1. Procedura metodologiczna w nauce - klasyczna a holistyczna; eksplanacja -

wyjaśnianie „słabe” i „mocne”

Metodologia

- Ujęcie klasyczne- znajomość właściwości części rzeczywistości pozwala na sformułowanie praw rządzących całością danego zagadnienia.

Założenia:

1. Pomiędzy elementami nie zachodzi oddziaływanie

2. Przyjmuje się liniowy charakter zależności

- Ujęcie holistyczne( całościowe) - to pogląd , według którego wszelkie zjawiska tworzą układy całościowe, podlegające swoistym prawidłowościom, których nie można wywnioskować na podstawie wiedzy o prawidłowościach rządzących ich składnikami.- Całości nie da się sprowadzić do sumy jej składników-> badane procesy rozpatrywane powinny być w kontekście środowiska i czasu . Holizm wychodzi poza ramy danego zagadnienia, sięga do innych nauk, by mieć pełny obraz sytuacji. Wszystkie elementy wzajemnie na siebie wpływają.

Eksplanacja - w metodologii nauk empirycznych odmiana rozumowania mająca na celu ukazanie przyczyn , na mocy których zachodzi jakieś zjawisko, czy stan rzeczy. Wyjaśnienie zmierza do odpowiedzi na pytanie „ dlaczego” i tak pojęte jest przeciwstawiane opisowi odpowiadającemu na pytanie „jak”.

- słaba- wyjaśnia pewne zjawisko ekonomiczne procesem nieekonomicznym. Np. Straty ekonomiczne spowodowane tornadem lub wzrost cen ropy naftowej z powodu wojny na terenie jej wydobycia.

-mocna - wyjaśnia jeno zjawisko ekonomiczne innym zjawiskiem ekonomicznym. Np. wzrost ceny pietruszki z powodu większego na nią popytu .

2.Pojęcie „ekonomia” - rodowód i elementy definicyjne; przedmiot ekonomii

Rodowód:

Początki myśli ekonomicznej sięgają starożytności. Wtedy też użyta została przez Ksenofonta nazwa oikonomikos, w znaczeniu zasad, sposobów zarządzania gospodarstwem (majątkiem), przyjęta powszechnie od XVI w. dla określenia nauki o gospodarce. Rozważania ekonomiczne były częścią filozofii (rozumianej jako wszechnauka) i miały charakter etyczno-normatywny, oceniały, co jest dobre w życiu gospodarczym, a co złe i wskazywały, jak być powinno.

Średniowiecze nie przyniosło zasadniczych zmian w poglądach na zjawiska gospodarcze. Przedmiotem zainteresowań były nadal rolnictwo, rzemiosło, handel, pieniądz, źródła bogactwa, rozpatrywane teraz w kontekście etyczno-moralnych zasad religii chrześcijańskiej.

Istotny przełom w rozwoju myśli ekonomicznej przyniosła epoka renesansu. Sprzyjały mu zmiany klimatu intelektualnego, zachęcające do wnikliwych dociekań oraz głębokie przemiany sytuacji społeczno-gospodarczej. Te ostatnie polegały na znacznym przyspieszeniu rozwoju produkcji rolniczej, rzemieślniczej oraz handlu w wyniku nasilającego się procesu zastępowania gospodarki naturalnej przez gospodarkę rynkową (zapoczątkowanego przez zastąpienie daniny w naturze pieniężnym czynszem dzierżawnym) oraz w wyniku odkryć geograficznych. Stworzyło to zapotrzebowanie na wiedzę ekonomiczną odpowiadającą nowej sytuacji i potrzebom społecznym. Na pierwszy plan wśród zagadnień ekonomicznych wysunęły się problemy handlu, w tym zwłaszcza zagranicznego oraz pieniądza.

Powstał pierwszy zwarty zespół poglądów ekonomicznych zwany merkantylizmem, upatrujący źródeł bogactwa w kruszcu, zdobywanym przez handel, uważany za główną dziedzinę działalności gospodarczej, a w zakresie polityki gospodarczej opowiadający się za silnym protekcjonizmem, ograniczającym swobodę działalności gospodarczej jednostek.

Pierwszy system teoretyczny w historii myśli ekonomicznej to powstały w XVIII w. fizjokratyzm, uznający konieczność zgodności porządku gospodarczego z prawami naturalnymi i głoszący zasadę pełnej swobody działalności gospodarczej. Obok handlu interesował się on także produkcją (rolnictwo).

Wyodrębnienie ekonomii jako samodzielnej nauki dokonało się za sprawą A. Smitha, który dokonał (w II połowie XVIII w.) syntezy dotychczasowego dorobku myśli ekonomicznej, rozwinięcia i uzupełnienia pewnych jego elementów, tworząc w ten sposób spójną teorię ekonomiczną, której fundamentem był problem bogactwa. Stała się ona podstawą systemu poglądów ekonomicznych zwanych klasyczną szkołą angielską, której współtwórcą był także D. Ricardo. Do głównych osiągnięć tej szkoły zaliczyć należy rozwinięcie teorii rynku, teorii wartości opartej na pracy, sformułowanie praw rządzących podziałem produktu społecznego, gruntowną analizę istoty renty gruntowej.

Elementy definicyjne:

- nauka o procesach gospodarczych( produkcji, wymiany, konsumpcji i środków zaspokajania potrzeb ludzkich) stara się ona wykrywać i opisywać pewne ogólne prawidłowości rządzące tymi procesami

- badanie tych działań, które za pośrednictwem pieniądza, bądź bezpośrednio wiążą się z transakcjami wymiany między ludźmi

-bada sposób wykorzystywania przez ludzi ograniczonych zasobów do wytwarzania różnych produktów lub usług ; bada sposób w jaki są one rozdzielane

-nauka o społecznych prawach rządzących procesem produkcji i podziału

-analizuje nakłady i efekty związane z doskonaleniem metod wykorzystywania zasobów

-nauka badająca jak ludzie radzą sobie z rzadkością( brakiem nieograniczonej dostępności dóbr), alokacji tych zasobów , w celu zaspokojenia konkurencyjnych chęci.

-Ekonomia stara się odpowiedzieć na trzy zasadnicze pytania: co produkować i w jakich ilościach? W jaki sposób produkować - przy pomocy jakich technik i technologii? Kto i w jakim stopniu będzie korzystał z wytworzonego produktu społecznego?

3.Ekonomia jako nauka; interdyscyplinarność ekonomii

Ekonomia jest najbardziej ogólną nauką o działalności naukowej. Oprócz ekonomii do nauk ekonomicznych zalicza się także: historię gospodarczą , statystykę ekonomiczną oraz tzw. ekonomiki. Nauki te spełniają wobec ekonomii rolę służebną, gdyż dostarczają jej wiedzy o faktach i przebiegu konkretnych procesów gospodarczych. Ekonomia korzysta również z dorobku nauk nieekonomicznych , przede wszystkim nauk społecznych( socjologia, nauka o państwie i prawie, politologia, filozofia) . Pewne nauki ( oprócz wymienionych ) są dla ekonomii naukami pomocniczymi ( logika, matematyka, prakseologia) . Przez fakt oparcia ekonomii o wiele innych nauk mówi się o jej interdyscyplinarności- nie ogranicza się ona jedynie do swojej dziedziny, gdyż aby uzyskać pełen i niezakłamany obraz rzeczywistości zmuszona jest ona do korzystania z dorobku innych dyscyplin.

4. Cele ekonomii

Formułowanie teorii zachowań ludzi oraz ich weryfikacja z rzeczywistością.

5. Ekonomia globalna oraz makro-, mezo- i mikroekonomia

Mikroekonomia- jest nauką zajmującą sie badaniem zjawisk gospodarczych w poszczególnych fragmentach gospodarki, na jej poszczególnych rynkach, badając wybory dokonywane podczas pracy przez podmioty gospodarcze. Bada zachowanie ludzi w obrębie gospodarstwa domowego, zajmuje się indywidualnymi decyzjami, bada rynki poszczególnych produktów.

Do podstawowych czynników mikroekonomii zaliczamy:

 czynniki wyznaczające popyt i podaż , relacje między nimi oraz ich funkcja

 czynniki decydujące o ekonomicznych wyborach konsumentów

 oraz czynniki kształtujące cenę i ilość sprzedaży

W kręgu jej zainteresowań są:

- warunki , w jakich działa dany podmiot; cel , do jakiego dąży ;sposób, w jaki ten cel ma być osiągnięty

- produkcja, a czynniki produkcji, jej koszty

- postęp techniczny

- Konkurencja doskonała i niedoskonała

- modele rynkowe,

- rynek płacy i pracy

- polityka ekonomiczna państwa

- Wpływa państwa na funkcjonowanie i rozwój gospodarki

Makroekonomia - dziedzina ekonomii posługująca się wielkościami agregatowymi (zbiorczymi, dotyczącymi całej gospodarki) do badania prawidłowości występujących w gospodarce jako całości.

Przedmiotem zainteresowania makroekonomii jest przede wszystkim tworzenie i podział dochodu narodowego a także zagadnienia związane między innymi z inflacją, bezrobociem, inwestycjami, bilansem płatniczym i handlowym, z uwzględnieniem polityki pieniężnej banku centralnego oraz polityki gospodarczej i fiskalnej państwa.

Makroekonomia bada gospodarkę, zarówno narodową jak i światową, jako ogół zależności, występujących między najważniejszymi agregatami gospodarczymi, takimi jak: łączny (globalny) popyt i podaż produktów i usług, średni poziom cen, poziom zatrudnienia, wielkość konsumpcji i inwestycji, czy dochody i wydatki budżetu państwa.

Poprzez taką analizę makroekonomia określa związki przyczynowo-skutkowe między zjawiskami gospodarczymi, a także prognozuje tendencje rozwojowe całego systemu gospodarczego. Dzięki temu makroekonomia tworzy podstawy teoretyczne i formułuje przesłanki dla polityki państwa przede wszystkim w zakresie skutecznego osiągania celów gospodarczych takich jak wzrost gospodarczy, stabilny poziom cen czy równowaga bilansów zagranicznych. Ze względu jednak na szerokie zainteresowania makroekonomii i globalne uwarunkowania zależności gospodarczych, teorie makroekonomiczne muszą uwzględniać także inne dziedziny polityki państwa, jak polityka zagraniczna, obronna czy wewnętrzna kraju.

W kręgu jej zainteresowań są:

- przyczyny bezrobocia, dlaczego pewne grupy społeczne są zagrożone bardziej , a inne mniej

- co wpływa na dochody ludności, dlaczego jedni zarabiają dużo, inni mało

- dlaczego ceny wzrastają, skąd biorą się gwałtowne skoki inflacji w jednych krajach, podczas gdy w innych jest ona stabilna

- w jaki sposób wydatki rządowe i polityka gospodarcza wpływają na życie gospodarcze, co powoduje deficyt budżetowy

- co determinuje określony model i skalę handlu międzynarodowego , wpływ na handel cel i kontyngentów

Mezoekonomia - ekonomia średniej skali (pośrednia między mikro- a makroekonomią). Bada funkcjonowanie grup podmiotów, podsystemów ekonomicznych, wyróżnionych na podstawie działowo- gałęziowej np. funkcjonowanie grup przedsiębiorstw wyodrębnionych na różne sposoby).

Nurty:

- teoria organizacji branży- cechy rynków branżowych, dynamika przemian na nich

- nurt strategicznego zachowania się- bada odpowiedzi na bodźce z zewnątrz ( np. „nowe wejście”)

- nurt normatywny - formułuje dyrektywy praktyczne pod adresem branżowej polityki gospodarczej

- koncepcja branż globalnych

Ekonomia globalna - zajmuje się funkcjonowaniem systemu gospodarki światowej.

6. Ekonomia pozytywna (nurty) i normatywna (nurty)

Ekonomia pozytywna- jej zadaniem jest wyjaśnienie zjawisk ekonomicznych , oparta jest przy tym na obiektywnej wiedzy o rzeczywistości. Bada zjawiska gospodarcze takie, jakimi są . Analizuje skutki zmian warunków ekonomicznych lub wariantów uprawianej polityki gospodarczej, bez formułowania sądów wartościujących . Jest stosowana przez ekonomistów, którzy efekty swojej pracy przedstawiają wyłącznie jako zdarzenia gospodarcze, prezentując dane empiryczne i budując niewartościujące teorie.

Jej celem -obok wyjaśniania- jest także edukacja oraz formułowanie hipotez( prognoz) .

( zbiór twierdzeń zawierających obiektywne i naukowe podsumowanie rzeczywistości)

Koncentruje się ona na wypracowaniu najbardziej uniwersalnych narzędzi i metod analizy ekonomicznej w celu możliwie wszechstronnego uogólnienia procesów gospodarczych i mechanizmów ekonomicznych.

Nurty:

- Ekonografia- fenomeny, zjawiska historyczne i przestrzenne

- teorie ekonomii- wypowiedzi o charakterze praw ekonomii

- ekonomia zdroworozsądkowa- tezy zdroworozsądkowe

Teorie ekonomii i ekonomię zdroworozsądkową nazywa się także prawidłowościami

Ekonomia normatywna- ekonomia dokonująca wartościowań faktów opisywanych przez ekonomię pozytywną. Opierając się m.in.. na koncepcjach polityki społecznej, polityki gospodarczej i historii gospodarczej formułuje zalecenia co do świadomego kształtowanie rzeczywistości ekonomicznej. W ekonomii normatywnej formułowane tezy oparte są na własnych systemach wartości badacza i często przyjmują formy zaleceń, czy przekształcają się w odrębne szkoły ekonomiczne.

Ekonomia normatywna zwana jest też ekonomią subiektywną, na podstawie obserwacji rynku i zjawisk w nim zachodzących , wyciąga wnioski na przyszłość , stara się przewidzieć skutki obecnych działań gospodarczych.

( zbiór ocen i zaleceń opartych na wartościowaniu zjawisk)

Nurty:

- Ekonomia postulatu- jak powinno być

- moralistyka gospodarcza- jakie działania gospodarcze są dobre, a jakie złe

- nurt postulatywny- co warto tworzyć, a co likwidować

- inżynieria gospodarcza- co należy robić aby było tak, jak powinno być

7. Zasoby gospodarcze - cechy, rodzaje

Rodzaje zasobów gospodarczych:

• zasoby ludzkie (siła robocza, pracownicy, jak również ich wiedza oraz nabyte doświadczenie)

• zasoby naturalne (surowce mineralne, lasy, ziemia, rzeki, morza, oceany, a nawet powietrze)

• zasoby kapitałowe - przetworzone przez człowieka dobra (narzędzia, maszyny i urządzenia, budynki i hale fabryczne, żywność, odzież, mieszkania, środki transportu, środki finansowe itd.)

Inna klasyfikacja wskazuje na następujący podział:

- ziemia - praca - kapitał

- technologia (informacja)

- przedsiębiorczość, tj. talent, umiejętności organizacyjne

Podstawową i wspólną cechą tych zasobów jest ich alokacja oraz rzadkość, co oznacza, że istniejące zasoby są niesymetrycznie rozmieszczone oraz nie wystarczają do zaspokojenia istniejących potrzeb.

*** Zasób rzadki (ograniczony) to taki, na który popyt przy jego cenie równej zero przewyższa dostępna podaż.

8. Potrzeby w ekonomii

Potrzeba - odczucie konieczności posiadania lub użytkowania rzeczy lub usług: stan niedoboru i braku czegoś .

Rodzaje potrzeb:
- Egzystencja-pokarmowe, ekologiczne, zdrowotne, mieszkaniowe, odzieżowe
-Prokreacja i rozwój-opieki dydaktyczne, wychowawcze, rodzinne, samorealizacji
-Funkcjonalne-informacyjne, swobody, innowacji.
- Społeczne-przynależności, łączności, organizacji, więzi emocjonalnej, społecznej, użyteczności
- Psychiczne-subiektywne potrzeby prokreacji, rozwoju, erotyczne, kultury, estetyczne

Cechy potrzeb:
- Potrzeby są nieograniczone, co do swojej liczby. W miarę rozwoju cywilizacji rodzą się stale nowe. Mnożenie się tych potrzeb stworzyło współczesną cywilizację.
-Potrzeby są ograniczone, co do swojej pojemności. Oznacza to, że do zaspokojenia jakiejkolwiek z nich wystarcza określona ilość jakiegoś dobra.
-Potrzeby bywają w stosunku do siebie konkurencyjne i substytucyjne

Potrzeby ekonomiczne - jeden z rodzajów potrzeb ludzkich, które można zaspokoić dzięki konsumpcji dóbr i usług. Potrzeba jest jedną z centralnych kategorii ekonomicznych. Występowanie potrzeb rozumianych jako subiektywnie odczuwana rozbieżność pomiędzy status quo a stanem pożądanym jest najważniejszym motywem podejmowania procesu gospodarowania, polegającego na przekształcaniu zasobów w dobra ekonomiczne, które służą zaspokajaniu potrzeb.

9. Gospodarowanie w ekonomii - zasada racjonalnego gospodarowania (zasada

gospodarności), rachunek ekonomiczny

Racjonalne gospodarowanie - jest jednym z kluczowych pojęć w ekonomii, w myśl którego podmiot dokonuje takiej alokacji ograniczonych zasobów, które optymalizują korzyści, jakie z tego czerpie. Do racjonalnego gospodarowania zmusza rzadkość zasobów i dóbr dostępnych w gospodarce. Warunkiem racjonalnego gospodarowania jest możliwość wyboru pomiędzy różnymi wariantami rozwiązań, a także sprecyzowane kryteria wyboru. Rozwiązanie najbardziej racjonalne z punktu widzenia jednego kryterium nie musi takie być w kontekście innego kryterium.

Zasada racjonalnego gospodarowania może być sformułowana w dwóch wymiarach:

1. Maksymalizacja efektów, przy założonym poziomie nakładów

2. Minimalizacja nakładów, przy założonym poziomie efektów

Racjonalność postępowania wymaga, aby podmiot zbierał i analizował przy pomocy rozumu wszystkie informacje niezbędne do podjęcia właściwej decyzji o alokacji zasobów. Oznacza to, że postulat racjonalności wymaga od podmiotu znajomości wszystkich tych informacji oraz zdolności do ich właściwego przetworzenia.

W praktyce takie warunki są rzadko spełnione, ze względu na ograniczoność dostępnej w danym momencie wiedzy. Zdobycie wiedzy, która pozwoliłaby na dokonanie najlepszej możliwej decyzji także wiąże się z poniesieniem określonych kosztów, co oznacza obniżenie efektywności rozwiązania W związku z tym podmioty gospodarcze podejmują decyzje w warunkach ryzyka i niepewności.

Ze względu na te ograniczenia Herbert Simon, laureat nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, dokonał rozróżnienia racjonalności rzeczywistej oraz racjonalności proceduralnej.

• Racjonalność rzeczywista odnosi się do wyniku decyzji gospodarczej. Decyzja jest racjonalna, gdy prowadzi do najlepszego możliwego wyniku. Jest to kryterium bezwzględne.

• Racjonalność proceduralna odnosi się do sposobu podejmowania decyzji gospodarczej. W myśl takiego kryterium, za racjonalną uznaje się taką decyzję, która w danych warunkach gospodarczych przybliża podmiot do najlepszego możliwego wyniku bardziej, niż inne decyzje. Jest więc względnym kryterium oceny decyzji gospodarczych.

Obecnie ekonomiści posługują się proceduralnym znaczeniem racjonalności gospodarowania.

Rachunek ekonomiczny- porównanie nakładów związanych z podejmowanymi działaniami i efektów, jakie jednostka zamierza osiągnąć. Stosowanie i rozwój rachunku ekonomicznego jest wyrazem zasady racjonalnego gospodarowania. Ułatwia on wybór takiego wariantu postępowania, który pozwala osiągnąć maksymalne korzyści:

•Wariant I - zasada największego efektu/największej wydajności (jeśli dane są środki, należy maksymalizować cel)

•Wariant II- zasada najmniejszego nakładu/oszczędności środków (jeśli dany jest cel, należy minimalizować nakłady)

Rachunek ekonomiczny odpowiada na pytania: co?, jak?, ile? i kiedy? produkować - stanowi zatem podstawę ustalania programów produkcji, kierunków i warunków jej sprzedaży, w dostosowaniu do warunków dyktowanych przez rynek.

10. Krzywa możliwości produkcyjnych

KRZYWA MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNYCH (zwana również krzywą transformacji) to graficzne przedstawienie wszystkich możliwych do wyprodukowania kombinacji dóbr, przy wykorzystaniu posiadanych aktualnie czynników wytwórczych. Innymi słowy, krzywa możliwości produkcyjnych wyznacza - przy różnych rozmiarach produkcji jednego dobra - maksymalną wielkość produkcji drugiego dobra.

Rysując krzywą możliwości produkcyjnych tworzymy teoretyczny model, odkładając na osi Y ilość dobra A, na osi X ilość dobra B (lub grupy dóbr). Krzywa obrazuje możliwości wykorzystania posiadanych zasobów - każdy punkt leżący na niej jest w efektywnej gospodarce możliwy do osiągnięcia. .

.

Z kolei punkty leżące pod krzywą (pomiędzy krzywą a układem współrzędnych) oznaczają nieefektywne wykorzystanie zasobów. Przy danych zasobach, osiągnięcie punktów leżących nad krzywą jest z kolei niemożliwe - chyba, że nastąpi wzrost gospodarczy (powiększenie posiadanych zasobów).

Z krzywej możliwości produkcyjnych wynika, że możemy - w ramach posiadanych zasobów - tworzyć dowolne kombinacje wytwarzanych dóbr. Nie zawsze jest to jednak opłacalne - mówi o tym zasada malejących przychodów. .

11. Użyteczność, pojęcie i rodzaje - użyteczność krańcowa i całkowita

Użyteczność to suma zadowolenia z zaspokojenia danej potrzeby możliwa dzięki posiadaniu określonej ilości danego dobra.

Użyteczność całkowita to jest sumą użyteczności indywidualnego konsumenta z posiadania lub konsumowania danych dóbr i usług. Użyteczność całkowita jest miarą ogólnego zadowolenia konsumenta uzyskanego z konsumpcji. UC wzrasta w miarę konsumpcji każdego kolejnego dobra, wzrost ten jest jednak coraz mniejszy w miarę jak wzrasta ilość konsumowanych dóbr i usług, aż w pewnym momencie tendencja się odwróci. Miarą tego zjawiska jest użyteczność krańcowa (marginalna).

Użyteczność krańcowa - płynie z nabycia ostatniej, dodatkowej jednostki danego towaru, zmniejsza się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra. Wynika stąd, że jeżeli każda dana jednostka przynosi mniejszy przyrost satysfakcji to konsument nie jest skłonny do nabywania kolejnych jednostek tego samego dobra.

12. Prawa ekonomiczne są to wzajemne więzi między istotnymi cechami różnych zjawisk ekonomicznych mające charakter ogólny, konieczny, nieprzypadkowy i stosunkowo trwały.

Rodzaje praw ekonomicznych

- prawa przyczynowe (przyczynowo - skutkowe), oznaczają, że po zdarzeniu A następuje zdarzenie B, przy czym A jest przyczyną a B jest skutkiem

- prawa funkcjonalne, wystepują pomiędzy ilościowo wymiernymi kategoriami np. popyt jest funkcją ceny, podaż też jest funkcją ceny.

- prawa współistnienia czyli łaczne np. prawo popytu i podaży

- postępowania ludzi, oddziałuję na bodźce ekonomiczne

- splotu działań ludzkich, wymiana rezultatów swojej działalności

techniczno - bilansowe, czyli relacje nakładów i wyników zdeterminowane określoną techniką

14. ZASADA "CETERIS PARIBUS” - oznacza założenie niezmienności pozostałych czynników (warunków, okoliczności, elementów itp.) wpływających na analizowane zjawisko ekonomiczne."Ceteris paribus” = w tych samych niezmiennych warunkach.

15. Teorie ekonomiczne a model ekonomiczny.

Teorią ekonomiczną nazywamy zbiór twierdzeń wyjaśniających zjawiska i procesy ekonomiczne ujmowane w modelu ekonomicznym.

Model ekonomiczny to uproszczony, schematyczny obraz pewnego fragmentu gospodarki, w którym można badać istotne zależności.

16. Doktryna w ekonomii

Doktryna ekonomiczna - element teorii myśli naukowych, ogół twierdzeń przypisywany danej szkole ekonomicznej, można ją opisywać za pomocą hierarchii: poglądy → nurty i prądy → szkoły → kierunki.

17. Historia myśli ekonomicznej - struktura układu myśli ekonomicznej

Rozwój myśli ekonomicznej może być w najogólniejszy sposób podzielony na trzy historyczne etapy:

Starożytny i średniowieczny

Obejmuje okres od starożytnej Grecji po schyłek XV w. Charakterystyczną cechą dociekań ekonomicznych tego okresu jest to, że były one dokonywane na marginesie rozważań filozoficzno-teoretycznych lub prawno-organizacyjnych. Nie istniała wyodrębniona dziedzina zagadnień ekonomicznych, ponieważ były one traktowane wyłącznie jako element szerszych zagadnień politycznych lub filozoficznych.

Nowożytny

Obejmuje okres od schyłku XV w. po drugą połowę XVIII w. Wraz z rozwojem gospodarczym pojawiło się zapotrzebowanie na głębszą analizę zagadnień o charakterze gospodarczym. Rozważania ekonomiczne zostają oderwane od ogólniejszych rozważań polityczno-filozoficznych i stają się niezależną dziedziną systematycznych dociekań, choć jeszcze nie o charakterze naukowym. Pierwszym samodzielnym kierunkiem myśli ekonomicznej był merkantylizm, którego początek rozwoju przypada na koniec XV w.

Współczesny

Umowną datą rozpoczęcia tego okresu jest rok 1776, kiedy to szkocki myśliciel i ekonomista Adam Smith wydaje swoje dzieło Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów (popularnie nazywane Bogactwem narodów). Smith po raz pierwszy zastosował metodę naukową w rozważaniach ekonomicznych, tym samym wprowadzając ekonomię do grona nauk, a historię myśli ekonomicznych na nowy etap rozwoju.

18. Początki myśli ekonomicznej

Początki myśli ekonomicznej sięgają starożytności. Wtedy też użyta została przez Ksenofonta nazwa oikonomikos, w znaczeniu zasad, sposobów zarządzania gospodarstwem (majątkiem), przyjęta powszechnie od XVI w. dla określenia nauki o gospodarce. Rozważania ekonomiczne były częścią filozofii (rozumianej jako wszechnauka) i miały charakter etyczno-normatywny, oceniały, co jest dobre w życiu gospodarczym, a co złe i wskazywały, jak być powinno.

Średniowiecze nie przyniosło zasadniczych zmian w poglądach na zjawiska gospodarcze. Przedmiotem zainteresowań były nadal rolnictwo, rzemiosło, handel, pieniądz, źródła bogactwa, rozpatrywane teraz w kontekście etyczno-moralnych zasad religii chrześcijańskiej.

Istotny przełom w rozwoju myśli ekonomicznej przyniosła epoka renesansu. Sprzyjały mu zmiany klimatu intelektualnego, zachęcające do wnikliwych dociekań oraz głębokie przemiany sytuacji społeczno-gospodarczej. Te ostatnie polegały na znacznym przyspieszeniu rozwoju produkcji rolniczej, rzemieślniczej oraz handlu w wyniku nasilającego się procesu zastępowania gospodarki naturalnej przez gospodarkę rynkową (zapoczątkowanego przez zastąpienie daniny w naturze pieniężnym czynszem dzierżawnym) oraz w wyniku odkryć geograficznych. Stworzyło to zapotrzebowanie na wiedzę ekonomiczną odpowiadającą nowej sytuacji i potrzebom społecznym. Na pierwszy plan wśród zagadnień ekonomicznych wysunęły się problemy handlu, w tym zwłaszcza zagranicznego oraz pieniądza.

Powstał pierwszy zwarty zespół poglądów ekonomicznych zwany merkantylizmem, upatrujący źródeł bogactwa w kruszcu, zdobywanym przez handel, uważany za główną dziedzinę działalności gospodarczej, a w zakresie polityki gospodarczej opowiadający się za silnym protekcjonizmem, ograniczającym swobodę działalności gospodarczej jednostek.

19. Merkantylizm

Merkantylizm lub ustrój merkantylny - system poglądów ekonomiczno-politycznych, który pojawił się we wczesnym okresie nowożytności, wywodzący się z bulionizmu - teorii mówiącej, że posiadanie metali szlachetnych równa się bogactwu.

Merkantyliści uważali, że:

• źródłem bogactwa państwa jest rozwinięty eksport przewyższający import (dodatni bilans handlowy był myślą przewodnią kolonializmu)

• kraje europejskie bezpośrednio ze sobą konkurują,

• kraj, który ma najwięcej bogactwa wygrywa tę konkurencję,

• kruszec złoty i srebrny jest synonimem bogactwa.

Wczesny merkantylizm wiąże się z pojęciem monetaryzmu lub bulionizmu i wysuwa na czoło rozważań rolę i sposób emisji pieniądza jako środka wymiany. W średniowieczu za podstawę gospodarowania uznawano uprawę ziemi. Merkantyliści dopatrują się podstawy gospodarowania w uprzemysłowieniu oraz w pieniądzu. W tamtym czasie pojawił się konflikt pomiędzy różnymi koncepcjami pieniądza. Z jednej strony ujęcie metalistyczne głosi, że walor pieniądza zależy od zawartości w nim kruszcu szlachetnego. Przeciwstawna teoria nominalistyczna akcentuje przede wszystkim wartość zewnętrzną, a więc nadaną danej monecie przez siłę nabywczą stanowioną przez państwo. W późniejszym okresie to właśnie ta teoria zyskała praktyczne potwierdzenie w życiu gospodarczym. Zdaniem merkantylistów źródłem bogactwa kraju jest pieniądz kruszcowy. Jednostka jest bogata, jeśli dysponuje dużą ilością pieniądza kruszcowego, a jej dochody przewyższają wydatki. Państwo jest bogate wtedy, gdy w obiegu znajduje się duża ilość pieniędzy oraz gdy ma dodatni bilans handlowy, czyli eksport jest wyższy od importu.

Państwo, zdaniem merkantylistów, powinno jednocześnie aktywnie wspierać rozwój manufaktur oraz produkcję przemysłową, szczególnie poprzez inwestycje w infrastrukturę wspierającą pośrednio wzrost gospodarczy.

20. Pojęcie bulionizmu

Nurt poglądów ekonomicznych wczesnego merkantylizmu, utożsamiający bogactwo kraju z zasobami kruszców szlachetnych (złota i srebra), a pomijający znaczenie rozwoju produkcji krajowej. Rozwinął się w Europie, głównie w Anglii, Francji, Hiszpanii i Włoszech, w XV i XVI w., gdy w wyniku odkryć geograficznych nastąpił napływ kruszców z Nowego Świata. Myśl ekonomiczna zawdzięcza bulionizmowi stworzenie zrębów teorii pieniądza, handlu zagranicznego i bilansu płatniczego.

21. Fizjokratyzm - szkoła ekonomiczna powstała we Francji (druga połowa XVIII wieku). Zasadnicza teza fizjokratyzmu brzmi, że "Ziemia jest jedynym źródłem bogactwa, a rolnictwo - jako jedyna działalność produkcyjna, jedyne źródło narodowego bogactwa - jest zdolna do pomnażania tego bogactwa. Ziemia i gospodarowanie na niej dają produkt czysty - nowe dobra, nadwyżkę ponad koszty produkcji".

Zysk, w teorii fizjokratów, przepływa pomiędzy podzielonym na trzy klasy społeczeństwem: klasą właścicieli ziemi, klasą produkcyjną - rolnikami stanem żywicieli i klasą "jałową", do której zaliczani są rzemieślnicy, kupcy, przemysłowcy. Klasa jałowa nie przynosi produktu czystego i nie pomnaża bogactwa społecznego, lecz jedynie przetwarza wytworzone bogactwo. W wyniku swej działalności przynosi jedynie ekwiwalent zużytych środków konsumpcji. Jest jeszcze czwarta klasa, ale nie jest ona zaangażowana w proces obiegu gospodarczego. Fizjokraci określają ją mianem "klasy biernej". W jej skład wchodzą: proletariat miejski, biedota miejska, włóczędzy i ubodzy.

Jest to pierwsza szkoła nauki ekonomicznej.

