MAŁŻEŃŚTWO

PODSTAWOWE ZASADY PRAWA MAŁŻEŃSKIEGO:

1) zasada monogamii

2) zasada świeckości małżeństwa

a) małżeństwo w rozumieniu prawa państwowego- nie interesuje nas małżeństwo wyznaniowe,

b) w sprawach małżeńskich orzekają sądy państwowe- wg prawa państwowego

3) zasada egalitaryzmu ( równości ) małżonków

4) zasada trwałości małżeństwa

- jedynym państwem europejskim, które nie przewiduje rozwodów, jest Malta, Irlandia wprowadziła je niedawno, Chile- od 2004, nie ma rozwodów na Filipinach, ale szerzej traktuje się unieważnienie małżeństwa.

5) zasada dobra dziecka i równouprawnienia dzieci pozamałżeńskich i małżeńskich

POKREWIEŃSTWO- stosunek między osobami związanymi węzłem krwi ( jest wspólny przodek ).

a) w linii prostej ( jedna osoba pochodzi bezpośrednio od drugiej ),

b) w linii bocznej

POWINOWACTWO ( Art. 26 )- stosunek miedzy małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka.

Stopnie powinowactwa liczy się tak jak przy pokrewieństwie. Powinowactwo trwa mimo ustania małżeństwa ( "można pozbyć się żony, ale nie można pozbyć się teściowej" ). Jeśli małżeństwo zostanie jednak unieważnione, to powinowactwo wygasa.

ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA

A. WARUNKI ISTNIENIA MAŁŻEŃSTWA ( Art. 1 )- warunkują one byt małżeństwa, jeśli ich nie ma, nie ma małżeństwa ( MATRIMONIUM NON EXISTENS ).

- jeżeli mimo tego sporządzony zostanie akt małżeństwa, to

- każdy, kto ma w tym interes prawny,

- może wystąpić z powództwem o USTALENIE NIEISTNIENIA MAŁŻEŃSTWA ( Art. 2 )

I. Zawarcie małżeństwa w formie cywilnej ( Art. 1 §1 ):

1) odmienność płci nupturientów,

Wynika to też z Art. 18 Konstytucji- małżeństwo to związek kobiety i mężczyzny. W Europie są 2 państwa, gdzie dopuszczalne są małżeństwa homoseksualne ( Belgia, Holandia ). Jeśli ktoś zmienił płeć, to występuje z powództwem o ustalenie. W akcie urodzenia pojawia się wzmianka dodatkowa.

2) jednoczesna obecność nupturientów

Wyjątek: Art. 6- małżeństwo przez pełnomocnika ( per procura ):

- zezwolenie sądu z ważnych powodów,

- forma pełnomocnictwa:

- pisemna z podpisem urzędowo poświadczonym,

- z wymienieniem osoby, z którą małżeństwo ma być zawarte,

- tylko jeden z małżonków może mieć pełnomocnika, drugi musi być obecny

3) oświadczenia woli obu nupturientów, iż wstępują ze sobą w związek małżeński,

4) przed odpowiednim organem:

- kierownikiem usc,

- polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, jeśli mężczyzna i kobieta ( Art. 1 §4 ):

- są obywatelami polskimi,

- przebywają za granicą

II. Zawarcie małżeństwa w formie konkordatowej ( wyznaniowej ) ( Art. 1 §2 i 3 )

Zasada: ślub kościelny nie wywołuje skutków w sferze prawa cywilnego

Przez długi czas można było zawrzeć małżeństwo tylko przed organem władzy publicznej. Istniał nawet zakaz dla duchownego udzielania małżeństwa osobie, które nie zawarła małżeństwa świeckiego, istniała nawet sankcja za udzielenie takiego małżeństwa. Ustawa z 12.05.1979- stosunek RP do Kościoła Katolickiego. Zmieniono powyższe przepisy. Małżeństwo kościelne nie wywoływało żadnych skutków w zakresie prawa cywilnego- osoba uważana była za wolną, brak dziedziczenia ustawowego, dzieci uważane były za pozamałżeńskie. Inne ustawy regulujące stosunek RP do kościołów również przewidują zawarcie małżeństwa ze skutkiem cywilno- prawnym, np. protestanckie.

