wybujałe czasem pragnienia i dążenia jednostki. Również w psy­chologii freudowskiej kultura wyrażała się poprzez zakazy i nakazy tłumiące rozwój jednostki i działające jako brutalne superego.

Antropologia ze swym międzykulturowym doświadczeniem wytworzyła obraz znacznie mniej kategoryczny: człowiek jest jednostkowym twórcą kultury, ale zarazem jest jej podporządkowany. Kultura istnieje poniekąd tylko w jednostkach i wyraża się poprzez jednostki.

Nie ma wątpliwości, że właśnie jednostki ludzkie w ostatniej instancji są twórcami kultury, że to one są odpowiedzialne za poszczególne wzory i obyczaje. Kultura powstała w związku z pra­gnieniami, potrzebami, dążeniami i sposobami ekspresji jednostek ludzkich, ale w efekcie jest od nich niezależna, działa jako czynnik zewnętrzny, gdyż jest zjawiskiem ponadjednostkowym.

Człowiek jest wobec tego istotą manipulowaną przez kulturę; zarazem jednak wiele faktów przemawia na rzecz poglądu, że kultura jest czyn­nikiem wyrażającym dokładnie potrzeby jednostkowe, co więcej dostarcza jednostce całego materiału niezbędnego do uformowania jej egzystencji.

Ruth--Benfidict „W rzeczywistości społeczeństwo i jednostka nie są antagonistami. Kultura społeczeństwa dostarcza jednostce surowego materiału(gotowe wzory postępowania, myślenia).

.Człowiek staje się istotą ludzka poprzez wchłanianie gotowych wzorów.

Osobowość jednostki jest czynnikiem twórczym w kulturze, ale zarazem jest przez kulturę ukształtowana. Osobowość ludzka musi też manipulować kultura. Jednostka sama musi szukać definicji własnej sytuacji, która dla niej byłaby najkorzystniejsza.

II. Osobowość podstawowa

Jednym z najważniejszych pojęć, które miały posłużyć badaniu stosunków osobowości jednostki i kultury jako całości, było pojęcie „osobowość podstawowa" W Polsce termin ten do literatury wprowadził Jerzy Szacki.

Pojęcie osobowości podstawowej pojawia się u Abrarri Kardiner, czy też Ralph Linton.

Pojęcie osobowości podstawowej występuje w sen­sie statystycznym lub strukturalnym. W sensie statystycznym osobowość podstawowa to osobowość modalna, czyli najczęściej występujący w danej zbiorowości kompleks cech osobowościowych.

W drugim znaczeniu osobowość podstawowa jest osobowością uśrednioną a więc pewną konstrukcją tworzoną z różnych cech też mówić o modalnej osobowości konstruowanej,

W innym rozumieniu osobowość podstawowa to według Abranii Kardinera podstawowa czy, inaczej, głębinowa struktura osobowości. Jest to zespół najgłębszych i najogólniejszych reakcji, z których wynika wiele reakcji konkretnych i szczegółowych. Są one podstawowe także, dlatego, że są efektem działania tak zwanych instytucji podstawowych, czyli instytucji związanych z socjalizacją. Kardiner zakłada, bowiem, zgodnie z duchem psychoanalitycznym, że podobieństwo pod­stawowych mechanizmów osobowościowych w poszczególnych zbiorowościach wynika z podobieństwa sposobów postępowania z niemowlętami w obrębie tych zbiorowości. Wśród tych, zacho­wań i sposobów postępowania Kardiner wymienia takie, jak: czu­ły kontakt rodziców z niemowlęciem, ilość czasu, który niemowlę.

Kardiner sądzi też, że wpływ podstawowych struktur osobowościowych na kształtowanie się kultury jest równie duży, jak wpływ kultury na kształto­wanie się osobowości podstawowej. Otóż o ile instytucje pier­wotne (podstawowe wzory postępowania z dziećmi) kształtują podstawowe struktury osobowości, o tyle podstawowa struktura osobowości kształtuje tak zwane instytucje wtórne, do których należą religia, folklor a najszerzej wyobrażenia o świecie.

Ponadjednostkowy i zarazem jednostkowy charakter zjawisk kulturowych wyraża się właśnie najlepiej w pojęciu „osobowość podstawowa” w sensie statystycznym jak i w sensie strukturalnym.

TEMAT: POJĘCIA SŁUŻĄCE DO BADANIA DYNAMIKI ZJAWISK KULTURY

EWOLUCJA KULTUROWA - Jerzy Szacki - ewolucja zakłada jedność świata, jego prawidłowość, genetyczne wywodzenie się jednych form z drugich, jednolitość natury ludzkiej, zmienność zjawisk kulturowych.

Pojęcie ewolucji często krytykowano jego wartościujące implikacje, kierunkowość, jednoliniowość i charakter docelowy..

Koncepcja ewolucji kulturowej jest określana jako koncepcja ewolucji jednoliniowej. Czasem określa się mianem paralelizmu. Koncepcja ewolucji rządzi przekonanie, ze mimo izolacji społeczeństwa zachodzą stadia ewolucji.

Stosowanie pojęcia ewolucji prowadzi do powstania całej teorii kultury, orientacji badawczej i kierunku metodologicznego.

DYFUZJA KULTUROWA - określa zmiany zachodzące w kulturze, oznacza przestrzenne rozchodzenie się, przenoszenie Si elementów kultury(takich jak: cechy, tematy kulturowe, instytucje, obyczaje) w drodze do zapożyczenia. Może funkcjonować w ramach jednej wspólnoty kulturowej(w kategoriach grup społecznych np. zderzenie grupy arystokracji, jej wzorce kulturowe z jakąś inną klasą społeczną, przyjmowane przez nią pewnych cech grupy arystokracji), ale też w ramach kontaktu z inną wspólnotą kulturową - jest to wtedy dyfuzja przestrzenna a na zjawisko mówi się dyfuzjonizm kulturowy. DYFUZJA STRUKTURALNA - między klasami społecznymi

AKULTURACJA - następstwo dyfuzji zachodzi wówczas, gdy w bliski kontakt wchodzą dwa odmienne społeczeństwa, które dzielił do tej pory dystans przestrzenny, gospodarczy, kulturalny. Jako swoista forma dyfuzji akulturacja jest procesem gwałtownym, czyli zachodzącym w obszarze jednego, dwóch pokoleń, wywołujący przeobrażenie jednej kultury pod wpływem drugiej. W tym wypadku w akulturacji nie chodzi tylko o zmianę pewnych form kulturowych, ale o zmianę pewnego rdzenia kulturowego.

SYNKRETYZM KULTUROWY - związanie w jedną całość różnych elementów pochodzących z różnych środowisk kulturalnych np. synkretyzm religijny - w obszar naszych wierzeń wchodzą nowe i też w nie wierzymy, uznajemy bądź dokonujemy zmiany tzn. cześć oddawana bogowi przyrody teraz oddaje się świętym

TEMAT: FORMY WSPÓŁBYCIA - GRUPY SPOŁECZNE RODZINA MALZENSTWO

GRUPA SPOLECZNA - człowiek od początku rozwija się jako zwierzę rozumne, występujące w grupie. Człowiek żyjący samotnie uważany jest za dziwaka. PUSTELNIK(samotnik z wyboru) - życie eremu Antropologa interesuje grupa przedpiśmienna.

3 GRUPY, KTÓRE KLASYFIKUJEMY ZE WZGLĘDU OD WIELKOŚCI

1. Grupy małe od 3 - 15 osób

2. Grupy średnie od 15 - 150 (200) osób

3. Grupy duże od 200 - do kilku tysięcy osób.

NIEMCY - Nie my

GRUPA podstawowe pojęcie MY(Józek, Jurek). np.: MY przeciwko IM. GRUPA - to jest grono osób określonych wspólnie zaimkiem „my” i identyfikujących się, grupa nie jest bytem osobowości ale ma fazy osobowości (przedłużenie osobowości). Gdy mówimy o grupie małej, średniej, dużej według antropologa.

Grupa mała od 3 - 15 osób to głownie grupy o charakterze rozszerzenia rodziny.

Grupy średnie 15 - 200 osób klasyczna forma. Grupa 50 - 60 osób to klasyczna grupa dla przedpiśmiennych. Rodzaj prowadzenia gospodarki wpływała na taka ilość osób w grupie9każdy ma sferę aktywności w danym plemieniu). Ta grupa była wstanie zagospodarować i była wstanie zapewnić sobie żywność, picie itp. Nie mogło być ich więcej, gdyż im więcej osób tym więcej kilometrów do zagospodarowania. Osoby słaby, starsze często były zjadane(kanibalizm), eutanazja była w szczególności osób chorych niedołężnych. Wspólnie razem wędrowali tworząc układ, w wypadku zagrożenia grupy rozpraszały się na małe kilkunastoosobowe w Po 50-60 osób to grupa gdzie ludzi utrzymają się razem. Taka wspólnota łowiecko -zbieracza ma wspólny obszar do penetrowania, wspólne interesy, chronią terytorium przed zwierzyną i zabezpieczaj ą interesy wspólnoty. W kształtowaniu społeczności i rodziny zasadniczą rolę odgrywa płciowość z trzema zasadniczymi czynnikami: pochodzenie, zamieszkanie, władza.

Powyżej 200 osób miały charakter plemienny, zamieszkiwały możliwość wystąpienia więcej jedzenia. Grupy identyfikowały się na bazie rodzinnym, rodzinne pochodzenie, identyfikacja rodowa. Obok rodu występują klany lub wederacje9kralenie).

Plemienia powstają jako konsekwencja kumulacji rodów i osiągała 1000 lub 1500 osób.

Dla grupy ważna jest wspólnota interesów np. wspólnota łowiecko-zbieracza. Wspólnoty prehistoryczne to ok. 10 tyś lat przed Chrystusem. Egalitalizm - równość we wspólnocie

Nasz gatunek wyróżnia od naczelnych: długa ciąża, długi okres przygotowania się do samodzielności. Te dwie cechy wskazują na podział ról społecznych już od społeczeństwa prehistorycznego. Wynika to z funkcji biologicznych np. ów podział wynikający z biologicznych funkcji determinował kobietę i odsuwał ją od pewnych funkcji.

Rodzina jest instytucją. Zasadniczą rolę w kształtowaniu społeczeństwa i rodziny odgrywa płciowość z 3 wyznacznikami:

W kształtowaniu się grupy społecznej odgrywają związki o charakterze związki płci z 3 wyznacznikami, które są powiązane więzami płci:

1. Pochodzenie

2. Rezydencja

3. Władza

A). POCHODZENIE - mamy w 2 kierunkach - aspekt w kilku liniach. Lineał - kierunek linia

• matrylinearność -(matrylineat) - pochodzenie od kobiety i wyznacza jej rolę w społeczeństwie(można dziedziczyć po matce. Do dzisiaj jest bo można dziedziczyć nazwisko

• patrylineat - pochodzenie w linii od mężczyzn. Związanie prawne, dziedziczenie nazwiska po ojcu.

• Bilenearyzm - czyli od jednego i drugiego, jest to układ na równym poziomie

Dzisiaj, w jaki sposób się widzi kwestie dziedziczenia, własności, jak się widzi prawo przekazywania lini pochodzenia np.; nazwisko w 10% państw występuje matrylinearność

B). Rezydencja - (zamieszkanie) mamy społeczności lokalne:

• Matrylokalne społeczności - małżonkowie przebywają u rodziny żony(matki). Są społeczeństwa, gdzie jest to wzorzec kulturowy. Człowiek wchodzi do społeczności matki lub ojca. Matrylokalne polegają na tym, że mąż przyłącza się do społeczności żony, osiedla się w domu jej rodziców i często musi wykonywać dla nich pewne posługi. Zamieszkanie matrylokalne może być stałe lub czasowe — wtedy mąż pozostaje na rok lub dwa ze swymi teściami i musi także dla nich pracować (Eskimosi, Kwakiutle

• Patrylokalna zamieszkaniem zarówno w prawie ojcowskim, jak i macierzystym. Znaczy to, że młoda para przenosi się do społeczności męża i wtedy albo zamieszkuje w domu czy obozie rodziny męża, albo wprowadza się do nowo wybudowanego domu należącego do męża. Małżeństwa patrylokalne są zdecydowanie najbardziej rozpowszechnione na całym świecie., żyje się w rodzinie ze strony męża

• Neolokalność - Zakładanie swojego gniazda w nowym miejscu żyje się samodzielnie, poza rodziną męża i żony

• Natolokalność - każde z współmałżonków żyje we własnym środowisku rodzina ma charakter dochodzącego (Za czasów PRL - u występował ten typ)

Żyjemy w społeczeństwie patriarchalnym.