Przedstawiciele:

Quesnay Turgo - wprowadza pojęcie czystego kapitału - nakłady nagromadzone przez posiadaczy, zysk jest natomiast dochodem, który nie jest wynagrodzeniem za pracę i nie jest zwrotem kosztów poniesionych przez przedsiębiorców

22. Leseferyzm - niewtrącanie się, nieprzeszkadzanie, pozostawienie swobody działania; Etym. - fr. laissez faire 'dajcie (ludziom) czynić (co im się podoba), pogląd filozoficzno-ekonomiczny głoszący wolność jednostki, zwłaszcza w wymiarze społeczno-ekonomicznym. Rola państwa miała być ograniczona do roli "nocnego stróża", który miał strzec fundamentalnych zasad wolności gospodarowania i prywatnej własności. Rozumowanie leseferystów jest oparte na założeniu, że każdy człowiek kieruje się zasadą korzyści materialnej (homo oeconomicus). W gospodarce opartej na leseferyzmie jedynym regulatorem jest cena; brak jest jakiejkolwiek ingerencji czynników państwowych w procesy rynkowe (przeciwieństwo interwencjonizmu).

23. Doktryna szkoły klasycznej - liberalizm

Ekonomia klasyczna - szkoła myśli ekonomicznej, zapoczątkowana w drugiej połowie XVIII w. przez Adama Smitha, uważana za pierwszy współczesny, naukowy kierunek ekonomiczny. Do najważniejszych przedstawicieli kierunku poza Adamem Smithem zalicza się Williama Petty, Davida Ricardo, Thomasa Malthusa, Johna Stuarta Milla oraz Johanna Heinricha von Thünena. Niektórzy autorzy, jak na przykład John Maynard Keynes, rozszerzają definicję ekonomii klasycznej także na Karola Marksa.

24. Adam Smith i jego wkład do ekonomii (można by o nim duzo pisac ale podaje tylko to co mniej wiecej było na wykladzie, zainteresowanych glębszą analizą odsylam na NBPortal)

Napisał "Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów", książkę, która przyczyniła się do powstania nowej gałęzi nauki - ekonomii. W dziele tym Smith odsłania mechanizmy tworzenia dóbr materialnych, ich dystrybucji i podziału. Jako naukowiec koncentrował się przede wszystkim na prawach rządzących gospodarką, niemniej jednak unikał ujawniania swoich preferencji.

- "Roczna praca każdego narodu jest funduszem, który zaopatruje go we wszystkie rzeczy konieczne i przydatne w życiu, jakie ten naród rocznie konsumuje, a które stanowią bądź bezpośredni wytwór jego pracy, bądź też to, co nabywa za ten wytwór od innych narodów" - pierwsza definicja podobna do dzisiejszych definicji PKB

- Uważał, że o wartości wszystkich dóbr materialnych decyduje praca, jaka została zużyta do ich wykonania. O zamożności ludzi świadczy zaś to, jaką pracą mogą rozporządzać. Jeżeli ktoś ma dużo pieniędzy, może za nie kupić produkty pracy innych ludzi, tak jakby kupował ich pracę. Większość ludzi dysponuje jedynie pracą własnych rąk i ich efektami, są wszakże i tacy, którzy będąc w posiadaniu wystarczającego kapitału mogą dysponować pracą setek ludzi.

- Smith uważa, że podział pracy przyczynia się do większego bogactwa narodów w danej chwili i jednocześnie przyspiesza wynalazczość, gdyż robotnik zatrudniony przy jednej czynności poświęca jej więcej czasu i sam wymyśla udoskonalenia, które ułatwiają mu pracę.

- Każde dobro ma zdaniem Smitha dwie ceny - naturalną i rynkową. Cena naturalna składa się z trzech części - zapłaty za pracę konieczną do wytworzenia i dostarczenia na rynek tego towaru, zwykła w danej okolicy renta gruntowa, czyli opłata dla właściciela ziemi, na której dobro zostało wyprodukowane i zysk z kapitału użytego w produkcji. Cena taka pokrywa wszystkie wydatki, które trzeba ponieść, aby dobro znalazło się u klienta. Warto zauważyć, że w skład ceny naturalnej wchodzi też zysk kupca - pośrednika.

Cena rynkowa zaś to "cena bieżąca, za którą dobro zazwyczaj sprzedają". Cena rynkowa może być wyższa, niższa lub taka sama jak cena naturalna, zawsze, jak pokazuje Smith, dąży ona jednak do naturalnej. Tym, co sprowadza ceny do ich naturalnego poziomu jest konkurencja pomiędzy sprzedawcami ale także pomiędzy kupującymi. Może się jednak zdarzyć, że producent potrafi utrzymać długo utrzymać cenę powyżej naturalnego poziomu utrzymując w tajemnicy metodę produkcji. Podobnie działa też zagwarantowany przez władze monopol.

Cena, jaką osiąga monopolista jest najwyższą z możliwych cen, natomiast cena wolnokonkurencyjna - najniższą. Aż do dzisiejszych czasów nic się w tej materii nie zmieniło, co najwyżej współcześni ekonomiści uściślili, jakie są zależności pomiędzy cenami płaconymi monopoliście a producentowi w wolnej konkurencji.

25. Teoria kosztów komparatywnych (względnych porównawczych).

Teoria Dawida Ricardo wskazuje, że poziomy kosztów w różnych krajach są różnej wielkości. Nie należy podchodzić do nich w sposób bezwzględny, lecz je porównywać, relatywizować ze sobą ze względu na poziomy które są korzystne dla poszczególnych parametrów wymiany. Pozwalają podejmować decyzje w zakresie specjalizacji. Podstawowa teza - wymiana międzynarodowa może przynieść korzyści nawet wtedy gdy jedna ze stron wytwarza wszystkie dobra i usługi taniej niż inny kraj.

26. Thomas Robert Malthus (ur. 14 lutego 1766 r. - zm. 23 grudnia 1834 r.) - ekonomista angielski, duchowny anglikański, który prowadził badania z pogranicza ekonomii i socjologii. Zajmował się teorią ludności oraz problemami płac i pieniądza. W 1805 roku został pierwszym w Anglii profesorem ekonomii politycznej

Malthus zwrócił uwagę na korelacje zachodzące pomiędzy przyrostem ludności, a poziomem zamożności społeczeństwa, upatrując we wzroście demograficznym zagrożenie, prowadzące nieuchronnie do klęski głodu oraz nędzy.

Malthus uznawany był za przeciwnika socjalizmu (równość spowoduje jeszcze większy przyrost naturalny, prowadząc do klęski głodu). Przeciwstawiał się też wszelkiej pomocy materialnej na rzecz ubogich warstw społecznych w Anglii.

Zasługą Malthusa było podkreślenie roli czynnika demograficznego w procesie rozwoju społeczno-gospodarczego.^[1]

27. J. B. Say i prawo rynków ( prawo Ricardo-Say'a)

Jean Baptiste Say -najwybitniejszy ekonomista klasyczny we Francji i na kontynencie Europejskim. Urodził się w 1776, uczestniczył w kampanii wojennej, został członkiem trybunału republiki francuskiej, za swoje liberalne poglądy wyrażone w traktacie „ekonomii politycznej” 1805 r. został usunięty z trybunału przez Napoleona Bonaparte. Po upadku Napoleona powrócił do Paryża i został profesorem ekonomii. Zmarł w 1832 roku
Zasługą Saya jest naukowa systematyzacja całokształtu zagadnień ekonomicznych, uporządkowanie i sprecyzowanie dorobku [[klasycyzm:Adam-Smith|Smitha]]]. W przeciwieństwie do Smitha, dzieła Saya odznaczają się jasnością myśli i przejrzystością układu. Say usystematyzował naukę Smitha i w wielu punktach uzupełnił ją samodzielnie. Ponadto Say zapoznał kontynent europejski z angielską szkołą klasyczną, ale również zdominował ten kontynent.

Charakter ekonomii i jej podział
Say ujednolicił system ekonomii oraz silniej podkreślił nomotetyczny charakter tej nauki. Uważał, że ekonomia jest nauką teoretyczną, badającą i uogólniającą tylko to, co jest. A zagadnienia polityczno-gospodarcze muszą być od niej oddzielone. W ten sposób zerwał związek ekonomii z jakimkolwiek programem polityczno-gospodarczym. Uważał również, że nazwa Ekonomia Polityczna jest przeżytkiem z czasów merkantylizmu, sprowadzającego jej przedmiot do gospodarstwa państwowego. Równocześnie proponował wprowadzenie nowej nazwy, tj. „ekonomia społeczna”.

Say dokonał podziału wykładu ekonomii na 3 działy:

• Produkcję łącznie z wymianą

• Dystrybucję

• Konsumpcję(zużywa ona zasoby ekonomiczne i dzieli się na dwie grupy)

• Całkowita-niszczy wartość skonsumowaną niczym jej nie zastępuje np. żywność,ubranie, produkty budowlane, etc.

• Reprodukcyjna- zużycie jednego dobra do powstania drugiego

Przedmiot ekonomii:
Zdaniem Saya przedmiotem ekonomii jest bogactwo występujące w postaci dóbr. Ekonomia jest, więc nauką o dobrach bogactwa. Z problemem tym łączy się zagadnienie produkcyjności zajęć. J. B. Say twierdził, że zajęcia nazwane przez Smitha nieprodukcyjnymi, wytwarzając niematerialne środki zaspokojenia potrzeb, posiadają znaczenie dla gospodarstwa indywidualnego i społecznego oraz znaczenie dla dochodu społecznego, bowiem wpływają na jego wielkość. Stąd nie są nieprodukcyjne. Zajęcia te są pośrednio związane z produkcją dóbr materialnych. Np. praca nauczyciela i urzędnika wpływa na produkcję dóbr tak samo jak praca robotników produkujących te dobra, gdyż umożliwia większą wydajność tych ostatnich. Ponadto produkty niematerialne konsumowane z chwilą ich wytwarzania zaspokajają pewne potrzeby ludzi tak samo jak dobra materialne, czego dowodem jest fakt, że są one wymieniane i opłacane. Stąd przedmiotem ekonomii winny być materialne i niematerialne środki zaspokojenia potrzeb. Środki te wchodzą, więc w skład dochodu społecznego.

Teoria rynków zbytu i kryzysów:
Wg Saya towar wymienia się na towar tzn., że jeden towar jest rynkiem zbytu dla drugiego towaru. Towar wymienia się na pieniądz tylko po to, aby zakupić inny towar. Czasami może nastąpić tezauryzacja, ale tylko jako chwilowa frykcja (tarcie). Produkcja jest najskuteczniejszym sposobem dla powiększania konsumpcji, bo sama stwarza siłę nabywczą. A dochód społeczny wydaje się zawsze całkowicie tylko na kupno dóbr konsumpcyjnych i dóbr inwestycyjnych. Z tego względu nigdy nie może wystąpić jakiś kryzys wynikły z ogólnej nadprodukcji. Ogólna nadprodukcja jest niemożliwa, może jednak wystąpić jedynie nadprodukcja częściowa w poszczególnych gałęziach gospodarki. Ma ona miejsce wówczas, gdy wyprodukuje się niewłaściwe rodzaje towarów lub, gdy nie pokieruje się właściwie produkcją. Taką nadprodukcję częściową można usunąć przez powiększenie produkcji innych rodzajów towarów. Wobec powyższego nie może być mowy o jakiś długotrwałych kryzysach, nie tylko ogólnych, ale i częściowych. Mogą jedynie zachodzić chwilowe zakłócenia rytmu produkcji, na skutek tarć w procesie gospodarczym. Tezę Saya opartą na rozumowaniu długookresowym podzielił Ricardo, a odrzucili Malthus i Sismondi.

Prawo rynków Saya mówiące, że podaż, czyli produkcja tworzy swój własny popyt(bodźcem dla produkcji jest zysk, który pozwala na akumulację kapitału), lub inaczej, że za produkt płaci się produktem było jedną z podstaw systemu klasyków oraz późniejszych ekonomistów. W myśl tej koncepcji, społeczny całkowity popyt i całkowita podaż nie są od siebie wzajemnie niezależne. Wzrost podaży warunkuje wzrost popytu. Podaż determinuje popyt. Niemożliwa jest nadwyżka podaży nad popytem. Produkcja poszczególnych przedsiębiorstw i gałęzi zależy od podaży wszystkich innych przedsiębiorstw i gałęzi.

28. J. S. Mill,a teoria wartości.

John Stuart Mill Syn Jamesa Milla 1806 r., był angielskim filozofem, zwolennik empiryzmu, liberalizmu, humanizmu, utylitaryzmu, tolerancji i emancypacji kobiet, wybitny ekonomista. Ojciec sam wychowywał i kształcił Johna Stuarta, a on to cudowne dziecko. Jeden z najgenialniejszych ludzi. Mając 3 lata uczył się greki, na co potrzebował 1 rok, 4 lata łaciny, w wieku 8 -12 lat opanował geometrię, algebrę, rachunek różniczkowy, historię powszechną oraz pisał pierwsze rozprawy naukowe. W wieku 13 lat wiedział wszystko o ówczesnej ekonomii. Mając 16 lat napisał pierwszą książkę ekonomiczną „szkice o pewnych nierozwiązanych kwestiach ekonomii politycznej”. Zainteresował się filozofią. Do ekonomii powrócił po 30 latach i wówczas po 2 latach pracy powstało arcydzieło pt. „Zasady ekonomii politycznej” wydane 1848 r. John S. Mill nie miał ani wakacji, ani przyjaciół z dzieciństwa. Mając ponad 20 lat przeżył załamanie nerwowe. Wówczas zetkną się i pozostawał pod wpływem idei socjalistycznych C. H. Saint-Simona oraz Kanta. Również wówczas poznał i zakochał się w H. Taylor, która niestety była mężatką. Przez 20 lat łączyła ich platoniczna miłość. Zawodowo był wysokim urzędnikiem w kompanii wschodnio-indyjskiej. Po jej rozwiązaniu był członkiem niższej izby parlamentu, czyli izby gmin. Po śmierci Taylora, Mill poślubił Hariet i zamieszkali we Francji. Gdy zmarła Hariet resztę dni spędził z jej córką Heleną, z którą był bardzo szczęśliwy. Zmarł 1873 roku.

John Stuart Mill definiuje ekonomię jako "naukę badającą prawa takich zjawisk społecznych, które powstają z połączonych działań ludzi, podejmowanych w celu produkowania bogactwa, o ile zjawiska te nie są modyfikowane przez pogoń za jakimś innym przedmiotem". Według niego ekonomia jest nauką abstrakcyjną, zakłada arbitralną definicję człowieka, tzw. homo oeconomicus (jednostka gospodarująca - pojęcie użyte po raz pierwszy przez Milla), w której każda istota ludzka stara się uzyskać jak największą ilość rzeczy koniecznych do życia, wygód i luksusu, tak małą ilością pracy, trudu i wyrzeczeń, jak tylko pozwala na to dany stan wiedzy. Zgodnie z tym założeniem, jeżeli robotnik może osiągnąć wyższą płacę, kapitalista większy zysk, a właściciel ziemi większą rentę, będą razem współdziałali, tak aby to osiągnąć.
Jako filozof nauki Mill sporo uwagi poświęca nie tylko samym zasadom działania gospodarki, co jest przedmiotem działania ekonomii, ale przede wszystkim metodologii ekonomii, czyli sposobom badania prawidłowości gospodarczych. Uważa, że tak jak w innych naukach "moralnych" (politologia, socjologia, etyka, ekonomia itp.) powinno się stosować przede wszystkim metodę a priori, polegającą na abstrakcyjnej spekulacji. Ekonomista przyjmuje pewne założenia, a następnie z tych założeń dedukuje wnioski.
Niemniej Mill docenia też konieczność weryfikacji teorii przez porównywanie nowych faktów do sformułowanej już teorii. Przy tym przestrzega uczonych ekonomistów, by nie popadali w doktrynerstwo. Powinni oni zawsze starać się być "bezstronnymi krytykami własnych teorii i uwolnić się, na ile to możliwe, od tej niechęci, od której niewielu badaczy jest całkowicie wolnych, do uznania rzeczywistości, czyli znaczenia jakichś faktów, których uprzednio nie brali pod uwagę lub do pozostawienia dla nich miejsca w swych systemach".
Prawa produkcji są według Milla prawami natury, podobnie jak prawo ciążenia. Nie mogą, więc być zmieniane z woli człowieka lub przez instytucje. Natomiast prawa podziału nie są ustalone, są wynikiem rozwiązań społecznych i instytucjonalnych. Pod wpływem socjalistów, a szczególnie saintsimonistów, Mill wierzył w możliwość reform społecznych oraz interwencję społeczeństwa w podział dochodów. Mill sprzeciwiał się jednak opodatkowaniu progresywnemu ze względu na jego antybodźcowy charakter. Jednocześnie opowiadał się za wysokimi podatkami od spadków.

Mill jest postrzegany jako kontynuator Smitha i Ricardo, a zwłaszcza tego drugiego. Różni go jednak od nich przyjęta przez niego teoria wartości. Inaczej niż Smith i Ricardo, Mill nie opierał teorii wartości na pracy, ale na kosztach produkcji. Odrzucił poszukiwanie wartości bezwzględnej, opartej na jakimś pojedynczym czynniku, takim, jakim była praca lub odpowiednia ilość zboża u Smitha. Uważał, że celem teorii wartości jest wyjaśnienie sposobów kształtowania się relacji cen. Wartość jest pojęciem względnym.

• Wartość rynkowa- popyt i podaż kształtują wartość chwilową rzeczy.

• Wartość naturalna- wynika z rzadkości dobra i kosztów jego wytworzenia.

Mill rozwinął i doprecyzował teorię handlu zagranicznego Ricarda, opartą na korzyściach komparatywnych. Bronił prawa rynków [Saya] przed krytyką Malthusa i Sismondiego. Mill wykazał, że w gospodarce naturalnej, opartej na wymianie barterowej, nie może być nadprodukcji, albowiem decyzja o dostarczeniu towarów na rynek przyjmuje z góry istnienie popytu na towary. Nie zmienia tego wprowadzenie pieniądza jako środka wymiany. Nadmiar podaży może wystąpić natomiast wtedy, kiedy pieniądz funkcjonuje jako środek do przechowywania wartości.

” Mill rozumiał „wartość” jako wartość wymienną. Warunkiem tej wartości jest użyteczność ujmowana obiektywnie. Stanowi ona górną granicę cen rzadko, kiedy osiąganą, a mianowicie w pewnych wypadkach monopolu absolutnego. Mill odróżniał wartość wymienną bieżącą od wartości wymiennej naturalnej. A więc cenę bieżącą krótkookresową od ceny naturalnej długookresowej. Zmienne ceny bieżące zależą od popytu i podaży. Mill dostrzegł również, że ceny oddziałują jednocześnie na popyt i podaż. Wartość naturalną, czyli długookresową Mill opierał o koszty produkcji. Mill rozpatrywał także teorię pieniądza, teorię wymiany międzynarodowej, oraz teorię dystrybucji.”

W "Zasadach ekonomii politycznej", swoim najważniejszym dziele z zakresu ekonomii, Mill wyróżnia dwa rodzaje kapitału. Pierwszy z nich to tzw. the, co-operative capital, zwiększający możliwości produkcyjne człowieka. Przykładem są tutaj silniki parowe, maszyny i narzędzia. Drugi rodzaj kapitału nazywa kapitałem renumeratywnym, służy on do wymiany za pracę. Zalicza się do niego wszystko, czego robotnik potrzebuje do życia, czyli żywność, ubrania, herbatę i tak dalej, tworzące razem narodowy fundusz płac.
Za pomocą kapitału renumeratywnego kapitaliści opłacają pracę robotników, przy czym mniej istotne jest to, czy dzieje się to za pośrednictwem pieniądza, czy na zasadach barterowych. Na rynku znajdują się, więc dwa "towary" - praca i kapitał renumeratywny. W zależności od ilości jednego i drugiego kształtują się płace.
Jeśli w kraju posiadającym dany zasób kapitału pojawiają się dodatkowi nieproduktywni konsumenci i nie zatrudnią swoich nowych pracowników, ich konsumpcja zmniejsza narodowy fundusz płac, chyba, że jest to skorygowane przez większy import. Gdyby jednak ta nowopowstała klasa nieproduktywna pojawiła się razem ze środkami na swoją konsumpcję, zatrudniliby robotników, zwiększyłoby to władzę robotników nad kapitałem renumeratywnym. W takim wypadku klasy nieproduktywne, dotychczasowe i ta nowa, musiałyby płacić więcej za tę samą płacę. „Płace zależą, więc od popytu i podaży pracy, lub - jak to się często określa - od proporcji Populacji i Kapitału" - wyjaśnia Mill. Przy czym Populacją są w tym wypadku tylko klasy pracujące, a Kapitał oznacza kapitał przeznaczony na zakup pracy. Mill dochodzi do wniosku, że pojawienie się maszyn zmniejsza dochody robotników. Jeżeli kapitał enumeratywny, czyli żywność, ubrania i inne środki konieczne do życia są zamieniane na kapitał kooperatywny, czyli maszyny - zmniejsza się ilość tego pierwszego, czyli fundusz płac. Przy tej samej populacji płace muszą, więc spaść. Dodatkowo, maszyny mogą zastępować częściowo pracę ludzką, co powoduje, że jeszcze bardziej spada na nią popyt.
Wydaje się, że podstawowym błędem w tym rozumowaniu było pominięcie przez Milla faktu, że maszyny też zużywają dobra - surowce, energię itp. Wprowadzenie maszyn wprowadza, więc dodatkowy popyt na kapitał renumeratywny, przez co płace zwiększają się.
Uznając fundusz płac za mniej więcej stały, Mill postulował ograniczenie przyrostu ludności, aby nie dopuścić do spadku płac z powodu zbyt licznej klasy robotniczej. Środkiem do tego miało być między innymi podniesienie minimalnego wieku zawierania małżeństw.
Przez całe życie Mill wahał się między czysto wolnorynkowym podejściem do gospodarki, które dyktowała mu ceniona przezeń ekonomia klasyczna, a dążeniem do reformy społecznej, motywowanym jego głębokim zainteresowaniem poprawą losu jednostek. Odrzucił jednak socjalistyczne potępienie własności prywatnej i konkurencji.
Mill akceptował również dokonany przez N. W. Seniora podział ekonomii na: ekonomię pozytywną będącą nauką czystą i ekonomię normatywną, będącą sztuką. Zamierzeniem Milla było przywrócenie zagadnień etycznych i społecznych, czyli ujęcia normatywnego do ekonomii. Natomiast Senior proponował usunięcie sądów wartościujących z ekonomii.
Zdaniem Milla nie wszystkie prawa ekonomiczne są uniwersalne, czyli występują jako prawa naturalne. Mill przypisywał naturalny charakter jedynie prawom produkcji odmawiając go prawom dystrybucji. A to, dlatego, że jego zdaniem w produkcji działają prawa przyrody, a dystrybucja jest zależna od instytucji społecznych i woli ludzkiej w skutek, czego działają w niej prawa moralne. Oznacza to, że prawa ekonomiczne wbrew poglądom Ricarda działają wyłącznie w sferze produkcji. Podział bogactwa dokonywany jest według zasad ustalonych przez społeczeństwo. Może ono dowoli je dzielić opodatkowywać i wywłaszczać. Odkrycie to chyba, jedno z największych odkryć Milla, pokazuje, że kapitalizm jest reformowalny, że wartości moralne znajdują zastosowanie w sposobie jego funkcjonowania. W przyszłym systemie główna troska ludzkości powinna zostać skierowana nie tyle na rozwój gospodarczy, co na wolność i sprawiedliwość.
Ważnym osiągnięciem J. S. Milla jest wprowadzenie do ekonomii pojęcia i metody statyki i dynamiki, szeroko rozwinięte w późniejszym okresie. Pojęcia te wymyślił jednak August Comte (twórca socjologii) Statyka obejmowała wg Milla przedstawienie współzależności zjawisk w niezmieniającym się społeczeństwie. Jednak warunki społeczne zmieniają się, wobec czego rozważania należy uzupełnić badaniami nad wpływem tych zmian na zjawiska gospodarcze, - czyli dynamikom.

29. Marginalizm

W drugiej połowie 19 wieku okazało się, że klasyczny system ekonomii niedostatecznie ujmuje i wyjaśnia rzeczywistość gospodarczą, oraz zawiera w sobie zbyt wiele wewnętrznych sprzeczności, pęknięć. W 1871 roku kilku uczonych dokonało kolejnego przewrotu naukowego w ekonomii lub inaczej rewolucji naukowej w ekonomii. Ten przewrót nazwano rewolucją marginalną. Poprzedziło ją jednak powstanie kilku ważnych koncepcji teoretycznych stworzonych przez tak zwanych prekursorów kierunku subiektywno-marginalnego.
W latach 70 równocześnie w 3 różnych ośrodkach (krajach) niezależnie od siebie powstały 3 systemy ekonomiczne dokonujące zasadniczej przebudowy całości dotychczasowej teorii ekonomii. Twórcami nowych systemów byli:

• Anglia: William S. Jevons - szkoła neoklasyczna (anglo-amerykańskiej)

• Austria: Carl Menger - szkoła psychologiczna (austriacka)

• Szwajcaria: Leon Walras - szkoła matematyczna (lozańska)

Swoje systemy oparli oni na nowych podstawach, odmiennych od podstaw klasyków. Systemy te wykazują w zasadniczych punktach wyraźne podobieństwo, a jednocześnie poważne różnice.
Jevens, Menger, Walras przyczynili się do stworzenia technicznego aparatu badawczego nowoczesnej ekonomii. Wywarli też wpływ na zakres i metodę późniejszej myśli ekonomicznej. Ci trzej autorzy interesowali się alokacją zasobów, czyli tym, co kilkadziesiąt lat później zostało nazwane teorią mikroekonomiczną. Tak, więc na temat zakresu ekonomii panowała niemal jednomyślność, między Jevonsem Mengelem i Walrasem. Wszyscy trzej autorzy dokonali przebudowy systemu teoretycznego ekonomii w oparciu o przebudowę teorii wartości i ceny, która stanowi podstawę całego systemu ekonomii, a jej konsekwencje sięgają do wszystkich działów badań ekonomicznych.
W nowych ujęciu pojęcie wartości nabrało charakteru subiektywnego, natomiast ekonomia klasyczna opierała się na pojęciu wartości obiektywnej. Nastąpiło przejście w teorii wartości i cen od teorii kosztów produkcji do teorii użyteczności. W ten sposób punkt ciężkości tej teorii został przeniesiony od rzeczy leżących poza człowiekiem, czyli zewnętrznych do potrzeb ludzkich, do samego człowieka. Jednakże najważniejszą cechą przewrotu myślowego po 1870 roku były nie subiektywizm i nie użyteczność, lecz wprowadzenie do rozważań ekonomicznych nowego sposobu badań polegającego na opieraniu rozumowania nie na wartościach przeciętnych, stosowanych w szkole klasycznej, ale na analizie marginalnej, na stosowaniu pojęcia krańcowości.
Przeciętne zjawisko realnie nie istnieje. Jest tylko wielkością rachunkową, dlatego z pojęciem tym nie można w analizie wiązać bezpośrednio żadnej przyczyny dającej się stwierdzić empirycznie. Natomiast krańcowe zjawisko jest realne, stwierdzalne empirycznie i można wiązać z nim w analizie realne przyczyny i skutki. Rozwinięcie analizy marginalnej miało również doniosłe znaczenie, ponieważ dało początek wydatnemu rozszerzeniu zastosowań matematyki w analizie ekonomicznej. Dlatego też zastosowanie analizy marginalnej do rozważań ekonomicznych stanowi zasadniczy przełom w rozwoju teorii ekonomii. Ironia losu chciała, że twórcą metody marginalnej był właściwie David Ricardo.

Trzy zasadnicze szkoły kierunku subiektywno-marginalnego różnią się jednak między sobą. Istotną różnicą dzielącą te 3 szkoły jest metoda rozumowania. Szkoła psychologiczna utrzymuje tradycję rozumowania przyczynowego, w przeciwieństwie do tego rozumowanie pozostałych szkół posiada charakter rozumowania funkcyjnego opierając się na pojęciu współzależności zjawisk gospodarczych. Pomiędzy szkołą neoklasyczną a szkołą matematyczną istnieje jednak różnica w stosowaniu zakresu pojęcia współzależności. Szkoła matematyczna opiera się na powszechnej współzależności zjawisk gospodarczych i stara się ją badać stosując tak zwaną metodę równowagi ogólnej. Szkoła neoklasyczna bada związki współzależności między ograniczoną liczbą zjawisk (zwykle 2 lub 3) przyjmując, co do reszty wielkości gospodarczych założenie ceteris paribus. Czyli posługuje się tak zwaną metodą równowag cząstkowych. Jevens szedł śladami Williama Pettiego i wypowiadał się za rozszerzaniem stosowania procedur statystycznych, ustalaniu zależności między zmiennymi ekonomicznymi. Menger kładł nacisk na szersze stosowanie rozumowania abstrakcyjnego i na konstruowanie modeli intelektualnych w oparciu o dedukcyjną logikę. Pod tym względem jego rodowód jest Ricaridiański. Prace Mengera są pozbawione matematyki, statystyki i omawiania procesów historycznych lub układów instytucjonalnych. Metodologia Walrasa mieści się również w atmosferze abstrahowania od czasu i miejsca. Ale był on przekonany, że przez stosowanie matematyki można zrozumieć współzależności i wzajemne oddziaływania gospodarek rynkowych.

Kilkadziesiąt lat później główny nurt ekonomii przebiegał przeważnie dwiema drogami. Pierwszą było szersze posługiwanie się rozumowaniem abstrakcyjnym w formie matematycznej. Była to ścieżka zalecana przez Walrasa. Drugą było przywiązywanie większego znaczenia do konieczności testowania wniosków teoretycznych z pomocą procedur statystycznych. Była to ścieżka zalecana przez Jevonsa. Metodologia Przez Mengera nie została zaakceptowana przez teoretyków ekonomii głównego nurtu. Z czasem okazało się, że Jevons, Menger i Warlas oraz ich następcy stworzyli nowoczesną teorię mikroekonomiczną.

I jeszcze Wikipedia dla prostszego i krótszego opisu:

MARGINALIZM-kierunek subiektywno-marginalny, rozwinął się w myśli zach. po 1870 r. Przedstawiciele skupili uwagę na subiektywnym stosunku uczestników wymiany (producentów-konsumentów) do sprzedawanych i kupowanych dóbr, stąd też podstawowego znaczenia nabrały pojęcia - jak pojęcie użyteczności i użyteczności krańcowej. Nie należy mieszać pojęcia użyteczność i wartość użytkowa. Pierwsze pojęcie jest pojęciem subiektywnym, oznacza poczucie zadowolenia z posiadania jakiegoś dobra, drugie: zdolność towaru do zaspokojenia potrzeb.
Użyteczność krańcowa - użyteczność ostatniej jednostki danego dobra, w miarę wzrostu zapasu tego dobra użyteczność krańcowa maleje. Decyduje o wartości towaru i o cenie.
Kierunek ten stworzył nową teorię wartości opartą o wartość użyteczną. O wartości i cenie decyduje użyteczność krańcowa, jest to niesłuszne, bo o cenie nie decydują czynniki subiektywne tylko obiektywne (zależy od kosztów produkcji).