28.03.1993 podpisano Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską.

Wyjątek: wywołuje, jeśli spełnione są odpowiedni przesłanki:

1) zawarcie przez kobietę i mężczyznę związku małżeńskiego podlegającemu prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego

2) oświadczenie przez nupturientów w obecności duchownego woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu, gdy przewiduje to ratyfikowana umowa międzynarodowa albo ustawa regulująca stosunku między Państwem a kościołem albo związkiem wyznaniowym,

3) sporządzenie aktu małżeństwa przez kierownika usc ( zob. niż. )

Procedura zawarcia małżeństwa w formie cywilnej.

1) zwykła

a) Zasada: osoby zamierzające zawrzeć małżeństwo powinny złożyć lub przedstawić kierownikowi usc dokumenty niezbędne do zawarcia małżeństwa, określone w odrębnych przepisach ( Art. 3 §1

Wyjątek: sąd może zwolnić osobę od obowiązku złożenia lub przedstawienia takiego dokumentu, jeżeli otrzymanie go napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody ( §2 ).

b) kierownik usc wyjaśnia nupturientom:

- doniosłość związku małżeńskiego,

- przepisy regulujące prawa i obowiązki małżonków,

- przepisy o nazwisku małżonków i o nazwisku ich dzieci.

c) Zasada: Art. 4- małżeństwo przed kierownikiem usc nie może być zawarte przed upływem 1 miesiące od dnia, kiedy nupturienci złożyły kierownikowi usc pisemne zaświadczenie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie takiego małżeństwa.

Wyjątek: kierownik usc może zezwolić na zawarcie małżeństwa przed upływem tego terminu, jeśli przemawiają za tym ważne względy.

d) Art. 7 zawarcie małżeństwa- oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński powinny być złożone:

- publicznie,

- w obecności dwóch świadków

- kierownik usc zapytuje mężczyznę i kobietę, czy zamierzają zawrzeć małżeństwo,

- gdy oboje odpowiadają twierdząco, wzywa ich do złożenia oświadczeń o wstąpienie w związek małżeński oraz oświadczeń w sprawie nazwisk małżonków i ich dzieci,

- mężczyzna i kobieta ( osobno ) składają oświadczenie woli o wstąpieniu w związek małżeński, powtarzając za kierownikiem usc treść oświadczenia lub odczytując je na głos. Jeżeli osoba nie może mówić, to składa oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński podpisując akt małżeństwa,

- po złożeniu oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński przez obie strony kierownik usc ogłasza, że wskutek zgodnych oświadczeń woli obu stron małżeństwo zostało zawarte.

2) przyspieszona ( Art. 9 §1 )- w razie:

- niebezpieczeństwa grożącego życiu jednej ze stron,

- niebezpieczeństwo jest bezpośrednie.

Wówczas oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński może być złożone niezwłocznie przed kierownikiem usc bez złożenia lub przedstawienia dokumentów niezbędnych do zawarcia małżeństwa. Jednakże i w tym wypadku nupturienci są obowiązani złożyć zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.