C). Władza - system partnerski.

• Matriarchat -sprawowanie władzy przez matkę, kobieta stojąca na czele wspólnoty(społeczeństwo mosuo spod Tybetu)

• Patryiarchat - występuje w Polsce, duża zasługa kościoła.

• Typ partnerski - w społeczeństwach euroamerykańskich. Ten układ gwarantuje stronom równość

Rodzina jest instytucją. Zasadniczą rolę w kształtowaniu społeczeństwa i rodziny odgrywa płciowość z 3 wyznacznikami:

Społeczeństwa matrylokalne, które ogniskowane są przez osobę matki. Społeczności te pochodzą ze zjawisk prehistorycznych, w których społeczeństwo opierało się na związkach kobiet wychowujących dzieci. Oparcie w tym procesie wychowawczym nie było partnerstwem. Szło to linią żeńską, pomagały siostry, babki i matki. Te społeczności dalej nazywane są matrylokalnymi.

Koncepcja pochodzenia rodziny wynikająca z relacji miedzy matka a dzieckiem, potrzebny jest mężczyzna. Jego funkcja genitora (rodziciela), to funkcja biologiczna i społeczna - pater. Przez ojca możemy zrozumieć każdego mężczyznę, który opiekuje się na stałe dzieckiem nie koniecznie swoim. Obok funkcji biologicznych i społecznych ojca może być funkcja ojca rytualnego( pełni ją kapłan, szaman). W kategorii filozoficznej możemy mówić o funkcji intelektualno-duchowej (osoba która nas prowadzi).

FOKALNOSC - fokus ognisko, to, co ogniskuje. Życie matryfokalne, partofokalne.

Funkcjonują też zjawiska kulturowe, np. układy matryfokalne gdzie ogniskowane są przez osobę matki „kapłana ogniska domowego". Sprzeczności matrylokalne pochodzą z tych zjawisk prehistorycznych gdzie społeczeństwo wywodziło się z kobiet. Prawdopodobnie to społeczeństwa gdzie opierano się na związkach kobiet wychowujących dzieci. To nie mężczyzna był oparciem, ale babcia, matka, siostra(wsparcie). Związki prehistoryczne i pierwsze związki mogły wypływać z tych układów.

Dwie funkcje mężczyzny: biologiczna - genitor „rodziciel" oraz funkcja społeczna „pater". Te funkcje mogą być tożsame, ojcem może być też wychowujący dzieci (niekoniecznie swoje). Jako ojciec społeczny nie musi być genitorem. Obok tej funkcji jest funkcja ojca rytualnego - szaman, kapłan w kategoriach antropologii - filozoficzny ojciec duchowy „mentorzy" (związek intelektualny między prowadzącym a prowadzonym).

TEMAT: RODZINA MAŁŻENSTWO

Rodzina - jest instytucją.

Malinowski od początku stawie tezę, iż mamy do czynienia z różnorodnością koncepcji małżeństw. Malinowski upatruje czystość przedmałżeńską lub wyszaleć się przed małżeństwem.

Od religijności zależy czy są związki przedmałżeńskie

ŚLUB - odniesienie do religii, 1) pierwotny czynnik religijny - zaręczeni spotkanie się 2 osób pod opieka Bóstw, bo jest fundamentem społeczeństwa, 2) społeczeństwo decyduje, małżeństwo nie jest sprawą prywatną małżonków.

Ślub - błogosławieństwo, oczepiny, uczta, przysięga. Przez rytuał następuje zacieśnienie związków rodzinnych. Rytuał to odwzorowywanie i naśladowanie przeszłości, ciągłość kulturowa ma charakter antropologiczny.

FORMY RODZINY

• Minimalna

• Rozszerzona, czyli rodowa

• Zbiorcza, czyli domowa

Główne formy charakterystyka.

1. Rodzina minimalna: występuje w postaci dwurodzicielska (dualna) zwana też nuklearną-rodzina monogamiczna, Układ rodziny dualnej (mężczyzna i kobieta), powszechny ale nie jedyny np. Holandia związki homoseksualne (rozumie się tu dwurodzicielskość niezależnie od płci). Jest to klasyczny przykład rodziny, gdyż klasyczność wynika z kontekstu kulturowego, związane z istnieniem kultury chrześcijańskiej. Inaczej jest oczywiście w np. Islamie gdzie nie występuje zjawisko monogamizmu (tam mężczyzna i np. 4 żony), wpływa na inne kultury, ale jest też jednorodzicielska jest ojciec lub matka, jedno z rodziców wychowuje dzieci.. Jest pierwotnym podłożem, występuje tu związek miedzy matką i dziećmi. Według rzymskich zasad matka jest znana a ojciec domniemany, związki między matką i dziećmi uzasadnione biologicznie.

2. Rodzina rozszerzona zwana rodową: to układ związków społecznych na czele, której stoi mater lub fater i gdzie występują układy rodzinne o charakterze wielopokoleniowym, ale w skład, której wchodzą współmałżonkowie, dzieci wnuków a związki mają głównie charakter krwi. Rodzina rodowa to czasem zwielokrotniona rodzina minimalna, popularny typ rodziny znany w kulturze euro - amerykańskiej, wejście do rodziny znacznie większej ilości krewnych tworzących rodzinę. Nie liczą się tylko związki między rodzicami i dziećmi, ale pokoleniami. Nacisk na pokrewieństwo krwi, układ związków na czele, których stoi pater albo mater, w którym także występują układy o charakterze rodziny wielopokoleniowej, ale w skład, której wchodzą współmałżonkowie dzieci, wnuków, a związki mają charakter związków krwi.

3. Rodzina zbiorowa zwana złożoną, domową: domus - wspólnota ekonomiczna, polega na funkcjonowaniu układu rodziny rodowej i wprowadzającej inne osoby do rodziny. Przykład rodziny starożytnej. Polega na uznawaniu jednej osoby stojącej na czele. W ramach rozwoju rodziny może dochodzić do partnerstwa, ale na czele stoi „pater familias" będący panem życia i śmierci, do tego córki, synowie, którzy „wżenili się" w dom. Służba i niewolnicy też byli częścią rodziny. W tym układzie też byli inni tzw. klientela, związana ekonomicznie, korzystająca z dobrodziejstw domu. Wszyscy stanowili wspólnotę ekonomiczną a nad wszystkim czuwa „pater familias" (opieka prawna, ekonomiczna, medyczna...). Model rodowy występuje w Indiach, Chinach, Daleki wschód, Afryka.

W tych systemach związki krwi. Wcześniej były one dużo mocniejsze niż dzisiaj. Rzymianie stosowali adopcje wobec dorosłych i małych dzieci np. Juliusz Cezar i jego siostrzeniec. Dzisiaj niema to takiego znaczenia.

W naszej cywilizacji euroamerykańskiej jest rodzina minimalna a model małżeński otwarty o charakterze monogamicznym. Pokrewieństwo nie dominuje, ale dom, który pojmujemy jako 1) budynek i jako 2) skupisko, wokół którego zbierają się Ci, co mają idee domostwa np.; Rzym w momencie, gdy dom staje się osią łączącą rodzinę ci, co są ze sobą spokrewnieni, pokrewieństwo bliższe, dalsze, pokrewieństwo rzymskie(niewolnik, służba) byli traktowani jako cześć rodziny polega generalnie na funkcjonowaniu rodziny rodowej wprowadzającej osoby z zewnątrz-typowym układem jest rodzina starorzymska, polega na uznawaniu jeden osoby stojącej na czele, w ramach rozwoju rodziny może dochodzić do zmian, nazywa się ją pater familias. W skład jej wchodzą dzieci,małżonkowie, sfera służby z niewolnikami.

Dalecy krewni w Rzymie zwani klientami - klienci to daleka rodzina, zatracone są związki pokrewieństwa, ale sprawy ekonomiczne, gospodarcze przywiązują do tego domostwa, wnoszono do tej rodziny dobra np.; rodzina patriarchalna, matryfokalne skupione wokół ogniska jest matka(władza).

4 FUNKCJE RODZINY

• Prokreacja jako pierwotna (rodzenie i płodzenie)

• Opiekuńcza wobec potomstwa i wychowawcza

• Ekonomiczna czyli zdobywanie i dostarczanie pokarmu i środków do życia

• Intymna, erotyczna

MAŁŻEŃSTWO Z PERSPEKTYWY ANTROPOLOGICZNEJ Przez małżeństwo rozumiemy związek heteroseksualny.

Założenia ideologiczne podają, że rodzina jest pierwotna, była wcześniej niż małżeństwo. W koncepcji chrześcijańskiej to małżeństwo jest wcześniej niż prokreacja.

Religijna i ceremonialna strona małżeństwa Świętość więzów małżeńskich jest spotykana nie tylko w religii chrześcijań­skiej i jest nie tylko przywilejem kultur wyższych. Siła wiążąca samego prawa jest wzmacniana sankcją nadprzyrodzoną wywodzącą się z uroczystej, publicznie celebrowanej, duchowo i etycznie uświęconej ceremonii. Małżeństwo jako kon­trakt prawny jest ważne o tyle, o ile jego pogwałcenie spotyka się z ziemską karą, a jego pełne wypełnienie niesie ziemskie korzyści. Małżeństwo jako sakrament jest w społeczeństwach pierwotnych, podobnie jak i cywilizowanych, chronione przez moce duchowe, nagradzające tych, którzy skrupulatnie i z nabożeństwem wypełniają swe obowiązki małżeńskie, a karzące tych, którzy je lekceważą.

Religijny aspekt małżeństwa jest raczej podobny do aspektu prawnego w tym, że przydaje on raczej ważności i świętości innym funkcjom niż ustanawia nowe. Znajduje to wyraz w akcie zawarcia i akcie rozwiązania: religijne rytuały spotyka się przy zaręczynach i ślubie, a rozwód jest często określony i zalegalizowany w sposób religijny. Z kolei w przypadku śmierci zerwanie więzi znajduje swój duchowy wyraz w obowiązkach, praktykach i ceremoniach, które ciążą na pozo­stałym przy życiu partnerze. Obok ceremonii religijnych związanych z zawiera­niem i rozwiązywaniem małżeństwa istotną rolę odgrywa etyka religijna, ustalają­ca reguły życia małżeńskiego, które posiadają sankcję nadprzyrodzoną lub odwo­łują się raczej do poczucia moralnego niż do własnej korzyści. [...]

Symbolika rytuału ślubnego Obrzęd ten jest z reguły aktem rytualnym posiadającym znaczenie symbolicz­ne i uważa się, że ma on skuteczność magiczną, zawiera naukę moralną i wyraża zasady prawne.

Symbolika biologiczna. Tak, więc na podstawowy cel mał­żeństwa — utrzymanie ciągłości rodzaju ludzkiego — wskazuje się w ceremo­niach zaślubin przez rytuał, który ma sprawić, że związek będzie owocny, zara­dzić niebezpieczeństwom związanym ze stosunkami seksualnymi, szczególnie z defloracją, i ułatwić różne etapy płodzenia — od pierwszego aktu do porodu. W rytuale płodności szczególne miejsce zajmuje zastosowanie owoców, nasion lub zboża, którym jest posypywana nowo poślubiona para, łoże małżeńskie lub obszar wokół niego.

Małżeństwo jako przełom. Małżeństwo stanowi jako oficjalne i publiczne uznanie faktu biologicznego, jako najistotniejszy trakt kiedykolwiek zawierany przez dwie jednostki i jako akt, który stwarza komórkę społeczną — rodzinę. Przełomom w ludzkim życiu zawsze to potężne emocje, złe przeczucia i nadzieje, strach i oczekiwanie. Istnieją, niezliczone rytuały weselne, które w sposób oczywisty mają na celu usunąć niebezpieczeństwo związane z przełomem małżeństwa.