30. Szkoła austriacka

Szkoła austriacka, zw. też szkołą psychologiczną, jest jedną z heterodoksyjnych (znajdujących się poza głównym nurtem nauki) szkół ekonomii. Prezentuje podejście subiektywno-marginalistyczne. Powstała na uniwersytecie w Wiedniu w latach 70. XIX w. Za założycieli właściwej szkoły austriackiej uważa się dziś przede wszystkim autora teorii użyteczności krańcowej Carla Mengera oraz twórcę subiektywnej teorii procentu Eugena von Böhm-Bawerka. Na ziemiach polskich zasady szkoły austriackiej najgorliwiej głosił natomiast W. Czerkawski.
Opublikowane w 1871 roku przez Carla Mengera Zasady ekonomii są po dziś dzień jednym z ważniejszych dzieł rewolucji marginalistycznej przedstawiających główne założenia szkoły austriackiej. Należą do nich:

• Zasada subiektywizmu metodologicznego

• Zasada indywidualizmu metodologicznego

• Rezygnacja z matematycznego modelowania zjawisk gospodarczych

• Podkreślanie roli niepewności w zjawiskach gospodarczych

• Podkreślanie roli wiedzy i informacji dla przebiegu procesów rynkowych

Zgodnie z powyższym wyliczeniem, przedstawiciele tego nurtu, uważają, że procesy gospodarcze charakteryzują się dużą dozą niepewności i stałymi zakłóceniami równowagi. W tych warunkach najlepszym rozwiązaniem koordynującym działalność podmiotów (jednostek) gospodarujących okazuje się wolny rynek. Umożliwia on pozyskiwanie informacji oraz ich stosowną weryfikację i interpretację ("uczenie się"), głównie poprzez mechanizm cenowy. Niezbędna jest do tego celu swoboda kształtowania się cen, która to z kolei, uzależniona jest od swobodnej konkurencji. Instytucje państwowe nigdy nie będą w stanie zastąpić wolnego rynku jako mechanizmu optymalnej alokacji dóbr, ponieważ będą miały zbyt ubogi zasób informacji, a pewnych ich kategorii nie posiądą najpewniej w ogóle.]
Zdaniem przedstawicieli szkoły austriackiej, zwalczanie bezrobocia i inflacji uzależnione jest nie tylko od ograniczania i stabilizowania tempa podaży pieniądza, ale także od skutecznego hamowania ekspansji i roli związków zawodowych, które są poważnym czynnikiem zwiększającym poziom inflacji, recesji oraz przeszkodą w podnoszeniu poziomu życia pracowników najemnych.
Emisja pieniądza nie powinna być domeną monopolu Banku centralnego, ale także konkurujących ze sobą banków komercyjnych, które to dopiero zapewnią odpowiednią podaż pieniądza. Właściwa jest stabilizacja walutowych, ponieważ rząd zmuszony jest w takiej sytuacji do podtrzymywania określonego parytetu wymiennego. Skutecznie uniemożliwi mu to, zatem używanie kursu walutowego do realizacji dyskrecjonalnych celów polityki gospodarczej. Nie może, bowiem być tak, że rząd ogranicza w jakikolwiek sposób wymianę walut.
W poglądach przedstawicieli austriackiej szkoły w ekonomii priorytetową rolę odgrywa rola prawno-instytucjonalnych ram funkcjonowania gospodarki. Polityka gospodarcza rządu powinna być przede wszystkim skierowana na respektowanie i ochronę mechanizmu wolnego rynku. To "rządy prawa", a nie "rządy prawne" umożliwiają odróżnienie działań zgodnych z duchem wolnego rynku od tych, które są z nim sprzeczne. Przedsiębiorstwa państwowe są o tyle niekorzystną formą gospodarowania, o ile powodują powstanie monopolu w gospodarce. Mogłyby wtedy, bowiem stać się realnym zagrożeniem dla wolności, jeżeli nazbyt wielka część działalności gospodarczej przeszłaby pod bezpośrednią kontrolę państwa. Najgorsze są te przypadki, kiedy to działania władz wiążą się z wszelkiego rodzaju różnicowaniem ludzi. Są to decyzje określające, kto ma być upoważniony do dostarczania dóbr i świadczenia usług, po jakich cenach, czy i w jakich ilościach - innymi słowy, posunięć mających na celu kontrolowanie dostępu do różnych rodzajów działalności gospodarczej i zawodów, warunków sprzedaży oraz rozmiarów produkcji lub sprzedaży.
Podobnie rzecz ma się z płatnościami transferowymi, które zdaniem przedstawicieli szkoły austriackiej są z założenia niesprawiedliwe i nieuzasadnione, gdyż państwo nie ma prawa decydować jak redystrybuować dochody obywateli. Wolność gospodarowania oraz rządy prawa są tym samym niemożliwe do pogodzenia z próbami "poprawiania" podziału dochodów przez aparat państwowy. Hayek pisze, zatem co następuje:, „Lecz ci, którzy dążą do sprawiedliwości opartej na rozdzielnictwie, napotykają w praktyce na każdym kroku barierę rządów prawa. Z samej natury ich zamiarów wynika, że muszą sięgać do środków dyskryminacyjnych i niekontrolowanych."
Szczególnie szkodliwa jest jednak działalność polegająca na jakiejkolwiek kontroli cen. Wszystkie takie kontrole musiałyby, bowiem być w pewien sposób arbitralne, a poza tym niemożliwe jest przeprowadzenie ich w sposób pozwalający na właściwe funkcjonowanie wolnego rynku. Dopóki, bowiem istnieje mechanizm przystosowawczy, w postaci zmian cen, "niewidzialna ręka rynku" sama przystosuje się do każdego zestawu warunków.
Dla zapewnienia wolności gospodarowania oraz konkurencji niezbędne jest zagwarantowanie swobody zawierania umów. Dopuszczalność konkretnego aktu zależy, bowiem wyłącznie od ogólnych przepisów, a nie od zaaprobowania go przez wyznaczony do tego organ administracyjny władzy.
Teoretyczną kontynuacją tej szkoły jest tzw. "Nowa szkoła wiedeńska", której twórcą był H. Mayer, a jego uczniowie, kontynuujący tradycję szkoły austriackiej to Ludwig von Mises i Friedrich August von Hayek. Byli oni oczywiście zagorzałymi zwolennikami wolnego rynku i leseferyzmu a zarazem krytykami interwencjonizmu gospodarczego zapoczątkowanego przez Keynesa, w szczególności zaś pod postacią gospodarki centralnie planowanej w krajach komunistycznych. Prace pierwszego z nich uznaje się dziś za wykładnię polityki gospodarczej dwudziestowiecznego neoliberalizmu.

Przedstawiciele:

Carl Menger (ur. 28 lutego 1840 w Nowym Sączu, zm. 26 lutego 1921) - austriacki ekonomista, twórca austriackiej szkoły ekonomii. W roku 1871 publikuje Zasady ekonomii,(„Zasady nauki ekonomicznej”), których wydanie uznaje się za początek szkoły austriackiej. Stworzył teorię wartości i ceny. Opracował prakseologiczną metodologię badań. Szczególną rolę w ekonomii odegrał jego wkład w rozwój koncepcji krańcowej użyteczności, dzięki której mógł odrzucić laborystyczną teorię wartości Smitha i Ricardo.

Podstawowe prawo to zasady nauki ekonomicznej teoria użyteczności krańcowej.

System teoretyczny rozpoczyna od teorii potrzeb(braku), która zmusza jednostki (konsument) do działania Według Mengera potrzeby wywodzą się z pierwotnych popędów i pożądań.
Potrzeby dzieli na:
:1. Niższego rzędu
2. Wyższego rzędu.
Następnie pojawiają się problemy indywidualne, które przekształcają się w potrzeby różnych wspólnot, czyli potrzeby ogólnospołeczne. Teoria potrzeb przyczyniła się do stworzenia teorii dóbr. W teorii dóbr Menger analizuje stosunek człowiek-rzecz (podejście subiektywne). Człowiek posiada wiedzę o potrzebie i zdaje sobie sprawę, że rzeczy służą zaspakajaniu potrzeb. Rzeczy maja obiektywne właściwości służące zaspakajaniu potrzeb. Rzeczy to dobra. Menger dokonał podziału dóbr na:
1) wolne - są dobrami przyrody, są bezpośrednio dostępne i ponadto w nieograniczonych ilościach. Cechy:
- nie dotyczy ich problem rzadkości
- nie podlegają podziałowi
- nie posiadają ceny (wartości)
- nie interesują ekonomii
2) gospodarcze - to efekty działalności gospodarczej człowieka. Cechy:
- rzadkość- podlegają podziałowi
- posiadają cenę (maja wartość)
- interesują ekonomię

Menger przeprowadził podział dóbr gospodarczych według kryterium ich odległości od aktu zaspakajania potrzeb. Wyróżnił tu:
a) dobra pierwszego rzędu (konsumpcyjne)
b) dobra dalszego rzędu (produkcyjne) - dobra te są przydatne przy pozyskiwaniu dóbr pierwszego rzędu. Dobra te to zasób kapitałowy, środki pracy. Menger doszedł do wniosku, że można mierzyć wielkość potrzeb i dostępnych dóbr. Potrzeby ludzkie dają się określić tylko w granicach popytu efektywnego. Analizując mierzalność doszedł do wniosku, że istnieją granice dostępności dóbr gospodarczych (popyt efektywny, dochody są granicą).

Subiektywna teoria wartości

Menger posłużył się w tej teorii
1. Użytecznością - to subiektywne pojęcie, które przedstawia przyjemność, korzyści odczuwane przez konsumenta z faktu konsumpcji dobra lub usługi lub posiadania dobra lub usługi w czasie.
2. Rzadkością. Według Mengera użyteczność i rzadkość są przesłankami ogólnymi, ponieważ o wartości dobra gospodarczego decyduje subiektywny punkt widzenia jednostki gospodarującej. Jednostka dokonuje oceny, czyli wartości dobra. W tym celu posługują się znajomością rangi swoich potrzeb, a także stopnia ich zaspakajania. To teoria subiektywna najlepiej jest widoczna w trójkącie Mengera. Mamy uwzględnione dwa momenty: a) subiektywny - umożliwia wydzielenie klasy potrzeb w zależności od ważności. Przy czym potrzeby ważniejsze wymagają intensywniejszego zaspakajania b) obiektywny wyboru - określa granicę dostępnych zasobów dóbr Teoria komputacji zgodnie z tą teorią wartość dóbr dalszych rzędów (dóbr produkcyjnych) jest następstwem przeniesienia na te dobra subiektywnych wartości dóbr pierwszego rzędu (konsumpcyjnych). Dobra produkcyjne czerpią wartość z dóbr konsumpcyjnych. Określenie wartości poszczególnych czynników produkcji odbywa się za pomocą tzw. Metody reszty. - Polega ona na odejmowaniu od aktualnej kombinacji dóbr tworzących dobro pierwszego rzędu ich poprzedniej kombinacji. Subiektywna teoria wartości tłumaczy istotę wymiany. Wymiana jest to otrzymywanie przez obie strony (kupujący, sprzedający) dóbr wyżej przez siebie preferowanych i pozbywanie się dóbr niżej preferowanych. Zatem cena jest tylko odbiciem wartości wymiennej. Wychodził on z założenia, że potrzeby ludzkie można zhierarchizować, usystematyzować (I, II rząd). Potrzeby najbardziej intensywne zaspakajają najwięcej dóbr. Mniej intensywne potrzeby - mniej dóbr je zaspokaja.

I II III IV V

10 9 8 7 6

9 8 7 6 5

8 7 6 5 4

7 6 5 4 3

6 5 4 3 2

5 4 3 2 1

4 3 2 1 0

3 2 1 0

2 1 0

1 0

0

Trójkąt Mengera

Eugen von Böhm-Bawerk (ur. 12 lutego 1851, zm. 27 sierpnia 1914) - ekonomista austriacki, który poczynił duży wkład w rozwój szkoły austriackiej. Uzyskał doktorat z prawa na Uniwersytecie Wiedeńskim, gdzie czytał Zasady ekonomii Carla Mengera.31. Szkoła lozańska (walrasowska teoria równowagi ogólnej)

Teoria kapitału i procentu - kapitał to wg niego ogół produkowanych rzeczowych środków produkcji. Uważał,że produkcja może być zorganizowana na dwojaki sposób:

• Bezpośrednia - przy zastosowaniu pierwotnych, naturalnych czynników produkcji (pracy, ziemi)

• Pośrednia - zwana okrężną metodą produkcji. Stosuje się w niej dobra kapitałowe (produktów pośrednich) i nakładu czasu, który ulega wydłużeniu w produkcji. Jednak w jednostce czasu zostaje wytworzona większa ilość dobór. Polega to na tym, że kapitał zwiększa produktywność pierwotnych czynników produkcji (ziemi i pracy).

Metoda bezpośrednia jest szybsza, ale tez przynosi mniej zysku. Od początku procesu produkcji droga okrężna jest on bardziej produktywny, ale jednocześnie jego produktywność rośnie coraz to mniejszymi zyskami w miarę upływu czasu. ·Kapitał i jego podaż jest tworzona przez oszczędności, czyli wykorzystanie nieskonsumowanych dóbr. Oszczędności dotyczą zazwyczaj reguły konsumpcji, czyli podaż kapitału w społeczeństwie może mieć miejsce w sytuacji powstrzymania się przez społeczeństwo natychmiastowej konsumpcji części dóbr wytwarzanego dochodu. Za takie posunięcie większość z nas musi otrzymać rekompensatę. Dla większości z nas wrodzona jest skłonność do wyższego wartościowania konsumpcji dobór teraźniejszych w stosunku do konsumpcji w przyszłym okresie czasu. Źródłem rekompensaty jest różnica użyteczności dóbr teraźniejszych i przyszłych. Jest ona określona jako AGGIO. Jest ono tym wyższe im dłuższe odroczenie konsumpcji. Ze względu na różne wartościowanie indywidualne, występuje jedna ujednolicona wartość w postaci stopy % towej

Wieser (1851 - 1926) studiował razem z Bohm-Bawerkiem. Ich systemy teoretyczne są bardzo zbliżone. Wniósł wiele nowych elementów, równocześnie doprowadzając inne do końca (prawo roszczeń). Wprowadził termin granicznej (najniższej) użyteczności decydującej o wartości dobra --"„Grenznutzen”. Inaczej niż Bohm - B. uważał, że o wartości danego dobra decyduje ograniczona użyteczność, więc wartość zapasów dóbr = iloczynowi dóbr przez ograniczoną użyteczność. Wartość przedmiotowa wymierna jest tylko stosunkiem wymiennym dóbr, zaś cena tą wartością wyrażoną w pieniądzu. Rachunek wartości można traktować jako uproszczony rachunek użyteczności. Wieser sformułował prawo wyrównywania się użyteczności. Zastrzeżenie: równość wszystkich użyteczności nie istnieje (np. nie można zrównać użyteczności samochodu i chleba). Przy rozrachunku wartości produktu między czynniki produkcji, praca i ziemia dostają udział równy ich dochodowi, gdyż nie ponoszą żadnych kosztów. Przychód kapitału, prócz zwrotu kosztów, mieści w sobie dochód, czyli procent. Jego istnienie tłumaczy jedynie produkcyjność kapitału. Pieniądz posiada podmiotową wartość wymienną (opartą na użyteczności granicznej), nie ma wartości użytkowej. Społeczno - gospodarcza subiektywna wartość pieniądza - stosunek przeciętnego poziomu cen do przeciętnego pokrycia zapotrzebowania. Wieser - przedstawiciel szkoły psychologicznej. Twierdził, że intensywność potrzeby zmniejsza się w miarę jej zaspokajania, a więc też użyteczność krańcowa dobra maleje w miarę zwiększania się jego zapasu. W twierdzeniach tych kryje się zasada subiektywistycznej teorii wartości oraz prawo malejącej użyteczności krańcowej, zwane 1-szym prawem Gossena. Prawo Wiesera - o wartości dobra produkcyjnego stanowi wartość najmniej użytecznego dobra konsumpcyjnego, które jest przy jego pomocy wytworzone. Wieser i Lexis wprowadzili tzw. Prawa Gossena - dwie główne teorie użyteczności krańcowej 1)nasycalność potrzeb, 2)wyrównania użyteczności krańcowej.

Teoria kosztów alternatywnych F. von Wiesera

Zalążkiem teorii kosztów alternatywnych jest myśl Johna Stuarta Milla, który twierdzi, że jeżeli ziemia jest używana nie do produkcji rolnej a do innych celów, np. do produkcji ogrodniczej, to wtedy renta w wysokości w jakiej występowałaby przy produkcji rolnej staje się kosztem ogrodnictwa (czyli odmiennego użytku) i wchodzi do ceny. W zasadzie Teoria kosztów alternatywnych opiera się na rozszerzonym przez klasycyzm pojęciu renty, (które wynika z zagadnienia renty gruntowej). Można powiedzieć, że pełną teorię przedstawił już w 1889 r Wieser, teoria ta do literatury amerykańskiej weszła za pośrednictwem D.J. Greena (1894) i została tam rozszerzona przez H.J. Davenporta (1861 - 1931). Wg teorii kosztów alternatywnych właściwymi kosztami są zawsze najwartościowsze utracone możliwości produkcyjne. Jak mówi Wieser właściwym kosztem wytworu jest ostatecznie użyteczność, płynąca z innego użytku danego dobra produkcyjnego, którą trzeba poświęcić, tzn. kosztem użyteczności uzyskiwanej jest użyteczność tracona. Dla robotnika kosztem jest odpoczynek, a dla przedsiębiorcy kosztami są płace, jakie robotnicy w skutek swej produkcyjności mogą otrzymać w innych zajęciach. Z punktu widzenia społecznego kosztami mogą być tylko wartości dóbr i pracy ustalone przez ich dotychczasowe użytki, ponieważ tych właśnie użytków wyrzeka się społeczeństwo, jeśli te dobra skieruje się do nowych procesów produkcyjnych. Nie można tej teorii interpretować tak, aby stała się teorią wyborów, gdyż wtedy traci swój sens: wybór, jeżeli nie został jeszcze zrealizowany nie jest kosztem. Przy koszcie chodzi o utratę jakiejś już istniejącej wartości przez zrealizowanie wyboru. Jeśli dany grunt był już do tej pory przeznaczony do produkcji lnu, wg, czego kształtowała się jego wartość, a obecnie przeznacza się go do produkcji pszenicy to kosztem produkcji pszenicy będzie między innymi dotychczasowa wartość gruntu, wynikająca z przeznaczenia go do produkcji lnu. Jeżeli ten grunt można przeznaczyć do produkcji albo pszenicy albo jęczmienia i decydujemy się na pszenicę to kosztem produkcji pszenicy nie będzie nie realizowana dotąd możliwość produkcji jęczmienia, lecz wartość gruntu wynikająca z dotychczasowej faktycznej produkcji lnu. Zaś porównanie wartości rezultatów produkcji jęczmienia i pszenicy na tym gruncie zadecyduje o wyborze sposobu użytku. Konsekwencje z teorii kosztów alternatywnych:, 1)jeżeli jakaś rzecz może służyć tylko do jednego użytku, to wówczas nie stanowi ona kosztu alternatywnego dla tego użytku, 2)gdy może służyć, co najmniej do dwóch użytków, wtedy mniej wartościowy z tych użytków, (jeżeli jest bądź może być zrealizowany) stanowi podstawę do wystąpienia tej rzeczy w charakterze kosztu przy drugim użytku. Pojęcie. Kosztów alternatywnych dostrzegamy także u K. Wieksell'a (kierunek neoklasyczny sensu largo) w zagadnieniu pracy. Mianowicie uważa on, że kosztem pracy nie jest trud, lecz wypoczynek. Teoria kosztów alternatywnych stała się panującą teorią kosztów we współczesnej ekonomice hołduje jej także neoklasyczna szkoła z Cambridge, która stopniowo zaczęła zarzucać klasyczną teorię realnych kosztów. Neoklasycyzm pojęcie eorii kosztów altern. Zawdzięcza m.in. Darenportowi i Wieksteedowi.

31. Szkoła lozańska(walrasowska teoria równowagi ogólnej)

Matematyczna szkoła lozańska, szkoła ekonomiczna w ramach kierunku subiektywistycznego. Jej twórcami byli L. Walras i V. Pareto, profesorowie uniwersytetu w Lozannie. Wybitnymi reprezentantami byli także A.A. Cournot, E. Barone, F.Y. Edgeworth i F. Divisia.
Największe osiągnięcia matematycznej szkoły lozańskiej przypadły na 2. poł. XIX w. Przedmiotem zainteresowań przedstawicieli matematycznej szkoły lozańskiej były przede wszystkim teoria równowagi ogólnej i handlu międzynarodowego, kwestie wyboru konsumenta i producenta (wyjaśniono je przy pomocy krzywych obojętności), problemy maksymalizacji zysku w przedsiębiorstwach działających w różnych strukturach rynkowych. Największą zasługą matematycznej szkoły lozańskiej było wprowadzenie metod matematycznych do teoretycznych rozważań ekonomicznych, co miało zaowocować w przyszłości rozwojem ekonometrii.

Walras Lon Marie Esprit (1834-1910), szwajcarski ekonomista pochodzenia francuskiego, profesor uniwersytetu w Lozannie (1870-1892). Twórca matematycznej szkoły lozańskiej, jednego z trzech powstałych w końcu XIX w. Nurtów subiektywistycznego kierunku poglądów ekonomicznych.
Głównym przedmiotem jego badań i dziedziną największych osiągnięć była teoria równowagi ogólnej w warunkach konkurencji doskonałej. Jej punktem wyjścia była subiektywistyczna teoria wartości, oparta na rzadkości i użyteczności. Walras ustalił zależność funkcjonalną (równanie równowagi) pomiędzy popytem, podażą i ceną, traktując produkcję (podaż) jako funkcję popytu, a popyt jako funkcję ceny. Mimo, że jego ujęcie miało charakter statyczny i nie wyjaśniało przyczyn zakłóceń ani warunków przywrócenia naruszonej równowagi, stało się trwałą podstawą ekonomii matematycznej.
Był zwolennikiem kontroli państwa nad życiem gospodarczym (przy zachowaniu dominacji własności prywatnej), głosił potrzebę nacjonalizacji ziemi, bogactw naturalnych i kolei.

Teoria ogólnej równowagi

- Teoria ta jest odpowiedzią na pytanie jakie zadał Walras: jaka wymiana będzie sprawiedliwa? Taka w procesie której wartości wymieniane będą sobie równe, tzn. gdy:
1)dobro ma jedną cenę w danej gospodarce,
2)cena dobra jest równa kosztom jego wytworzenia.
Walras utrzymywał, że oba warunki będą spełnione w przypadku wolnej konkurencji. W tym celu skonstruował model równowagi ogólnej. Uważał on jednocześnie, że model ten przyczynia się do ustanowienia spokoju społecznego. Założenia:
1)każda z gospodarujących jednostek maxymalizuje swoją użyteczność,
2)istnieje wolna konkurencja,
3)w gospodarce istnieje mnogość jednostek gospodarujących, 4)występuje powszechna współzależność zjawisk (proces tworzenia następuje w wyniku spotkania się na rynku konsumentów i producentów).
Przykład rozumowania Walrasa: co się stanie, gdy dana grupa konsumentów zmieni swoje preferencje? (więcej X). Cena x rośnie => wzrost zysków producentów robiących x => rośnie popyt na czynniki potrzebna do produkcji x => cena tych czynników produkcji rośnie => rośnie podaż czynnika potrzebnego do produkcji x. Występuje tu analiza cząstkowa. Analizujemy zmiany zachodzące w ramach jednego rynku. W systemie proponowanym przez Walrasa jest porządek, bowiem jest on koordynowany przez system cen (istnieje taki wektor cen, który umożliwia powstanie równowagi ogólnej). 1)na każdym rynku popyt = podaż, 2)każdy wymieniający musi osiągnąć max satysfakcji. 1 i 2 muszą być spełnione aby zaistniała równowaga ogólna. ormalne warunki równowagi: konsument optymalizuje użyteczność, gdy MU1/P1 = MUn/Pn producent optymalizuje użyteczność, gdy MD1/P1 = MDn/Pn.

Vilfredo Federigo Damaso Pareto (ur. 15 lipca 1848 w Paryżu, Francja, zm. 19 sierpnia 1923 w Céligny, Szwajcaria) - włoski ekonomista i socjolog. Był współtwórcą tzw. "lozańskiej szkoły w ekonomii". Od 1893 roku był profesorem uniwersytetu w Lozannie.
W zakresie ekonomii jego najważniejsza praca to Kurs ekonomii politycznej (1896), a w socjologii Traktat socjologii ogólnej (1916).
Pareto rozszerzył zastosowania metod matematycznych w ekonomii oraz rozwinął pojęcie ogólnej równowagi ekonomicznej. Zajmował się też badaniami podziału dobrobytu.
Z równowagą ogólną wiąże się pojęcie optimum w sensie Pareto, oznaczające sytuację gdy nie jest możliwa realokacja zasobów, powiększająca dobrobyt którejkolwiek jednostki bez jednoczesnego zmniejszenia dobrobytu innej jednostki.
Za podstawowy składnik życia społecznego Pareto uznał działania, które się wiążą ze sobą w całościowy system społeczny zmierzający do stanu równowagi. Działania te mogą być obiektywnie logiczne (gdy rzeczywiście są zdolne osiągnąć cel, do którego zmierzają) bądź subiektywnie logiczne (gdy jednostka wierzy w ich skuteczność). Większość działań podejmowanych przez jednostkę jest jednak nielogiczna i nie przybliża jej do realizacji zamierzonych celów (są to np. działania magiczne, utopijne, realne, bądź oparte na przesądach).
Działania ludzkie to obserwowalne zachowania, ale także teorie, za pomocą których jednostka uzasadnia, innym bądź sobie samej, swoje takie a nie inne postępowanie.
Pareto jest również autorem teorii krążenia elit opisującej zasady rządzące elitami w społeczeństwach ludzkich.

Teoria równowagi konsumenta i producenta Pareto

TEORIA KONSUMENTA(gustów)-Założenia: *konsument potrafi dokonywać wyborów *z danego dochodu woli mieć więcej niż mniej *maksymalizując zadowolenie max użyteczność całkowitą o wartość ograniczeń *konstruuje krzywe indyferencji-zbiór punktów który obrazuje kombinację wyboru miedzy dwoma dobrami i wybór każdej kombinacji przynosi konsumentowi taka sam poziom użyteczności całkowitej; cechy krzywych indyferencji :im wyższa krzywa tym wyższa użyteczność całkowita, jest ich nieskończenie wiele, nie mogą się przecinać, nachylenie negatywne do osi OX, są wypukłe do początku układu współrzędnych. Pagórek gustów-żeby określić punkt równowagi konsumenta ;jednostka kroczy w górę przy zaspokajaniu potrzeb dążąc do osiągnięcia jego szczytu po ścieżce przecinającej kolejne krzywe obojętności W punkcie styczności ścieżki konsumenta i krzywej indyferencji znajduje się punkt równowagi, Pareto stworzył linię wymian-w równowadze ze strony konsumenta zawsze występuje linia wymian.

TEORIA PRODUCENTA-przeszkodami w zaspokajaniu gustów są: *ograniczoność dóbr pożądanych *gusty innych uczestników wymiany(konkurencja w konsumencji).Konieczność transformacji dóbr traconych w uzyskiwane-producent dąży do transformacji w całości wszystkich swoich zapasów tak, aby nie pozostało mu nic z jego dóbr, a nadwyżka dóbr uzyskiwanych nad tracone była największa. Odpowiednikiem krzywych indyferencji u producenta są krzywe transformacji dóbr traconych w uzyskiwane. Krzywe transformacji-to zbiór punktów obrazujących takie kombinacje zużycia dóbr i wielkości produkcji, które dają ten sam poziom różnicy między dobrami uzyskiwanymi nad utraconymi. Rodzaje krzywych transformacji:
1)przy kosztach rosnących
2)przy kosztach malejących
3)najpierw malejących, potem rosnących

Zostawia do analizy wyłącznie koszty rosnące. Do wyznaczenia równowagi producenta konstruuje pagórek transformacji, po którym wspina się producent. W punkcie styczności ścieżki producenta z najwyższa do osiągnięcia krzywą transformacji-punkt równowagi. Linia łącząca kolejne punkty transformacji to krzywa najkorzystniejszych transformacji czyli minimum strat, max zysku.

Teoria równowagi ogólnej gustów i przeszkód Pareto

Na podstawie indywidualnych krzywych indyferencji transformacji można ustalić ogólną równowagę pomiędzy przeszkodami i gustami.1)wymiana dwóch konsumentów-punkt równowagi będzie w miejscu przecięcia się linii wymian obu wymieniających; 2)stosunek konsumenta do monopolisty producenta-równowaga ogólna ustala się w punkcie najkorzystniejszego dla producenta przecięcia linii wymian konsumenta z linią najkorzystniejszych transformacji; 3)stosunek konsumenta do producenta wolnokonkurencyjnego-równowaga ustala się w punkcie przecięcia się linii wymian konsumenta z krzywą transformacji producenta .Na tę krzywa pełnych transformacji spycha producenta wolna konkurencja.

optimum w sensie Pareto to taki podział dóbr, którego nie można już poprawić nie pogarszając jednocześnie sytuacji któregokolwiek z podmiotów. Załóżmy na przykład, że rozpatrujemy dwie osoby, Kowalskiego i Malinowskiego. Kowalski ma początkowo pewien zasób chleba, a Malinowski pewien zasób wody. Ponieważ obaj chcieliby mieć i jedno i drugie dobro, to zaczną wymieniać chleb na wodę. Oczywiście, jeżeli Kowalski ma tylko chleb, to pierwszy kubek wody będzie dla niego bardzo cenny i skłonny będzie do oddania dużej ilości chleba. Analogicznie, Malinowski będzie skłonny wymienić dużą ilość wody w zamian za kromkę chleba. W miarę kontynuowania wymiany ich skłonność do poświęcania jednego dobra w zamian za drugie będzie maleć. Ostatecznie osiągnięty zostanie taki punkt, w którym dalsza wymiana nie będzie już możliwa. Kowalski za kolejną kromkę chleba będzie sobie życzyć coraz więcej wody, a Malinowski za kolejny kubek wody będzie chciał coraz więcej chleba. W ten sposób osiągnięty został punkt efektywnej alokacji w sensie Pareta. Jeżeli bowiem chcielibyśmy Kowalskiemu dać kolejny kubek wody, to musielibyśmy zmusić Malinowskiego do wymiany, pogarszając tym samym jego sytuację (albowiem, gdyby jego sytuacja miała się poprawić, to do wymiany doszłoby dobrowolnie).

32. Szkoła anglo-amerykańska

Szkoła neoklasyczna - szkoła ekonomiczna, która kontynuowała główną myśli szkoły klasycznej w nurcie wolnorynkowym. Twórcy tej teorii uważali że między poszczególnymi czynnikami produkcji istnieje ścisła współzależność gdyż ich wielkości harmonicznie się dopasowują w procesie gospodarczym. To dopasowanie zapewnia równowagę przy pełnym wykorzystaniu potencjału produkcyjnego. Wszelkie twierdzenia o zjawiskach społecznych należy redukować do twierdzeń o zachowaniu jednostek. To podejscie badawcze zwane jest inaczej indywidualizmem metodologicznym.

Do najważniejszych ekonomistów związanych ze szkołą neoklasyczną należeli William Stanley Jevons i Alfred Marshall. W badaniach neoklasycy wykorzystywali metodę równowag cząstkowych. Zdecydowana większość modeli zakładała doskonałą konkurencję.


William Stanley Jevons ; urodzony 1 września 1835, Liverpool;zm. 1882, angielski logik i ekonomista. Jako członek nonkonformistycznego kościoła unitariańskiego miał w tych latach zamkniętą drogę do takich uczelni jako Uniwersytet Oksfordzki czy Uniwersytet Cambridge. Nauki początkowe pobierał w domu, potem ukończył Liverpool Mechanics Institute, zaś w 1852 wstąpił do University College London (UCL), gdzie studiował chemię, matematykę i logikę. Kryzys finansowy rodziny zmusił go jednak do przerwania studiów i wyjazdu do Austarlii celem podjęcia pracy. Nawiązał tu kontakty z miejscowym środowiskiem naukowym; prowadził badania nad klimatem, geografią, geologią i florą Australii. Lokalne dyskusje nad warunkami budowy kolei zachęciły go do studiowania ekonomii, do której podszedł z myślą o zastosowaniu w niej metod matematycznych. Powrócił do Londynu w roku 1859 i tu w rok później uzyskał bakalaureat na UCL. Stopień magistra (z logiki, filozofii i ekonomii politycznej) otrzymał w roku 1862. W tymże roku opublikował dwie ważne prace: o konieczności stosowania w ekonomii aparatu naukowego matematyki i o sezonowych wahaniach cen. W roku 1863 napisał "Pure Logic, or the science of quality apart from quantity" ("Czysta logika..."), w którym to dziele twórczo rozwinął idee George Boole'a
W latach 1866-1875 wykładał (najpierw bez formalnego etatu, od 1866 jako profesor) logikę, filozofię moralną i ekonomię w Owens College w Manchesterze, w latach 1875 -1880 był profesorem ekonomii w University College London. Od 1872 roku był członkiem Royal Society. Uznawany jest za jednego z twórców subiektywistycznego kierunku w ekonomii; uważał, że ekonomia powinna badać ilościową stronę zjawisk gospodarczych; wysunął koncepcję, zgodnie z którą falowanie życia gospodarczego jest związane z występowaniem plam na Słońcu. Był autorem doskonałych podręczników logiki jego" Logika "(1870) była wydana po polsku jeszcze w r. 1921. Był też konstruktorem pierwszej maszyny logicznej, mechanizującej wnioskowanie dedukcyjne.

Jevons wyróżnił dwie prace:
a) teoria ekonomii politycznej
b) zasady nauki

Jewons interesował się zjawiskami kryzysu i zysku gospodarczego, poszukując ich obiektywnych przyczyn. W swym dorobku wykorzystał pojęcie użyteczności bogactwa, dochodu narodowego, wartości dóbr, pracy, ziemi, kapitału. Według Jewonsa ekonomia jest nauką matematyczną ponieważ zajmuje się ilościami, bada rzeczy w kategoriach mniejsze większe. Potrafi formułować zasady i prawa.