Procedura zawarcia małżeństwa w formie konkordatowej:

1) zwykła

a) Art. 4¹- kierownik usc wydaje osobom zamierzającym zawrzeć małżeństwo kokordatowe zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa oraz treść i datę złożonych przed nim oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych małżonków i ich dzieci. Zaświadczenie to traci moc po upływie 3 miesięcy od dnia wydania. Wydając to zaświadczenie kierownik usc informuje strony o dalszych czynnościach koniecznych do zawarcia małżeństwa.

b) dopiero z tym zaświadczeniem idzie się do duchownego, bez niego duchowny nie może przyjąć oświadczeń nupturientów woli zawarcia małżeństwa ( Art. 8 §1 )

c) duchowny sporządza niezwłocznie po oświadczeniu przez nupturientów woli zawarcia małżeństwa zaświadczenie stwierdzające że oświadczenia zostały złożone w jego obecności przy zawarciu związku małżeńskiego podlegającemu prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego. Zaświadczenie to podpisują:

- duchowny,

- małżonkowie,

- dwaj pełnoletni świadkowie obecni przy złożeniu tych oświadczeń.

d) zaświadczenie to wraz z zaświadczeniem sporządzonym przez kierownika usc o którym mowa w e) duchowny przekazuje do usc w terminie zawitym 5 dni ( termin jest zawieszony, jeżeli zachowanie go nie jest możliwe z powodu siły wyższej przez czas trwania tej siły )

- teoria wysłania ( a nie doręczenia )- zaświadczenie uważa się za złożone z chwilą nadania jako przesyłki poleconej w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego.

f) kierownik usc sporządza akt małżeństwa. Ma on charakter konstytutywny, ale małżeństwo uważa się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego.

2) przyspieszona ( Art. 9 §2 )- w razie tej samej sytuacji co w Art. 9 §1

- oświadczenia woli zawarcia małżeństwa mogą być złożone przed duchownym bez przedstawienia zaświadczenia sporządzonego przez kierownika usc stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Strony składają przed duchownym zapewnienie, iż nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa ( ale i tak zaświadczenie to musi być nadane i przekazane kierownikowi usc ) i musi on sporządzić akt małżeństwa.

Może jednak być tak, iż życiu jednego z nupturientów grozi bezpośrednie niebezpieczeństwo. Zawierają oni małżeństwo w formie konkordatowej w trybie przyspieszonym. Zaświadczenie zostaje nadane kierownikowi usc, a w tym czasie jeden z nupturientów ( jeszcze nie małżonków ) umiera. Kierownik usc sporządza jednak normalnie akt małżeństwa i jest ono ważne, gdyż uważa się je za zawarte z chwilą oświadczenia woli w obecności duchownego.

B. OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA ( IMPEDIMENTUM MATRIMONIUM )- WARUNKI WAŻNOŚCI MAŁŻEŃSTWA- są to przeszkody małżeńskie, jeżeli jednak mimo ich istnienia został sporządzany akt, to stają się one przesłankami unieważnienia małżeństwa. Wtedy nie powodują nieważności małżeństwa ex lege, ale małżeństwo zawarte mimo przeszkody może ( ale nie musi ! ) być unieważnione ).

W niektórych porządkach prawnych w celu uniknięcia takich sytuacji występuje instytucja ZAPOWIEDZI PRZEDŚLUBNYCH. W Kościele ogłasza się, iż nupturienci zamierzają zawrzeć ze sobą związek małżeński, chodzi o to, by osoby, które nupturientów znają, mogły stwierdzić istnienie przeszkody i poinformować o tym kierownika usc.

Małżeństwo może być unieważnione tylko z przyczyn przewidzianych w przepisach działu I Tytułu I kro ( NUMERUS CLAUSUS )- Art. 17.

1) Art. 10- NIEOSIĄGNIĘCIE WYMAGANEGO WIEKU

Wymagany wiek: 18 lat

Usuwalność- z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat 16, a z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny.

Konwalidacja: z chwilą osiągnięcia wieku wymaganego przez ustawę.

Legitymacja ( wystąpienie z powództwem o unieważnienia małżeństwa ). Możemy wyróżnić dwa jej rodzaje:

a) wąska ( każdy z małżonków i zgodnie z art. 22 także prokurator ),

b) rozszerzona ( każdy, kto ma interes prawny ).

Tutaj jest to legitymacja wąska, jednak w przypadku gdy kobieta zaszła w ciążę, legitymacji pozbawiony jest jej mąż.