Niebezpieczeństwa subiektywnie przeczuwane wyobrażane są za w formie złego oddziaływania — demonów, duchów, wrogich sił, czarnych czy pechowych zbiegów okoliczności. Należy je osaczyć lub zneutralizować działanie, dlatego znajdujemy niezliczone rytuały, które mają odwrócić przynieść szczęście i nadzieję dla nowej rodziny. Są to m.in. unikanie p dni i miejscy jako nieszczęśliwych lub przeciwnie — wybór pewnych dni, które stanowią dobry omen; zasłonięcie miejsca, gdzie ma się odbyć wesele, wpływów; robienie hałasu, palenie ognia, potrząsanie bronią, kąpiel lub młodej pary lub spryskiwanie jej wodą, zapalanie ognisk i wymachiwanie pochodniami krążenie wokół kościoła lub namiotu pana młodego, uderzanie tego tu oraz powstrzymywanie młodej pary od pewnych działań i spożywanych pokarmów.

Zasada, że młoda para musi powstrzymywać się od stosunków seksualnych pewien czas po ślubie, jest znana na całym świecie mieli na sobie.

Małżeństwo jako zmiana socjologiczna. Małżeń­stwo jest przełomem nie tylko w sensie duchowym. Jest to także rzeczywiste socjologiczne przejście z jednego stanu do drugiego, oboje partnerzy porzucają swe rodziny, aby założyć nową. Zerwanie z rodzicami, klanem, społecznością lokalną czy plemieniem znajduje swój wyraz w wielu interesujących rytuałach weselnych. Pozorowana walka między panem młodym lub jego grupą a rodziną panny młodej lub inne rodzaje oporu tej ostatniej, zagradzanie drogi korowodu weselnego, łkanie lub inne formy wyrażania żalu i niechęci przez pannę młodą i jej krewnych, odgrywanie porwania i uprowadzenia panny młodej.

Małżeństwo jako nowe więzy. Lecz najważniejszym typem rytuału weselnego jest ten, który ustanawia małżeństwo jako więź sakra­mentalną. Tutaj znowu symbolika jest bardzo rozległa i zróżnicowana, od najbar­dziej bezpośredniego wyrażenia związku przez złączenie rąk lub palców, wiązanie ubrania, wymianę pierścionków i łańcuszków, do skomplikowanego udramatyzowanego odgrywania oddzielenia i związania. Ważna symbolika więzów, które mają być zadzierzgnięte, polega na przedstawieniu pewnych działań, które w przyszłości będą stanowić część normalnych obowiązków czy przywilejów życia małżeńskiego. Działania takie w jakiś sposób określają istotę i wyłączność małżeństwa poprzez antycypację w rytualnym przedstawieniu. Wśród nich naj­ważniejsze są naturalnie ceremonialne przedstawienia aktu seksualnego i ceremo­nialne uczestnictwo we wspólnym posiłku..

Główne funkcje symboliki weselnej. Przykłady te ukazują najważniejsze, choć w żadnym wypadku nie wszystkie, idee wyrażane w rytuałach weselnych. Łatwo zauważyć, że symbolika jest niezmiernie bogata i zróżnicowana i że obejmuje niemal wszystkie aspekty małżeństwa. Istnieją rytuały odnoszące się bezpośrednio do życia seksualnego i ciąży, rytuały o znaczeniu domowym i ekonomicznym, rytuały odnoszące się do postaw emocjonalnych względem małżeństwa i idei moralnych dotyczących jego celów. Technicznie mówiąc, są to rytuały prawne, magiczne bądź religijne. W skrócie — ceremonia nią małżeństwa ukazuje i wyraża wszystkie istotne aspekty instytucji małżeństw i jako taka jest najbardziej owocnym i odkrywczym przedmiotem badań antropologicznych. [...]

Dominuje samiec, obecnie jednak mamy zmiany to, co było postulowane kiedyś to teraz się zmienia (rola kobiety, mężczyzny). Wcześniej postulowane wzorce - ostrzejsze sądy. Przedpiśmienna religia, ideały, wzorce wpływają na nasze cywilizację.

Kobieta, gdy wyszła ze swojego domu Iza nim weszła do nowej rodziny musiała zamieszkać na obcej ziemi, obcinano jej paznokcie, włosy, aby nie przeniosła Bóstw ze swojej rodziny do nowej rodziny męża - „Niezgodność Bóstw”. Istnieje związek miedzy 2 światami nasz i przodków.

Trzy formy małżeństwa: monogamia, poligamia, małżeństwa multiraterałne

A). Monogamia - czyli l partner w tym samym czasie. Najczęściej występuje, znana w historii i współcześnie. Nawet w cywilizacjach prehistorycznych i niepiśmiennych. Powodem tego związku jest stała zasada rodzenia się takiej samej liczby dziewcząt i chłopców(ok.50% na 50%).

Odmiany monogamii - m. następcza(seryjna)

• m. stała

• m. otwarta(umiarkowana, luźna)

• m. zamknięta(sztywna)

Jest to podział ze względu na czas i założenia ideologiczne(m. sztywna, stała), gdy małżeństwo wygasa z chwila śmierci współmałżonka. Skrajnością może być pozostanie samym nawet po śmierci małżonka. Stała jest w nurcie katolickim - po śmierci partnera małżonek może jeszcze raz wejść w związek małżeński. W prawosławiu tylko jedno małżeństwo w życiu (kolejne sprawowane w rycie liturgii pokutnej). Stała wynika z przekonań religijnych. Protestanci mają monogamię b. luźną. Monogamia luźna zakłada możliwość zmiany partnera w wersji

• czasowej - kontrakt małżeński np. czas małżeństwa na czas podróży (Azja, Afryka, Inkowie, Ameryka pd.).Postulat zmian partnerów co jakiś czas-rotacja.

• przejściowej - układ, gdzie dochodzi do częstych zmian małżonków, po decyzji jest zmiana partnera

(prawo Lewiratu - prawo żydowskie nakazywałoby brat po śmierci poślubił jego żonę gwarancja przedłużenie dziedziczenia)

B). Poligamia - występuje w dwóch odmianach

1. poliginia (gyne - kobieta), poli to wiele. Wielość kobiet dla jednego męża,

2. poliandria - andrus to mężczyzna a więc małżeństwo jednej żony z wieloma mężami; bigamia - jednoczesne małżeństwo z kilkoma kobietami (przestępstwo).

Prawo lewiratu: w poliginii(brat po śmierci brata był zobowiązany spłodzić dziecko, mimo to, że miał żonę). Inna formą poligamii jest bigamia- jednoczesne małżeństwo z wieloma kobietami.

C). Małżeństwo multilateralne

Oznaczają system, w którym zachodzi związek małżeński, między co najmniej 2 mężczyzn i 2 kobiety może być systematyczny układ, 2 na 2 ale także niesymetryczny 2 mężczyzn i 2 kobiety. Występuje otwartość, jeśli chodzi prestiż znaczenie ważny jest czynnik ekonomiczny, małżeństwa mogą być zawarte na czas okresowy, czasowy, gdy w danym małżeństwie jest głód, bieda łączą się z 2 małżeństwie do czasu zanim polepszy się sytuacja rodzinna a jeśli w tym czasie urodzą się dzieci w tym małżeństwie to są one wspólne. Wszystkie kobiety w tym czasie są seksualnie powiązane z każdym mężczyzna a może być tak, że ten, co jest najbardziej wpływowy współżyje ze wszystkimi kobietami a ten, co najmniej to tylko ze swoja małżonka.. Wymienić należy małż. multilateralne zróżnicowane (takie gdzie rządzi kobieta i ona jest naczelna), oraz nie zróżnicowane(wszyscy na jednym poziomie). Podział ze względu na zamieszkanie M. multilateralne - rezydencjalne(to samo miasto lub osada), nie rezydencjalne(dzieli ich pewna odległość)

Różnica między poligamia a m. multilateralne występuje tu nie symetryczność. Tam mąż ma kilka żon a tu żona męża jest też żoną innych mężczyzn np. dwóch mężów może mieć dwie żony. Małżeństwo multilateralne w Australii u aborygenów czy na Hawajach np. mąż z żoną główna. W takim związku są małżeństwa główne, małżeństwa poboczne, żony główne i poboczne. Przypadki, iż bogatszy małżonek sprowadza drugie małżeństwo, utrzymuje je, ale też współżyje z drugą żoną. Inicjacja np. chłopiec mieszkając u swojego wychowawcy współżyje z jego żoną (trójkąt małżeński). Małżeństwo ekskluzywne - poza małżonkiem nikt nie ma dostępu do jego żony; w małżeństwach inkluzywnych dostęp erotyczny do żony mają inni mężczyźni, którzy wchodzą w obszar małżeństwa albo też niekoniecznie np. prawo Lewiratu, gdy brat nie musiał wchodzić w związek aczkolwiek miał wzbudzić potomstwo (w Polsce dawniej „snochactwo" rolę męża zastępował teść). Małżeństwo rezydencjalne: wszyscy członkowie mieszkaj ą pod jednym dachem. Współmałżeństwa ( Eskimosi)

Małżeństwo nierealne, symboliczne z osobami zmarłymi, formalne zawarte tylko z bogami (westalki w Rzymie)(z drzewami). Hierogamia jest to małżeństwo o charakterze mistycznym np. niebo z ziemią lub np. kobieta oddana bóstwu na jedną noc.

FORMY ZAWIERANIA MAŁŻEŃSTWA

W naszej kulturze jest to kontrakt, umowa jako podstawa zawarcia małżeństwa. Zgoda woli na wejście w małżeństwo obustronne, zasadza się na przyzwoleniu, gdy strony są zdolne do takich decyzji (wolność i umowa). Mato charakter wydarzenia społecznego, jest urzędnik, który występuje w tej roli. W czasach prehistorycznych akt małżeństwa to ceremoniał całego plemienia, całej grupy, np. Japonii wówczas, gdy zjedli miskę ryżu. W starszych kulturach w zawieraniu małżeństwa towarzyszy całe plemię. Jest to ślad do czasów obecnych.

TEMAT: CZŁOWIEK W OKRESIE NEOLITU I PALEOLITU I REWOLUCJI

PALEOLIT - jednostka czasowa, pozwala większe obszary obejmować. W okresie paleolitu człowieka w okresie ery geologicznej, wiąże się z lodowcami. W okresie paleolitu ludzie zżyli dniem dzisiejszym, bez perspektyw dalszego rozwoju, człowiek paleolitu żyje w zgodzie z symbiozą nie ma potrzeby gromadzenia. U Buszmenów wstrzemięźliwość seksualna, aby nie było za dużo ludzi do wykarmienia., Brak zmysłu posiadania, nie przywiązywanie się do rzeczy, mentalność ukształtowana przez potrzeby. Żyli w małych grupach, wspólnie zorganizowanych, podział zobowiązań, nie mogło być więcej ludzi gdyż nie wyżywiliby się. Podczas wędrówki z 1 ziemi do 2 mężczyzna niósł mało rzeczy aby mógł polować, zbierać, bronić w razie niebezpieczeństwa. W tym okresie człowiek odkrył wypalanie naczyń, ale nie używał tego. Człowiek paleolitu poświęca mniej czasu na pracę a więcej na odpoczynek

DOBROBYT - rzecz względna system mentalności związany z posiadaniem

GORNY PALEOLIT - najwcześniejsza faza w dziejach kultury ludzkiej, przypadający na okres około 40 - tysiąclecie przed Chrystusem, kończy się przed 10 - tysiącleciem przed Chrystusem. Niezwykle istotny w dziejach ludzkości okres rozwoju kultury; w górnym paleolicie powstała większość instytucji społecznych i form organizacji życia zbiorowego

DOLNY PALEOLIT - homosapiens

MEZOLIT (epipaleolitem) - okres przejściowy schyłkowy z racji kontynuowania trybu życia i zasadniczego stylu gospodarki charakterystycznych dla społeczeństwa górnego paleolitu. MEZOLIT określany jest jako okres regresu kultury a przez innych uczonych jako okres szybkich przemian o charakterze postępowym.