Jewons wyróżnił teorię zadowolenia i przykrości.Celem ekonomii jest maksymalizacja szczęścia poprzez zdobywanie zadowolenia po najmniejszym koszcie przykrości. Nawiązał tu do teorii użyteczności krańcowej, z której wyprowadził teorię wymiany i ceny czynników produkcji.
Wyróżniamy 3 prawa Jewonsa:
I Prawo stopień użyteczności zmienia się wraz z ilością towaru i ostatecznie spada w miarę jak ta ilość rośnie (użyteczność krańcowa)
II Prawo dotyczy optymalnego rozdziału dóbr między różne zastosowanie. Kryterium maksymalizacji zadowolenia jest krańcowa użyteczność porcji danego dobra podzielonego miedzy różne zastosowanie, które muszą być sobie równe.
III Prawo. Prawo obojętności. W warunkach wolnej konkurencji nie mogą występować dwie ceny na ten sam towar. W teorii tej odrzucił teorię opartą na pracy. Wyznaczył koszty produkcji w sposób subiektywny jako niezbędne przykrości wynikające z powstrzymania się od zużycia. Koszty produkcji wyznaczają podaż, która określa krańcowy stopień użyteczności.

W teorii kosztów opracował teorię renty gruntowej i teorie kapitału. Najciekawszym elementem teorii kosztów jest teoria płacy roboczej. W tej teorii pozyskaniu efektów pracy czyli produktów i płacy towarzyszy jednocześnie przykrość i zadowolenie (użyteczność dodatnia i ujemna). Stopień użyteczności płacy realnej ma tendencje malejącą (zasada malejącej użyteczności krańcowej). Roboczej dniówce towarzyszy początkowo duża przykrość następnie jest krótki okres przyjemności czyli zadowolenie z pracy a następnie bardzo szybko wzrasta ponownie przykrość z pracy.

33.A.Marshall i „szkoła z Cambridge”(należał do szkoły anlo-amerykńskiej)

Alfred Marshall (ur. 26 lipca 1842 w Bermondsey koło Londynu, zm. 13 lipca 1924) - ekonomista brytyjski, profesor Uniwersytetu w Cambridge, sformułował prawo elastyczności popytu. Prowadził badania dotyczące różnych sfer ekonomicznych - wniósł on wkład w dziedzinę mikroekonomii, przede wszystkim syntezę i rozwój teorii ekonomicznych: badanie związków podażowo - popytowych, rozwinięcie teorii użyteczności konsumenta, powiązanie teorii krańcowej produktywności z tradycyjną teorią kosztów. Nie wszystkie spostrzeżenia Marshalla zostały przez niego samego rozwinięte - w swoich pracach zawarł on przesłanek do dalszych badań i obserwacji, które stały się inspiracją dla wielu mu współczesnych i ich następców. Zajmował się także ekonomiką ,czyli nauką o tym jak ludzie zyja ,co robia , jak gospodarują.
Uważał,ze ekonomia jest bardziej matematyczna niż scisła. Do badania uzywał praw matematycznych. Zaweżał badania tylko do tych rzeczy, które go interesowały.
Istotny jest również jego wkład w dziedzinę badań ekonomiki przemysłu. Pod koniec dzięwiętnastego wieku zidentyfikował on okręgi przemysłowe, które to obserwacje stworzyły podwaliny dla Włoskiej szkoły przemysłowej, teorii elastycznej specjalizacji oraz badaniach nad klastrami.

Najważniejsza praca to zasady ekonomiki. Ekonomika według Marschala pretenduje do nauki ścisłej ponieważ dokonuje pomiaru wielkości ekonomicznych za pomocą pieniądza. Marschal preferuje podejście mikroekonomiczne. W metodzie badawczej próbował pogodzić tradycję euklidesowo-kartezjańską ze stoicką czyli z opisowym podejściem historyzmu. W jego analizie ważną rolę odgrywa czas. Szczególnie czas jest ważny przy działaniach przedsiębiorstwa. Wyróżnił 4 ujęcia czasu:
a) ultrakrótki(Pani Makuch nazywa go krótkim) - w okresie tym podaż nie może zareagować na zmianę ceny zatem przedsiębiorstwo musi funkcjonować w dotychczasowej skali(stała podaż, zmienny popyt, krańcowa cena popytu wzmacnia bieżącą cene rynkową)
b) krotki(Ten nazywa dłuższym; dwa pozostałe bez zmian nazwowych) - przedsiębiorstwo może zmienić produkcję i podaż. Natomiast nie ma możliwości rozbudowy potencjału produkcyjnego. W okresie tym w przedsiębiorstwie występują koszty stałe i zmienne(wzrasta rola podaży i kosztów wytwórcych).
c) długi - przedsiębiorstwo w tym okresie może przystosować się do zmian rynkowych, może rozbudować zdolności produkcyjne (inwestycje) i zmienić strukturę kosztów. Nie ma kosztów stałych są tylko zmienne (główne są podaż i procesy inwestycyjne, cena pokrywa koszty stałe i zmienne)
d) sekularny - w okresie tym przedsiębiorstwo może dokonać wymiany całej technologii a ponadto w przedsiębiorstwie pojawia się nowa generacja pracowników (to jest wpływ czasu na przedsiębiorstwo) (najdłuższe procesy ).

Teoria popytu, podaży i równowagi

POPYT Marschal zdefiniował prawo popytu. Prawo to mówi o zależnościach pomiędzy ceną i popytem, z których wynika, że wraz ze wzrostem ceny maleje popyt, a gdy cena maleje to popyt rośnie, ale przy założeniu ceteris paribus (przy niezmienności innych czynników). Krzywa popytu ma nachylenie malejące. Według Marschala popyt zależy od dochodu i sposobu jego podziału. Natomiast popyt na dane dobro zależy od ceny. Dlatego też wyróżnił pojęcie:a) ceny popytu - jest to cena jaka konsument jest w stanie zapłacić za jednostkę dobra b) krańcowa cena popytu - jest to cena jaka konsument jest skłonny zapłacić za ostatnią nabywaną cząstkę dobra. Jest ona równa cenie rynkowej (wyznacza optymalną cenę rynkową po jakiej konsument nabywa dane dobra)
Marschal zajął się po raz pierwszy badaniem zależności pomiędzy ceną a ilością nabywanego dobra elastycznością cenową popytu. Stosunek procentowej zmiany w popycie do procentowej zmiany w cenie
Marschal wyróżnił 3 rodzaje cenowej elastyczności popytu.
Analizując popyt wprowadził Marschal pojęcie Renty konsumenta. Konsument czerpie korzyści z konsumpcji w warunkach wolnego rynku. Bieżącą cenę rynkową wyznacza konsument krańcowy (ostatni). Jeśli zatem inny konsument byłby skłonny zapłacić cenę wyższą a niżeli konsument krańcowy to nadwyżka tej ceny przynosi szczególną rentę konsumentowi (subiektywna nadwyżka konsumenta).

PODAŻ Przy analizie podaży wprowadził pojęcie ceny podaży. Jest to łączny koszt z użytych do produkcji towarów, środków produkcji i czynników produkcji. Cena podaży odpowiada kosztom produkcji. Marschal badał związek pomiędzy ceną a ilością dobra. Zdefiniował prawo podaży, które mówi o funkcjonalnych zależnościach pomiędzy ceną i podażą, z których wynika że wraz ze wzrostem ceny rośnie podaż a gdy cena maleje to podaż także maleje przy założeniu ceteris paribus.
Marschal wyznaczył cenę równowagi rynkowej przy cenie rynkowej nabywcy chcą nabyć taką ilość dobra jaką sprzedawcy zaoferowali do sprzedaży.
Popyt = Podaż|
KOSZTY Marschal wyróżnił 4 czynniki produkcji: - praca- kapitał- ziemia - organizacja (wpływ Say`a)
Marschal zdefiniował prawo zmniejszającej się wydajności czynników naturalnych (ziemi wpływ Ricardo). I prawo zwiększającej się wydajności czynników związanych z człowiekiem (praca, kapitał, organizacja). Marschal zajął się analizą kosztów w: a) krótkim okresie - wyróżnił koszty stałe i zmienne. Koszty stałe nie zależą od wielkości produkcji a koszty zmienne są determinowane zmianami w produkcji b) długim okresie - wszystkie koszty są zmienne.
Marschal zajął się problemem równowagi producenta na rynku wolnej konkurencji.

Polityka stabilizacji gospodarczej - opodatkowanie progrsywane i pomoc na rzecz ubogich

34. Ekonomia neoklasyczna

Pod pojęciem ekonomii neoklasycznej rozumie się całą grupę teorii ekonomicznych wywodzących się z drugiej połowy XIX wieku, opierających się na stworzonej przez Adama Smitha ekonomii klasycznej. Ekonomia neoklasyczna była dominującą teorią ekonomiczną aż do lat 30. XX wieku, kiedy to została wyparta przez keynesizm.
Teoria neoklasyczna wychodzi z założenia, że wszystkie podmioty gospodarcze zachowują się w sposób racjonalny. Mówi się przy tym o homo economicus. Ponadto modele neoklasyczne zakładają istnienie konkurencji doskonałej( konkurencja doskonała (nazywana także wolną konkurencją) jest modelem teoretycznym opisującym jedną z form konkurencji na rynku; cechą charakterystyczną konkurencji doskonałej w odróżnieniu od innych jej form jest przekonanie zarówno kupujących jak i sprzedających, że ich indywidualne decyzje nie mają wpływu na cenę rynkową; rynek, na którym panuje konkurencja doskonała zapewnia optymalną alokację zasobów w sensie Pareta.

Jednakże na wykładzie było troszke coś innego:

Joseph A. Schumpeter (1883 - 1950)
Był najwybitniejszym przedstawicielem nowoczesnego instytucjonalizmu. W pracy zatytułowanej „Teoria rozwoju gospodarczego” (1912) wykazał, że wzrost gospodarczy w długim okresie czasu, związany jest ze strukturą instytucjonalną społeczeństwa. W tej strukturze najważniejszą rolę odgrywa przedsiębiorca, który z własnej inicjatywy i na własne ryzyko, wprowadza nową technologię i innowacyjne produkty do gospodarki. Inni producenci naśladują i upowszechniają sprawdzone już metody wytwarzania. Źródło wzrostu gospodarczego tkwi więc w innowacyjnej działalności przedsiębiorcy, który powinien być dobrze wynagradzany za swoją kreatywną działalność.
Strumień napływających do gospodarki wynalazków dzięki innowacyjności przedsiębiorcy rodzi atmosferę optymizmu wśród inwestorów, która sprzyja rozwojowi wysokiej koniunktury w gospodarce. Koniunktura nie trwa jednak wiecznie, wyczerpuje się strumień wynalazków i naruszona zostaje ogólna równowaga. Prowadzi to w rezultacie do kryzysu gospodarczego, który w gospodarce rynkowej jest rodzajem twórczej destrukcji. Kryzys eliminuje bowiem najmniej sprawne przedsiębiorstwa, niezdolne sprostać wymaganiom rosnącej konkurencji i nie nadążające za ogólnym postępem innowacyjnym.

Próba zdynamizowania statycznego gospodarki- potrzebne są siły wewnętrzne systemu, które stają się przyczyna zmian. Bez nich procesy gospodarcze miałyby charakter przysposobienia zmian endogenicznych. Tymi siłami są przedsiębiorcy i innowacje.

Triada Schumpetera :

• Inwencja - fakt naturalny stanowiący podstawy innowacji ; strumień nieprzerwanych inwestycji stanowi ciąg postępu technicznego.

• Innowacja - przez nia dokonuje się rozwoj. Jest wprowadzana założeniami inwencji. Jest nowością dopóki nie zostanie zastapiona inna innowacja

• Naśladownictwo - imitacja , przejmowanie tego co było wcześniej.

J. Schumpeter przeszedł do historii nie tylko, jako twórca teorii rozwoju gospodarczego opartego na innowacyjności przedsiębiorstw, ale także jako autor książki „Kapitalizm, socjalizm i demokracja” (1942). Kontynuując swoją teorię innowacyjnego, twórczego przedsiębiorcy, doszedł do wniosku, że konkurencja prowadzi nieuchronnie do powstawania monopoli, które w miarę postępującego rozwoju będą odgrywać coraz większą rolę w gospodarce. Nastąpi wówczas upadek twórczego przedsiębiorcy, którego zastąpi zbiurokratyzowany zarząd oraz menedżerowie nieskorzy do podejmowania ryzyka. Większość wielkich korporacji przekształci się wówczas we własność anonimową, rozproszoną między dużą liczbę akcjonariuszy. Ich przewaga konkurencyjna doprowadzi do wyeliminowania licznych drobnych przedsiębiorstw. Dobrze płatny menedżer i akcjonariusze nie będą stawać
w obronie prywatnej własności. Robotnicy najemni też nie będą bronić prywatnej własności. W ten sposób zniknie polityczne poparcie dla prywatnej własności jako ekonomicznej podstawy kapitalizmu. Wady gospodarki kapitalistycznej ujawnione przez intelektualistów doprowadzą w końcu do radykalizacji ruchu robotniczego i upadku gospodarki kapitalistycznej. W wolnych, demokratycznych wyborach zradykalizowane masy będą popierać przekształcenia typu socjalistycznego, a krytycznie nastawiona elita intelektualna stanie się częścią biurokracji rządowej. Tak więc teoria długofalowego rozwoju Schumpetera zakłada możliwość upadku kapitalizmu w wyniku odniesionych przez ten system sukcesów gospodarczych i wyczerpania się dalszych możliwości jego rozwoju na skutek samozniszczenia się kreatywnej funkcji przedsiębiorcy. Trzeba podkreślić, że Schumpeter nie był entuzjastą socjalizmu, ale dostrzegał nieuchronność jego nadejścia w wyniku powolnych i długotrwałych przemian instytucjonalnych dokonujących się w kapitalizmie.

Arthur Cecil Pigou (ur. 18 listopada 1877 - zm. 7 marca 1959), ekonomista brytyjski.

Studiował historię i ekonomię w Cambridge. Był uczniem Alfreda Marshalla i w 1908 objął po nim katedrę ekonomii plitycznej w Cambridge University, gdzie wykładał do roku 1943.
Prekursor neoklasycznej ekonomii dobrobytu, rozwinął problem rozróżnienia między użytecznością społeczną a użytecznością indywidualną, tworząc podstawy analizy neoklasycznej w zakresie uzasadnienia interwencji państwa ze względu na zjawisko tzw. efektów zewnętrznych.
Opublikował ponad dwadzieścia książek i esejów dotyczących nie tylko ekonomii, ale i również ekonomiki obrony oraz ekonomiki ochrony środowiska.

Ekonomia dobrobytu i jej założenia metodologiczno-teoretyczne.

Ekonomia dobrobytu powstaje na gruncie ekonomii marginalnej. Początków tej koncepcji można doszukiwać się  w teorii S. Simondiego, który podkreślił, że przedmiotem ekonomii powinien być dobrobyt społeczny i że osiągnięcie go wymaga realizacji określonej polityki gospodarczej przez państwo. Narzędziem analizy ekonomii dobrobytu była teoria renty konsumenta (Marshalla) - przyrosty renty są mniejsze przy wysokich dochodach niż przy niskich. Twórcą teorii ekonomii dobrobytu jest Pigou, który opisał w pracy pt. „Ekonomia dobrobytu”. Krytykuje on dotychczasowe kierunki rozwoju ekonomii burżuazji, uważa że zwiększenie dobrobytu społecznego zależy od dynamiki wzrostu „dywidendy narodowej” (dochód narodowy). Jest za równoczesnym podziałem dochodu narodowego, istotne znaczenie dla dobrobytu ma zapewnienie stałości dochodu. Druga faza rozwoju ekonomii dobrobytu nazywana jest Nową ekonomią dobrobytu. Jej główni przedstawiciele to: Bergson, Hicks, Kaldor, Lerner, Little. Poruszane zagadnienia: problem optimum dobrobytu, które powinno spełniać 2 warunki:1)zapewniać alokację czynników produkcji, 2)zapewniać podział dochodu narodowego, gwarantujący optymalizację dobrobytu. Nowa ekonomia dobrobytu postuluje o kontrolę przez państwo lub inne formy interwencji, które zapewnią stan optimum produkcji. Jeden z postulatów ekonomii dobrobytu to żądanie powrotu zasad konkurencji doskonałej, która pomoże w zwiększaniu dobrobytu społecznego. Właściwy podział dochodu narodowego, stabilizacja gospodarki jako przesłanka dobrobytu, rozwój struktur monopolistycznych prowadzi do deformacji rynku. Silną stroną Ekonomii dobrobytu jest to, że nie dostrzega prawie wcale problemów gospodarczych. Jest koncepcją statyczną.

Efekt Pigou - (efekt sald realnych; efekt bogactwa) zmiana zamożności wynikająca ze zmiany siłynabywczej posiadanych aktywów. Możemy kupić więcej przy ogólnogospodarczym zmniejszeniu cen . Przy wzroście ogólnego poziomu cen ograniczona jest siła nabywcza.

Ludwig Heinrich Edler von Mises (ur. 29 września 1881 we Lwowie, zm. 10 października 1973) - brat Richarda, ekonomista austriacki. Przedstawiciel szkoły austriackiej w ekonomii, w poglądach na gospodarkę reprezentował stanowisko leseferystyczne. Głosił, iż niemożliwe jest racjonalne funkcjonowanie gospodarki planowej. Stanowisko to wywołało w okresie międzywojennym szeroką dyskusję teoretyczną (M. Dobb, O. Lange).

Stworzył on monetarno - inwestycyjną teorię koniunktur i twierdził, że funkcjonowanie życia gospodarczego jest spowodowane polityką kredytową banków. Uważał on, że w razie wolnej konkurencji między bankami mogłyby one stosować zbyt liberalnej polityki kredytowej. Jest on końcowym liberałem i twierdzi, że gospodarstwo kolektywistyczno - planowe nie może prawidłowo funkcjonować z powodu braku rynkowych cen dóbr produkcyjnych i niemożliwy jest prawidłowy rachunek gospodarczy.

Podwaliny pod (austriacką) teorię pieniądza położył Eugen von Böhm-Bawerk w swoich pracach na temat pochodzenia stopy procentowej. Teoria została po raz pierwszy została kompleksowo przedstawiona przez Ludwiga von Misesa w dziele The Theory of Money and Credit (Teoria pieniądza i kredytu)^[1]. Jednym z centralnych twierdzeń książki jest teoremat regresji, który można rozpatrywać jako tezę czysto teoretyczną, lub historyczną. W pierwszym przypadku mówi ona tyle, że ludzie w wyniku swobodnej interakcji na wolnym rynku są w stanie wytworzyć instytucję pieniądza. Jest tak dlatego, że wymiana barterowa generuje wysokie koszty transakcyjne, w związku z czym w interesie każdego z uczestników rynku znajduje się wymiana posiadanych dóbr, na dobro, które łatwo wymienić na inne dobra w kolejnych transakcjach. W ten sposób spontanicznie kształtuje się środek wymiany, który niezależnie od swojej wartości użytkowej uzyskuje wartość wymienną. Środkiem wymiany staje się najczęściej to dobro, które cechuje się materialną trwałością, stabilnością wartości i łatwością podziału na jednostki, na przykład złoto, srebro, muszle, itp. Teoremat regresji w swojej wersji historycznej mówi tyle, że pieniądz nie tyle teoretycznie ale rzeczywiście powstał w wyniku dobrowolnych wymian rynkowych bez zewnętrznej ingerencji państwa.
Austriacka teoria pieniądza, w swojej wersji zaproponowanej przez Misesa, przeciwstawia się ilościowej teorii pieniądza mówiącej, że zmiany całkowitej podaży pieniądza oddziałują tylko na poziom cen. Przedstawiciele szkoły austriackiej twierdzą, że pieniądz nie rozchodzi się w gospodarce w sposób neutralny i płynny. Dodatkowa ilość pieniądza musi odbywać się jakimiś kanałami, zwiększając stopniowo (niejednocześnie) ceny poszczególnych dóbr. Najczęściej zwiększenie podaży pieniądza odbywa się poprzez system bankowy zwiększając w pierwszej kolejności ceny dóbr inwestycyjnych a w dalszej konsumpcyjnych. Innymi słowy, zgodnie z austriacką teorią pieniądza zmiany ilości pieniądza w gospodarce oddziałują nie tylko na poziom, ale również na strukturę cen.
Przedstawiciele szkoły austriackiej są najczęściej przeciwnikami wszelkich interwencji państwa na rynku pieniądza, twierdząc że państwo w swoim interesie będzie dążyło do psucia pieniądza, czyli nadmiernego zwiększania jego podaży, co w austriackiej teorii cyklu koniunkturalnego jest jedną z przyczyn cyklu koniunkturalnego w gospodarce. Przeciwdziałać temu ma albo wprowadzenie systemu waluty złotej, albo denacjonalizacja pieniądza^[2], czyli zniesienie monopolu państwa na produkcję pieniądza.

35. J.M.Keynes i jego teoria (najważniejsze koncepcje keynesizmu; . pierwotna krzywa Phillipsa a zależność między inflacją a bezrobociem)

Keynes posługiwał się pojęciem całkowitego popytu, będącego ogólną sumą zapotrzebowania na dobra i usługi w całym systemie ekonomicznym. Pojęcie to znane było też w klasycznej ekonomii. Zdaniem Keynesa jednak poziom produkcji i zatrudnienie wynika właśnie z całkowitego popytu, podczas gdy w ekonomii klasycznej to osiągnięty poziom produkcji i dostosowane do niego płace decydowały o całkowitym popycie.
W klasycznej ekonomii przyjmowano, że mechanizm popytu i podaży automatycznie reguluje całkowity popyt. Samoregulacja poziomu płac i cen miała gwarantować stałą równowagę między pełnym zatrudnieniem i całkowitym popytem. Nadmiar produkcji miał być zachowywany na przyszłość lub pożytkowany na nowe inwestycje. System stóp procentowych w tym modelu funkcjonował jako "koszt pieniądza", regulujący automatycznie optymalne proporcje między bieżącym spożyciem a tendencją do oszczędzania i inwestowania.
Chwilowa nierównowaga na rynku pracy wynika w teorii klasycznej tylko z istnienia zbyt dużej liczby chybionych inwestycji. Chybione inwestycje dają zatrudnienie i generują popyt, ale same nie generują właściwej podaży. Stąd na rynku pojawia się nadmiar pieniędzy wywołujący sztuczny popyt. Aby ten nadmiar zlikwidować, trzeba w czasach kryzysu obcinać płace, zamykać nierentowne firmy (będące efektem chybionych inwestycji) i podrażać koszty inwestycji przez wzrost bankowych stóp procentowych, aż do ponownego uzyskania równowagi.
W analizie Keynesa taki sposób radzenia sobie z kryzysem tylko pogarszał sytuację. Obniżanie płac i wzrost stóp procentowych powoduje w jego ujęciu spadek popytu i jednocześnie wzrost środków na kolejne inwestycje. Inwestowanie przy spadku popytu staje się jednak zbyt ryzykowne i dlatego środki na inwestycje ściągnięte z rynku zamiast generować nowe miejsca pracy i co za tym idzie powiększać całkowity popyt, pozostają niewykorzystane w bankach. Popyt więc cały czas spada, nie powstają nowe inwestycje, kolejne przedsiębiorstwa bankrutują na skutek spadku popytu i kryzys się coraz bardziej pogłębia.
Zdaniem Keynesa, aby wyjść z tego błędnego koła, należy w czasie kryzysu pobudzać popyt poprzez działania odwrotne do tych wynikających z teorii klasycznej. Należy zatem obniżać stopy procentowe, obniżając tym samym koszty inwestycji, stosować ulgi inwestycyjne w systemie podatkowym, ratować upadające przedsiębiorstwa, a nawet bezpośrednio "pompować" pieniądze w rynek za pomocą bezpośrednich inwestycji państwa, czyli stosować na możliwie jak najszerszą skalę rozmaite działania interwencjonistyczne.
Jakkolwiek Keynes zgadzał się, że teoretycznie pieniądze inwestowane w gospodarkę przez państwo nie zwiększają ogólnej ilości dostępnego kapitału na inwestycje, gdyż przecież pochodzą tylko z podatków lub długów uszczuplających wolny kapitał inwestycyjny w rękach prywatnych, to jednak zachodzi tu efekt "mnożnika inwestycyjnego Keynesa". Polega on na tym, że pieniądz zainwestowany generuje w przyszłości wielokrotnie więcej pieniędzy na spożycie, które z kolei pobudzają następne inwestycje i cała gospodarka nabiera rozpędu.
Istnienie "mnożnika Keynesa" było później najczęściej krytykowanym i najbardziej "podejrzanym" elementem tej teorii, szczególnie w oczach monetarystów.

Krzywa Phillipsa pochodzi od nazwiska ekonomisty Albana W. Phillipsa, który analizując dynamikę płac i bezrobocia w Wielkiej Brytanii od drugiej połowy XIX w. do połowy XX w. zaobserwował odwrotną zależność pomiędzy tymi zmiennymi.
Krzywa Phillipsa to przedstawiony graficznie związek między tempem wzrostu płac a poziomem bezrobocia. Im niższa stopa bezrobocia, tym większa dynamika wzrostu płac. W warunkach niskiego bezrobocia, aby znaleźć i zatrudnić nowych pracowników, pracodawcy muszą oferować wyższy poziom płac niż w sytuacji, gdy bezrobocie jest wysokie i wiele osób poszukuje pracy. Niskie bezrobocie dodatkowo zachęca już pracujących do formułowania wyższych żądań płacowych.
Krzywa Phillipsa może być również interpretowana szerzej: jako związek pomiędzy wysokością bezrobocia i inflacją (szybszy wzrost płac - przy niezmienionej wydajności pracy - powoduje wzrost inflacji). Prowadzi to do wniosku, że w polityce gospodarczej może istnieć wybór: niższe bezrobocie za cenę wyższej dynamiki cen. To błędne przekonanie powszechne było do lat 70-tych XX w., kiedy to w wielu krajach rozwiniętych akceptowano szybszy wzrost inflacji w nadziei na obniżenie rosnącego bezrobocia. Z czasem okazało się jednak, że tego typu polityka gospodarcza jest całkowicie nieskuteczna w walce z bezrobociem, a jedynie prowadzi do wyższej inflacji. Odwrotna zależność pomiędzy inflacją a bezrobociem może mieć bowiem jedynie charakter krótkookresowy - na dłuższą metę nie można „kupić” niższego bezrobocia za cenę wyższej inflacji.
Teoretyczny model, który pokazuje, dlaczego krzywa Phillipsa może pokazywać prawdziwą relację pomiędzy inflacją a bezrobociem jedynie na krótką metę, a nie zależność długookresową wprowadził do ekonomii Edmund Phelps. W jego modelu, istotny wpływ na zmiany płac mają oczekiwania inflacyjne pracowników. Kiedy wraz ze wzrostem płac nominalnych zwiększa się także poziom cen, siła nabywcza ich wynagrodzeń nie zmienia się.

W takim przypadku nie jest racjonalne zwiększanie przez nich nakładów pracy, czyli podejmowanie zatrudnienia. W krótkim okresie - ulegając tzw. iluzji pieniądza - pracownicy mogą jednak podejmować pracę uważając, że nastąpił wzrost płac. Phelps dowodzi, że ze względu na oczekiwania zmian inflacji w przyszłości, pracownicy nie dają się jednak zaskakiwać w sposób systematyczny. W efekcie, polityka gospodarcza powodująca wzrost inflacji nie jest skuteczna w walce z bezrobociem. Po przejściowym wzroście zatrudnienia, bezrobocie wraca do starego poziomu, podczas gdy inflacja pozostaje na poziomie wyższym.

36.Synteza neoklasyczna - przedstawiciele

John Richard Hicks (ur. 8 kwietnia 1904 w Leamington Spa w Anglii, zm. 20 maja 1989 w Blockley) - ekonomista brytyjski.
Profesor uniwersytetów w Londynie, Cambridge, Manchesterze, od 1952 w Oksfordzie. Zajmował się problemami ogólnej równowagi ekonomicznej i wzrostu gospodarczego. Jeden z najwybitniejszych w teorii ekonomii przedstawicieli nurtu matematycznego w ekonomii, czerpiący z dorobku austriackiej szkoły ekonomicznej - współpracował stale z innym przedstawicielem tego nurtu, R.G.D. Allenem. Współautor tzw. współczynnika Kaldora-Hicksa do porównań poziomu dobrobytu oraz modelu Hicksa-Hansena - opartego na teorii keynesowskiej opisu gospodarki jako równowagi pieniądza, konsumpcji i inwestycji.
Najważniejsze prace to Value and Capital (1939), Capital and Time: A New-Austrian Theory (1973), Causality in Economics (1979).
W 1972 wraz z Kennethem Arrowem otrzymał Nagrodę Nobla.

Model IS ML

• IS - zbiór takich kombinacji r% i Y, przy których rynek dóbr pozostaje w równowadze

• LM - zbiór takich kombinacji r% i Y, przy których rynek pieniądza pozostaje w równowadze

• A - punkt równowagi w gospodarce (jednoczesna równowaga na rynku dóbr i pieniądza)

Paul Anthony Samuelson (ur. 15 maja 1915 w Gary, Indiana) - amerykański ekonomista, statystyk i ekonometryk. W 1935 r. uzyskał dyplom University of Chicago, w 1941 r. doktorat na uniwersytecie Harvarda. Od 1940 profesor i twórca wydziału ekonomii w Massachusetts Institute of Technology w Cambridge. Zajmował się gospodarką dobrobytu, popularyzując tzw. warunki Lindahl-Bowen-Samuelsona jako kryteria oceny, czy dane posunięcie ekonomiczne wpływa na stopień dobrobytu. Opracowywał teorię finansów publicznych, określając optymalną alokację zasobów. Zajmował się wieloma dziedzinami ekonomii, także matematycznej - programowanie liniowe, analiza ekonomiczna, teoria wzrostu, teoria cen, teoria dochodu, system podatkowy, teoria pieniądza, cykle koniunkturalne, teoria handlu międzynarodowego. Pracował jako doradca ekonomiczny prezydentów Kennedy'ego i Johnsona a także jako konsultant wielu instytucji gospodarczych i politycznych oraz organizacji niedochodowych. Jest też uznanym autorem podręczników z dziedziny ekonomii, tłumaczonych na wiele języków, w tym polski (m.in. Ekonomia, i Zasady analizy ekonomicznej). W 1970 r., jako pierwszy Amerykanin, otrzymał nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii.

Do tego nurtu można zaliczyc jeszcze Walrasa i Marschalla.

37. Monetaryzm

Monetaryzm, system współczesnych poglądów ekonomicznych, stanowiący kontynuację kierunku subiektywistycznego, związany przede wszystkim z dorobkiem naukowym M. Friedmana (szkoła chicagowska), a także K. Brunnera, A. Meltzera, czy D. Laidlera.
Stanowi współczesną, zmodyfikowaną wersję ilościowej teorii pieniądza, głoszącej, że wartość pieniądza jest odwrotnie proporcjonalna, a poziom cen wprost proporcjonalny do ilości pieniądza w obiegu. Jej początki sięgają merkantylizmu, kiedy J. Bodin sformułował opisowo zależność między ilością kruszców a poziomem cen, a dowód istnienia tej zależności w powiązaniu z wartością kruszcu przeprowadził B. Davanzatti.
Elementy ilościowej teorii pieniądza widoczne są w wielu późniejszych systemach poglądów ekonomicznych, najpełniejszego jej rozwinięcia dokonał I. Fisher, formułując pieniężne równanie wymienne, z którego wynika, że suma cen sprzedawanych towarów równa się iloczynowi ilości pieniądza (gotówkowego i bezgotówkowego) i szybkości jego obiegu.
Monetaryzm, zakładając względną stałość szybkości obiegu pieniądza, uznaje jego podaż za podstawowy czynnik określający nominalną wartość produktu społecznego. Dla stabilizacji gospodarki postuluje ścisłe powiązanie tej podaży ze wzrostem realnych rozmiarów produktu społecznego, odrzucając równocześnie inne formy interwencjonizmu państwowego, jako zakłócające naturalną grę sił rynkowych. Spełnienie powyższego postulatu ma przeciwdziałać inflacji, z którą walkę monetaryzm uznaje za priorytetową w stosunku do bezrobocia.

Dla Fiedmanna najważniejsze były dwa założenia:

• Wyróżnienie długiego i krótkiego okresu w procesach gospodarczych

Liczył się dla niego okres krótki ze względu na pojawianie się na rynku , nieoczekiwanego wzrostu popytu globalnego -> producent zwiększał produkcje i zatrudnia nowych pracowników oraz oferuje im wyższe płace nominale. Producent interpretuje to jako zwiekszony popyt na dobra przez niego sprzedawane, których cena po takiej drodze myslenia wzrasta. Ponieważ jednak wzrasta realnie popyt na wszystkie dobra ,a nie tylko na te od danego producenta, powstaje iluzja pienieżna (!!! Inflacja rodzi rozbieżność pomiędzy płacą realna i nominalna- tzn. płaca nominalna jest rzeczywiście mniejsza !!!)
Błędnośc tych informacjia prowadzi do spadku bezrobocia. Po dostrzeżeniu tych błędów obie strony chcą zniwelować skutki tych dwóch czynników do tzw. nominalnego poziomu bezrobocia w długim okresie czasu(dostosowuja się do rzeczywistości i jej warunków)

• Wprowadzenie oczekiwań adaptacyjnych

Podmioty gospodarujące z tej wiedzy(punkt wyzej ), dostosowują się do wiedzy aktualnej i podejmuja działania w oparciu o nią.