2) Art. 11- UBEZWŁASNOWOLNIENIE CAŁKOWITE

Nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie.

Usuwalność- nie

Konwalidacja: uchylenie ubezwłasnowolnienia ( pytanie czy uchylenie w ogóle czy np. zmiana na częściowe ).

Legitymacja: wąska.

3) Art. 12- CHOROBA PSYCHICZNA/NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY.

Nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym.

Usuwalność: tak, jeśli stan zdrowia takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie małżeństwa.

Konwalidacja:- w przypadku niedorozwoju umysłowego nie jest możliwa, bo nie da się z niego wyleczyć, w przypadku choroby psychicznej z chwilą jej ustania.

Legitymacja: wąska.

4) Art. 13- POZOSTAWANIE W ZWIĄZKU MAŁŻEŃSKIM ( BIGAMIA )

Nie może zawrzeć małżeństwa ten, kto już w związku małżeńskim przebywa.

Usuwalność- nie

Konwalidacja: ustanie albo unieważnienia pierwszego małżeństwa, chyba że ustania nastąpiło przez śmierć małżonka- bigamisty.

Jeśli A zawarł małżeństwo I z B, a następnie drugie małżeństwo II z C, to konwalidacja małżeństwa II następuje po ustaniu lub unieważnieniu małżeństwa I, chyba, że ustanie małżeństwa jest skutkiem śmierci A, bo wtedy mamy dwie pełnoprawne wdowy.

Legitymacja: rozszerzona.

5) Art. 14- POKREWIEŃSTWO

Nie mogą ze sobą zawrzeć małżeństwa krewni w linii prostej i rodzeństwo.

Usuwalność- nie

Konwalidacja: nie

Legitymacja: rozszerzona

Przeszkoda ta ma charakter eugeniczny- dzieci urodzone ze związków osób, które są połączone więzami krwi często są obarczone wadami wrodzonymi.

6) Art. 14- POWINOWACTWO

Nie mogą ze sobą zawrzeć małżeństwo powinowaci w linii prostej. Pojawia się wtedy, gdy jest rozwód, bo wcześniej takie małżeństwo byłoby bigamiczne.

Usuwalność- tak, z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństw pomiędzy powinowatymi.

Konwalidacja: gdy małżeństwo, z którego wynika powinowactwo zostało unieważnione.

Legitymacja- wąska.

7) Art.15- PRZYSPOSOBIENIE

Nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa przysposabiający i przysposabiany.

Usuwalność- nie

Konwalidacja- ustanie przysposobienia ( jeżeli nie jest to przysposobienie nierozwiązywalne ).

Legitymacja: wąska.

8) Art. 15¹- WADY OŚWIADCZEŃ WOLI

a) przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli ( w chwili wyrażenia woli, a nie powzięcia decyzji )!

b) pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej osoby- liczy się wszystko, nazwisko, płeć

c) pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.

- groźba musi być więc bezprawna i poważna, obojętne czy dotyczy samej osoby, czy kogoś innego.

- nieważne jest źródło groźby,

- musi być osobiste niebezpieczeństwo a nie majątkowe.

Terminy ( §3 )- nie można żądać unieważnienia małżeństwa

- po upływie 16 miesięcy od

- ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli,

- od wykrycia błędu

- od ustania obawy wywołanej groźbą-

- a w każdym wypadku po upływie 3 lat od zawarcia małżeństwa

Legitymacja: prokurator oraz małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą.

9) Art. 16- "WADY PEŁNOMOCNIKA"

- jeśli brak było zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika albo:

- jeżeli pełnomocnictwo było:

- nieważne lub,

- skutecznie odwołane.

- jeśli małżonkowie nie podjęli jeszcze wspólnego pożycia.

Legitymacja: mocodawca i prokurator.

Art. 18- UNIEWAŻNIENIE MAŁŻEŃSTWA PO JEGO USTANIU.