NEOLIT - okres historii człowieka od 10 - tysiąclecia dolna granica zróżnicowana w zależności od obszaru geograficznego Azji bliskiej, bliskiego wschodu, okres 7 - tysiąclecia - 5 tysiąclecia, dla innych to epoka brązu.

HOMO SAPIENS9w europie) - człowiek rozumny pojawia się w okresie 4o - tysiąclecia przed Chrystusem, nie potrafimy wykazać związku z innymi liniami. Znajdował się z innymi nomitykiem Okres wyginięcia neoretyków wzmożona aktywność homo sapiens.. 42 tysiące lat historii człowieka. Homo sapiens przez 30 tysięcy lat funkcjonuje jako człowieka, którego gospodarowanie nazywamy typem zbieracko (grzyby, rośliny)- łowieckim (ryby), przez większą część historii człowiek był pochłonięty tym typem. Człowiek z tego okresu, którym jednocześnie uprawia gospodarkę symbiotyczną życia w zgodzie na naturą - gospodarka bierna.

Jedność i różnorodność w kulturze górnopaleolitycznej

Kultura górnego paleolitu wykazuje zarazem pewną jednolitość i znaczne zróżnicowanie w czasie i przestrzeni. Cechą wspólną a raczej ogromnym zespołem cech wspólnych społeczeństw okresu był specyficzny typ ich gospodarki, którym było stosowane zbieractwo i myślistwo.

Wszystkie ludy górnopaleolityczne prowadziły rozwiniętą i wydajną gospodarkę łowiecką: wszystkie sprawnie polowały na wielka faunę plejstoceńską, a więc na mamuty, mastodonty, słonie, niedźwiedzie, jelenie, bizony, nosorożce włochate, wielkie leniwce, i renifery, konie i inne olbrzymie i średnie ssaki. Nie gardź mniejszą zwierzyną, na przykład zającami, bobrami, łowiono też, ryby. Polowanie na olbrzymie ssaki plejstoceńskie wymagało zarazem pomysłowości, współpracy dużej gromady i sprawnych narzędzi, skutecznych zarówno w polowaniu, jak i w samoobronie. Wprawdzie w górnym paleolicie wykorzystywane były formy narzędziowe ze środkowego, a nawet dolnego paleolitu, a więc tworzone przez wcześniejsze gatunki rodzaju Homo, ale w tym okresie zaznaczył się rozkwit broni łowieckiej porównywalny z poziomem rozwoju wyposażenia łowieckiego najbogatszych, współcześnie lub do niedawna żyjących, społeczności zbieracko-myśliwskich. Do polowania używano dzid, oszczepów, harpunów i różnego typu ostrzy, a w późniejszym okresie także łuku. Nowym typem były rylce rozmaitych kształtów.

Pojawiło się bogactwo technik i surowców. Człowiek CRO MAGNONU migruje ku północy za zwierzyną(około 40 tysiąclecia) wyprostowany człowiek, rozum wielkości jak u człowieka współczesnego, używał rozmaitych rodzajów surowca kamiennego, czasem różne części narzędzia wykonywał z różnych rodzajów Często też łączył kamień z drewnem, kością lub rogiem ostatnie. Do wykonywania narzędzi stosowano rozmaite typy kości: zęby, żebra, cios a także muszle i skorupy mięczaków. Pojawiły się nowe techniki obróbki rozmaitych surowców, takie jak rycie rowków umożliwiają­cych przymocowanie rękojeści narzędzia czy technika wiórowa, dzięki, której uzyskiwano długie i cienkie odłupki o równoległych krawędziach.

Największe ssaki roślinożerne, żyjące zazwyczaj stadnie, dostar­czały największej ilości mięsa i materiałów do produkcji różnych sprzętów. Skóry stanowiły materiał do budowy schronień, z frag­mentów szkieletów wytwarzano przedmioty domowego użytku, z miękkich futer - ubrania. Trzeba pamiętać, że człowiek górnego paleolitu zamieszkiwał wprawdzie różne strefy klimatyczne, ale rozkwit jego kultury dokonał się w klimacie chłodnym, gdzie absolut­nie konieczne były dobrze wykonane ubrania i starannie przystosowane schronienia. Za schronienia służyły czasami jaskinie, ale równie często budowano domostwa na powierzchni ziemi, wyko­pywano ziemianki lub półziemianki. Czasem kilka lub kilkanaście takich ziemianek czy półziemianek tworzyło obozowisko. Zmarłym urządzano pogrzeby; znalezione groby z tego okresu są starannie wykonane, wyposażone w wiele przedmiotów codziennego użytku. Ciała zmarłych często posypywano ochrą, czerwonym barwnikiem mineralnym symbolizującym zapewne krew i życie. Niektóre groby chroniono przed drapieżnikami, okładając je płaskimi kamieniami lub dużymi kośćmi zwierząt. Jamy grobowe spotykamy w obrębie obozowisk, z czego można wnosić, że nie unikano kontaktu ze zmarłymi. Ciała na ogół chowano w pozycji skurczonej, podgiętymi nogami, lub w pozycji wyprostowanej. Znajdujemy pochówki zbiorowe.

Szczególnie interesującym przejawem kultury człowieka górnpaleolitycznego jest sztuka. Przystrajano się różnymi ozdobami, noszono paciorki, bransolety, naszyjniki, szpile. W grobach znajdujemy zwłoki ubrane w ozdoby z sierści mamuta, paciorki z przewierconych zębów, muszli ślimaków, kręgów rybich itp. Na niektórych przedmiotach ozdobnych wykonywano ryty. Zdobiono też narzędzia, zwłaszcza te wykonane z kości, w której można było rytować rzeźby łatwiej i precyzyjniej niż w kamieniu. Spotykamy rożne wzory rytowania: równoległymi kreskami, wzorem jodełkowym linią zygzakowatą, meandrem lub literami v. Innym wyrazem sztuki górnopaleolitycznej są figurki zwierząt, a jeszcze kobiet zrobione z kości lub miękkich części wewnętrznych mamuta, a także z kalcytu, wapienia, piaskowca, steatytu l i gliny. Figurki z gliny po uformowaniu utwardzano w ogniu. Figurki kobiet były zawsze schematyczne, twarz, ręce j przedstawiano tylko w zarysie, dokładnie zaś modelowano-podkreślające płeć: piersi, uda, brzuchy, najczęściej brzemienne. Ten typ sztuki był nieomal identyczny w całym górnym paleolicie na wielkim obszarze od Pirenejów aż po dorzecze Donu. Ze zwierząt najczęściej wyobrażano mamuta - zwierzę dostarczające najwięcej pożywienia i innych surowców niezbędnych do przetrwania niedźwiedzia, który jak się wydaje, był w pewnych kulturach zwierzęciem sakralnym. Wyobraźnię współczesnego człowieka szczególnie pobudza malarstwo naskalne tego okresu: są to ryty, płaskorzeźby malowidła wykonywane na ścianach jaskiń. Ośrodkiem rozwoju tego rodzaju sztuki były tereny Francji i Hiszpanii, choć spotykamy nieomal w całej Eurazji i w Afryce, wszędzie tam, gdzie były dogodne warunki przyrodnicze. Słynne malowidła i płaskorzeźby z Lascaux, Niaux, Troisz Altamiry oraz z wielu innych dobrze znanych historykom J jaskiń Pirenejów i Masywu Centralnego wyobrażają przede wszystkim zwierzęta łowne: w pojedynkę, w grupach, a nawet w zbiorowych scenach walki lub kopulacji. W ślad za zwierzętami pędzą strzały, co odzwierciedla zdecydowanie łowiecki tryb życia twórców. Sztuka ta jest znakomitym źródłem informacji o gustach estetycznych, o sposobie myślenia i życia codziennego człowieka górnego paleolitu. Malowidła, płaskorzeźby i ryty wykonywano najczęściej w najdalszych, najgłębszych i trudno dostępnych częściach jaskiń. Brak dopływu światła stwarzał konieczność sztucznego oświetlenia, wysokie zaś położenie świadczy o tym, że budowano wysokie rusztowania, aby mogli malować artyści, uświetniały one prawdopodobnie obrzędy inicjacyjne, rytuały.

Wiele sporów i dyskusji narosło wokół stylistycznego zaklasyfikowania sztuki górnopaleolitycznej. Sztukę tę najkrócej można określić jako realistyczną z elementami schematyzmu, konwencji symbolizmu. Ze sposobu przedstawiania zwierząt można odczytać intencje autorów malowideł. Rytem lub farba podkreślano te części zwierząt, które miały znaczenie gospodarcze, a więc wielkie tusze, grube karki i rogi. Zwierzęta w pozycji kopulacyjnej, figurki kobiet ciężarnych maja związek z kultem płodności.

Zarówno sztuka górnego paleolitu jak i wszelkie przejawy kultu tego okresu wykazują poważne zróżnicowanie w czasie i przestrzeni. Wszelkie zbiorowości prowadziły gospodarkę zbieracko - łowiecka. Wszelkie kultury górnego paleolitu rozwijały się od prostszych mniej złożonych i mniej wyspecjalizowanych do bardziej skomplikowanych.

FELIKS - szczęśliwy chodzi o rodzaj zbiory (Rzymianie) LASCO we Francji znaleziona na początku XX wieku namalowanego konia 20 tysięcy lat temu - przedstawiał polowanie zbiorowe na konia, o czym świadczą strzały 15 tysiąclecie przed Chrystusem człowiek namalowany dosyć dobrze zachowana jest dynamika, ruch, taniec. Ślady stóp znajdują się stopy młodszych przedstawicieli nie tylko dorosłych oznacza to współuczestniczenie młodszych do świata dorosłych - inicjacja

Jedność i różnorodność w kulturze neolitycznej. OGÓLNY OPIS PODRECZNIK EWA NOWICKA ŚWIAT CZŁOWIEKA ŚWIAT KULTURY.

W dziejach ludzkości i kultury ludzkiej przewrotem, który dokonał się od jakichkolwiek przemian natury biologicznej człowieka była tak zwana rewolucja neolityczna.

Rewolucja - gwałtownie się rozwija wydarzenie o charakterze gwałtownym i nagłym, które zmienia społeczeństwo

Rewolucja neolityczna wyznacza przejście od gospodarki nieproduktywnej do produktywnej, od naturalnej do interweniującej, od symbiotycznej i biernej do narzucającej wolę człowieka i aktywnej.

Wtórnym skutkiem kulturowym rewolucji neolitycznej było pojawienie się wielu nowych umiejętności, sprawności, rodzajów i zasięgów więzi społecznej i wynikających stąd problemów| społecznych.

Uprawa roślin i hodowla zwierząt musiały się wiązać ze względnie osiadłym (przynajmniej w porównaniu z myśliwymi) życia. O ile z istoty myślistwa wynikało ciągłe migrowanie na niewielkim terytorium, w poszukiwaniu środków przetrwania o tyle z istoty rolnictwa wynikał pewien stopień osiadłości uprawiane rośliny trzeba było pielęgnować i czekać na zbiór plonów. Warunkiem tego typu gospodarowania była osiadłość, co najmniej w cyklu rocznym. W związku z tym człowiek bardziej niż dawniej wiązał się z zamieszkiwanym terytorium. Ilość pracy wkładanej w zagospodarowanie przyrody była o wiele większa niż u myśliwych, a to powodowało rodzenie się poczucia własności

Osiadłość wywoływała wiele jeszcze istotniejszych skutków społeczno-kulturowych. Dobytek, którego nie trzeba było już ciągle przenosić z miejsca na miejsce, można było gromadzić i powiększać. Wyniku tego pojawia się więcej przedmiotów i umiejętności. Mimo, że obróbka gliny i metody jej utwardzania były znane na długo przed rewolucją neolityczną, dopiero teraz zaczęto używać naczyń ceramicznych mających wiele zalet, których nie mają naczynia z innych surowców (drewna, skorup orzecha, łyka) Naczynia ceramiczne są bowiem trwałe, na ogień, utrzymują wodę, chronią zawartość przed owadami, gryzoniami, mogą zatem służyć do przechowywania różnego rodzaju pokarmów, na przykład ziarna. Służą także do gotowania. Dwie podstawowe ich wady, duży ciężar oraz tłukliwość.