-naturalny poziom bezrobocia - punkt równowagi naturalny dla gospodarki.

Implikuje to:

-władze mogą obniżyc stope bezrobocia poprzez ekspansywną polityke pieniezna . Mogą to zrobic przez niewiedze i zaskoczenie inflacją przedsiębiorstw.
-próba trwałego utrzymania bezrobocia na poziomie poniżej naturalnej wartości rodzi wysoką inflacje NAIRU - nieprzyspieszająca inflacji stopa bezrobocia
-można obniżyć stope bezrobocia tylko i wyłącznie przez potażowa strone gospodarki.

Według M. Friedmana i E.S. Phelpsa, w gospodarce istnieje pewien poziom bezrobocia odpowiadający stanowi równowagi. Jest to bezrobocie wynikające z niedoskonałości funkcjonowania rynków, niepełnej informacji o rynku pracy oraz niedopasowań strukturalnych popytu i podaży pracy. Bezrobocie to, określane mianem bezrobocia naturalnego, nie może być na trwałe obniżone za pomocą ekspansywnej polityki makroekonomicznej. Polityka taka może przynieść jedynie efekty krótkotrwałe, podnosząc jednakże na trwałe poziom inflacji.

39. Oczekiwania są ważną kategorią, bo niemal każda decyzja uczestników rynku podejmowana jest z uwzględnieniem ich oczekiwań co do rozwoju sytuacji w przyszłości. Oczekiwania są więc odmianą kalkulacji ryzyka. W potocznym rozumieniu racjonalność oznacza postępowanie zgodne z nakazami rozumu, czyli tzw. "zdrowym rozsądkiem". W zastosowaniu ekonomicznym definicja racjonalności jest określona w sposób znacznie bardziej precyzyjny. Sformułowana przez Johna Mutha w latach 60 XX w. hipoteza racjonalnych oczekiwań zakłada mianowicie, że podmioty gospodarcze podejmują swoje decyzje z wykorzystaniem wszystkich możliwych informacji o obecnych uwarunkowaniach i przyszłych konsekwencjach tej decyzji. Co więcej, podmioty mają zdolność uczenia się, co w praktyce przejawia się w ich dalszym zachowaniu - nie popełniają dwa razy tego samego błędu. Ekonomiści mówią czasem, że racjonalne podmioty nie popełniają systematycznych (tzn. powtarzających się) błędów w czasie. Warto rozróżniać budzącą kontrowersje tzw. mocną wersję hipotezy racjonalnych oczekiwań, która mówi, że oczekiwania pojedynczych podmiotów przekształcają się w scenariusz gospodarczy w skali makro, a więc istnieje tożsamość pomiędzy oczekiwaniami a faktami. W kontekście rozważanego przez nas rynku pracy, racjonalne oczekiwania oddziałują na maksymalne skurczenie się krótkiego okresu. Po pierwsze oznacza to, że pracownicy korzystają ze wszystkich dostępnych informacji na temat polityki rządu, tzn. potrafią przewidywać i uczyć się różnych scenariuszy wydarzeń. Jeśli rząd zdecyduje się zmniejszyć bezrobocie kosztem wyższej inflacji (co jak pamiętamy zaleca krzywa Phillipsa), pracownicy są w stanie przewidzieć wzrost inflacji i zmniejszenie wartości swoich dochodów i majątków. Nie pozostaje im więc nic innego jak z wyprzedzeniem zażądać wyższych płac. Domyślamy się, że zniweczy to plany rządu, gdyż żądania płacowe wywołają inflację, zanim rząd podejmie jakiekolwiek kroki w celu ograniczenia stopy bezrobocia. Oczywiście może się zdarzyć, że pracownicy nie odgadną planowanych działań rządu i popełniając błąd zapłacą zań pomniejszeniem swych zarobków o inflację. Dopóki nie zorientują się oni w sytuacji, dopóty trwać będzie omawiany przez nas krótki okres. Błąd taki nie zostanie już nigdy popełniony w przyszłości, gdyż pracownicy włączyli go już w swój zasób informacji; możemy się więc od tej pory spodziewać, że reakcje pracowników na jakiekolwiek ryzyka zmniejszenia bezrobocia ze strony rządu będą w przyszłości szybsze i bardziej zdecydowane

40. Ilościowa teoria pieniądza - ewolucja

Głosi, że pieniądza powinno być tyle, ile wartościowo wyrobów jest na rynku. Większa ilość pieniądza jest niedobra dla rynku. Nie ilość posiadanego pieniądza świadczy już o zamożności, teraz o zamożności świadczy ilość posiadanych dóbr. Teraz najważniejsza staje się produkcja, a nie tak, jak dotąd handel. U podstaw produkcji leży praca ludzka. Trzeba było rozwijać rynek wewnętrzny, a nie tylko eksport. Skoro ludzie pracują, to dzięki ich pracy powstają nowe dobra, a więc i nowe zarobki.

Ilościowa teoria pieniądza podkreśla związek między ilością pieniądza w obiegu a poziomem cen. Powstała u progu czasów nowoż. pod wpływem doświadczenia, jakim był wzrost cen w Europie, wywołany napływem kruszców z Ameryki; U progu XX w. ilościowa teoria pieniądza została ujęta w tzw. równanie wymienne I. Fishera: PT = MV + M'V', gdzie: M — ilość pieniądza gotówkowego w obiegu, V — szybkość obiegu pieniądza gotówkowego, M' — ilość pieniądza bezgotówkowego, V' — szybkość obiegu pieniądza bezgotówkowego, P — przeciętny poziom cen i T — ogólna liczba transakcji w obrocie towarowym.

Teoria ilościowa była poddana ostrej krytyce w okresie wielkiego kryzysu gosp. 1929-33; powrót do niej dokonał się w latach 70. w postaci monetaryzmu, którego gł. teoretykiem jest M. Friedman.

41. Nowa Klasyczna Makroekonomia - TYP I (hipoteza racjonalnych oczekiwań, założenie ciągłości opróżniania się rynków, hipoteza łącznej podaży)

hipoteza racjonalnych oczekiwań Sformułowana przez Johna Mutha w latach 60 XX w. hipoteza racjonalnych oczekiwań zakłada, że podmioty gospodarcze podejmują swoje decyzje z wykorzystaniem wszystkich możliwych informacji o obecnych uwarunkowaniach i przyszłych konsekwencjach tej decyzji. Co więcej, podmioty mają zdolność uczenia się, co w praktyce przejawia się w ich dalszym zachowaniu - nie popełniają dwa razy tego samego błędu. Ekonomiści mówią czasem, że racjonalne podmioty nie popełniają systematycznych (tzn. powtarzających się) błędów w czasie. Warto rozróżniać budzącą kontrowersje tzw. mocną wersję hipotezy racjonalnych oczekiwań, która mówi, że oczekiwania pojedynczych podmiotów przekształcają się w scenariusz gospodarczy w skali makro, a więc istnieje tożsamość pomiędzy oczekiwaniami a faktami.

założenie ciągłości opróżniania się rynków -

Wszystkie rynki oczyszczają się w sposób ciągły. W każdym momencie w wyniku optymalnych dostosowań popytu i podaży wszystkie obserwowane rezultaty postrzega się jako oczyszczanie się rynku. Gospodarka traktowana jest jako będąca w permanentnej równowadze. Ceny są na tyle elastyczne, że mogą dostosowywać się natychmiast, aby oczyszczać rynki.

hipoteza łącznej podaży -

Racjonalne decyzje podejmowane przez robotników i przedsiębiorstwa odzwierciedlają ich optymalizację zachowania. Podaż pracy oraz produktów ze strony producentów zależy od względnych cen. W odniesieniu do tej kategorii występują dwa podejścia.

Pierwsze - jego istotą jest decyzja pracowników o podziale czasu pomiędzy czas wolny i pracę. Zakłada się, że mają oni wyobrażenie dotyczące poziomu normalnej oraz oczekiwanej płacy realnej. W sytuacji kiedy wysokość płacy realnej przewyższa poziom normalny, pracownicy będą pracować więcej obecnie przewidując, że czas wolny odzyskają w przyszłości, kiedy to zgodnie z oczekiwaniami realna płaca będzie niższa. Zasada ta działa również w drugą stronę - jeżeli płaca jest niższa od poziomu normalnego, robotnicy więcej czasu przeznaczają na odpoczynek. Tak więc podaż pracy reaguje na postrzegane przejściowe zmiany płacy realnej. Reakcja taka nazywana jest substytucją międzyokresową.

Drugie podejście sprowadza się do założenia, że przedsiębiorstwa znają ceny swoich dóbr, natomiast o innych cenach dowiadują się z pewnym opóźnieniem. W sytuacji gdy bieżąca cena produktów przedsiębiorstwa rośnie musi ono stwierdzić, czy wzrost cen produktów przedsiębiorstwa to wynik realnego wzrostu zapotrzebowania na jego produkty, czy skutek powszechnego wzrostu cen.

42. Szkoła realnego cyklu koniunkturalnego - istota

Szkoła realnego cyklu koniunkturalnego zakłada, ze wahania produkcji i zatrudnienia są wynikiem zmian realnych czynników w gospodarce przy rynkach dostosowujących się szybko i zawsze pozostających w stanie równowagi. Jej twórcami są Kydland i Prescott. W swojej teorii pomijają czynniki monetarne i ściśle wiążą analizę mikro i makroekonomiczną, wskazując, że odchylenia od trendu wzrostu gospodarczego są wynikiem szoków zewnętrznych, np. technologicznych. Ceny i płace w ich teorii dostosowują się prawie natychmiast do nowych warunków. Teoria ta mówi, że firmy i obywatele zawsze są w optymalnej sytuacji, dlatego interwencja rządowa może tylko zaszkodzić.

Szkoła realnego cyklu koniunkturalnego uwzględnia szoki potażowe - Do tej kategorii zakłóceń należy chociażby przyspieszenie tempa wzrostu wydajności pracy w wyniku działania postępu technicznego. Wzrost wydajności pracy sprawi, że produkcja stanie się bardziej opłacalna, co zachęci do zwiększania zatrudnienia, produkcji i inwestycji. Podobny wpływ na gospodarkę wywrze gwałtowny spadek cen surowców. Obok szoków pozytywnych, których przykłady przedstawiono mogą pojawiać się również negatywne, jak chociażby obserwowany w roku 2004 wzrost cen ropy naftowej.

Podstawowym zarzutem kierowanym przeciwko teorii realnego cyklu koniunkturalnego jest trudność udowodnienia występowania regularnie silnych szoków destabilizujących gospodarkę. Zdroworozsądkowy argument sprowadza się do stwierdzenia, że informacje o takich zdarzeniach powinny się znajdować na pierwszych stronach gazet. Tymczasem trudno jest doszukać się koincydencji między fazami cyklu koniunkturalnego i charakterem doniesień prasowych.

43. Nowa Ekonomia Keynesowska a teorie tłumaczenia bezrobocia: teorie niepisanych kontraktów, teorie płacy motywującej, teorie uczestnik-osoba postronna; pojęcie histerezy.

Ekonomia keynesowska wywodzi się z prac brytyjskiego ekonomisty Johna Maynarda Keynesa oraz polskiego ekonomisty Michała Kaleckiego. Wbrew popularnym sądom, stanowi raczej pewną odmianę i modyfikację, nie zaś zaprzeczenie ekonomii neoklasycznej. Nie zmienia to faktu, że w wielu aspektach różni się od niej - zarówno jeśli chodzi o wytłumaczenie podstawowych mechanizmów działania gospodarki, jak i zalecenia dla polityki gospodarczej. Teoria keynesowska była bardzo popularna od lat 30-tych do 70-tych. Porady, których udzielała, w znacznej mierze zawiodły jednak w zwalczaniu zjawiska stagflacji z lat 70-tych.

W ekonomii keynesowskiej zakłada się, że:

• rynek nie zawsze funkcjonuje w sposób sprawny, głównie dlatego że ceny nie zawsze są w stanie zrównoważyć popyt z podażą;

• w konsekwencji gospodarka zazwyczaj nie znajduje się w stanie pełnej równowagi. W szczególności, możliwym - a nawet typowym - stanem jest to, że na rynku dóbr popyt równoważy się z podażą, ale nie są w pełni wykorzystane czynniki produkcji;

• podmioty obecne na rynku nie dostosowują swoich działań wyłącznie do zmian cen. W szczególności, o wydatkach inwestycyjnych decydują raczej oceny kształtowania się obecnej i przyszłej koniunktury i warunków finansowania inwestycji, niż stopy procentowe, po których można aktualnie pożyczyć kapitał;

• w rezultacie, zagregowany popyt (czyli suma spożycia prywatnego, zbiorowego, inwestycji, zmian zapasów i nadwyżki eksportu nad importem), zazwyczaj różni się od zdolności gospodarki do wytwarzania PKB.

Różnica w zasadniczych założeniach pomiędzy podejściem neoklasycznym a keynesowskim sprowadza się więc do tego, że w modelach keynesowskich poddano w wątpliwość zdolność rynku do pełnego wykorzystania dostępnych czynników produkcji. Stwierdzono mianowicie, że popyt na dobra nie musi wcale automatycznie dostosowywać się do zdolności produkcyjnych gospodarki. Jeśli popyt jest większy od zdolności produkcyjnych, wzrasta inflacja. Jeśli z kolei popyt jest od nich mniejszy, czynniki produkcji nie są w pełni wykorzystane i pojawia się bezrobocie. Zaleceniem teorii keynesowskiej jest więc to, by rząd i bank centralny aktywnie ingerowały w kształtowanie się popytu na dobra (w miarę potrzeb zwiększając lub zmniejszając spożycie zbiorowe oraz zachęcając sektor prywatny do większych bądź mniejszych zakupów regulując ilość pieniądza na rynku), po to by w pełni wykorzystać szanse wzrostu tworzone przez zwiększanie się zasobów pracy i kapitału.

Teoria niepisanych kontraktów została przedstawiona w latach siedemdziesiątych przez trzech ekonomistów: M.N. Baily'ego, D.F.Gordona i C.Azariadisa. Autorzy zwracają uwagę na zalety i wady kontraktów długoterminowych zawieranych pomiędzy pracobiorcami i pracodawcami. Stabilna wysokość wynagrodzenia zawarta w kontrakcie bywa dla pracodawcy bardzo dotkliwa w okresie gospodarczej stagnacji. Jednakże ta sama stabilność gwarantuje pracodawcy zmniejszenie płynności kadr i niższe koszty rotacji pracowników. Pracownik, jako że nie ma zazwyczaj możliwości podjęcia pracy u kilku pracodawców, nie może zdywersyfikować swoich źródeł dochodów. Wiążąc się z jednym pracodawcą ponosi tym samym pewne ryzyko utraty w przyszłości płynności finansowej (np. w przypadku bankructwa firmy). Stała pensja jest w tym wypadku traktowana jako premia za ponoszenie tego ryzyka. Teoria niepisanych kontraktów doszukuje się przyczyn bezrobocia w osłabieniu koniunktury gospodarczej pociągającej za sobą odpowiednie procesy dostosowawcze w zakresie zatrudnienia w przedsiębiorstwach. Dostarczając pewnych wyjaśnień zjawiska bezrobocia, teoria odsłania również swoje wady. Zastrzeżenie budzi przede wszystkim przyjęta zależność poziomu bezrobocia od zwolnień pracowników. Osłabienie koniunktury może przecież powodować redukcję godzin pracy a niekoniecznie zwolnienia pracowników. Z kolei w okresie rozkwitu gospodarczego, wzrasta liczba ofert pracy, które dzięki korzystniejszym warunkom płacowym, skutecznie przyciągają pracowników z innych przedsiębiorstw. Teoria kontraktów wydaje się być w takiej sytuacji niekompletna.

Ciekawym uzupełnieniem powyższej teorii są teorie płacy motywującej. R. Solow, znany amerykański ekonomista i laureat nagrody nobla w 1987 r., dokonując badań gospodarczych krajów rozwijającymi się doszedł do pewnych interesujących wniosków. Udało mu się zauważyć ścisłą dodatnią korelację pomiędzy poziomem wynagrodzeń i wydajnością pracowników.  Odkrycie to skłoniło badacza do wyciągnięcia następującej konkluzji: Pracodawca - według Solowa - dążąc do maksymalizacji swoich zysków, powinien maksymalizować wysiłek pracowników poprzez wzrost ich płac. Zakładając, że marginalny przyrost wydajności pracy jest malejący, firma powinna przede wszystkim starać się ustalić  poziom płac minimalizujący koszt płacowy na jednostkę wysiłku pracownika. Teoria płacy motywującej, podobnie jak teoria niepisanych kontraktów, podważa założenie samooczyszczającego się rynku pracy - w okresie spadku koniunktury przedsiębiorstwa nie obniżają wysokości wynagrodzeń pracowników, gdyż mogłoby to spowodować zmniejszenie wydajności. Swoje koszty przedsiębiorstwa ostatecznie zmniejszają ograniczając zatrudnienie. W skali makro przyczynia się do wzrostu poziomu bezrobocia. Solow zwraca także uwagę na występowanie w gospodarce tzw. bezrobocia przymusowego, czyli bezrobocia, które powstaje w wyniku ukształtowania się wyższego poziomu płac niż płace „oczyszczające” rynek. W takim przypadku, bezrobotni nie są w stanie podjąć pracy za niższe wynagrodzenie, ponieważ pracodawcy z obawy przed zmniejszeniem wydajności zatrudnionych pracowników, nie są zainteresowani obniżeniem płac. Teoria Solowa doczekała się wielu interesujących kontynuacji. Model Shapiro-Stiglitza uwzględnia m.in. niemożność obserwowania pracobiorcy w pracy w sposób doskonały, sytuację na rynku pracy oraz poziom płac jaką mógłby otrzymać pracownik od pracodawcy konkurencyjnego. Zgodnie z modelem, walka z bezrobociem powinna być ukierunkowana na wzmocnienie kontroli pracowników w czasie pracy oraz obniżeniu zasiłków dla bezrobotnych. Model selekcji negatywnej przedstawiony przez A.Weissa tłumaczy wyższy poziom płac rzeczywistych od „oczyszczających” chęcią przyciągnięcia w czasie rekrutacji bardziej wydajnych pracowników. Wysokie płace mają zachęcić najlepszych kandydatów do ubiegania się o etat. Modele „wymiany podarków” G.A.Akerlofa i „uczciwych płac” Akerlofa-Yellena tłumaczą wysokie płace rzeczywiste i bezrobocie przyczynami socjologicznymi, które uwzględniają posiadanie preferencji, motywacji i odczuć.

Twórcy teorii „insider-outsider”: A.Lindbeck, D.J.Snower, O.Blanchard i L.Summers tłumaczą bezrobocie silną pozycją pracowników przedsiębiorstwa, którzy wykorzystując wypracowaną przez lata sytuację, ustalają płace na poziomie wyższym niż poziom płac oczyszczających rynek pracy. Podstawą teorii „insider-outsider” jest podział pracowników na pracowników zatrudnionych (insiders), charakteryzujących się wysoką wydajnością pracy i zdobytym doświadczeniem oraz bezrobotnych lub pracowników mających niestabilną sytuację zawodową (outsiders). Insiderzy wpływający bezpośrednio na wysokość płac i będących w stanie negocjować warunki pracy, zawdzięczają swoją pozycję także dzięki wysokim kosztom rotacji pracowników. Zakładając, że „outsiderzy” zainteresowani są podjęciem pracy za pewną płacę progową, „insiderzy” gotowi są za tą samą pracę wynegocjować od pracodawcy wyższe zarobki. Wynika to z faktu, że przedsiębiorstwom bardziej opłaca się przekazać część zaoszczędzonych kosztów, które by ponieśli w wyniku zatrudnienia i przeszkolenia nowych pracowników, swoim obecnym pracownikom. Z teorii „insider-outsider” wynika powiązanie bezrobocia z silną pozycją „insiderów”, którzy skutecznie blokują zmniejszenie bezrobocia i obniżenie płac. „Insiderzy” mogą wpływać także na mniejszą wydajność pracy nowo przyjętych pracowników, poprzez odmowę współpracy z nimi bądź nawet ich szykanowanie. Powyższa teoria dość dobrze tłumaczy stosunkowo wysokie bezrobocie wśród ludzi młodych, którzy mają problem z przejściem do „insiderów” w dualnym rynku pracy. Czynnikami determinującymi poziom bezrobocia są: koszty rotacji pracowników, poziom zagregowanego popytu na towary i usługi oraz wydajność pracy i płaca progowa „outsiderów”.

Teoria histerezy bezrobocia nabrała znaczenia w latach 80-tych XX wieku. Przyczyną tego była sytuacja w jakiej znalazły się gospodarki Europy Zachodniej. Stopa bezrobocia w tych krajach stale rosła aż w końcu w pierwszej połowie lat 80-tych osiągneła niepokojąco wysoki poziom np. w Wielkiej Brytanii, Francji, Niemczech. Prognozy nie zapowiadały zmiany sytuacji. Teoria ekonomii nie była w stanie wytłumaczyć tego zjawiska (wysokiego i trwale utrzymującego się bezrobocia). Pojawiła się zatem potrzeba stworzenia nowej teorii opisującej to zjawisko. W ten sposób Blanchard i Summers stworzyli teorię histerezy, stanowiącą odpowiedź na słabość dominujących poglądów związanych z wyjaśnieniem charakteru bezrobocia. Istota histerezy głosi, iż równowaga systemu nie zależy tylko od sił zewnętrznych, ale również od jego własnej historii. Na płaszczyźnie bezrobocia znaczenie histerezy sprowadza się do stwierdzenia, że bezrobocie będzie się utrzymywało na poziomie wywołanym przez oddziaływanie różnych impulsów nawet wówczas, gdy przestaną one występować. Według tej hipotezy stopa bezrobocia kształtuje się w procesie podążania stopy „naturalnej” za rzeczywistą, w sytuacji gdy poziom bezrobocia nie wpływa na inflację ( nie zmienia tzw. poziomu NAIRU ) a także poprzez zbyt wolne działanie samoczynnych mechanizmów nie powoduje przywrócenia równowagi na rynku pracy.

Wyróżnia się kilka modeli wyjaśniających przyczyny histerezy bezrobocia. Pierwszym z nich jest model ubytku kapitału ludzkiego. Bazuje on na na założeniu, że bezrobotni tracą możliwość utrzymania swoich zdolności i umiejętności w okresie kiedy nie pracują. Wydłużanie się tego okresu może prowadzić nawet do zaniku danych umiejętności. Sytuacja ta może prowadzić do całkowitego zniechęcenia do poszukiwania pracy. Efektem tego jest redukcja efektywnej podaży pracy. Czasem z powodu tego osoby długotrwale bezroboten przechodzą na tzw. wcześniejsze emerytury. Drugi model to model ubytku kapitału rzeczowego. W danym modelu za przyczynę bezrobocia uważa się ubytek kapitału rzeczowego, który następuje w wyniku negatywnych szoków oddziałujących na gospodarkę. Obniżony poziom kapitału prowadzi do spadku popytu na pracę a zatem do długotrwałego bezrobocia utrzymującego się na wysokim poziomie. Ostatni model to model systemu rokowań płacowych, w którym przyczyn braku możliwości obniżenia bezrobocia doszukuje się w sile przetargowej, jaką dysponują pracownicy zatrudnieni w przedsiębiorstwach. W modelu tym wyróżnia się dwie grupy: insiderów - dysponując siłą przetargową wpływają na poziom płac ustalanych w procesie negocjacji w przedsiębiorstwami oraz outsiderów- nie mają wpływu na wysokość płac, gdyż nie biorą udziału w rokowaniach płacowych. Do insiderów można zaliczyć pracowników a do outsiderów bezrobotnych. Histereza bezrobocia pojawia się jako skutek negatywnego szoku, w wyniku którego przedsiębiorstwa są zmuszone zwalniać pracowników przez co stają oni sie outsiderami. Kiedy sytuacja gospodarcza wraca do stanu sprzed szoku insiderzy są zainteresowani maksymalizacją własnej użyteczności. Będą oni dążyć do uzyskania maksymalnej możliwej płacy, któa zapewni im zatrudnienie. Będą natomiast unikać obniżenia płac do poziomu, przy którym można byłoby zatrudnić grupę outsiderów. Szoki pozytywne powodują wzrost płac w grupie insiderów i nie prowadzą do do wzrostu zatrudnienia. Natomiast szoki negatywne powodują spadek zatrudnienia co jest tożsame ze zmniejszeniem się liczby insiderów i zwiększeniem liczby outsiderów.

44. Nowa Ekonomia Instytucjonalna (Teoria Wyboru Publicznego)

Teoria wyboru publicznego bada przede wszystkim proces kształtowania instytucji w sferze polityki. Teoria wyboru społecznego, wykorzystując wiele osiągnięć z zakresu normatywnej teorii wyboru społecznego, rozwija się głównie w kierunku teorii opisowo- wyjaśniającej i predykcyjnej. Posługuje się ona samymi prawami, jakich ekonomiści używają do analizy ludzkich zachowań na rynku. Ekonomiści ci zakładają, że ludzie motywowani są tylko przez swój własny interes. I chociaż czasami ludzie zachowują się w pewny sposób w trosce o dobro innych ludzi, dominującym bodźcem zachowania jest troska o własne interesy. Nie ma znaczenia czy chodzi o pracownika, pracodawcę, czy konsumenta. Ekonomiści badający teorię wyboru publicznego przyjmują to samo założenie- nawet ludzie zajmujący się polityką, mimo że mają na celu troskę o innych, w głównej mierze i tak myślą tylko o swoim interesie. Teoria wyboru publicznego korzysta z badań empirycznych i stanowi ważną podstawę decyzji strategicznych i planistycznych. Jest istotnym i coraz powszechniejszym źródłem wiedzy o mechanizmach i prawidłowościach funkcjonowania społeczeństwa. Znaczna część tej teorii dotyczy wyboru metod głosowania i agregacji preferencji indywidualnych.

45. Pojęcie rynku w ekonomii

Rynek to całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają. Na rynku konkurencyjnym dokonuje się ustalenia ceny oraz ilości dóbr. To także określona zbiorowość podmiotów gospodarujących zainteresowanych dokonywaniem operacji kupna-sprzedaży określonych dóbr, wartości lub usług. Część zbiorowości reprezentuje podaż (producenci), zaś część popyt (konsumenci). Przeciwstawienie się popytu podaży w określonym miejscu oraz czasie prowadzi do ustalenia ceny wartości będącej przedmiotem obrotu - sprawia to iż dochodzą do skutku transakcje kupna sprzedaży.

Podział rynku:

I. Wg rodzaju dóbr będących przedmiotem obrotu

• rynek towarów

• rynek dóbr konsumpcyjnych

• rynek dóbr przemysłowych

• rynek usług - obejmuje dobra które są konsumowane w trakcie ich produkcji np.: usługi spedycyjne, bankowe

• rynek finansowy - obejmuje obrót pieniądzem, środkami dewizowymi, akcjami, obligacjami, instrumentami pochodnymi, ubezpieczeniami.

• rynek czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału)

II. Wg zasięgu geograficznego

• lokalny - w bezpośrednim otoczeniu klienta

• regionalny - do kontaktów między klientem a dostawcami dochodzi na większym terenie, np. powiatu, województwa

• narodowy (krajowy) - funkcjonuje w obrębie państwa

• międzynarodowy - prowadzone są transakcje pomiędzy przynajmniej dwoma państwami

• światowy - dotyczy wymian dóbr i usług na obszarze całego świata

III. Wg głównych miejsc produkcji i konsumpcji

• rynek pierwotny - główne miejsca produkcji

• rynek centralny - główne miejsce obrotu i konsumpcji

IV. Wg relacji popytu do podaży

• rynek nabywcy

• rynek sprzedawcy

V. Wg swobody dokonywania transakcji na rynku

• rynek wolny - swoboda obrotu, podjęcia działalności, minimalizacja ograniczeń dostępu do poszczególnych rynków międzynarodowych.

• rynek reglamentowany

• szary rynek - posiadanie reglamentowanych dóbr jest legalne, ale obrót nimi poza wyznaczonym systemem reglamentacji jest zakazany.

• czarny rynek - obrót wartościami, których posiadanie jest nielegalne lub ograniczone do pewnych organizacji, zakazany jest także obrót tymi wartościami.

VI. Wg zorganizowania rynków

• rynki formalne

• rynki formalne ułomne

• rynki nieformalne

VII. Wg kryterium skali lub wielkości transakcji

• hurtowy

• detaliczny (półhurt)

VIII. Wg charakteru transakcji handlowej

• dóbr i usług

• produkcyjny - rynek elementów służących do dalszej produkcji (np. maszyn, urządzeń) lub elementów służących do dalszego przetworzenia, półproduktów (np. surowców, minerałów)

• konsumpcyjny - zaspakaja bezpośrednio zapotrzebowanie konsumentów

• kapitałowy - np. środków pieniężnych, papierów wartościowych

• pracy

IX. Wg stopnia zaspokojenia potrzeb

• producenta - Jest to taka sytuacja na rynku w której warunki dyktuje producent. Występuje brak konkurencji (monopol), oczekiwania nabywców znacznie przewyższają oferowaną do sprzedaży ilość produktów (popyt jest większy niż podaż), toteż sprzedawcy nie zabiegają o konsumenta, a nabywcy muszą rywalizować w ich zdobywaniu; konsekwencją takiego stanu rzeczy może być korupcja, wprowadzanie reglamentacji sprzedaży, przydziałów, talonów i wreszcie dystrybucja za pomocą systemu kartkowego

• konsumenta - Sytuacja przeciwna do rynku producenta, tzn. warunki dyktuje konsument (klient). Nieodzownym elementem tego rynku jest konkurencja. Ilość produktów przeznaczonych do sprzedaży przewyższa zapotrzebowanie klientów, przedsiębiorstwa produkują to, co znajduje aprobatę nabywców i właściwie zaspokaja ich potrzeby, a pozyskanie klienta jest wynikiem marketingu

46. Cena - ilość pewnego dobra (najczęściej pieniądza), za przyjęcie której sprzedający jest gotów zrzec się swoich praw do danego dobra, lub też kupujący jest gotów ją kupić, aby do tego dobra nabyć prawa. Cena może dotyczyć m.in. towaru lub usługi. Według większości teorii ekonomicznych cena równa się wartości danego dobra.

Wartość - cecha właściwa dla danej osoby lub rzeczy, mówiąca o jej walorach materialnych, mentalnych lub artystycznych - cennych dla ludzi.

47. Konkurencja doskonała (nazywana także wolną konkurencją) jest modelem teoretycznym opisującym jedną z form konkurencji na rynku; cechą charakterystyczną konkurencji doskonałej w odróżnieniu od innych jej form jest przekonanie zarówno kupujących jak i sprzedających, że ich indywidualne decyzje nie mają wpływu na cenę rynkową; rynek, na którym panuje konkurencja doskonała zapewnia optymalną alokację zasobów w sensie Pareta. Aby na danym rynku zaistniała konkurencja doskonała, muszą zostać spełnione cztery założenia:

• Duża liczba sprzedających i kupujących - dzięki temu każdy podmiot ma bardzo mały udział w globalnym popycie lub globalnej podaży i tym samym pojedyncze decyzje nie mają wpływu na cenę rynkową; także ewentualne zmowy producentów są na tyle utrudnione, że nieopłacalne;

• Jednorodność produktu - produkty poszczególnych producentów są identyczne, w związku z czym nabywcom jest wszystko jedno od kogo kupią produkt;

• Doskonała informacja rynkowa - zarówno kupujący jak i sprzedający posiadają pełną informację o samym produkcie, jak i jego cenie - tak obecnej jak i w przyszłości;

• Swoboda wejścia i wyjścia do branży - nie istnieją żadne bariery wejścia ani wyjścia z branży; dzięki temu przy większym zapotrzebowaniu ze strony kupujących producenci będą mogli swobodnie rozpocząć dodatkową produkcję, zwiększając tym samym podaż, a przy zmniejszonym zapotrzebowaniu wycofać się nie ponosząc dodatkowych strat.

Przy ceteris paribus, wraz ze wzrostem ceny danego dobra, zmaleje zapotrzebowanie na dobro, a wraz ze spadkiem ceny zapotrzebowanie wzrośnie.

Wielkość popytu - ilość dobra, które konsumenci zechcą zakupić w określonym czasie (np. w ciągu tygodnia, miesiąca, roku) po danej cenie.