W związku użytkowaniem rozmaitych surowców roślinnych zwierzęcych rozwinęły się umiejętności przędzenia, tkania, a także wyplatania. Obok skór zwierząt do wyrobu ubrań zaczęto wykorzystywać przetworzoną sierść hodowanych zwierząt i włókna roślin. 0bok tradycyjnie używanego kamienia, kości, rogu, drewna, skorup i muszli zaczęto stosować metale: miedź, brąz, potem żelazo, stopniowo udoskonalając ich obróbkę.

W neolicie pojawia się zmiana mentalności z (życia dniem dzisiejszym - peleolicie) na perspektywiczną, która wynika z konieczności planowania i działania z wyprzedzeniem.Kolejnym skutkiem rewolucji neolitycznej jest wzrost ludności, zmniejsza się śmiertelność niemowląt gdyż pojawia się więcej pokarmów(maczki zbożowe), dzięki którym matka mogła wykarmić większą ilość dzieci.

Wzrost liczby ludności powodował okresowe przeludnienia i presje demograficzna, która wyrażała się w migracjach. Wzrost liczby ludności zwłaszcza w warunkach sprzyjających sprawia,że powstają duże zbiorowości na stosunkowo nie dużym obszarze, co powodowało duże natężenie kontaktów międzyludzkich. W społeczeństwie tym zaczęły pojawiać się pewne mechanizmy i instytucje społeczne. Mogła się dokonywać większa kulminacja kultury dzięki wymianie idei, jak i dzięki trwałości i ciągłości tych społeczeństw w czasie. W wyniku rewolucji neolitycznej nastąpił gwałtowny wzrost wiedzy, doświadczeń i informacji w zwarte systemy intelektualne.

Gospodarka (rolniczo - hodowlana), która rozwinęła się w wyniku rewolucji neolitycznej umożliwiła produkcję nadwyżek żywności. Spowodowało to częściowe odciążenie niektórych osób od obowiązku zdobywania pożywienia i zaowocowało rozwojem specjalizacji, rozkwitem rzemiosł i życia obrzędowego. Zaczęły się tworzyć różnice społeczne o charakterze hierarchicznym, które można w kategoriach warstw i klas społecznych opartych na statusie materialnym, przywilejach i obowiązkach.

Szczególnym osiągnięciem rewolucji neolitycznej było powstanie ośrodków miejskich oraz organizmów państwowych|.

Rewolucja neolityczna była procesem długotrwałym i złożonym.

U podłoża przemian kulturowych, wyniku, których powstały społeczeństwa neolityczne( rolnicze lub rolniczo - hodowlane0. leżały zmiany klimatyczne - wycofywanie się lodowca z terenów Europy, Azji i ameryki. Proces rozpoczął się około 13 tysięcy lat przed Chrystusem. Nastąpiły zasadnicze zmiany krajobrazu. Wraz z wycofywaniem się lodowca następowało osuszanie się klimatu na obszarach, które cechowały się bujna roślinnością. Malała liczba zwierzyny łownej. W wyniku zmian, które doprowadziły do rewolucji neolitycznej ważnym obszarem jest tak zwana Azja Przednia zwłaszcza Irańskie góry Zagros - znajdujemy tu w dzikiej postaci gatunki hodowanych później roślin zbożowych. Zaczęto przechodzić a gospodarki zbieracko - łowieckiej na zbieracka. Pierwszym etapem uprawiania roślin ANTROPOCHORIA - czyli przypadkowe rozsiewanie nasion dzikich roślin wokół obozowisk. Zbierane i przechowywane nasiona dawały plony.

Ochrona pewnych gatunków traw i coraz bardziej eksploatacja dzikich roślin to pierwszy krok na drodze do neolitycznej gospodarki, który najwcześniej został wykonany na terenach Bliskiego Wschodu.

Pewną formą planowego oddziaływania na wegetację roślin było wypalanie dużych obszarów w celu uzyskania! Produktywności roślin potrzebnych w przyszłości. W wyniku wypalania szansę na przetrwanie mają byliny - rośliny wieloletnie, których kłącza i bulwy pozostają w ziemi dzięki swobodnemu dostępowi światła i powietrza rozwijać.

Najprostsza formą rolnictwa była uprawa ręczna, czyli kopieniactwo. Podstawowym narzędziem była, i do - dziś pozostała u prostych rolników, kopaczka kijowata, czyli prosty kij zaostrzony w szpic lub na płask, czasem z pozostawioną boczną gałązka służącą jako oparcie dla nogi. Z tego kija rozwinęła się prosta motyka, której do dziś używają rolnicy nawet w krajach częściowo uprzemysłowionych.

Hodowlę, podobnie jak uprawę roślin, poprzedzał długi okres bliskiego współżycia grup ludzkich ze stadami dzikich zwierząt, który pozwolił na poznanie ich obyczajów. Być może koczowano wzdłuż rzek i potoków, czyli przy wodopojach, gdzie dzikie zwierzęta gromadziły się w określonych porach dnia i roku.

Na wspomnianym już terenie Azji Zachodniej następuje stopniowe oswajanie stad najpierw dzikich owiec i kóz, a później bydła. Takie na wpół dzikie wędrujące stado raczej prowadziło za sobą hodowców, a nie było przez nich prowadzone. Gospodarka hodowlana tego okresu była rodzajem pasożytowania na stadach do pewnego stopnia tylko oswojonych. Jednak już 7 tysięcy przed Chrystusem. We wczesnoneolitycznej osadzie Jerycho nad Jordanem kostne szczątki kóz i owiec domowych można odróżnić od szczątków kóz i owiec dzikich. Świadczy to o zmianach biologicznych, które się dokonały w wyniku interwencji człowieka.

W neolicie jak wspomniane zostało wyżej pojawia się podział klas - pierwsze osady na terenie syropalestyny osada około 9 tysiąclecia przed Chrystusem. Przed 9 tysiącleciem na terenie syropalestyny 9dzisiaj nad brzegiem Jordanu) mamy do czynienia z osadami typem rolniczym. HERCUK - wódz.

CO DOPROWADZIŁO DO PODZIAŁU UWAGI Z WYKLADU WYPOWIEDZI STUDENTÓW

• Mamy do czynienia z procesem, który trwał Kika tysięcy lat - czy ta wspólnota jest wspólnota, która potrzebuje wodza - wspólnoty rolnicze nie potrzebują.

• Mężczyźni żonaci i zamężne kobiety podejmują decyzje dotyczące plemienia. Osoby stanu wolnego nie maja prawa głosu.

• Gospodarka rolniczo - hodowlana nie musiała Kończyc się podziałami na klasy.

• Gdy występuje wojna wtedy potrzebny jest wódz - wódz nie wychyla się by nie być oceniany, obserwowany.

W neolicie człowiek pilnie obserwuje znaki na niebie (noc, dzień). Neolit występują możliwości gromadzenia. Przechowywanie jedzenia (zboże) przed gryzoniami, owadami. Ze skory zwierząt wykonywano tkaniny, sznurki. Występowały 2 typy - 1) typ wełna, sierść kozia, runo owcy, 2) płótno.

W neolicie występują nadwyżki żywności- elementy związane z uprawa, hodowlą (mleko, sery) uprawa zboża, dzieli temu zwiększa się liczba dzieci. Występuje perspektywiczne myślenie. Społeczeństwo liczy 200 osób. Konsekwencje rozwoju demograficznego - nadwyżki zboża wzrostem ludności to powoduje konsekwencje zmienia się oblicze terenu poprzez system Karczowania, wypalania, następuje wymiana handlu o charakterze towarowym - konsekwencją jest wymiana sztuki, liczenie, pismo. Konieczność stawiania znaków - charakter ekonomiczny, powstaje pismo. Konsekwencja jest natężenie kontaktów międzyludzkich poprzez intensywność ludności musiały powstać instytucje społeczne, które nie mogły pojawić się w grupach mniejszych czy zbieracko - łowieckich. Charakter wspólnoty gospodarki neolit powolna rola wodza.. Ekspansja wojenna, - gdy mamy pewność, że uda się nam zdobyć żywność.

Kanibalizm to temat tabu, którego nie przekracza się z zasady religijnej, właściwości religijne, zjedzenie mózgu by zdobyć silę tego człowieka.

MECHANIZMY REWOLUCJI NEOLITYCZNEJ - Kwestie około 13 tysiąclecia przed Chrystusem cofa się lodowiec , ostatnie zlodowacenie. Ssaki zwierzęta wycofują się na północ, tereny niektóre staja się żyzne, niektórzy ludzie zostają i polują na mniejsze zwierzęta. Około 13 tysiąclecia są tendencje osadzania się. Na bliski wschód po Pól księżyca zatoka perska do syropalestyny, Egipt.

Mamy do czynienia z pierwszą cywilizacja - cywilizacja bywa używane z wielką swobodą w bardzo wielu różnych znaczeniach. Cywilizacja bywa czasem utożsamiana z kulturą w ogóle, czasem zaś z jej materialnym aspektem. Lewis H. Morgan [zob. 1887] w duchu ewolucjonistycznym - za cywilizacje uznawał pewien etap rozwoju społeczeństwa i kultury ludzkiej. Ludzkość ewoluowała od dzikości przez barbarzyństwo do cywilizacji. W pojęciu tym kryje się wielki ładunek wartościujący pozytywnie: dobrze jest być w potocznym odczuciu cywilizowanym, cywilizacja kojarzy się, bowiem z wysokim stopniem zaawansowania organizacji życia zbiorowego oraz z bogactwem form kulturowych.

Najgłębsze korzenie cywilizacji tkwią już w przemianach neolitycznych a zawłaszcza w rozwoju zbiorowości neolitycznych. Powstanie cywilizacji wiąże się z osiedleniem ludności neolitycznej nad wielkimi wodami rzekami regularnie wylewającymi i nawadniającymi. Umożliwiło to daleko idącą specjalizację, rozkwit rzemiosł i sposobów zaspokojenia potrzeb luksusowych. Wyodrębnia się osobna grupa specjalistów w dziedzinie kultu, czyli kapłanów - stal się instytucjonalnym pośrednikiem między ludźmi a światem sił nadprzyrodzonych

Około 3 tysiąclecia przed Chrystusem pojawia się pierwsza cywilizacja sumeryjska. Pojawia się podobna cywilizacja Egipska. Rozwija się cywilizacja Chińska nad rzeka Induis.

Cywilizacje rolnicze oparte o duże rzeki umożliwia prowadzenie gospodarki zwłaszcza wylewy.

Drugi mechanizm neolitu ulepszanie narzędzi produkcji dalsze ułatwianie technik narzędzi do połowu łowieckich typ gospodarki rolniczo - handlowej następuje.

Kontynuacja zbieracko - łowiecka, przez system wylewny w sposób naturalny gleba zostaje użyźniona i to powoduje w zdobyciu nadwyżek. Ziemia nie wyjawia się. Największym wynalazkiem jest pług, spowodował, że człowiek stal się Panem Ziemi. Po wynalazku maszyny parowej nic nie było tak dobre jak pług zaciężnie ciągane przez zwierzęta.

W 18 wieku (maszyna parowa) uprzemysłowienie i globalizacja małe miasta zamieniały się w wielkie miasta.

Jednym z elementów związany z mechanizmami są narzędzia. Wykorzystywane do produkcji pług, kopieniarstwo, motyka zaostrzony kij(dzisiaj używają biedne plemienia).

Zboże- obszary na północy dzisiejszego Iraku, Iranu pierwsze ślady roślin zbożowych sięgają 13 tysiąclecia przed Chrystusem. Wysiewu dziko żyjących traw z okresu 20 - 30 tysiąclecie przed Chrystusem też używano zbóż mógł je wysiewać, kobiety wynalazły rolnictwo i pierwsze je uprawiały(paeloit) nie przywiązywano się w paleolicie do tego.