Prawo podazy

Przy ceteris paribus, podaż danego towaru się zwiększa, jeśli wzrasta jego cena, natomiast obniżaniu się ceny towarzyszy spadek wielkości podaży. Poziom podaży, tak jak poziom popytu nie zależy wyłącznie od ceny towaru.

48. Popyt - pojęcie, rodzaje, determinanty cenowe i niecenowe

Popyt jest reprezentowany przez nabywców różnych dóbr. Pojęcie popytu związane jest z zachowaniem się kupujących na rynku, ze sposobami, za pomocą których określają oni rodzaje dóbr i usług, jakie chcą kupić, a także z ilościami, na które zgłaszają zapotrzebowanie.

Popyt to z jednej strony gotowość zakupu określonej ilości danego dobra po danej cenie (przy określonym dochodzie) - mówi się wówczas o wielkości popytu. Z drugiej strony o popycie mówi się jako tablicy ukazującej, jakie ilości towaru konsumenci są gotowi zakupić po rozmaitych cenach (przy danym dochodzie) - w tym przypadku mamy do czynienia z zestawieniem popytu lub z funkcją popytu.

Popyt jest zestawieniem ilości dóbr lub usług, jakie konsumenci są gotowi i zdolni kupić przy różnych cenach w określonym czasie.

Wielkość popytu to ilość dobra lub usługi, jaką nabywcy są gotowi i zdolni kupić przy danej cenie w określonym czasie, w ramach posiadanego funduszu nabywczego.

Istnieje różnica między popytem a wielkością popytu. Popyt określany jest przez zapotrzebowanie nabywców, natomiast wielkość popytu określa rozmiar (ilość) tego zapotrzebowania.

W ekonomii istnieje klasyfikacja popytu na:

• efektywny i potencjalny

• indywidualny i rynkowy

• produkcyjny i konsumpcyjny

Popyt ulega ciągłym zmianom pod wpływem działania wielu czynników ze strony konsumentów, jak i producentów - tzw. determinantów popytu. W samym pojęciu popytu występują dwa czynniki: cena i czas.

Wysokość ceny będzie decydowała, jaka może być wielkość popytu. Dla konsumenta cena danego dobra to suma pieniędzy, jaką musi zapłacić za jego jednostkę. Natomiast pod pojęciem czasu kryje się przedział czasowy, w którym zapotrzebowanie wystąpiło lub może wystąpić.

Pozostałymi determinantami, tzw. determinantami pozacenowymi, kształtującymi popyt ze strony konsumentów są:

• wielkość dochodów konsumenta

• gusty i preferencje

• ceny dóbr substytucyjnych

• ceny dóbr komplementarnych

• przewidywanie cen relatywnych

• liczba i struktura ludności

• efekt naśladownictwa

• efekt demonstracji.

Czynnikami kształtującymi popyt od strony producentów, oprócz ceny dobra, są czynniki:

• wielkość i struktura zaoferowanych produktów do sprzedaży

• cechy produktów utożsamianych przede wszystkim z ich wartościami użytkowymi,

• działania promocyjne prowadzone przez producentów i handlowców

49. Dobra substytucyjne i komplementarne - istota

dobra substytucyjne: dobra pełniące zbliżone funkcję, mogące się wzajemnie częściowo lub całkowicie zastępować; wzrost ceny jednego powoduje wzrost popytu na drugie.

dobra komplementarne: dobra wzajemnie uzupełniające się, gdy wykorzystanie danego dobra wiąże się z koniecznością posiadania innego dobra; wzrost ceny jednego dobra powoduje spadek popytu na drugie.

50. Prawo popytu - ujęcie graficzne

Podstawowe prawo popytu mówi, że gry cena dobra rośnie, spada ilość danego dobra, jaką są skłonni kupić konsumenci, przy założeniu ceteris paribus (przy pozostałych wielkościach stałych). Prawo to dotyczy zdecydowanej większości dóbr, które są dlatego nazwane dobrami normalnymi (nie dotyczy natomiast pozostałych dóbr: niższego rzędu i dóbr luksusowych).

51. Elastyczność popytu a determinanty wzrostu i spadku popytu (rodzaje elastyczności), współczynniki

Elastyczność popytu określa stopień wrażliwości popytu na zmianę lub wahania trzech zmiennych: ceny danego dobra, ceny innych dóbr oraz dochodu. Współczynniki elastyczności popytu podajemy w wartościach bezwzględnych |EP|, przy ich interpretacji musimy więc dodatkowo pamiętać o znakach.

Ogólna formuła elastyczności popytu:

		% zmiana popytu
EP	=
		% zmiana czynnika wpływającego na popyt

Jeśli następuje zmiana położenia krzywej popytu względem układu współrzędnych, mówimy o wzroście lub o spadku popytu (przy każdej cenie). Jest to spowodowane zmianami innymi niż zmiana ceny danego dobra: np. zmianą dochodów, gustów konsumentów lub zmianą cen innych dóbr.

Wzrost popytu może zostać wywołany następującymi czynnikami:

• spadek ceny dobra komplementarnego

• wzrost ceny dobra substytucyjnego

• wzrost dochodów

• zmiana gustów na korzyść danego dobra

• wzrost liczby nabywców

Spadek popytu może zostać wywołany następującymi czynnikami:

• wzrost ceny dobra komplementarnego

• spadek ceny substytutu

• spadek dochodów

• zmiana gustów na niekorzyść dobra

• spadek liczby nabywców

Rodzaje elastyczności:

- elastyczność cenowa popytu (PED, price elasticity demand) określa stopień zmiany (wrażliwość) popytu na dobro na skutek zmiany jego ceny. Elastyczność tę wylicza się ze wzoru:

		% zmiana popytu
PED	=
		% zmiana ceny

Współczynnik elastyczności cenowej popytu przyjmuje znak ujemny (odwrotna relacja zmiany wielkości popytu do zmiany ceny). Wyjątki to dobra Giffena, dobra podlegające efektowi snobizmu i efektowi demonstracji (efekt Veblena).

- mieszana elastyczność popytu (cross elasticity of demand, CED) jest miarą zmian popytu w zależności od zmiany ceny innego produktu. Elastyczność tę wyliczamy ze wzoru:

		% zmiana popytu
CED	=
		% zmiana ceny innego dobra

Mieszana elastyczność popytu wskazuje na siłę rynkową dobra. Jeśli jest niska, wówczas dane dobro ma wysoką siłę monopolową.

Wysoka wartość mieszanej elastyczności popytu wskazuje na dobra, będące substytutami, z kolei wartość ujemna wskazuje na dobra komplementarne.

- dochodowa elastyczność popytu (income elasticity of demand, IED) jest miarą zmian popytu w zależności od dochodu. Elastyczność tę wyliczamy ze wzoru:

		% zmiana popytu
IED	=
		% zmiana dochodu

Ujemną elastyczność dochodową popytu wykazują dobra podrzędne.

52. Paradoksy - Veblena, Giffena, paradoks spekulacyjny; prawa Engla

Paradoks Veblena (Paradoks snoba) - wzrost zakupów niektórych dóbr w miarę wzrostu ceny; Dotyczy on dóbr będących dla niektórych osób symbolami prestiżu społecznego i poziomu zamożności. Starają się oni użytkować te dobra bez względu na ich cenę, aby zademonstrować swój status materialny i wynieść się ponad środowisko. Producenci takich dóbr mają świadomość tego paradoksu i często podwyższają cenę, aby wywołać efekt prestiżowy i stosują określone formy reklamy, aby wzmóc popyt na dobra prestiżowe i zainteresować ich konsumpcją większą liczbę konsumentów.

Paradoks Giffena - nietypowa reakcja wzrostu ceny na wzrost popytu. Reakcja normalna to spadek popytu przy wzroście ceny lub wzrost popytu przy spadku ceny; Taka reakcja jest związana z powstałą w wyniku wzrostu ceny danego towaru koniecznością zwiększenia jego zakupów dla zrekompensowania ubytku innych dóbr, na których zakup nie wystarcza pieniędzy wskutek wzrostu ceny dobra również stanowiącego ważną pozycję w strukturze konsumpcji i budżecie gospodarstwa domowego.

Paradoks spekulacyjny - polega na tym, że wraz ze wzrostem cen nabywcy zwiększają swoje zakupy, ponieważ spodziewają się dalszego wzrostu cen. I w tym przypadku prawo popytu nie zostaje złamane, ponieważ zasadniczym czynnikiem powodującym wzrost popytu nie jest wzrost cen, a spodziewany dalszy wzrost cen i chęć zrobienia dobrego interesu. I w tym przypadku zasada ceteris paribus nie jest zachowana.  

Prawa Engla

• Wraz ze wzrostem dochodów rośnie konsumpcja, zarówno artykułów żywnościowych, jak i nieżywnościowych, jednak tempo przyrostu spożycia tych pierwszych jest słabsze niż tempo spożycia art. nieżywnościowych. Tak więc w miarę wzrostu dochodu, udział wydatków na żywność w wydatkach ogólnych relatywnie maleje.

• W miarę wzrostu dochodów zwiększa się procentowy udział wydatków na dobra trwałego użytku, usługi, kształcenie, rekreację itp. Wydatki na dobra luksusowe lub oszczędności występują tylko przy wysokim dochodzie.

53. Podaż (ang. supply) to ilość dóbr, oferowana na rynku przez producentów przy określonej cenie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację na rynku (ceteris paribus). Zależność między ceną a podażą przedstawia krzywa podaży.

54 Prawo podaży ujęcie graficzne

Elastyczność podaży jest miarą względnej zmiany podaży wywołanej względną zmianą określonego czynnika wpływającego na podaż. Informuje o wrażliwości podaży na zmiany czynników ją kształtujących.

Podaż dobra lub usługi jest elastyczna, gdy ilość oferowanych do sprzedaży dóbr lub usług może być łatwo i szybko zmieniona. Jest to prawdą w odniesieniu do wielu dóbr przemysłowych.

Podaż jakiegoś dobra lub usługi jest nieelastyczna, gdy nie może być ona łatwo i szybko zmieniona. Jest to prawdą w przypadku podaży pracy na stanowisku wymagającym długiego czasu kształcenia.

Rodzaje elastyczności podaży

• łukowa elastyczność podaży

• punktowa elastyczność podaży

Cenowa elastyczność podaży - stosunek procentowej zmiany wielkości podaży do procentowej zmiany ceny.

Odnosi się do sposobu, w jaki wielkość podaży reaguje na zmiany cen:

• jeżeli mała zmiana ceny wywoła względnie dużą zmianę podaży, to mówimy że podaż jest elastyczna,

• jeżeli duża zmiana ceny wywoła względnie małą zmianę podaży, to mówimy że podaż jest nieelastyczna.

Podaż to ilość danego towaru, którą sprzedający zaoferują do sprzedaży w danym momencie i miejscu w zależności od poziomu cen.

Ilość dostarczanego dobra ulega zmianie, jeśli jego cena wzrośnie lub spadnie. Dzieje się tak dlatego, że producenci dostarczają swoje produkty w celu osiągnięcia zysku. Im wyższa jest cena, tym większą stanowi zachętę do produkcji i sprzedaży danego dobra. Opieramy się tutaj na założeniu, że wszystkie inne niż cena czynniki (dochody, ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych, moda itp.) utrzymujemy na pewnym stałym, określonym poziomie. Można to zilustrować krzywą podaży. Tak jak to ma miejsce w przypadku popytu, krzywe podaży nie muszą być prostymi liniami. Typowa krzywa podaży, w odróżnieniu od krzywej popytu, jest rosnąca.

Przyczyny zmian w podaży:

• Zmiany w kosztach produkcji. Jeśli koszty produkcji danego wyrobu ulegną obniżeniu, sprzedający będą w stanie zaoferować większą jego ilość na sprzedaż. Wzrost kosztów produkcji będzie miał odwrotny wpływ - podaż zmaleje.

• Zmiany cen innych dóbr, szczególnie gdy łatwo jest zmienić profil produkcji. Większość producentów często wytwarza więcej niż jeden produkt. Zmiana relacji cen między wyrobami może spowodować wzrost produkcji pewnych wyrobów i jednoczesny spadek produkcji innych.

• Oczekiwania. Jeśli producenci spodziewają się podwyżek cen, mogą zdecydować się na zwiększenie produkcji w chwili obecnej, aby czerpać zyski w przyszłości. Natomiast jeśli oczekuje się, że ceny w przyszłości spadną, przedsiębiorstwa zmniejszą produkcję i wtedy podaż spadnie

55.Kategoria równowagi rynkowej

Równowaga rynkowa, sytuacja na rynku, w której - przy określonej cenie, zwanej ceną równowagi rynkowej - wielkość popytu na określony produkt (lub inny przedmiot wymiany) zrównuje się z wielkością jego podaży. Graficznym obrazem stanu równowagi rynkowej jest punkt równowagi rynkowej, tj. punkt przecięcia się krzywej popytu z krzywą podaży.

Przy cenach rynkowych wyższych od ceny równowagi pojawia się nadwyżka podaży nad popytem (nadwyżka rynkowa), ceny rynkowe niższe od ceny równowagi powodują powstanie nadwyżki popytu nad podażą (niedobór rynkowy).

Wystąpienie nadwyżki rynkowej, będące rezultatem zwiększenia się podaży lub zmniejszenia popytu pod wpływem innych niż cena czynników, uruchamia procesy dostosowawcze, polegające na obniżaniu ceny przez sprzedawców, w rezultacie czego rozmiary popytu rosną, a zmniejsza się wielkość podaży. Proces ten trwa dotąd, dopóki nie nastąpi ich zrównanie.

W przypadku niedoboru rynkowego sprzedawcy podwyższają cenę tak długo, aż zmniejszająca się wielkość popytu i rosnąca wielkość podaży doprowadzą do ustalenia ceny równowagi.

56. Rachunki makroekonomiczne: rodzaje i sposób pomiaru (pojęcie produkcji globalnej,

wartość dodana; czynniki produkcji)

Dwa zunifikowane systemy rachunków narodowych (w statystyce międzynarodowej)

MPS - system produkcji materialnej stosowany w byłych krajach RWPG; oparty był na koncepcji pracy produkcyjnej Smitha i Marksa, którzy uważali, że tylko praca wydatkowana w sferze produkcji materialnej jest pracą produkcyjną tworzącą dochód narodowy.

SNA - system rachunków narodowych stosowany obecnie w większości krajów oparty na koncepcji produkcyjnej Saya, który uważał, że każda praca społecznie użyteczna jest pracą produkcyjną tworzącą dochód narodowy.

SNA od MPS różni się tym, że mierniki uwzględniają efekty sektora usług.

• Miary poziomu działalności gospodarczej.

1. miary ogólnej produkcji krajowej

• PNB (Produkt Narodowy Brutto),

• PNN (Produkt Narodowy Netto),

• PKB (Produkt Krajowy Brutto),

2. miary poziomu dochodów i konsumpcji społecznej, zaliczamy:

• DN (Dochód Narodowy),

• DO (Dochód Osobisty),

• DOdD (Dochód Osobisty do Dyspozycji), lub

Dwa ostatnie, czyli DO i DodD są to miary siły nabywczej konsumentów przed

i po opodatkowaniu. Różnią się o wartość podatków osobistych.

3. miara trudności znalezienia zatrudnienia przez społeczeństwo, zaliczamy:

• SB (Stopa Bezrobocia),

4. miara trwałego wzrostu ogólnego poziomu cen, zaliczamy:

1. SI (Stopa Inflacji).

57.PKB - podział (spożycie, akumulacja, obrót międzynarodowy, dobra pośrednie i

finalne, wartość dodana); ujęcie strumieniowe (suma produktów), od strony wydatków

(kategorie wydatków) i dochodów; PKB - realny i nominalny

(PKB) (ang. GDP - Gross Domestic Product) (ekon.) to jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkowości narodowej. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku).

Kryterium geograficzne jest jedyne i rozstrzygające. Nie ma znaczenia np. pochodzenie kapitału, własność firmy itp.

Wartość wytworzonych dóbr i usług finalnych oblicza się, odejmując od produkcji całkowitej wartość dóbr i usług zużytych do tej produkcji. W skali przedsiębiorstwa jest to więc wartość dodana, a PKB jest sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarujące. Zgodnie z tym od strony produkcyjnej:

PKB = produkcja globalna kraju minus zużycie pośrednie = suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi gospodarki narodowej.

Obliczanie PKB na podstawie powyższej formuły jest uciążliwe, gdyż statystyka państwowa nie podaje ani bezpośrednich miar produkcji globalnej, ani zużycia pośredniego. Dlatego w praktyce stosuje się inne formuły. Najpopularniejsza z nich ma podstawę w spostrzeżeniu, że PKB jest w dobrym przybliżeniu równy finalnym wydatkom wszystkich nabywców wartości dodanej wytworzonej na terenie kraju. Zatem od strony popytowej:

PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport - import + zmiana stanu zapasów.

W praktyce rzadko zdarza się, aby przedsiębiorstwa i instytucje publiczne znacznie powiększały zapasy albo pozbywały się ich, więc zmiana stanu zapasów w gospodarce jest wielkością niedużą i na ogół pomija się ją w obliczeniach PKB.

Trzecia formuła wynika z faktu, że suma wydatków musi być równa sumie dochodów ze wszystkich źródeł. Zatem od strony dochodowej:

PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja.

Powyższa formuła wyraża podział wartości dodanej pomiędzy pracę (pracowników najemnych), kapitał (właścicieli kapitału, inwestorów), państwo i odtworzenie zużytego majątku.

PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza, PKB realny natomiast według realnej wartości pieniądza, a więc uwzględniając inflację. Przeliczenie polega na podzieleniu PKB nominalnego przez indeks cen. W zestawieniach statystycznych PKB realny najczęściej przedstawiany jest w cenach stałych z wybranego roku bazowego.

PKB jest miarą wielkości gospodarki. Wzrost lub spadek realnego PKB stanowi miarę wzrostu gospodarczego.

Do porównań międzynarodowych PKB przelicza się według bieżącego kursu wymiany, zazwyczaj na dolary amerykańskie albo według parytetu siły nabywczej - lepiej oddającego realną wartość dochodu obywateli. W porównaniach międzynarodowych wartości PKB liczonego według parytetu siły nabywczej różnią się względem liczonego według kursu nominalnego na korzyść krajów o niższym poziomie cen, zazwyczaj słabiej rozwiniętych, a na niekorzyść krajów drogich.

PKB należy odróżnić od produktu narodowego brutto (PNB), który jest miarą wartości wszystkich dóbr i usług wytworzonych przez obywateli danego państwa oraz przez osoby prawne z siedzibą na jego terenie niezależnie od tego, czy podmioty te działają w kraju, czy za granicą. W ten sposób w skład np. PNB Polski wchodzą dochody polskich podmiotów za granicą oraz polskie PKB pomniejszone o dochody podmiotów obcych.

Czyste PKB jest złą miarą dobrobytu społeczeństwa, ponieważ nie uwzględnia liczby ludności. Z tego powodu jako miarę dobrobytu powszechnie używa się PKB per capita, czyli PKB w przeliczeniu na osobę; czyste PKB jest wyznacznikiem wielkości gospodarki.

Zasoby i strumienie należą do zmiennych ilościowych przedstawiających np. ilość pieniądza,
ilość danego dobra itd.

Zasób jest to dana ilość pieniądza lub dobra mierzona w danym momencie.
Strumień jest to ilość mierzona w jednostce czasu.

Jest wiele przykładów wyjaśniających różnice między zasobem a strumieniem:

* bogactwo konsumenta stanowi zasób, strumieniami natomiast są jego dochody oraz wydatki;
* liczba bezrobotnych stanowi zasób, a liczba osób tracących pracę w danym czasie jest
strumieniem dopływającym do zasobu bezrobocia;
* wielkość kapitału zaangażowanego w gospodarce jest zasobem, a nakłady inwestycyjne
przeznaczone na zwiększenie zasobu kapitału stanowią strumień;
* dług rządowy danego kraju jest zasobem, a deficyt budżetowy powstający w określonym
czasie jest strumieniem.

Zasób stanowi zatem akumulację strumieni, które - dopływając do zasobu lub odpływając z
niego - wpływają na zmianę jego wielkości. I tak, na przykład zdolności produkcyjne gałęzi
przemysłu stanowią w danym momencie zasób, a ich przyrost (spowodowany inwestycjami)
lub ubytek (będący rezultatem wycofania starych urządzeń) stanowią strumienie powodujące
zmiany wielkości zasobu.

58. Produkt Krajowy Netto

Produkt krajowy netto, PKN (Net Domestic Product, NDP) to produkt krajowy brutto (PKB) pomniejszony o wartość amortyzacji środków trwałych.

PKN = PKB - amortyzacja

Amortyzacja oznacza rozłożenie wartości przez pewien okres. Można mówić o amortyzacji kredytu (rozłożeniu jego spłaty), ale najczęściej pojęcie to odnosi się do amortyzacji księgowej.

Środek trwały to składnik rzeczowych aktywów przedsiębiorstwa, wyróżniający się następującymi cechami:

• długim czasem użytkowania (powyżej 1 roku)

• postacią rzeczową (w przeciwieństwie do wartości niematerialnych i prawnych)

• jest zdatny do użytku i używany na potrzeby przedsiębiorstwa

Środek trwały jest zaliczany do rzeczowych aktywów trwałych. To składnik aktywów o przewidywanym okresie użytkowania dłuższym niż jeden rok, kompletny i zdatny do użytku w momencie ich przyjęcia do eksploatacji, przeznaczony na własne potrzeby jednostki lub oddany do używania innym jednostkom na podstawie najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze.

Środkami trwałymi są w szczególności:

• nieruchomości, np. budynki, grunty, lokale spółdzielcze będące odrębną własnością, własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego

• maszyny i urządzenia

• środki transportu

• inwentarz żywy

59. Pojęcie dochodu narodowego

Dochód narodowy to suma dochodów wszystkich podmiotów, uzyskanych z wykorzystania czynników produkcji (ziemia, praca, kapitał) równa całkowitej wartości wytworzonych dóbr i usług.

Podział dochodu narodowego:

1)pierwotny - odbywa się w miejscu wytworzenia dochodu, np. w przedsiębiorstwie; nie dzieli się między pracowników i przedsiębiorców. W wyniku pierwotnego podziału tworzą się płace pracowników najemnych i zyski przedsiębiorstwa;

2)wtórny - tworzony poprzez rynek (mechanizm rynkowy) i budżet państwa. Tworzony poprzez system cen i system podatków. Co się tworzy w wyniku wtórnego podziału dochodów? Tworzy się dochody właścicieli przedsiębiorstw i jednostek usługowych, pracowników sfery nieprodukcyjnej i państwa. Mamy trzy grupy podmiotów, które otrzymują dochody w wyniku wtórnego podziału dochodów. Jeżeli państwo dysponuje własnymi dochodami, to realizuje zadania polityki gospodarczej i społecznej:

• finansuje administracje państwową, wymiar sprawiedliwości, ochronę porządku publicznego;

• obronę narodową, powszechną i publiczną oświatę, naukę i kulturę;

• obciążenia z tytułów kredytów zagranicznych, publiczną ochronę zdrowia i opiekę społeczną.

Zadania te wynikają z koncepcji państwa dobrobytu, które przychodzi z pomocą swoim obywatelom.

3)ostateczny - tworzy się fundusz konsumpcji i akumulacji, który tworzy się za pomocą redystrybucji dochodów, podatków i kredytów.

60. Produkt Narodowy Brutto

Produkt narodowy brutto, miernik efektów rocznej działalności gospodarki, obliczany przez powiększenie produktu krajowego brutto o wartość dochodów netto z tytułu własności za granicą.

Te ostatnie stanowią różnicę pomiędzy napływem dochodów uzyskanych przez obywateli danego kraju za granicą (głównie transfer zysków z kapitałów zainwestowanych za granicą, ale także dochody z pracy) a wypływem dochodów uzyskanych przez cudzoziemców w danym kraju. Dodatnia wartość dochodów netto z tytułu własności za granicą powiększa produkt krajowy brutto (PNB > PKB), ujemna - pomniejsza go (PNB < PKB).

PNB jest miarą całkowitych dochodów osiąganych w ciągu roku przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez należące do nich czynniki wytwórcze. PNB w ujęciu względnym (tempo wzrostu) jest miarą wzrostu gospodarczego. W przeliczeniu na 1 mieszkańca wykorzystywany jest jako miara poziomu dobrobytu społeczeństwa.

61. Produkt Narodowy Netto

Produkt narodowy netto, PNN (ang. NNP) - miara efektów rocznej działalności gospodarki, rozumiany jako różnica produktu narodowego brutto oraz wartości amortyzacji kapitału trwałego.

PNN = PNB - amortyzacja

PNN w cenach rynkowych (ang. net national product in market prices) jest równy produktowi narodowemu brutto pomniejszonemu o amortyzację, czyli o wartość zużycia narzędzi pracy. Aby otrzymać „prawdziwy” (czysty) efekt rocznej pracy obywateli kraju, od wartości dóbr finalnych wytworzonych przez krajowe czynniki produkcji powinniśmy odjąć amortyzację.

PNN w cenach czynników produkcji = Dochód Narodowy - PNN w cenach rynkowych pomniejszony o podatki pośrednie (np. VAT)

62. Pojęcie bilansu płatniczego (rachunek bieżący i rachunek finansowy)

BILANS PŁATNICZY składa się z dwóch części: bilansu obrotów bieżących i bilansu obrotów kapitałowych. Bilans płatniczy to wszelkie płatności danego kraju z tytułu obrotów z zagranicą w określonym czasie (najczęściej w okresie roku)

BILANS OBROTÓW BIEŻĄCYCH bilans handlowy, zestawienie wszystkich transakcji międzynarodowych danego kraju (poza przepływami kapitału oraz "błędami i opuszczeniami" część bilansu płatniczego) na bilans obrotów bieżących składają się: transakcje handlowe, dochody i wydatki z tytułu inwestycji zagranicznych, wpływy z usług;

BILANS OBROTÓW KAPITAŁOWYCH, w ekonomii zestawienie wszystkich transakcji, których przedmiotem są aktywa finansowe. Część bilansu płatniczego, obejmująca zagraniczne aktywa lub inwestycje danego kraju za granicą (odpływ kapitału) oraz zagraniczne inwestycje w tym kraju (napływ kapitału).

63. Pojęcie wzrostu gospodarczego a pojęcie rozwoju gospodarczego (teoria rozwoju

A. Rostowa - stadia); przeszkody rozwoju

Wzrost gospodarczy jest to stałe zwiększanie zdolności danego kraju do produkcji towarów i usług pożądanych przez ludzi.

Rozwój gospodarczy jest pojęciem szerszym, obejmuje ono bowiem nie tylko wszystkie składniki wpływające na wzrost dochodu narodowego, ale także jakościowe przemiany zachodzące w dłuższym okresie w rzeczowej, własnościowej i instytucyjnej strukturze gospodarki narodowej.

64

65System gospodarczy - zbiór podmiotów gospodarczych i innych instytucji występujących w gospodarce oraz organizmów i zasad postępowania jednostek ekonomicznych umożliwiających swobodne podejmowanie decyzji odnośnie konsumpcji i produkcji.

Wyróżniane są następujące systemy gospodarcze:

• gospodarka tradycyjna (naturalna),

• gospodarka centralnie planowana,

• gospodarka rynkowa,

• gospodarka mieszana

66. Instytucje w nauce ekonomii

1) instytucja jako pdstawa porządku, ładu społecznego - instytucje sprzyjają współpracy, specjalizacji i społecznemu podziałowi pracy; jeśli są zharmonizowane wewnętrznie to zapewniają integrację działań jednostek i grup społecznych oraz całego społeczeństwa; łagodzą konflikt, zmniejszją niepewność i ryzyko, sprzyjają rozwijaniu nowych form współpracy. Z drugiej strony instytucje stanowią czynnik ograniczający, ich nadmiar ogranicza wolność, krępuje aktywność i przedsiębiorczość

2) instytucja jako organizacja podejmująca działalność na rzecz całej społeczności - w ekonomii instytucjonalnej oprócz instytucji publicznych wyróżnia się też instytucje prywatne (przedsiąbiorstwa, fundacje, stowarzyszenia etc.)

3) instytucja jako instytucjonalny system regulowania mechanizmów współdziałania ludzi w procesach gospodarczych - system regulacji rynków towarowych, kapitału, menadżerów, technologii, usług, praw własności; rynki te mogą być sformalizowane i niesformalizowane, wolne

* instytucje wprowadzają społeczne ramy kontroli nad całokształtem życia społecznego. Ład prawny wyznacza nowe pola i granice oraz zasady gry politycznej i ekonomicznej społeczństwa, a zarazem wymusza ich przestrzeganie. Zarówno państwowe jak i publiczne instytucje ekonomiczne zapewniają ochronę praw własności, wolności gospodarowania i konkurencji oraz wspierają przedsiębiorczość, rozwój, zatrudnienie i równowagę ekonomiczną. Państwo jako instytucja ekonomiczna posiada monopol na stanowienie i egzekucję prawa, władzę policyjną i wojskową, emisję pieniądza, podatki, politykę zagraniczną i budżet. System władzy państwowej zapewnia przestrzeganie prawa, porządku spolecznego i ekonomicznego oraz bezpieczństwa.

67. Proces konwergencji

Konwergencja (łac. convergere, zbierać się, upodabniać się) - proces upodobniania się do siebie kultury, gospodarki czy systemów prawnych wynikające z globalizacji oraz integracji państw narodowych.Upadek żelaznej kurtyny w latach 90. XX wieku spowodował nasilenie procesu konwergecji w Europie. Unia Europejska złożona z 27 państw narodowych stała się ogromnym obszarem konwergencji kultur, gospodarek oraz systemów prawnych poszczególnych nacji.Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym upodobnianiu się kultur stała się rewolucja informatyczna, która dzięki powstaniu środków mediów elektronicznych, doprowadziła do zwiększenia szybkości konwergencji. W skali globalnej proces ten na początku XXI wieku nasilił się w Chinach i Indiach prowadząc do upodobnienia się tych społeczeństw do Europejczyków i Amerykanów.

Teoria konwergencji jet to pogląd zakładający, że w podobnych warunkach w różnych miejscach mogą niezależnie od siebie powstawać podobne struktury.

Wg. hipotezy konwergencji kraje biedne rozwijają się szybciej niż kraje bogate (w porównaniu z przeciętną dynamiką). Powoduje to zbliżanie się krajów pod względem poziomów rozwoju. Teoretycznie im niższy jest poziom PKB na osobę w danym kraju, w porównaniu z jego poziomem w U.S.A. (lider postępu technicznego na świecie), tym większy powinien być potencjalny efekt wyrównywania poziomów ( czyli "doganianie lidera"). Kraje o niższej wydajności osiągają przeciętnie biorąc szybsze tempo postępu technicznego, ponieważ wykorzystują wynalazki i technologie opracowane, już wypróbowane w bogatszych krajach.

68. Gospodarka - ujęcie przedmitowe, funkcjonalne, podmiotowe, materialne, ekonomiczne

gospodarka => system ekonomiczny ~ ogół procesów, działań; system - zespół elementów

gospodarka jest to mechanizm prowadzący do alokacji czynników wytwórczych między konkurencyjne wykorzystania oraz do dystrybucji dochodu (3 zasadnicze pytania : co, jak i dla kogo produkować?)

* ujęcia:

=> przedmiotowe - gospodarka jako jedna z dziedzin życia społecznego

=> funkcjonalne - gospodarka jako działalność o określonych zadaniach i celach

=> podmiotowe - gospodarka jako ogół działalności zmierzających do zaspokojenia potrzeb społecznych ( *instytucje)

=> prawne - gospodarka jako w różny sposób zorganizowane podmioty dopuszczone do podjęcia i wykonywania działalności gospodarczej

=> ekonomiczne (materialne) - gospodarka jako całokształt zgromadzonego kapitału produkcyjnego i usługowego oraz zasobów materialnych

( *kapitał - zgromadzona w przeszłości wartość, która odpowiednio zastosowana w procesach gospodarczych może przynieść nową wartość w produktach i usługach)

69. Własność w ekonomii

Rynki nie mogłyby funkcjonować bez własności prywatnej, czyli bez zagwarantowania prawa do posiadania rzeczy i swobodnego nimi dysponowania. Wszystko to co ogranicza prawa własności, jednocześnie ogranicza swobodę działań procesu jakim jest rynek.

Własność jest zbiorem zasad rządzących posiadaniem oraz kontrolą zasobów, dochodów.

* TRÓJPODZIAŁ WŁASNOŚCI : - użytkowanie danego przedmiotu bądź zasobu

- dysponowanie danym przedmiotem, prawo do zmiany formy i treści (np. sprzedaż)

- przyjmowanie dochodów jakie ten przedmiot przynosi

=> jest to podmiotowo - uniwersalne prawo rzeczowe

*Typy własności : - prywatne

- publiczne

- komunalne

70. Model ruchu okrężnego w gospodarce (obieg pieniężno - towarowy) - podmioty

W gospodarce występuje równoległy, lecz przebiegający w odwrotnych kierunkach obieg: w jednym kierunku - pieniędzy, a w drugim - zasobów oraz dóbr i usług. Konsumenci sprzedają swoje zasoby (pracę, kapitał i ziemię) na rynku czynników produkcji. Za sprzedane zasoby otrzymują pieniądze. Nabywcami zasobów są producenci, którzy z zakupionych zasobów produkują dobra i usługi. Wyprodukowane dobra i usługi oferują do sprzedaży na rynku dóbr i usług konsumpcyjnych. Na ten rynek zgłaszają się konsumenci (pieniądze mają za sprzedane zasoby) i kupują dobra i usługi. Dobra te są potrzebne konsumentom dla odtworzenia swoich zasobów (posiadane wcześniej sprzedali). W wyniku transakcji kupna-sprzedaży konsumenci przejmują dobra i usługi, a producenci - pieniądze. Producenci następnie z otrzymanymi pieniędzmi zgłaszają się na rynek czynników produkcji w celu zakupu nowych zasobów, gdyż zakupione wcześniej zostały przez nich zużyte do produkcji. Na tym rynku konsumenci zgłaszają nowe zasoby (odtworzone dzięki skonsumowaniu zakupionych dóbr i usług). I sytuacja zaczyna się powtarzać. Gospodarka znajduje się w nieustannym ruchu, a gospodarowanie jest procesem.

JEDNOSTKA <=> PRZEDSIĘBOIRSTWO <=> PAŃSTWO
71. Rynek finansowy - podział

W ekonomii rynek finansowy jest rozumiany jako ogół warunków, w których dochodzi do zawierania transakcji międzysprzedawcami i nabywcami. Towarami na tym rynku są instrumenty finansowe, czyli umowy między dwiema stronami, regulujące zależności w jakich obie strony pozostają.

=> ze względu na charakter instrumentów finansowych wyróżnia się:

* r. pieniężny, na którym obraca się bonami skarbowymi, certyfikatami depozytowymi, czekami, wekslami (bonami komwrcyjnymi, lotatami międzybankowymi) - instrumentami będącymi po jakimś czasie surogatami pieniądza

* r. kapitałowy, na którym handluje się akcjami i obligacjami (certyfikatami inwestycyjnymi, kwitami depozycyjnymi)

* r. walutowy, obejmujący handel walutami, czy tez interwencje banków centralnych w celu utrzymania na określinym kursie własnej waluty

* r. instrumentów pochodnych, obejmujący kontrakty futures, forwards, opcje, swapy, warranty

* r. depozytowo - kredytowy, instrumentem finansowym jest kredyt bankowy. Dla pożyczkobiorców, którzy nie mają dostępu do rynku pieniężnego i kapitałowego, rynek kredytowy jest miejscem, gdzie pozyskują fundusze na inwestycje

=> za względu na horyzont czasowy poszczególnych instrumentów finansowych wyróżnia się:

* r. gotówkowy - wymiana towarów następuje zaraz (do kilku dni) po zawarciu transakcji

* r. terminowy - od zawarcia transakcji do dostarcznia towaru może minąć wiele miesięcy, lat

=> ze względu nas formę sprzedaży wyróżnia się :

* r. pierwotny - eminenci nowych instrumentów (np. akcji czy obligacji) sprzedają je za pośrednictwem instytucji finansowych

* r. wtórny - handel instrumentami już rozprowadzonymi na rynku pierwotnym

72. ekonomiczna rola państwa - funkcje ekonomiczne; pytanie: państwo czy rynek? (argumenty za i przeciw zwolenników i przeciwników opcji)

* argumenty za ekonomiczną rolą państwa wiążą się z następującymi czynnikami:

1) konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instytucjonalno - prawnej - tworzenie norm prawnych i instytucji chroniących prawo

2) niedoskonałość rynku i konkurencji w praktyce, związane z monopolizacją gospodarki, prowadzące do nieprawidłowej alokacji zasobów gospodarczych - państwo może usuwać bariery wejścia na rynek, przeciwdziałać monopolizacji

3) występowanie negatywnych efektów zewnętrznych w zakresie produkcji i konsumpcji - państwo może nakłonić podmioty gospodarcze do pokrywania całości lub części kosztów związanych z ograniczeniem negatywnych skutków ich działalności

4) istnienie dóbr publicznych - chodniki, oświetlenie ulic, policja, straż pożarna - dobra te są mało opłacalne w sektorze prywatnym i bez państwa mogłyby zaniknąć

5) państwo może podejmować różne zadania stabilizacyjne przeciwdziałając bezrobociu, ograniczaniu zjawisk negatywnych

6) podejmowanie przez państwo zadań zmierzających do pewnej redystrybucji dochodów, wyrównywania warunków startu życiowego

7) zapewnienie opieki ludziom starym, upośledzonym, chorym

FUNKCJE PAŃSTWA:

- tworzenie ładu instytucjonalno - prawnego - tworzenie norm prawnych oraz instytucji chroniących własność prywatną i prawa poszczególnych jednostek

- alokacyjna - polega na podejmowaniu działań sprzyjających odpowiedniej alokacji zasobów gospodarczych, rozszerzanie prywatnej przedsiębiorczości i rynku, wspieranie konkurencji, usprawnienie systemu obiegu informacji ekonomicznej, eliminowanie barier wejścia na rynek, działania mające na celu rozwój biedniejszych obszarów, zagrożonych bezrobociem (tworzenie stref ekonomicznych)

- stabilizacyjna -- podejmowanie działań stabilizujących gospodarkę: osiągnięcie i utrzymanie wzrostu gospodarczego, wyeliminowanie lub ograniczenie inflacji, bezrobocia, zmniejszenie amplitudy wahań koniunktury, najlepsze wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji. Najważniejsze cele polityki makroekonomicznej państwa: polityka fiskalna - manipulowanie poziomem podatków i wydatków państwa; monetarna - manipulowanie przez BC stopą wzrostu podaży pieniądza

- redystrybucyjna - działania zmierzające do niwelowania zbyt dużych różnic majątkowych i dochodowych oraz pomoc ludziom starym, upośledzonym, którzy nie są w stanie radzić sobie sami: świadczenia pieniężne, w naturze

Państwo pełni 2 aspekty:

- realny ekonomicznej roli państwa

- regulacyjny ekonomicznej roli państwa

POGLĄDY SZKOŁY KLASYCZNEJ - LIBERALIZM GOSPODARCZY

Koncepcja „państwa - minimum” - ekonomiści klasyczny, szczególnie A. Smith

- prywatna inicjatywa, przedsiębiorczość, osobiste interesy jednostek

- zgodność interesów zapewnia „niewidzialna ręka” tynku

- rynek działa dobrze wtedy, gdy panuje prawo i porządek w gospodarce, a konkurencja nie jest ograniczana przez monopole

- państwo jako instytucja zapewniająca obronę narodową, stojąca na straży porządku, gwarantująca wolności

- państwo powinno chronić konkurencję, tworzyć instytucje prawne

- funkcje ekonomiczne państwa powinny być sprowadzone do minimum

TEORIA KEYNESA

- aktywne uczestnictwo państwa w rozwiązywaniu problemów wywołanych słabościami rynku

- rozszerzenie funkcji państwa

- najważniejszy problem w systemie kapitalistycznym to zatrudnienie - przyczyna to niedostateczny globalny popyt

- aby zlikwidować bezrobocie należy:

* prowadzić politykę wzmożonej emisji taniego pieniądza, roboty publiczne finansowane tak, aby nie hamować inwestycji prywatnych, główne źródło finansowania to dług publiczny

 polityka redystrybucji dochodów - opodatkowanie progresywne wysokich dochodów ulgi dla inwestorów, zasiłki

 działania zmierzające do ograniczenia importu

- najważniejsze cele polityki ekonomicznej to walka z bezrobociem i stabilizacja państwa

73. Cykl koniunkturalny

Cylkem koniunkturalnym nazywamy krótkookresowe odchylenia od produkcji od jej trendu (ścieżki obrazującej rozwój produkcji)

=> tryb życia gospodarczego, przejawiający się okresowymi i w miarę regularnymi wahaniami produkcji o zatrudnienia czynników produkcji

W klasycznym cyklu koniunkturalnym wyrózniamy 4 fazy

• Faza ożywienia

• rosną: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, popyt, ceny

• maleje: bezrobocie

• Faza szczytu

• koniec wzrostu,ww. wielkości utrzymują się na wysokim poziomie

• Faza kryzysu

• rośnie: bezrobocie

• maleją: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, popyt, ceny

• Dno

• koniec spadku, ww. wielkości pozostają na niskim poziomie

W cyklu współczesnym wyróżnia się dwie fazy: ożywienie (Expansion) i recesję (Contraction). Jest to wynikiem spłaszczenia i skrócenia wahań cyklicznych.

Rodzaje cykli - teorie

*egzogeniczne:

=>szukają przyczyn sprawczych cyklu w zewnętrznych czynnnikach w stosunku do danego systemu gospodarczego

~ rolnicza teoria cyklu koniunkturalnego

~ teoria politycznego cylku koniunkturalnego

*endogeniczne:

=> szukają mechanizmu wewnątrz samego systemu gospodarczego, koncentrują się na jego wewnętrznej dynamice

~ monetarno - kredytowe (pieniężne) - czynniki wahań koniunkturalnych upatrywane w działaniach banków i błędach ich polityki pieniążnej

~ inwestycyjne - podstawowa rola inwestycji we wzroście gospodarczym i wzroście popytu

~ popytowe

wg. kryterium czasu trwania:

Krótkie, (cykle Kitchina), trwające 2-4 lata, zwiććązane ze zmianami zapasów, cen hurtowych, jak również z rozliczaniem operacji bankowych Średnie,

• Cykle Juglara, trwające 8-10 lat, związane ze zmianami wydatków inwestycyjnych, Produktu Narodowego Brutto, inflacją i bezrobociem

• Cykle Kuznetsa, trwające od 15-23lat, związane z akumulacją czynników wytwórczych w długim okresie (inwestycje, budownictwo, migracje)

Długie, (cykle Kondratiewa), trwające 40-60 lat, związane z odkryciami lub ważnymi innowacjami technicznymi oraz procesem ich rozprzestrzeniania się (elektryczność, silnik parowy, koleje, komputery, internet)

74. Identyfikacja i morfologia cykli

=> wyodrębnienie wahań koniunkturalnych - ozanczenie punktów zwrotnych i faz cyklu

*górny punkt zwrotny

*faza spadku

*dolny punkt zwrotny

*faza wzrostu

4 metody wyodrębniania wahań koniunkturalnych

- cykl poziomów

- cykl odchyleń

- cykl wzrostu

- cykl odchyleń stopy wzrostu od trendu

* morfologia wahań koniunkturalnych określa budowę, kształt oraz formy przejawiania się poszczególnych elementów dynamicznych procesów koniunkturalnych. Cechami morfologicznymi są właściwości charakteryzujące kształtowanie się cykli, ich poszczególnych faz i punktów zwrotnych: tj. długość, częśtotliwość, amplituda, intensywność, symetryczność (asymetryczność), struktura

75. Teoria cyklu zrównoważonego

=> grunt teorii neoklasycznej

=> założenia stabilności systemu gospodarczego, zakłócenia spowodowane są przez czynniki egzogeniczne

=> szoki mogą miec charakter pieniężny (teorie monetarne) lub realny (popytowe i podażowe)

=> ożywienie i recesja konsekwencjami decyzji optymalizacyjnych podmiotów gospodarczych

=> zarówno teoria realnego jak i zrównoważonego cyklu koniunkturalnego zaliczane są do koncepcji cylku koniunkturalnego równowagi; w każdym momencie biegu cyklu gospodarka znajduje się w stanie równowagi -> każdy z punktów cyklu jest dla gospodarki punktem optymalnym

76. Polityczny cykl koniunkturalny - rodzaje

Prekursorem koncepcji politycznego cyklu koniunkturalnego był polski ekonomista Michał Kalecki. Dowodził on, że interwencjonizm państwowy, nakierowany na eliminację cyklu koniunkturalnego i utrzymanie pełnego zatrudnienia w długim okresie, nie przyniesie zamierzonych rezultatów. Ekspansywna polityka fiskalna, stymulująca popyt globalny oraz tworzenie państwa opiekuńczego spowoduje rozluźnienie dyscypliny wśród pracowników i spadek wydajności pracy oraz groźbę inflacji. Jedynym rozwiązaniem będzie zastosowanie restrykcyjnej polityki budżetowej.

W drugiej połowie lat siedemdziesiątych XX wieku sformułowana została „właściwa” teoria politycznego cyklu koniunkturalnego. Zakłada ona, że przebieg cyklu koniunkturalnego jest modyfikowany przez polityków, którzy manipulują instrumentami polityki makroekonomicznej (narzędzia polityki monetarnej i fiskalnej) w celu pozyskania wyborców i zapewnienia sobie reelekcji. Teoria ta wyjaśnia zatem dość regularne zmiany priorytetów polityki gospodarczej w państwach demokratycznych. Badania empiryczne dowodzą, iż nawet w krajach należących do Unii Europejskiej możliwe i obecne są działania mające na celu „podretuszowanie” stanu koniunktury przed wyborami w celu zjednania sobie elektoratu.

Zgodnie z omawianą koncepcją, wyborcy mają krótką pamięć, są krótkowzroczni, a więc bardzo podatni na manipulację i pozostają pod wpływem bieżącej sytuacji gospodarczej. Odpowiednio wcześniej rząd stosując restrykcyjną politykę fiskalną i monetarną doprowadza do pogorszenia stanu koniunktury. Natomiast tuż przed wyborami, za pomocą polityki ekspansywnej, wywołane zostaje ożywienie gospodarcze, połączone nierzadko dodatkowo np. z wprowadzeniem ulg podatkowych dla poszczególnych grup społecznych. Nagromadzone w czasie kryzysu rezerwy produkcyjne pozwalają na silną dynamizację wzrostu gospodarczego znacznie wykraczającą ponad długookresowy trend. Społeczeństwo ma wrażenie, że ekipa rządząca opanowała kryzys i poparcie dla niej wzrasta.

Konsekwencjami takiego oportunistycznego manipulowania gospodarką są: wzrost inflacji, spadek oszczędności i inwestycji, zmniejszenie dochodów rozporządzalnych a nawet zaburzenia równowagi handlowej kraju. Wobec tego po wyborach rządzący podwyższają podatki, ograniczają wydatki państwa, pozwalają na ograniczenie podaży pieniądza i wzrost stóp procentowych itd.

Występowanie politycznego cyklu koniunkturalnego jest kwestionowane przez wielu ekonomistów. Z drugiej jednak strony liczne badania empiryczne potwierdzają istnienie opisanych wyżej zależności. Praca Alesina, Cohena i Roubiniego z 1992r. obnażyła nawet tzw. polityczny cykl pieniężny w Niemczech, podważając niezależność Bundesbanku.

rodzaje:

- partyjny - związany z polityką ekonomiczną realizowaną przez konkretną partię

- wyborczy - jest związany z obietnicami wyborczymi oraz tzw."nakręcaniem koniuntkury"

Teoria startu W. Rostowa

W. Rostow zaproponował koncepcję, zgodnie z którą system gospodarki narodowej przechodzi w rozwoju kilka etapów. Faza startu gospodarczego przejawia się następująco:

• wzrost liczby powiązań z zagranicą;

• otwarcie się gospodarki narodowej;

• zmiana w strukturze produkcji,

• wzrost znaczenia przemysłu przetwórczego;

• rosnąca produktywność czynników wytwórczych;

• wzrost znaczenia oszczędności i inwestycji.

Stadium startu trwa od 10 do 30 lat i pozwala na osiągnięcie przez gospodarkę stałego tempa wzrostu gospodarczego, chociaż czasem może prowadzić do stagnacji. Po stadium startu gospodarka przechodzi do fazy dojrzałości. Na tym etapie system gospodarczy jest już na tyle rozwinięty, że możliwa jest produkcja szerokiej, zróżnicowanej gamy dóbr i usług (rośnie rola tych ostatnich). Postęp techniczny umożliwia rozwój nowych technik produkcji, udoskonalanie procesów wytwarzania. Koniunktura jednak wyhamowuje i mogą się pojawiać wahania koniunkturalne. Ogólnie rzecz biorąc poziom życia społeczeństwa jest wysoki.

Pojawia się stadium masowej konsumpcji. Na tym etapie o wzroście gospodarczym decyduje poziom konsumpcji wewnątrz kraju oraz system powiązań i jakość współpracy z zagranicą, a także osiągnięty poziom postępu technicznego

Przeszkody w rozwoju

• wysokie podatki

• koszty pracy (za wysokie oczywiście)

• biurokracja

• niejasne prawo

• niestabilność legislacyjno-polityczna

77. Pieniądz to materialny lub niematerialny środek, który można wymienić na towar lub usługę.

Podstawowe rodzaje pieniądza:

• pieniądz zdawkowy (gotówkowy)

• pieniądz kruszcowy

• pieniądz metalowy (monety)

• pieniądz papierowy (banknoty)

• pieniądz rozrachunkowy (bezgotówkowy)

• czeki

• weksle

• obligacje

• bony

• karty płatnicze i kredytowe

• pieniądz bankowy

• pieniądz elektroniczny

• pieniądz międzynarodowy

Funkcje pieniądza:

• obrachunkowa (miernik wartości towarów)

• cyrkulacyjna (transakcyjna)

• płatnicza

• wymienialność

• tezauryzacyjna

Pożądane własności pieniądza:

• poręczność

• stabilność

• jednolitość

• trwałość

• podzielność

• rozpoznawalność

• akceptowalność

79. Instytucje finansowe. Rodzaje i kryteria podziału

Instytucjami, które działają na ryku finansowym, lecz nie prowadzą działalności zastrzeżonej dla instytucji kredytowych (banków itp.), są instytucje finansowe. Instytucje finansowe nie są zatem uprawnione do prowadzenia działalności depozytowej i wykonywania innych czynności „rdzennie bankowych”. Instytucje finansowe mogą zatem działać jako pośrednicy finansowi, tzn. instytucje, które wstępują jednocześnie jako dawcy i biorcy środków finansowych. Ich działalność zapewnia, że efektywnie kształtuje się stan równowagi między popytem na środki finansowe a ich podażą na rynkach usług finansowych. Do kategorii instytucji finansowych należy również zaliczyć wszelkich usługodawców świadczących usługi związane z funkcjonowaniem rynku finansowego, takich jak maklerzy czy doradcy inwestycyjni, bez których funkcjonowanie nowoczesnych rynków finansowych nie jest możliwe.

Główny podział:

• Zależne od instytucji kredytowych

• Niezależne od instytucji kredytowych

Za europejskie instytucje finansowe można uznać:
- Towarzystwa ubezpieczeniowe
- Fundusze emerytalne
- Fundusze inwestycyjne
- Domy maklerskie
- Giełdy papierów wartościowych
Zbiór ten nie zawiera wszystkich rodzajów i typów instytucji finansowych, które funkcjonują w państwach członkowskich Unii Europejskiej, co wynika z różnorodności tego rynku, spowodowanej odmiennością tradycji i standardów funkcjonowania krajowych rynków finansowych.

Instytucja finansowa to podmiot nie będący bankiem ani instytucją kredytową, którego podstawowa działalność będąca źródłem większości przychodów polega na wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie:

1. nabywania i zbywania udziałów lub akcji,
   b) udzielania pożyczek ze środków własnych,
   c) udostępniania składników majątkowych na podstawie umowy leasingu,
   d) świadczenia usług w zakresie nabywania i zbywania wierzytelności,
   e) świadczenia usług związanych z transferem środków pieniężnych,
   f) emitowania instrumentów płatniczych i administrowania nimi,
   g) udzielania gwarancji, poręczeń lub zaciągania innych zobowiązań nieujmowanych w bilansie,
   h) obrotu na rachunek własny lub rachunek innej osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej, o ile posiada zdolność prawną:
   - terminowymi operacjami finansowymi,
   - instrumentami rynku pieniężnego,
   - papierami wartościowymi,
   i) uczestniczenia w emisji papierów wartościowych lub świadczenia usług związanych z taką emisją,
   j) świadczenia usług w zakresie zarządzania aktywami,
   k) świadczenia usług w zakresie doradztwa finansowego, w tym inwestycyjnego,
   l) świadczenia usług brokerskich na rynku pieniężnym.

80.Popyt na pieniądz (ujecie graficzne). Tzw. równanie wymiany Fishera, wersja transakcyjna równania wymiany, wersja zasobowa.

Popyt na pieniądz

• Zapotrzebowanie na pieniądz ze strony prywatnych podmiotów niebankowych (gospodarstwa domowe + przedsiębiorstwa)

- „Zapotrzebowanie”: skłonność, motywy (przyczyny) dla których przetrzymywane są pieniądze

Równanie wymiany Fishera (quantity equation of money ) stwierdza, jeżeli w rozpatrywanym okresie całkowite

wydatki na zakup dóbr są równe wartości nabytych dóbr. Innymi słowy:

Teoria transakcyjna M ∙ V = Y∙ P

gdzie:

M - nominalna podaż pieniądza,

P - ogólny poziom cen,

V - szybkość obiegu pieniądza,

Y - realna wielkość produkcji (PKB).

Równanie wymiany Fishera jest zawsze prawdziwe, a to z powodu sposobu zdefiniowania szybkości obiegu

pieniądza: V = (Y . P)/M. Niezależnie od tego, jakie wartości Y, P i M zaobserwujemy, na mocy definicji V ma zawsze

tak. wartości, dla której prawdziwe jest, że M ∙ V = Y∙ P

Jednak po przyjęciu dodatkowych założeń co do zachowania poszczególnych zmiennych, Równanie wymiany można wykorzystać w celu wyjaśniania i prognozowania zmian tempa inflacji. Na przykład, jeżeli mamy powody sądzić, że szybkość obiegu pieniądza (V) i realna wielkość produkcji (Y) są względnie stałe, możemy oczekiwać, iż zwiększanie się podaży pieniądza (M) w określonym tempie doprowadzi do wzrostu cen w takim samym tempie. Z równania wymiany wynikają zatem dwa wnioski:

Po pierwsze, zwiększenie ilości pieniądza (M) mus i(ceteris paribus) powodować dokładnie taki sam - w kategoriach

procentowych - wzrost cen (P).

Po drugie, ewentualne różnice między tempami wzrostu ilości pieniądza (M) i cen (P) da się wytłumaczyć zmianami

szybkości obiegu pieniądza (V) i realnej produkcji (Y).

Czynniki wpływające na popyt na pieniądz:

1. dochód (bogactwo);

2. stopy procentowe od różnych aktywów;

3. oczekiwania co do zmiany stóp procentowych w przyszłości;

4. stopień ryzyka różnej liczby aktywów;

5. ceny;

6. oczekiwania co do zmiany cen w przyszłości (inflacja).

Teoria zasobowa

(szkoła z Cambridge: A. Marshall 1923, C.A. Pigou 1917)

M=k∙y=k∙P∙Y

M - ilość pieniądza w obiegu

k - współczynnik określający tę część dochodów ludności, która jest utrzymywana w formie pieniężnej.

y - nominalny dochód

P - przeciętny poziom cen towarów i usług

Y - dochód ogólny (realny)

M- zależy od wielkości zasobów utrzymanych przez podmioty gospodarcze w formie pieniężnej.

• interpretacja: „k” mówi o tym, jaką część swojego majątku podmioty chcą przetrzymywać w formie pieniężnej (założenie proporcjonalności między zmianami dochodu i majątku)

⇒ jest m.in. kształtowane pod wpływem oczekiwań co do zmian stóp procentowych i inflacji

⇒ może fluktuować w krótkim okresie - stabilność funkcji popytu na pieniądz

81. Motywy zgłaszania popytu na pieniądz wg Keynesa

Popyt na pieniądz w teorii

Keynesowskiej:

• John Maynard Keynes (1883 - 1946)

• Keynes (1936): koncepcja preferencji

płynności (liquidity preference theory)

- preferencja płynności = popyt na pieniądz

• Keynes analizował nominalny popyt!

- Badał gospodarkę w okresie deflacji lat 30.

• Popyt na pieniądz wypływa z 3 motywów:

• - Transakcyjnego

• - Ostrożnościowego (przezorności)

• - Spekulacyjnego

1

1. Motyw transakcyjny - brak niepewności

- Potrzeba przetrzymywania pieniądza do

dokonywania regularnych płatności

2. Motyw ostrożnościowy - niepewność!

- Potrzeba przetrzymywania pieniądza do:

• dokonywania nieoczekiwanych wydatków

• pokrywania braku środków pomiędzy

niezsynchronizowanymi wpływami i wydatkami

W obydwu przypadkach popyt na pieniądz jest wyznaczany przez dochód (szkoła z Cambridge).

1. Motyw spekulacyjny

- Potrzeba przetrzymywania pieniądza w związku z inwestycjami dokonywanymi na rynku kapitałowym (obligacji) - niepewność co do kształtowania się stopy procentowej!

- Stopa procentowa rozumiana jako stopa

dochodowości obligacji (dyskontowej/zerokuponowej)

• Obligacja alternatywą dla pieniądza i na odwrót

• Popyt na pieniądz z tytułu motywu spekulacyjnego zależy od stopy procentowej oraz oczekiwań co do jej kształtowania się

82. Neoilościowa teoria pieniądza Friedmana (czyli ujęcie realne i nominalne)

Nominalny a realny popyt na

Pieniądz:

• Nominalny popyt na pieniądz - popyt na pieniądz wyrażony w bieżących jednostkach pieniężnych

• Realny popyt na pieniądz (popyt na realne zasoby pieniężne): popyt nominalny uwzględniający wysokość ogólnego poziomu cen, w szczególności jego zmiany(inflację, deflację)

83. Agregat M i agregat L - czyli podaż pieniądza ujęcie graficzne

Miarą (wielkości) podaży pieniądza jest

Agregat M

Agregat M₁ - całość zasobów pieniężnych, jakie znajdują się w rękach ludności, na rachunkach płatniczych na żądanie, w bankach konwencjonalnych oraz czeków podróżnych.

Agregat M₂ obejmuje agregat M₁ plus rachunki oszczędnościowe, małe rachunki terminowe i certyfikaty depozytowe.

Agregat M ₃ - M₂ plus tzw. duże salda rachunków terminowych (depozyty terminowe niebankowych instytucji finansowych)

Agregat L - M₃ plus wszelkiego rodzaju papiery wartościowe (obligacje, akcje).

Kryterium klasyfikacji M to płynność pieniądza, szybkość i pewność, jaka dana forma aktywów może być zamieniona na formę gotówkową.

84. Banki

Bank - instytucja finansowa zajmująca się gromadzeniem, przechowywaniem i pożyczaniem środków pieniężnych w zamiarze wypracowania zysku oraz funkcjonowania jako instytucja zaufania publicznego.

Bank to samodzielne przedsiębiorstwo , które oferuje i realizuje usługi w zakresie obrotu płatniczego, finansowania, dokonywania wkładów pieniężnych oraz czynności związanych z tymi usługami .

Funkcje banków:

1) przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów,
2) prowadzenie innych rachunków bankowych,
3) udzielanie kredytów,
4) udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw,
5) emitowanie bankowych papierów wartościowych,
6) przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,
6a) wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego,
7) wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.

Czynnościami bankowymi są również następujące czynności, o ile są one wykonywane przez banki:
1) udzielanie pożyczek pieniężnych,
2) operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty,
3) wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu,
4) terminowe operacje finansowe,
5) nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,
6) przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych,
7) prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych,
8) udzielanie i potwierdzanie poręczeń,
9) wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych,
10) pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym.

Banki mogą także:
1) obejmować lub nabywać akcje i prawa z akcji, udziały innej osoby prawnej i jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych,
2) zaciągać zobowiązania związane z emisją papierów wartościowych,
3) dokonywać obrotu papierami wartościowymi,
4) dokonywać, na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem, zamiany wierzytelności na składniki majątku dłużnika,
5) nabywać i zbywać nieruchomości,
6) świadczyć usługi konsultacyjno-doradcze w sprawach finansowych,
7) świadczyć usługi certyfikacyjne w rozumieniu przepisów o podpisie elektronicznym, z wyłączeniem wydawania certyfikatów kwalifikowanych wykorzystywanych przez banki w
czynnościach, których są stronami,
8) świadczyć inne usługi finansowe,
9) wykonywać inne czynności, jeżeli przepisy odrębnych ustaw uprawniają je do tego.

- Założycielami banku w formie spółki akcyjnej mogą być osoby prawne i osoby fizyczne, z tym że założycieli nie może być mniej niż 3.

- Założycielami banku spółdzielczego mogą być tylko osoby fizyczne w liczbie wymaganej dla założenia spółdzielni, określonej ustawą - Prawo spółdzielcze.

System bankowy jest jednym z najistotniejszych elementów struktury instytucjonalnej oraz sposobu funkcjonowania gospodarki pieniężno-kredytowej. Należy go rozumieć jako ogół banków dopuszczonych do funkcjonowania w państwie, jak również zadania ustawowo przypisane ich poszczególnym rodzajom oraz związki między nimi. System bankowy w każdym kraju określa prawo bankowe. Ustala ono między innymi rodzaje banków funkcjonujących w tymże systemie, ich czynności, rolę banku centralnego oraz zadania nadzoru bankowego.
Najważniejszymi funkcjami systemu bankowego są:
· kształtowanie emisji kredytu i pieniądza ułatwiające - zgodnie z prawami obiegu pieniądza - funkcjonowanie gospodarki oraz zwiększające rolę pieniądza również w stosunku do innych walut;
· pobudzanie szeroko pojętej oszczędności oraz takie gromadzenie wolnych środków finansowych w systemie bankowym, by mogły być one najefektywniej wykorzystane;
· kredytowanie działalności gospodarczej oraz jej rozwoju jak również wspomaganie przedsiębiorstw i inicjatyw rozwojowych na zasadzie rentowności;
· prowadzenie gotówkowych i bezgotówkowych rozliczeń między jednostkami gospodarczymi.

Rodzaje banków:

• Bank komercyjny
  Pojęcie banku komercyjnego (commercial bank) jest niejednoznaczne i nie zostało dotąd sformułowane w sposób wyczerpujący i powszechnie akceptowany, zmienia się też z biegiem czasu. Bank komercyjny to typ banku, który w oparciu o przyjęte depozyty oraz środki uzyskane z banku centralnego udziela kredytów, które przynajmniej w części stają się nowymi depozytami, kreującymi dodatkową podaż pieniądza. Bank komercyjny działa na zasadach rynkowych, nastawiony jest na osiąganie zysku w drodze sprzedaży oferowanych przez siebie produktów bankowych, konkuruje z innymi bankami o pozyskanie klientów. Banki komercyjne mogą być własnością publiczną, lecz najczęściej są spółkami akcyjnymi. Wśród banków komercyjnych wyróżnia się banki detaliczne (retail banks) obsługujące przede wszystkim osoby fizyczne i małe firmy oraz banki hurtowe (wholesale banks) obsługujące wyłącznie średnie i duże firmy. Bankiem komercyjnym jest na przykład Bank Millennium.

• Bank inwestycyjny
  Bank inwestycyjny (inwestment bank) jest instytucją finansową, której podstawowym celem działalności jest inwestowanie środków powierzonych przez klientów na rynku kapitałowym. Ponadto bank inwestycyjny organizuje emisje papierów wartościowych na rynku pierwotnym, a także prowadzi działalność brokerską i dealerską na wtórnym rynku papierów wartościowych. Bank inwestycyjny świadczy także usługi doradztwa finansowego, zarządzania aktywami powierzonymi i własnymi oraz operacji rynku pieniężnego i zarządzania ryzykiem.

• Bank spółdzielczy
  Banki spółdzielcze, to zazwyczaj małe lokalne przedsiębiorstwa finansowe, które łączą się w związki regionalne i krajowe. Banki spółdzielcze działają samodzielnie na zasadach spółdzielczych. Jednym z największych banków spółdzielczych w Polsce jest KBS (Krakowski Bank Spółdzielczy), który posiada blisko pięćdziesiąt placówek, specjalizuje się w obsłudze sektora rolno spożywczego, małych i średnich przedsiębiorstw oraz jednostek samorządu terytorialnego.

• Bank centralny - bank uprawniony do emisji banknotów, przechowywania rezerw walutowych państwa, ustalania kursów miejscowej waluty wobec innych walut, stopy kredytu refinansowego oraz sprawowania nadzoru nad działalnością banków komercyjnych.