Proces trudny do uchwycenia.

Nakład jest opłacalny, ale pracochłonny. Religia u Indian nie pozwala im orać ziemi „Jak możemy krajać pierś naszej matki”.

Zbieracko - łowiecki kształtują się myśliwi, którzy osiągają stopień rozwoju polowania(luk).

Mechanizm rozwoju neolitu typem gospodarczo - handlowym maja różne źródła i trudno je opisać.

Przywiązanie się do obszaru ziemi, mechanizm przechodzenia na rożne poziomy rozwoju nie musi być progresywny może także być regresywny.

13 tysiąclecie przed Chrystusem uprawa roślin zwana ANTROPOCHORIA - czyli przypadkowe rozsiewanie nasion dzikich roślin wokół obozowisk. Zbieranie i przechowywanie w obozie i w jego pobliżu nasiona - przypadkowo zasiane - dawały plony, dzikie trawy, użytkowane przez człowieka, zaczęły wokół obozowisk rosnąc .Ochrona pewnych gatunków traw oraz bardziej planowa eksploatacja dzikich roślin to pierwszy krok na drodze do neolitycznej gospodarki.

Pewna forma planowego oddziaływania na wegetacje dzikich roślin było wypalanie dużych obszarów w celu uzyskania wyższej produktywności roślin. Udomowić zwierzęta kozy, owce, rogowate zwierzęta. Proces ten udomowienie zwierząt dzikich będzie procesem długim. Euroazjatycki owce. Kozy, koni wielbłądy, psy, koty. Psy w hodowli koty w rolnictwie, natomiast w amerykańskiej nie wykorzystywano zwierząt hodowlanych nie ma, mimo, że jest gospodarka rolniczo - hodowlana.

Euroazjatycki rozwija się hodowla.

24 tysiąclecie przed Chrystusem temperatura wystarczająca, aby mógł przenieść się na nowe tereny (4 etapy przechodzenia), konie pojawiają się około 4 tysiąclecia przed Chrystusem - wtedy, gdy polepszył się klimat. Migracje z Azji na tereny Austrii poziom wód niższy i można było przejść. 18 wiek Austria początek zasiedlenia białych.

Mechanizm neolityzacji pojawienie się rewolucji neolitycznej duży udział rolnictwa, im bliżej nam a mniejszy łowiecko - zbieracki. Występuje udomowienie kóz hodowlanych i dzikich.

Rywalizacje miedzy rolnikami, którzy się osądzają a hodowców. Hodowcy potrzebują dużo terenów na wypas. Rywalizacja orlików(dominują kobiety matriarchalny) i hodowców(dominacja mężczyzn).

Fakt około 3 tysiąclecia przed Chrystusem połączenie tych kultur powstało rolnictwo. Pierwszy konflikt w obrębie ludzkości między hodowcami (Abel) a rolnikami (Kail).

Różnorodność polega ma zakładać będą zjawisko rywalizacji między kulturami.

Dominacja rolniczej miejskiej dzieli pierwsze cywilizacje:

cywilizacja cymitas - miasto jako strukturalne społeczno kulturalne, która wiąże się z dużymi miastami 276.

Pierwsza kultura KULTURY SUMETYJNSKA Z OBSZARU Tybetu i osiedli - obszary uprawne dawniej Mezopotamia obecnie Irak, Iran , obszary południowy brzeg euro tygrysu około 3 tysiąclecia na terenach poludnowo Mezopotamii poprzez system melioracyjny zaczynają budować nadwyżki.

Opis Gen 1,1- 2,4 a - o elahistyczny VII/ VI przed Chrystusem - stworzenie świata dzięki interwencji Boga, aktem wypowiedzi kult ptaka - w Egipcie(ze stworzył świat)

Opis 2,4b - 3,1 tekst tzw. Tradycji jachistycznej - XI/X przed Chrystusem - starsza koncepcja świata nie powstała w wyniku aktu Boga twórczego słowa, ale wyniku ulepienia, (np.; ulepiony w kulturze egipskiej, słowiańskiej, amerykańskiej, uważają, że człowiek powstaje z ziemi). Człowiek stworzony z gliny mamy do czynienia ze zjawiskiem kulturowym, ziemia była jałowa, bo nie było człowieka, który by kopał kanały(uprawa). Człowiek został stworzony do kopania kanałów(uprawa).

W Biblijnym obrazie człowiek stworzony do pracy rolniczej tu etap historii człowieka.

Poznajemy dzięki tekstom, które się zachowały jak powstaje 1 cywilizacja i rozwojem pracy wspólnej, której celem jest tworzenie nadwyżki poprzez system powstają duże pola uprawne, ziemia miękka. Łatwo jest wysiewać. Plony są wyższe, gospodarka planowana mamy zjawisko nadwyżki ma charakter podział nie był równy 3 tysiąclecia przed Chrystusem mamy do czynienia podziałem, nadwyżka schowana do spiżarni i tu musi być miasto, miejsce przechowywania zboża a właściwie Świątynia, która jest miejscem gdzie składa się ofiary Bogom a z 2 strony nadwyżki ma to charakter sakralny, pieczę nad tym ma Król - Kapłan władca ma swoje rodła sakralne, który jest pośrednikiem miedzy Bogiem a ludźmi ma sankcje kapłańska jest królem danego miasta - polis pojawia się tu cala kastyka kapłanów funkcje: 1) ochrony dóbr instytucji, 2) kasta kapłańska i to tworzy się obok 3 grup społecznych

1. Grupa wojowników, wojownicy na stałe potrzebni przy ochronie spichlerza, będą zmuszać ludzi do posłuszeństwa

2. Grupa chłopi

3. Rzemieślnicy rzemiosło i handel.

HANDEL - z nadwyżek wynika sprzedaż i wyprzedaż.

Znajomość kultury sunetyjskiej system nawadniania ziemi, teren płaski - można wysiewać zboże, nie ma drzew w zastępstwie drzew używa się glinę.

Nadwyżka zbożowa - poprzez greckich rzemieślników, handlarzy można było zyskać bardzo dobre kontakty handlowe, dzięki, którym można było sprowadzić artykuły luksusowe jak i zwykle. Dzięki temu rozwój miasta cywilizacji nastąpił i rozwój trzech wyżej wymienionych grup.

ŚWIĄTYNIA - ciritas.

Centrum miejskie - piramidy CYKURAT cechuje je to, że są to miejsca gdzie przybywa Bóg, składa mu się ofiary pokarm, kapłan codziennie mu je składa. Droga do Boga schodami. Jakub widzi drabinę cykural ze schodami, którymi wchodziło się do Nieba. Wieża Wawel także budowano by być blisko Boga. Wiążę się z miastem i wola kapłanów. To 1 z najważniejszych skoków kultury - kultura neolitu będzie miała dzisiaj wpływ na powstanie miast, środowisk miejskich, cywilizacji. To spowoduje powstanie instytucji. Dysproporcja Król - chłop pojawi się niewolnictwo.

W starożytności jeńców, których się zdobywało, zabijało się i cale miasto niszczono(żonę, dzieci) tak nakazywali im Bogowie. Niewolnictwo pojawia się z Rzymie.

KULTURA PARTOSUNARYJSKA - Doktor nie omówił

TEMAT: RYTUAŁ ŚWIĘTOWANIA

IC NYSTE -(wtajemniczony) oznacza człowieka wprowadzonego do jakiegoś tajemniczego obrzędu religijnego i przeszedł ze świata profanum (obejmuje działania rutynowe, codzienne, oczywiste, towarzyszą jej postawy akceptacji) do wyższego sacrum (kojarzy się z niezwykłością, z czymś nie znanym i nie związanym ze światem, wiąże się z postawami leku, niepokoju, poczuciem dziwności)

LR MISTERIUM - tajemniczy

Po przeistoczeniu - oto wielka tajemnica wiary - to misterium.

Mszy ofiarowanie chleba i wina, człowiek wprowadzony w misterium patrząc na chleb i wino widzi cos innego mysta widzi ciało i krew.

MYSCYCYZM - charakter pierwotnych i przedpiśmiennych. Człowiek przedpiśmienny we wszystkich zjawiskach widzi np.: w drzewie cos innego nie tylko drzewo.. Współuczestniczy w partycypacji - Jest ona zalążkiem mitu, zalążkiem wierzeń, rytuałów, istotne dla kultury początki religijności. U samych początków człowiek kultury jest o mistycznym charakterze.

Partycypacja mistyczna

Aby określić jednym słowem tę ogólną właściwość wyobrażeń zbiorowych, które tak wiele miejsca zajmują w działalności umysłowej społeczeństw pierwot­nych, Levy-Bruhl nazywa ją mistyczną. gdzie „mistycz­ny" powiemy o wierze w moce, wpływy, działania niedostrzegalne dla zmysłów, niemniej jednak realne.

Innymi słowy, sama rzeczywistość, w której poruszają się ludzie pierwotni, jest mistyczna, żadna istota, żaden przedmiot, żadne zjawisko naturalne nie jest w ich wyobrażeniach zbiorowych tym, czym jest dla nas. Prawie wszystko to, co my widzimy, im się wymyka lub jest obojętne. Za to dostrzegają oni wiele rze­czy, których istnienia my nie podejrzewamy. Na przykład dla człowieka pierwot­nego, który jest członkiem społeczeństwa typu totemicznego każde zwierzę, każda roślina, a nawet każdy obiekt, taki jak gwiazdy, słońce i księżyc, jest częścią totemu, klasy czy podklasy. Co za tym idzie, każdy z nich ma określone powino­wactwa, władzę nad członkami swego totemu, klasy, podklasy, obowiązki wzglę­dem nich, mistyczne kontakty z innymi totemami itp. Nawet w społeczeństwach, w których ta forma nie istnieje, wyobrażenie zbiorowe dotyczące pewnych zwie­rząt (być może nawet wszystkich, jeśli świadectwa, którymi dysponujemy, są kompletne) ma jednakowoż charakter mistyczny. Tak, więc u Huicholów „ptaki, których lot jest potężny, jak orzeł i sokół, widzą i słyszą wszystko — wyposażone są w mistyczną moc, umiejscowioną w piórach ich skrzydeł i ogona (...) Te pióra, noszone przez szamana, sprawiają, że może on widzieć i słyszeć wszystko, co dzieje się pod ziemią i na jej powierzchni, uleczyć chorych, wskrzeszać zmarłych, sprawić, by słońce zaszło

Ponieważ wszystko, co istnieje, ma własności mistyczne, i te własności, z samej swej natury, są ważniejsze niż przymioty, o których jesteśmy informo­wani przez zmysły, rozróżnienie między istotami żyjącymi a istotami nieożywio­nymi nie jest tak ważne dla umysłowości ludzi pierwotnych, jak dla nas. W prak­tyce często są one pomijane. Tak np. skały, których kształt czy usytuowanie porusza wyobraźnię ludzi pierwotnych, nabierają łatwo cech świętości, gdyż przypisuje się im mistyczną moc

Ludzie pierwotni traktują swe imiona jako coś konkretnego, realnego, a często jak świętość. Oto kilka spośród wielu przykładów: „Indianin traktuje swe imię nie jak zwykłą etykietkę, ale jak odrębną część swej osoby, tak jak oczy czy zęby. Uważa on, że musiałby cierpieć tak samo na skutek nieżyczliwego użycia jego imienia, jak na skutek rany zadanej jakiejś części jego ciała. Wierzenie te napotkać można w różnych plemionach, od Atlantyku po Pacyfik". Na wybrze­żach Afryki Zachodniej istnieje rzeczywiste i fizyczne powiązanie między czło­wiekiem a jego imieniem: można, więc zranić człowieka za pośrednictwem jego imienia [...]. „Prawdziwe imię króla jest, więc tajemnicą (...). Może wydać się dziwne, że imię nadane przy urodzeniu, a nie imię używane zazwyczaj, można traktować jak to, które jest w stanie przenieść gdzie indziej część osobowości. Ale, jak się zdaje, tubylcy uważają, że imię używane nie należy naprawdę dc człowieka".