• Bank oszczędnościowy, typ banku specjalnego (bankowy system), który zajmuje się gromadzeniem oszczędności gospodarstw domowych, płacąc odsetki lub dywidendy oszczędzającym i udzielaniem kredytów, głównie na cele konsumpcyjne. Nie prowadzi on rachunków bieżących swoich klientów. Banki oszczędnościowe rozwijały się najintensywniej w XVIII i XIX wieku, przyjmując m.in. postać kas oszczędnościowo-pożyczkowych, spółdzielni kredytowych, pocztowych sieci oszczędnościowych, komunalnych banków oszczędnościowych. Współcześnie funkcje banków oszczędnościowych spełniają banki komercyjne

• Banki specjalne -Są to banki, których sfera działalności w porównaniu z bankami handlowymi ma specjalny charakter, albo pod względem zakresu i formy działania albo rodzaju klientów. Wyróżnia się następujące rodzaje specjalizacji banków:

1. Specjalizację funkcjonalną np.:

• banki inwestycyjne,

• banki hipotetyczne,

• banki obsługujące giełdy papierów wartościowych.

Specjalizacja branżowa np.:

• banki przemysłowe,

• banki rolne,

• banki ochrony środowiska,

• banki handlowe,

• banki obsługujące rzemiosło (rodzaj klientów).

• Specjalizacja terytorialne np.:

• banki ogólnokrajowe,

• banki regionalne.

85. Kredyty - pojęcie i rodzaje kredytów; funkcje

Termin - kredyt - wywodzi się od łacińskiego słowa „credo”, co oznacza wierzę, ufam. W sensie ekonomicznym kredyt polega na odstąpieniu przez jedną ze stron (wierzyciela) drugiej stronie (dłużnikowi) określonej wartości w pieniądzu lub w towarze w zamian za obietnicę zwrotu w ustalonym terminie równowartości, łącznie z wynagrodzeniem za jej udzielenie, czyli odsetkami. W zależności od przedmiotów pożyczek można wyodrębnić dwa rodzaje kredytu jest to: towarowy i pieniężny.

Funkcje kredytu - Kredyt spełnia funkcję:
1. Emisyjną,
2. Stymulacyjną,
3. Dochodową,
4. Restrukturyzacyjną.

Funkcja emisyjna, czyli kreacja pieniądza realizowana jest przez NBP w ramach polityki pieniężnej państwa a także poprzez kredyty udzielane przez banki komercyjne.

Funkcja stymulacyjna polega na wykorzystaniu instrumentów polityki kredytowej na kierunki rozwoju gospodarczego oraz wykorzystaniu czynników produkcji (ziemi, pracy i kapitału).

Funkcja dochodowa realizowana jest bezpośrednio - jeśli stopa procentowa kredytu jest niższa od stopy inflacji oraz pośrednio - gdy kredyt zastosowany w produkcji uruchamia mechanizm przyrostu dochodów dzięki rozwinięciu działalności wytwórczej.

Funkcja restrukturyzacyjna polega głównie na oddziaływaniu na przemiany strukturalne i własnościowe w gospodarce.

Rodzaje kredytów - Podziału kredytów można dokonać przy zastosowaniu różnych kryteriów, wśród których najważniejsze są:
1. okres kredytowania. Charakterystyczną cechą kredytu jest jego zwrotność w określonym terminie, a terminy udzielania i spłaty kredytu stanowią przedmiot negocjacji i są określone umową kredytową. Polskie banki przyjmując to kryterium, rozróżniają w swych regulaminach:
- kredyty krótkoterminowe, udzielane na okres do 1 roku,
- kredyty średnioterminowe, z terminem spłaty od 1 roku do 3 lat,
- kredyty długoterminowe, z terminem spłaty powyżej 3 lat.
Element czasu, obok wysokości kredytu i oprocentowania, decyduje o ekonomicznej treści operacji kredytowania.
2. formy kredytu (metody udzielania). Z punktu widzenia techniki operacyjnej ważna jest forma kredytowania.
Kredyty mogą być udzielane:
- w rachunku bieżącym, zadłużenie występuje w postaci salda debetowego na rachunku bieżącym kredytobiorcy. Powstaje ono w wyniku jego dyspozycji płatniczych, realizowanych w ciężar tego rachunku. Natomiast wpływy na rachunek bieżący zmniejszają zadłużenie. W tej grupie kredytów może wystąpić kredyt otwarty (in blanco) lub kredyt kasowy (udzielony w związku z czasowym brakiem gotówki w kasie).
- na rachunku kredytowym otwartym specjalnie w celu ewidencjonowania wykorzystania i spłaty kredytu. Może to być kredyt docelowy, na wymagalne zobowiązania, kasowy, sezonowy lub linia kredytowa. Linia kredytowa umożliwia finansowanie wielu transakcji w ramach określonego w umowie limitu kredytowego.
- kredyt dyskontowy, polegający na potrąceniu odsetek dyskontowych w związku z regulowaniem należności przed terminem spłaty.
- akceptacyjny, oddawany jest do dyspozycji kredytobiorcy w postaci zaakceptowanych weksli.
- związany ze skupem faktur (skup wierzytelności, factoring).
3. przedmiot kredytu (cel). W zależności od przedmiotu (celu) kredytu można wyróżnić:
- Obrotowe, najczęściej krótkoterminowe, przeznaczone na bieżące potrzeby związane z działalności gospodarczą kredytobiorcy. Mogą być udzielane zarówno w rachunku bieżącym jak i kredytowym. Kredyty obrotowe w rachunku bieżącym są udzielane na różne cele i w związku z przeznaczeniem mogą być tradycyjnie nazywane np. kredytami sezonowymi (np. na zapasy cukru w cukrowniach), kredytami na skup (produktów rolnych), kredytami na należności odbiorców itp.
- Inwestycyjne, udzielane na dłuższy okres w związku z finansowaniem nakładów gospodarczych, których celem jest stworzenie lub powiększenie zasobów środków trwałych. Kredyty inwestycyjne z reguły są udzielane w rachunku kredytowym.
4. sposoby zabezpieczenia spłaty kredytu. Z punktu widzenia form zabezpieczenia kredytu wyróżnia się:
- Lombardowe, zabezpieczone zastawem przedmiotów i papierów wartościowych, towarów itp.,
- Hipoteczne, zabezpieczone hipoteką ustanowioną na nieruchomości stanowiącej własność kredytobiorcy lub innej osoby np. poręczyciela
5. waluta kredytu. Ze względu na rodzaj waluty mogą występować kredyty:
- Złotówkowe, udzielane w złotych polskich,
- Dewizowe, udzielane w walucie obcej.

86. Stopa procentowa

Stopa procentowa to miernik przychodu, jaki przysługuje posiadaczowi kapitału z racji udostępnienia go innym. W przypadku sektora bankowego mamy do czynienia ze stopami oficjalnymi banku centralnego (w Polsce ich wysokość ustala Rada Polityki Pieniężnej) oraz rynkowymi - tak określa się oprocentowanie kredytów i depozytów pomiędzy bankami. Występuje również stopa nominalna - oficjalne oprocentowanie - i realna - pomniejszone o wartość inflacji. Przy wyliczaniu oprocentowania kredytów i depozytów (ich stóp procentowych) banki posługują się stopą podstawową (lub bazową), której wartość ustalana jest indywidualnie w banku - na ogół w oparciu o stopy rynkowe.

87. Bank centralny- znaczenie i funkcje

Bank centralny - instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie systemu bankowego. Zazwyczaj działa jako jednostka państwowa bądź podporządkowana państwu. W Polsce funkcję banku centralnego pełni Narodowy Bank Polski.

Trzy główne funkcje

• Bank centralny emituje pieniądz gotówkowy. Jest jedyną instytucją uprawnioną do emitowania znaków pieniężnych w danym państwie.

• Bank centralny jest bankiem banków i innych instytucji finansowych. Każdy bank komercyjny posiada w banku centralnym rachunek, na którym rejestruje rozliczenia z innymi bankami. Bank centralny świadczy usługi bankowe innym bankom (Przyjmuje depozyty po tzw. stopie depozytowej oraz udziela im kredytów). Bank centralny realizuje również transakcje z zagranicznymi bankami centralnymi i instytucjami międzynarodowymi.

• Bank centralny jest bankiem skarbu państwa. Prowadzi rachunki instytucji państwowych. Utrzymuje rachunki depozytowe państwa, prowadzi kasową obsługę budżetu, obsługuje dług publiczny.

Funkcje stabilizująco-kontrolne

• Bank centralny formułuje cele polityki pieniężnej państwa i steruje nią za pomocą dostępnych instrumentów.

• Bank centralny utrzymuje i zarządza rezerwami dewizowymi kraju, a także prowadzi politykę kształtowania kursu waluty krajowej.

• Bank centralny nadzoruje działalność banków komercyjnych.

• Bank centralny reguluje podaż pieniądza w obiegu (poprzez np. operacje otwartego rynku i ustalanie stóp procentowych) i oddziałuje na politykę kredytową banków komercyjnych.

88. Podmioty i instrumenty prowadzenia polityki pieniężnej (oddziaływanie pośrednie- polityka rezerw obowiązkowych, polityka refinansowa polityka otwartego rynku; i bezpośrednie ) polityka w warunkach recesji i inflacji

Pośrednie instrumenty polityki pieniężnej

Kierowane są one do ogółu podmiotów sektora bankowego, na które oddziałują poprzez odpowiednie zmiany w podaży pieniądza lub wysokości rynkowych stóp procentowych. Oddziałują one poprzez odpowiednie modelowanie układu zależności pomiędzy stopami procentowymi a popytem na pieniądz i jego podażą. Skuteczność ich zależy od stanu płynności w sektorze bankowym.

*Polityka rezerw obowiązkowych.

Zalicza się ona do instrumentów ilościowych. Stopa rezerw obowiązkowych określa, ile procent od każdej złotówki zdeponowanej na rachunkach a vista lub terminowych banki komercyjne muszą przekazać na swój rachunek w banku centralnym lub utrzymywać je w swojej kasie w formie zapasów gotówki. Rezerwie obowiązkowej przypisuje się rolę rynkowego instrumentu ogólnego oddziaływania, gdyż stopy ich ustalane są zazwyczaj w jednakowej wysokości dla wszystkich banków, a obowiązek ich tworzenia nie łączy się z ingerencją w układ stosunków między bankami komercyjnymi i klientami. Istnieją różne zasady odprowadzania tych rezerw na rachunek w banku centralnym. Zależą one głównie od metody naliczania rezerw, wysokości stopy, oprocentowania środków utrzymywanych w formie rezerw jak również i gromadzenia środków.

*Operacje otwartego rynku

Prowadzone są z bankami komercyjnymi z inicjatywy banku centralnego. Polegają na zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych, dewiz oraz bonów pieniężnych emitowanych na własny rachunek przez bank centralny. W ramach tych operacji, transakcje mogą być dokonywane w sposób warunkowy lub bezwarunkowy. Poprzez nie bank centralny ma wpływ na płynność i zdolności emisyjne banków komercyjnych, wysokość stóp procentowych oraz efektywność funkcjonowania rynku pieniężnego. W operacjach otwartego rynku mogą brać udział wybrane banki, zwane dealerami rynku pieniężnego.

*Transakcje depozytowo-kredytowe

W ich ramach banki komercyjne mogą pożyczać z własnej inicjatywy pieniądze od banku centralnego. Istnieją jednak pewne limity i warunki specjalne tych tych pożyczek ustalane bezpośrednio przez bank centralny, który występuje tu jako kredytodawca ostatniej instancji. Do operacji depozytowych natomiast, należą wszelkie lokaty na rachunku terminowym w banku centralnym, zwane depozytami na koniec dnia. Są istotne kiedy regulowanie płynności płatniczej sektora bankowego za pomocą operacji otwartego rynku nie zapewnia utrzymania ustabilizowanego i zgodnego z oczekiwaniami poziomu stóp procentowych.

Instrumenty bezpośrednie oddziaływania na rynek pieniężny

Stosowane przez bank centralny instrumenty bezpośredniego oddziaływania można podzielić na dwie zasadnicze grupy. Pierwsza obejmuje instrumenty wykorzystywane do kontroli rozmiarów udzielanych kredytów i wysokości stóp procentowych, druga zaś swoistego rodzaju oddziaływanie poprzez perswazję

*~Kontrola udzielanych kredytów i stóp procentowych

Zadaniem kontroli wysokości udzielanych przez banki komercyjne kredytów jest utrzymanie podaży pieniądza na określonym poziomie w celu przywrócenia lub po prostu zapewnienia równowagi w gospodarce i/lub obrotach bieżących z zagranicą. Kontrola kredytów może przybierać różne formy. Różny też może być zakres jej stosowania. Może przybrać bowiem formę:

1. Kontyngentów lub pułapów kredytowych.

2. Kwotowych lub procentowych ograniczeń dotyczących depozytów lub papierów wartościowych.

3. Dyrektywnych wskaźników określających procentowy stosunek danego typu kredytów do kapitału własnego.

4. Badania wypłacalności banków komercyjnych.

5. Innych łagodniejszych form kontroli.

~Kontrola poziomu stóp procentowych natomiast, należy do bezpośrednich instrumentów selektywnego oddziaływania na gospodarkę za pomocą zjawisk pieniężnych. Prowadzi się ją poprzez podmiotowe lub przedmiotowe różnicowanie stawek oprocentowania bądź za pomocą wyznaczania górnej lub dolnej wysokości stóp procentowych bądź też narzucania bankom komercyjnym ściśle określonej wysokości stawek.

*Perswazja

Polega ona na przekazywaniu w różnej formie informacji na temat krótko i średniookresowych założeń polityki pieniężnej, jej instrumentów i zamierzonych efektów. Skala posługiwania się nimi zależy od szeregu uwarunkowań, mających swoje źródła w sytuacji wewnętrznej danego kraju oraz w jego powiązaniach z zagranicą. Można zaryzykować stwierdzenie, iż wielkość zapotrzebowanie na wspieranie polityki pieniężnej instrumentami perswazji powinna być odwrotnie proporcjonalna do poziomu niepewności i niemożności osiągnięcia jej celów za pomocą instrumentów ogólnego oddziaływania na system bankowy.

Przesłanki:

1. Stany nadpłynności w sektorze bankowym, które poprzez finansowe uzależnienie banków komercyjnych od banku centralnego zawieszają regulacyjne właściwości stopy oprocentowania kredytu lombardowego.

2. Konieczność jednoczesnego realizowania wykluczających się nawzajem celów polityki pieniężnej, czego przykładem może być potrzeba schłodzenia koniunktury gospodarczej oraz zmniejszenia dopływu kapitału z zagranicy.

3. Wpływ wywierany na kurs walutowy oraz zmiany w rezerwach dewizowych państwa.

4. Niejednoznaczność w interpretowaniu zamierzeń banku centralnego na podstawie wykorzystywanych przez niego instrumentów pośrednich.

=>W ostatnich latach w Polsce, instrumenty perswazji wykorzystuje również Rada Polityki Pieniężnej, która w sprawozdaniach ze swoich posiedzeń informuje o kształtowaniu nie tyle bieżącej co przyszłej inflacji, wskazując przy tym prawdopodobny kierunek zmian stóp procentowych w przyszłości.

Politykę monetarną dzieli się na:

* Politykę restrykcyjną (twardą), której celem jest zmniejszanie podaży pieniądza poprzez podwyższanie stopy dyskontowej, podwyższenie poziomu rezerw obowiązkowych oraz sprzedaż na otwartym rynku - jest to polityka antyinflacyjna.

* Politykę ekspansywną (miękką), której celem jest zwiększanie podaży pieniądza poprzez obniżanie stopy dyskontowej, obniżanie poziomu rezerw obowiązkowych, zakupy na otwartym rynku.

89. Cele polityki pieniężnej

Podstawowym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Stabilność cen jest niezbędna do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego.

Od 1999 r. w realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje się strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej ramach Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu. Od początku 2004 r. Narodowy Bank Polski realizuje ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy. NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego mają wpływ na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, a co za tym idzie na rozmiary kredytu, popyt w gospodarce i stopę inflacji. Wykorzystywany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwala na kształtowanie rynkowych stóp procentowych.

118) Mierniki bezrobocia

Jednym z mierników bezrobocia jest stopa bezrobocia, czyli stosunek liczby bezrobotnych do ludzi stanowiących siłę roboczą.

Można wyliczać na dwa sposoby:

-za bezrobotnych traktuje się wszystkich zarejstrowanych w urzędzie pracy w wieku od 18 lat, które nie uzyskały prawa do emerytury i nie pracują nawet w wymiarze 1 godziny tygodniowo (do tej liczby nie wliczaja się studenci studiów dziennych, szkół średnich etc.) i nie posiadający gospodarstwa rolnego

-za bezrobotnych traktuje się wszystkich nie pracujących, aktywnie poszukujących pracy (przynajmniej na 6 tygodni przed badaniem) i będących gotowym podjąć takową w tygodniu badania lub następnym. (taką metodę stosuje m.in. UE)

Inny miernik to stosunek ludzi bezrobotnych do ludzi w wieku ekonomicznie czynnym

119) Naturalna stopa bezrobocia

Jest to poziom bezrobocia występujący w gospodarce gdy rynek znajduje się w stanie równowagi. Ekonomiści często definiują naturalną stopę bezrobocia jako sumę bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego. Bezrobocie to wiąże się ze zmianami na rynku pracy związanymi z wahaniami aktywnością siły roboczej, likwidowaniem niektórych branż i powstawaniem nowych. Naturalna stopa bezrobocia w gospodarce rynkowej nigdy nie jest równa zero.

120) Bezrobocie NAIRU

NAIRU - ekonomiczna teoria bezrobocia stabilizującego poziom inflacji inaczej teoria bezrobocia równowagi.

Bezrobocie NAIRU pojawia się gdy płace odpowiadające wymaganiom pracowników zrównują się z płacami zgodnymi z realiami gospodarczymi czyli przy ustabilizowanej dynamice procesów inflacyjnych. Gdy występuje zrównanie oczekiwań płacowych nie oddziałują one na inflacje. Tak więc NAIRU zależy od płacy realnej i poziomu postulowanych płac. Zakładając brak szoków podażowych to w przypadku wystąpienia bezrobocia niższego od poziomu NAIRU, w gospodarce pojawia się zwiększenie tempa inflacji. Jeśli poziom bezrobocia jest niższy od NAIRU inflacja rośnie. NAIRU jest wyznaczana z krzywej Philipsa (pokazuje związek pomiędzy bezrobociem a inflacją). Punkt, w którym krzywa Philipsa krzyżuje się z linią poziomą oznacza NAIRU. NAIRU odpowiada potencjalnej wydajności, czyli maksymalnemu poziomowi Produktu Krajowego Brutto.

121) „Histereza”

histereza w ekonomii to sytuacja, gdy długotrwałe i pokaźne bezrobocie nie wpływa na obniżenie się poziomu płac.

122) Przyczyny, rodzaje i następstwa bezrobocia (zwłaszcza ekonomiczne-w tym tzw. prawo Okuna)

Przyczyny bezrobocia:

-między zakończeniem pracy w poprzednim miejscu pracy, a jej podjęciem w nowym mija pewien czas. Ten typ bezrobocia określa się mianem bezrobocia frykcyjnego i jest ono zazwyczaj niskie a także nie ma większego wpływu na gospodarkę.

-przekształcenia gospodarcze, zmiany technologiczne czy upadek całych gałęzi przemysłu (bezrobocie strukturalne)

-brak doświadczenia - dotyczy głównie absolwentów kierunków związanych z branżami, w których nie ma bardzo dużego popytu na pracę

-miejsca pracy mogą znajdować się gdzie indziej, niż poszukujący pracy pracownicy

-za duże wymagania płacowe w stosunku do możliwości produkcyjnych

-pracownicy mogą mieć problem ze zwolnieniem pracowników w okresie, w którym będzie mniejszy popyt na pracę

-wysokie koszty pracy

Najważniejszym skutkiem bezrobocia (ekonomicznym) jest niewytworzenie całości PKB (prawo Okuna)

Prawo Okuna: głosi , każdemu wzrostowi stopy bezrobocia o 1 punkt (powyżej stopy naturalnej) towarzyszy spadek PKB o 2% (związane jest to z tzw. luką PKB - między potencjalnym a rzeczywistym; ta różnica, zgodnie z prawem Okuna, jest wynikiem bezrobocia wyższego niż naturalne; wraz z późniejszymi badaniami te szacunki się zmieniały i wynoszą 1% bezrobocia/ 2-3 % PKB, które można by wytworzyć)

123)

Stopniowe odchodzenie od tradycyjnego modelu pracy spowodowane jest globalizacją procesów gospodarczych, rozwojem technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych oraz ekspansją sektora usług. Dynamika tych zjawisk oraz rosnąca konkurencja zmuszają przedsiębiorstwa do elastyczności przy wyborze form zatrudnienia i organizacji czasu pracy. Firmy muszą czynić wszystko, aby osiągnąć wysoki poziom jakości i nowoczesności wyrobów oraz usług i nie dać się prześcignąć konkurentom. Wymaga to zdolności do szybkiego reagowania na zmiany, co wiąże się z kształtowaniem elastycznych zasobów pracy. Coraz większą uwagę należy przy tym zwracać na zatrudnienie produktywne, czyli takie, które jest firmie potrzebne i w pełni przez nią wykorzystywane.

W obecnych warunkach funkcjonowania przedsiębiorstw zatrudnienie efektywne i produktywne musi cechować elastyczność form, umożliwiająca dostosowywanie liczby i rodzaju pracobiorców do ilościowego, jakościowego i czasowego zapotrzebowania na pracę. Częścią składową zatrudnienia efektywnego jest ekonomiczność form zatrudnienia, obejmująca minimalizację kosztów pracy i maksymalizację korzyści dla pracowników i zakładu. Konieczność adaptacji różnych form zatrudnienia do określonych warunków rodzi potrzebę ocenienia ich pod kątem elastyczności, produktywności i ekonomiczności.

Pojęcie elastycznej formy zatrudnienia jest trudne do jednoznacznego określenia. Można natomiast spróbować wyodrębnić trzy główne grupy:

• mało elastyczne (powołanie, mianowanie, wybór, umowa na okres próbny, na czas wykonania zadania, na czas określony, sezonowa, w celu przygotowania zawodowego)

• średnio elastyczne (umowa przedwstępna, umowa agencyjna, o pracę nakładczą, leasing pracowniczy, job sharing, praca w niepełnym wymiarze godzin),

• bardzo elastyczne (kontrakty menedżerskie, umowa o dzieło, umowa-zlecenie, niektóre rodzaje telepracy, umowa akwizycyjna, praca zewnętrzna).

Elastyczne formy zatrudnienia dotyczą przede wszystkim nietypowych stosunków pracy, a więc pracy niestałej, często wykonywanej poza siedzibą firmy i w niepełnym wymiarze czasu, o ograniczonym prawie do świadczeń pracowniczo-socjalnych (urlopy, szkolenia, ubezpieczenia społeczne itp.) lub zupełnym ich braku. Formami tymi zainteresowane są takie grupy społeczne, jak osoby uczące się i studiujące, emeryci, renciści, osoby o słabym stanie zdrowia, osoby o słabej motywacji do pracy i małych wymaganiach życiowych, osoby które mają małe szanse na znalezienie stałego zatrudnienia oraz wychowujące dzieci i poszukujące dodatkowych źródeł dochodów. Zainteresowanie to jest duże i będzie wzrastać, co w wyraźny sposób wpływa na dywersyfikację rynku pracy i wzrost znaczenia pracy tymczasowej.

124) „Flexicurity”

Pojęcie flexicurity powstało z połączenia dwóch konkurencyjnych, w istocie, względem siebie pojęć: flexibility (elastyczność) i security (bezpieczeństwo). W wolnej interpretacji można traktować je jako kategorię równowagi między elastycznością a bezpieczeństwem.

125) „Twórcza destrukcja”

Wyrażenie “twórcza destrukcja” zostało wprowadzone do ekonomii przez J.Schumpetera, który po raz pierwszy użył tego sformułowania w książce “Kapitalizm, socjalizm i demokracja” z 1942 r. Twórcza destrukcja to proces transformacji przemysłowej wywołanej wprowadzeniem radykalnych innowacji. Schumpeterowska wizja kapitalizmu kreuje innowacyjność przedsiębiorstw jako główną siłę odpowiedzialną za długookresowy wzrost ekonomiczny. Ta sama innowacyjność odpowiedzialna jest również za liczne bankructwa firm, które nie były w stanie dostosować się do nowych warunków panujących na rynku.

Twórcza destrukcja jest mechanizmem rynku eliminującym z niej nieefektywnych graczy (destrukcja), zostawiając jednocześnie na rynku firmy najbardziej dynamiczne i skuteczne (dlatego jest też twórcza).

Pojęcia tego też się używa często mówiąc o transformacji ustroju gospodarczego w krajach postkomunistycznych.

126) Przedsiębiorstwa jako podmiot ekonomiczny.

Szczerze - nie mam pojęcia, co tutaj napisać, poza tym, że przedsiębiorstwa SĄ podmiotami ekonomicznymi i uczestnicząc w grze rynkowej są poddawani takim samym prawom ekonomicznym, jak inne podmioty.

127) Formy rynku (modele) - swoboda wejścia, rodzaj produktu, liczba firm

-konkurencja doskonała (opisana w następnym punkcie)

-monopol

-to pojedynczy podmiot występujący po stronie podaży lub po stronie popytu,

-przyczyny powstawania monopolu: bariery prawne, przyznanie danej firmie przez rząd wyłączności produkcji, koncesji, licencji, protekcyjna polityka państwa, ochrona patentowa produktu, posiadanie zarejestrowanego prawa do marki, prawo własności surowców np. technologii, nierówna wyniszczająca konkurencja, przejęcie przez jedną firmę inne firmy, ekonomia skali niezbędna , aby mieć dostęp do drogich technologii, lokalizacja sprzedawcy w pobliżu odbiorcy,

-bardzo ograniczona lub zerowa swoboda wejścia na rynek,

-produkt jest nieporównywalny,

-firma ma bardzo duży wpływ na cenę.

-konkurencja monopolowa

-wielu sprzedawców i nabywców,

-swobodne wejście na rynek i wyjście z niego,

-ceny dla pojedynczej firmy są z góry określone i jest to cena maksymalna, jaką zaakceptują

konsumenci,

-monopolizacja wynika ze zróżnicowania produktów: zróżnicowanie pozorne lub rzeczywiste,

-przeważają formy konkurencji pozacenowej

-ograniczone możliwości osiągania korzyści skali

-względnie elastyczna krzywa popytu.

-oligopol

-wejście na rynek jest utrudnione lub niemożliwe,

-jest kilka przedsiębiorstw,

- przedsiębiorstwa oligopolistyczne produkują albo identyczne produkty albo produkty bardzo zróżnicowane,

-krzywa popytu mało elastyczna,

-siła monopolowa pojedynczej firmy może wzrosnąć poprzez patenty, licencje, cła, silne zróżnicowanie produktu,

-zmowy przedsiębiorstw ograniczają konkurencję,

-na rynku tym może występować także silna rywalizacja pomiędzy uczestnikami oligopolu - wojna cenowa.

128) Konkurencja doskonała (polipol)

-Liczba konkurujących ze sobą firm i nabywców jest bardzo duża. Sprzedający i kupujący są cenobiorcami,

muszą akceptować cenę kształtowaną przez rynkową cenę podaży i popytu.

-Produkt jest jednorodny, standardowy (homogeniczny), taki sam produkt oferują wszyscy sprzedawcy.

-Nieograniczona swoboda wejścia/wyjścia na/z rynek/ku

-Uczestnicy rynku posiadają pełny zasób informacji ekonomicznych i technicznych, które ich dotyczą.

-Sprzedający dążą do maksymalizacji zysku ekonomicznego, kupujący zaś do maksymalizacji

użyteczności.

-Na tym rynku nie ma konkurencji między firmami.

129. Założenia czystego (pełnego) monopolu: [edytuj]

• produkty są jednorodne, lub zróżnicowane. Nie istnieją ich bliskie substytuty,

• na rynku jest wielu kupujących i jeden sprzedający, monopol podaży (bądź jeden kupujący i wielu sprzedających, monopol popytu, czyli monopson)

• istnieje doskonała informacja o rynku. Oznacza to, że monopolista podaży zna popyt na produkowane przez siebie dobro, zaś monopolista popytu zna podaż dobra na które jest zapotrzebowanie.

• występują bariery wejścia do działalności opanowanej przez monopol,

• cenodawczość - monopolista ustala cenę

Rodzaje monopoli:
oligopol - występuje kilka podmiotów produkujących dany rodzaj dobra (np. przemysł samochodowy)

- duopol - dwa podmioty produkujące dany rodzaj dobra (np. do pewnego momentu rynek telefonii komórkowej)

Bariery, z którymi musi się zmierzyć przedsiębiorstwo: [edytuj]

• ekonomiczne — przedsiębiorstwo nie dysponuje dostatecznymi środkami by móc konkurować z monopolistą

• administracyjnoprawne — polityka protekcyjna państwa chroniąca krajowego producenta przed napływem na rynek produktów zagranicznych

• techniczne — np. ochrona patentowa

Przyczyny powstawania monopolu: [edytuj]

• założenia czystego (pełnego) monopolu,

• monopolista posiada patenty i prawa autorskie na produkt,

• monopolista jest jedynym i wyłącznym właścicielem strategicznego zasobu, nie mającego bliskich substytutów,

• monopolista ma wyłączność sprzedaży danego towaru na danym obszarze

• monopolista posiada odpowiednio duży kapitał

130. Konkurencja monopolistyczna - powszechnie występująca forma rynku (inne to konkurencja doskonała, oligopol, monopol) wyróżniona ze względu na możliwość kształtowania ceny przy jednoczesnej dużej liczbie podmiotów na rynku i gdzie producenci próbują odróżniać się od swoich konkurentów.

Rynek ma postać konkurencji monopolistycznej, jeżeli:

• występuje na nim ograniczona lecz stosunkowo duża liczba producentów (znacznie mniejsza niż przy konkurencji doskonałej, ale wyraźnie większa niż przy oligopolu) i wielka liczba kupujących,

• dostawcy próbują się odróżniać i wytwarzają zróżnicowane (choć podobne) produkty - produkt jest niejednorodny

• krzywe popytu są wysoce elastyczne, więc zmiana rozmiarów produkcji ma wpływ na poziom ceny.

W konkurencji monopolistycznej istnieje konkurencja zarówno cenowa jak i na polu cech produktu. Każdy produkt ma określone cechy, których nie ma inny. Producent ma ograniczoną kontrolę nad ceną. Konkurencja odbywa się głównie na poziomie reklamy, promocji, także przez doskonalenie wyrobów, różnicowanie wyglądu, sprawność obsługi i napraw. Wejście na rynek nie jest łatwe, potrzebny jest duży kapitał do promocji.

Przykład [edytuj]

Typowym przykładem takiego rynku jest rynek usług fryzjerskich w dużym mieście. Załóżmy iż w mieście X działa 50 zakładów fryzjerskich. Pojedynczy zakład Y może obsłużyć średnio 15 klientów dziennie. Przy zmianie ceny na nieznacznie wyższą (np. z 14 na 15 złotych) za jedno strzyżenie męskie - zakład nie traci wszystkich swoich klientów. Jeżeli krzywa cena zbyt dla tego zakładu jest mało stroma - to dopóty cena będzie nie zaporowa - każda jej podwyżka powoduje niewielki odpływ klienteli do konkurencji. Dzieje się tak z wielu powodów: po pierwsze większość klientów ma preferencje wobec zakładu Y i woli się tam strzyc niż u konkurencji. To odróżnia tę formę od konkurencji doskonałej. Gdyby jednak zakład Y podwyższył cenę z 15 na 30 złotych, można się wówczas spodziewać, że utraci on wszystkich swoich klientów. Konkurenci zaś prawie nie odczują napływu klientów do swoich zakładów. Jeżeli bowiem zakład Y obsługiwał 15 osób dziennie, to gdyby te wszystkie osoby zaczęły strzyc się u konkurencji, to średnio każdemu konkurentowi przybędzie 0,3 klienta - czyli statystycznie mniej niż co trzeci zakład może się spodziewać nowego klienta.

131
Kartel - zmowa (umowa) państw lub przedsiębiorstw posiadających decydujący wpływ w tej samej lub podobnej gałęzi gospodarki, mająca na celu całkowitą kontrolę nad rynkiem i jego regulację (ceny, podaży, popytu). Tworzenie karteli pomiędzy przedsiębiorstwami jest nielegalne w Unii Europejskiej oraz w Stanach Zjednoczonych, jak również w wielu innych państwach świata.

Przywództwo cenowe-?polega na tym, ze pozycja ekonomiczna poszczególnych oligopolistów nie jest z reguły jednakowa i najsilniejszy z nich ustala cenę spełniając role przywódcy cenowego?.




r%

LM

IS

A

r0

---