Co za tym idzie, konieczne są najprzeróżniejsze środki ostrożności. Nie wy­mawia się własnego imienia ani cudzych imion, a zwłaszcza unikać należy imion osób zmarłych — czasem nawet zwykłe słowa, w które uwikłane jest imię zmar­łego, zostają wycofane z obiegu. Tknąć imię to tknąć samą osobę czy istotę, do której to imię należy. Znaczy to zaatakować ją, zadać gwałt jej osobowości bądź też wywołać ją, zmusić do ukazania się, co może być bardzo niebezpieczne. Istnieją, zatem ważne powody, by się przed tym powstrzymać. [...]

Przy wkraczaniu w nowy okres w życiu, np. podczas inicjacji, jednostka otrzymuje nowe imię, podobnie jak wtedy, gdy przyjęta zostaje do tajnego związ­ku. Miasto zmienia nazwę, gdy chce się zaznaczyć, że rozpoczyna się nowa epoka w jego dziejach:.

Imię nie jest czymś obojętnym; implikuje ono ciąg związków między tym, który je nosi, a źródłem, z którego pochodzi. [...]

Własności mistyczne imion są nierozdzielne od mistycznych właściwości istot. Dla nas, nazwa osoby, zwierzęcia, rodziny, miasta ma wyłącznie znaczenie czyste zewnętrzne — etykietki, która pozwala odróżnić, bez popełnienia omyłki, kim jest dana osoba, do jakiego gatunku należy to zwierzę, jaka to jest rodzina czy miasto. Dla człowieka pierwotnego to oznaczenie istoty czy przedmiotu, które nam wy­daje się jedyną funkcją nazwy, jest czymś drugorzędnym i ubocznym — wielu obserwatorów powiada wyraźnie, że nie na tym polega funkcja nazwy. Istnieją natomiast inne ważne funkcje, których nasze imiona są całkowicie pozbawione. Nazwa wyraża i urzeczywistnia pokrewieństwo jednostki z jej grupą totemiczną, z przodkiem, którego często jest reinkarnacją, z totemem indywidualnym lut aniołem stróżem, który objawił się jej we śnie, z niewidzialnymi mocami strzegą­cymi tajnych związków, do których należy itd. Skąd się to bierze? Oczywiście z tego, że istoty i przedmioty nie pojawiają się w umyśle człowieka pierwotnego bez właściwości mistycznych uwikłanych w te relacje. Cechy ich imion pochodzą, jako naturalna konsekwencja, od cech tych osób i tych przedmiotów.

Jestem, który jestem - rdzeń być, jestem, który jestem, ten, który był i ten, który pozostaje. JHWH - na zachodzie JAHOWA. W hebrajskim nie ma samogłosek trzeba samemu je wpisać. Żydzi JHWH zastępowali to imię imieniem ADONAJ znaczyło PAN - nie wymieniali imienia Pana Boga na daremne gdyż obawiali się konsekwencji. Często ludzie nie ujawniali swojego imienia gdyż bali się, że zostanie ono wykorzystane do przekleństw, magii, czarów. A to może wywołać katastrofalne skutki.

MAGIA - polega na manipulowaniu siłami, które wprawdzie nie powinny się wymykać się człowiekowi, stanowią bezosobowy arsenał sil i środków, wśród których można sobie dobrać najbardziej odpowiednie w danym momencie. Czynności magiczne mogą być mniej lub bardziej skuteczne. Malinowski przyrównał magie do nauki niż do religii. W skład magii wchodzi wiele zespołów wyobrażeń i działań, z których najważniejsze są czarownictwo i wróżbiarstwo. Wiara w czary, magie i wróżby zapewnia człowiekowi zrozumienie świata.

Człowiek pierwotny troszczy się w nie mniejszym stopniu o swój cień, jak o swą nazwę czy obraz. Jeśli go utraci, będzie się uważał za nie­odwołalnie skompromitowanego. Co dosięgnie jego cień, dosięgnie też jego samego. A jeśli cień dostaje się w czyjeś władanie, biada jego właścicielowi.

W folklorze wszystkich krajów popularne są opowieści na ten temat. [...] Na wyspach Fidżi, jak w wielu społeczeństwach o tym samym stopniu rozwoju, wejście na czyjś cień jest śmiertelną zniewagą. W Afryce Zachodniej popełnia się czasem morderstwo za pomocą noża i gwoździa wbitego w cień człowieka, jeśli winowajca zostanie złapany na gorącym uczynku, natychmiast wykonuje się na nim wyrok śmierci. [...]

Postrzeganie cienia, tak jak i samego ciała, jak obrazu i imienia jest postrzega­niem mistycznym, w którego toku to, co nazywamy właściwie cieniem — zaryso­wana na ziemi figura przypominająca kształtem osobę lub przedmiot oświetlony od przeciwnej strony — jest tylko jednym z wielu elementów. Nie należy więc się zastanawiać, jak postrzeżeniu cienia przeciwstawiły się bądź się z nim złączyły takie czy inne wyobrażenia, te ostatnie bowiem stanowią integralną część postrzeżenia i to od tak dawna, jak tylko sięgnąć możemy w ramach obserwacji.

Postrzeganie przez pierwotnych snu - sen, które zajmują ważne miejsce w zainteresowaniach człowieka pierwotnego. Sen nie jest dla nich — jak dla nas — prostym przejawem aktywności umysłu w czasie snu, mniej lub bardziej uporządkowanym ciągiem wyobrażeń, którym po obudzeniu śniący nie dałby wiary, gdyż nie spełniają one wymogów koniecz­nych do tego, by można im było nadać obiektywną wartość. Ta ostatnia cecha, która nie uchodzi uwagi ludzi pierwotnych, niezbyt ich — jak się zdaje — ob­chodzi. Za to sny mają dla nich takie znaczenie, jakiego nie mają dla nas. Przede wszystkim widzą w nich aktualne postrzeżenie — tak pewne, jak postrzeżenie na jawie. Ale jest to dla nich przede wszystkim przepowiednia na przyszłość, nawią­zanie porozumienia z duchami, duszami i bóstwami, sposób na wejście w kontakt z osobistym aniołem stróżem, a nawet zapoznania się z nim. Ich ufność w to, co jest dane we śnie, jest całkowita. [...]

To, co my nazywamy obiektywną rzeczywistością, jest połączone, zmieszane, a często podporządkowane elementom mistycznym, nieuchwytnym, które dziś określamy mianem subiektywnych. Krótko mówiąc, percepcja ta jest w tym sensie spokrewniona z marzeniem sennym. Lub też, — jeśli kto woli — ich sen jest takim postrzeganiem jak inne. Jest to konglomerat, w którym obecne są te same elementy, który wywołuje te same uczucia i który w podobny sposób skłania do działania. Tak, więc Indianin, który miał jakiś sen i który ryzykuje życiem, dając mu wiarę, zdaje sobie sprawę z różnicy między tym snem a podobnym spostrzeżeniem, które mogłoby być jego udziałem na jawie, ale ponieważ jego postrzeganie

na jawie i we śnie są tak samo mistyczne, różnica ta nie jest dlań ważna. Dla i rzeczywista obiektywność percepcji jest miarą jej wartości, u niego zaś i je współplemieńców ten aspekt jest drugorzędny, a raczej nie bierze się go p uwagę.

To, co dla nas jest postrzeganiem, dla niego jest z zasady porozumiewaniem się z duchami, z duszami, z niewidzialnymi mocami, nietykalnymi i tajemniczy:, które otaczają go ze wszech stron, i od których zależy jego los, a które więc zajmują miejsca w jego świadomości niż stałe, namacalne i widzialne element jego wyobrażeń. Stąd, nie ma żadnego powodu, by zniżać sen do poziomu w obrażenia subiektywnego, podejrzanego, na którym nie należy polegać. Sen i jest niższą i złudną formą postrzegania. Przeciwnie, jest jego formą uprzywilejowaną, tą, w której porozumienie z duchami i niewidzialnymi siłami jest najbardziej bezpośrednie i najbardziej zupełne, ponieważ jej część złożona z elementów materialnych, namacalnych jest minimalna. [...]

[...] kiedy wyobrażenia zbiorowe zakładają obecność niektórych własność; w przedmiotach, nic nie może przekonać ludzi pierwotnych, że jest inaczej. E nas fakt, że ich nie widzimy, jest decydujący. Dla nich nie dowodzi to, że ich r ma, albowiem być może taką mają naturę, że nie jawią się w spostrzeżeniach ba jawią się w pewnych tylko warunkach. A zatem to, co nazywamy doświadczaniem decydującym o tym, co należy założyć jako realnie istniejące bądź nie, j« bezsilne wobec wyobrażeń zbiorowych. Ludzie pierwotni nie mają potrzeb uciekania się do doświadczenia, by potwierdzić właściwości mistyczne os< i przedmiotów, i z tego samego względu są nieczuli na dementi, którego ono d starcza. Albowiem, ograniczone do tego, co stałe, namacalne, widzialne, uchwyt w świecie fizycznym, pozwala ono właśnie wymknąć się temu, co najważniejsze siłom tajemnym i duchom. [...]

Członek społeczeństwa pierwotnego żyje, zatem i działa pośród istot i prze miotów, które wszystkie — oprócz atrybutów, które my im przypisujemy — ma także właściwości mistyczne. Do ich realności zmysłowej dołącza się dlań inn Czuje się on otoczony, nieskończoną ilością istot nieuchwytnych, prawie zawsze niewidzialnych, zawsze groźnych, często poprzez dusze zmarłych, zawsze poprzez mnogość duchów o osobowości mniej lub bardziej określonej. [...]

Człowiekowi potrzebna tajemnica to wynika z pierwotnych funkcji. Jest jakaś tajemnica, która człowiek powinien posiąść(sen, choroba objawia się jego osobowość)

SCHOLISCYTYZM - wiara potrzebuje zrozumienia.

SZAMANIZM - oznacza cały kompleks wyobrażeń, działań i norm postępowania, których zasadniczym celem jest kontakt z istotami nadprzyrodzonymi przynoszący efekty jednostkom(wyleczenie z choroby0 jak i zbiorowosci9zapobiezenie suszy). Szamanizm bywa traktowany jako pewna kategoria typologiczna lub jako pojęcie historyczne.

ROLA SZAMANA - w działalności szamana należy wyróżnić 3 aspekty: jego własny rozwój, inicjację, zdobywanie umiejętności zgodnie z posiadanymi predyspozycjami psychicznymi. Dla Szamana obrzędy, który wykonuje maja znaczenie terapeutyczne. Szaman często ma podobne zachowania jak schizofrenik: lek, poczucie inności, samotności. Jednak w ostatnim stadium rozwoju drogi schizofrenika i szamana rozchodzą się, schizofrenik oceniany negatywnie tymczasem szaman w tym stadium zyskuje szacunek i wysoką pozycję, staje się dojrzałym szamanem. Reorganizuje swoja wizje świata, właśnie miejsce w nim widzi jako szczególnie dogodne. Tego tez wynik terapeutyczny charakter roli szaman. On ma pomagać ludziom a nie sobie

RYTUAŁ

Koncentruje się wokół realizowania rytmu życia związany z forma aktywności codziennej i świątecznej. Te sfery życia widzimy ze są jasno podzielone. Charakterystyczne dla wielu społeczeństw - inaczej w gospodarce łowieckiej, inaczej w rolniczej jest świat życia codziennego i świątecznego.

RYTUAŁ - każde zjawisko związane z życiem społecznym, kulturowych mamy do czynienia z powtarzaniem lub odtwarzaniem koncentrującym się na jakimś celu czynienia w sposób świadomy.

RYTUAŁ - świadomym i stylizowanym powtarzaniem pewnych zachowań koncentrujących się na określonym celu.

Stylizowanie to rodzaj naśladownictwa i ma charakter symboliczny.

Powtarzanie wydarzeniach w religijnych dotyczących zmienności rzeczywistości zewnętrznej (por roku)

Rytuał traktujemy jako jednostkę antropologiczną.

BIOLOGICZNE RYTUAŁY:

- dorastanie (adolescencja)

- koniec życia rodzinnego przy matce

- nauka

- dojrzałość (osiągnięcie stanu dojrzałości społecznej prawnej i płciowej)

- poszukiwanie partnera, przyjaciół

- aktywność zawodowa

- przejście w stan spoczynku zawodowego

- starość

- śmierć (umieranie)

Pewne rytuały mają

Charakter stały i cechy wspólne:

- narodziny dziecka

- przejście z okresu młodości do dojrzałości

- śmierć

Są 3 aspekty we wszystkich kulturach.

Konserwuje rytuały:

- rodzina (odwzorowuje przeszłość jest to ciągłość kulturowa)

- naród, ojczyzna

- religia (św. Mikołaj święta) kościół

Rytuały mogą dotyczyć 2 sfer

1. Sfery społecznej (pierwotny) - zasadniczy wpływ społeczeństwa na rytuały, społeczeństwo towarzyszy człowiekowi przy etapach rozwoju, rytuał narodzin, przyjęcia dziecka, rytuał z religijna otoczka chrzciny. Wpływ ojca czy dziecko zostało przyjęte do rodziny czy zostanie odrzucone. Syn - chętnie widziany gdyż przedłużał linie nieśmiertelności rodu natomiast dziewczynka oddawana do innej rodziny gdyż w momencie, gdy wychodzi za mąż należy oddać jej cześć majątku do innej rodziny.

2. Sfera indywidualna(wtórny np. wigilia)

Rytuał wynika z wewnętrznego zapotrzebowania związanego z poczuciem bezpieczeństwa wg norm, które on chce, które on ustala(stabilizacja, szczęście, fundamenty naszego życia). Z rytuałem wiąże się społeczne przesłanie, społecznie akceptowane dające poczucie normalności i bezpieczeństwa. Źródło rytuału w człowieku, w społeczeństwie, w kulturze. Rytuał przynależy do sacrum naszej duchowości, wynika z zapotrzebowania duchowego.

Rytuał można określić jako świadome stylizowane powtarzanie zachowań koncentrujące się na jakimś sensie lub celu. Powtarzanie, wykonywanie tych samych czynności, które wywodzą się częściowo z instynktów, częściowo z potrzeb fizjologicznych i z życia społecznego. Przez stylizowanie należy rozumieć jakąś próbę naśladowania odniesień do symboli i zaprowadzania wzorców.Za rytuał może uchodzić wszystko to, co przynależy do świata zachowań o ile towarzyszy temu powtarzalność, opatrzona mitem, który często symbolizuje elementy magii. Rytuałowi towarzyszą pewne czynności o wymiarze symbolicznym, ale także możemy odkryć pewien zbiór zachowań, ruchów, gestów, słów, które występowały pierwotnie. Rytuały powstają w sferze społecznej i tam są pierwotne, a w następnej kolejności przenoszone do sfery indywidualnej. W antropologii mówimy o rytuale jako jednostce antropologicznej.

Rytuały dotyczą przekraczania granic rozwoju biologicznego. Wokół nich koncentrują się inne rytuały. Trzy aspekty rytuału zauważane w różnych kulturach:

• Narodziny dziecka i sfera okołonarodzeniowa,

• Przejście z młodości do dojrzałości - inicjacja (adolescencja) (tu też rytuały aż do zakończenia życia rodzinnego przy matce, np. postrzyżyny kiedyś), szkoła. (Dojrzałość np. obchodzenie 18 roku życia dojrzałość prawna, społeczna a następnie cały związek wydarzeń związanych z poszukiwaniem przyjaźni, partnera - rytuał zalotów, narzeczeństwa, zaślubin, następnie zakładanie rodziny, rytuał aktywności zawodowej, rytuał przejście w stan spoczynku zawodowego.

• Starość, śmierć Te trzy elementy mogą nabrać charakteru sakralnego(chrzest, wesele, śmierć, pogrzeb)

Naturalizacja tych zjawisk jest powszechna. Rytuały te mają charakter stały, występują w różnych kulturach.

Rytuały konserwuje: Rodzina, Naród, ojczyzna, religia (jako przestrzeń)

Śmierć i jej obrzędy - Kwiaty na grobie to hołd, dziękczynienie(kiedyś była ofiara z jedzenia). Kwiaty na świerku przygotowywane na grób to dużo wcześniejsza tradycja, gdzie na choince podawano jedzenie bożkom chroniącym domostwo. Choinka w tym wypadku ma symboliczny charakter.

Święto zmarłych - światło stawiane na grobach, aby dusze zmarłych nie błąkały się po świecie, by w światłości trafiły do krainy zmarłych. Rzucamy ziemię by zabezpieczyć zmarłego, nawiązujemy do rytuału sprzed tysięcy lat. Kościół niektóre rytuały sprzed tysięcy lat zwalcza np. nadmierną żałobę w postaci samookaleczenia, szarpania skóry, nacięć na ciele. Dzisiaj funkcjonują one w społeczeństwach afrykańskich(palenie wdów razem ze zmarłym mężem we wczesnej słowiańszczyźnie). W państwie Gotów obrzędowe palenie dobytku razem z żoną po śmierci gospodarza.

Rytuały narodowe - znaki rozpoznawcze to rodzaj totemów, są to flaga, godło, hymn. Skupiają one tożsamość naszego narodu.

Kościół przekazuje rytuały, które wchłonął z czegoś, przyjmuje, bo nie może ich odrzucić, wyrugować, nadaje wówczas temu nową interpretację, np. choinka to było kiedyś germańskie drzewko jako centrum świata, w gałązkach drzewka przebywaj ą dusze broniące swojego obszaru. Obrzędowość pogańska mówi o skupieniu siły bogów, którym wieszano np. jedzenie, aby chroniły domostwo (przedchrześcijański świat). Związki z umarłymi przodkami, jeśli my damy im jeść wówczas oni otoczą nas opieką. Mikołaj -wywodzi się od boga Odyna, który dawał tym co mu służyli albo siekał rózgami tych, którzy mu nie służyli. Święta wiążą się z przesileniami w przyrodzie: najdłuższa noc - Boże Narodzenie, przesilenie wiosenne - Wielkanoc, równonoc - Noc Świętojańska, przesilenie jesienne -Święto zmarłych.

Rytuały tworzymy sami - gesty, słowa, lub przejmujemy od innych. Funkcjonujemy w świecie rytuałów, widzimy je obok nas. Dzięki rytuałom zachowujemy tożsamość, dzięki nim przekazujemy cywilizacje, łączymy przeszłość z przyszłością. Rytualizacja życia ma różny charakter. Wspólnoty przedpiśmienne miały dużo rytuałów, wiązały się one z życiem społecznym. Dzisiaj tego brak z powodu zabiegania, pośpiechu, szybkiej konsumpcji życia itp. Kiedyś wspólne spotkania np. przy studniach, na rynku integrowały mieszkańców podczas wspólnych rozmów. Dzisiaj zanik rytuałów ze względu na nową technologię, komputeryzację. Przez to utrata związków, relacji, wspólnotowości. Istotą rytuału jest jego społeczny charakter. Człowiek ma możliwość wyboru rytuałów. Zjawisko indywidualizmu w rytuale wiąże się z biologicznymi aspektami życia.

Światopogląd człowieka pierwotnego zdominowany przez pojęcie religijne; człowiek pierwotny bywa określony jako HOMO RELIGIOSUS, każda jego sfera życia jest przepojona ideami religijnymi. Religie pierwotne nie maja ściśle ustalonych systemów dogmatycznych ani ustalonej organizacji kościelnej tworzy je wiara w istoty nadprzyrodzone oraz system nakazów i zakazów.

Religia jest interpretacją tajemnicy życia. Szczególnie tajemnic mistycznych.

Światopogląd naukowców materialistycznych - doszukiwać się będą źródeł religijności i religii w samych sobie. Ludzie stworzyli bogów na swój obraz i swoje podobieństwo.

Cechy religii:

- ludzie, którzy wierzą (podmiot, który wyraża się aktem wiary)

- podział na tych, którzy są wyznawcami religii i tych, którzy są funkcjonariuszami religii

- musi wystąpić kult, czyli rytuał, który może się wiązać z magią, lecz niekoniecznie

- musi występować doktryna, chociaż najprostszy zarys tej religii

- musi wystąpić jakiś przedmiot kultu religijnego np. drzewo, kamień księga, ale nie jest on warunkiem do wystąpienia religii

Tezy antropologów- religia występuje od zawsze zanim ona powstała to istniała magia może mit, która w jakimś procesie później wytworzy religię.

Religia jest wytworem zaistniałym w związku z wytworzeniem instytucji społecznej i narzucona jest przez jakąś grupę społeczną.

ŚWIETOWANIE - przerwanie cyklu pracy, przerwanie pewnej monotonni życiowej. W świętowaniu tkwi konieczność wypoczynku, istnieje konieczność krótkotrwałego wypoczynku od codzienności. Wiąże się t z wydarzeniami w przyrodzie zmianami pór roku. Świętowanie związane jest światem, który nas otacza. Rytm przyrody wyznaczył rytm życia, jest także sensem życia perspektywa życia obecnego, ale i przyszłego czy duchowego (Życie po śmierci).

CECHY ŚWIETOWANIA

• Przygotowanie - dwóch atrybutów np.: przygotowanie jedzenia czy przygotowanie duchowe

• Oczekiwanie - wiąże się z definicja życia przez odnowienie inicjacji rozpamiętywanie tajemnicy życia, śmierci.

• Świętowanie - obwieszczenie tajemnicy misteryjnej rozumiemy tu uzmysłowienie nawiązujemy do kosmicznych wydarzeń, w których właśnie uczestniczymy

• Ożywienie - jedzenie potraw, które zrobiliśmy.

• Zamkniecie świętowania

Święto państwowe, - aby kojarzyło się z dana instytucja. Państwo chce narzucić, przypomnieć, że jest także nośnikiem pewnych świat. Ludzie mają być z nim połączeni.

Świętowanie ma wymiar religijny po zakończeniu polowania dziękowano Bogom za siłę i wytrwałość podczas polowania. Gospodarka rolniczo - hodowlana według por roku. W tym gospodarstwie na wiosną - nowy rok, natomiast euroamerykańskiej sferze nowy rok jest 1 stycznia.

Przesilenie wiosenne mnóstwo wydarzeń religijnych Wielkanoc jest tylko naskórkiem wydarzeń uchrystusalizowanych, (tradycja z jajkiem, śmigus dyngus) nie ma nic wspólnego z chrześcijaństwem. Kiedyś w ofierze panny topiono odeszło się od tego i oblewano wodą, aby były obfite deszcze.

Okres przesilenia letniego - Noc Świętojańska, rozpalanie ogniska. Należy przyrzec się ogniu. Panny wrzucały wianki do wody. W chrześcijaństwie ten okres pominięty świętowaniem.

Kult Kupały - orgie seksualne.

Na jesień - zmierzch, rytuał umierania, otwarte bramy zaświatów - 1 listopada, uchrystializowanie dzień święta zmarłych, Zaduszki. Świętowanie dnia zmarłych abyśmy pamiętali o ludziach, którzy odeszli, szanowali ich, bo sami kiedyś też odejdziemy.

Okres zimowy - Boże Narodzenie, Jan Paweł II wprowadził na plac choinkę. Kościół polski 19 wiek choinka zagościła, św Mikołaj.

Społeczeństwo związane z rolnictwem, stworzyło obrzędy wetowania, aby oderwać się od codzienności odpocząć. To wiąże się z rytmem: rytm tygodnia, rytm księżycowy.

Człowiek istota stworzona do pracy, do świętowania. Gdy odbieramy możliwość świętowania człowiek traci człowieczeństwo.

ŚWIETO WIELKIE - (metafizyczne) nawiązuje i ukierunkowuje ku przyszłości i przeszłości. Uczestniczę w tym co już się wydarzyło żeby moc uczestniczyć w tym co się wydarzy.

ŚWIETO MAŁE - drobne wydarzenia życiowe np.; urodziny. Wiąże się z konkretnym człowiekiem są pretekstem do zabawy spotkań. Charakteryzuje się , że są to określone grupy z różnych religii.

28

---