Zasada- nie można.

Wyjątek: nie dotyczy to:

a) UNIEWAŻNIENIA Z POWODU POKREWIEŃSTWA między małżonkami,

b) BIGAMII ( pozostawania przez jednego z małżonków w chwili zawarcia małżeństwa w zawartym poprzednio związku małżeńskim ).

W chwili wytoczenia powództwa o unieważnienie małżeństwa oboje żyją, a w trakcie procesu jedno umrze, to

- jeśli zmarł pozwany zastępuje go kurator i postępowanie ciągle trwa. ( Art. 19 §1 ).

- jeśli zmarł powód, to unieważnienia mogą dochodzić jego zstępni ( Art. 19 §2 ). Do tego czasu postępowanie jest zawieszone.

Art. 21- SKUTKI UNIEWAŻNIENIA MAŁŻEŃSTWA

1) ex nunc- stosuje się odpowiednio przepisy o rozwodzie, przy czym małżonek, który zawarł małżeństwo w złej wierze, traktowany jest jak małżonek winny rozkładu pożycia małżeńskiego.

- w zakresie stosunku małżonków do wspólnych dzieci

- w zakresie stosunków majątkowych między małżonkami

MAŁŻONEK W ZŁEJ WIERZE ( Art. 20 §2 )- małżonek, który w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia.

2) ex tunc- pozostałe elementy.

STOSUNKI OSOBISTE MIĘDZY MAŁŻONKAMI

Zasada: Art. 23- równość praw i obowiązków małżonków

Nie oznacza to, że małżonkowie wykonują w małżeństwie identyczne funkcje, zależy to od układu, jaki zostanie w małżeństwie przyjęty. Należy ją raczej rozumieć nie tylko jako formalne równouprawnienie ale także w ten sposób, iż w przypadku tradycyjnych układów małżeńskich, gdzie funkcja męża polega na pracy zarobkowej, a żony- na wychowywaniu dzieci i prowadzeniu gospodarstwa domowego- ustawodawca zrównuje pracę w domu z pracą zarobkową ( zob. Art, 27 i 43 §3 ).

Obowiązki- Art. 23 i 24:

1) wspólne pożycie,

- psychiczne ( wzajemna miłość ),

- fizyczne ( obcowanie płciowe ),

- gospodarcze ( wspólne prowadzenie domu i zaspokajanie potrzeb rodziny ).

2) wzajemna pomoc-

a) obejmuje zarówno świadczenie codziennych usług,

b) pomoc wyjątkową, np. w wypadku ciężkiej choroby

a) pomoc fizyczna,

b) wsparcie moralne

3) wierność,

Naruszenie tego obowiązku to

-nawiązanie bliższego pożycia z inną osobą,

- stwarzanie pozorów zdrady ( SN- 1950 ).

4) współdziałanie dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli,

Konkretyzacja- zob. Art. 27.

5) rozstrzyganie o istotnych sprawach rodziny, w braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się do sądu ( chyba, że przepis szczególny kro przewiduje taką sytuację ).

SPRAWY RODZINY-

a) takie, które w równym stopniu dotyczą wszystkich członków rodziny ( np. decyzja co do tego, czy podnająć część domu jednorodzinnego i w ten sposób uszczuplić powierzchnię mieszkania, z której rodzina ta korzysta

b) takie, które bezpośrednio dotyczą tylko na jednego z członków rodziny, ale rzutują na sytuację rodziny jako całości- np. decyzja co do tego, czy jeden z małżonków powinien zrezygnować z pracy zarobkowej i zająć się domem.

Są to raczej deklaracje, z których nie wynikają doniosłe skutki prawne. Sankcją za nie wypełnienia tych obowiązków jest rozwód z winy małżonka, który ich nie przestrzega.

Nazwisko małżonków ( Art. 25 ):

Zasada: Małżonkowie pozostają przy swoich nazwiskach,

Wyjątki: złożenie oświadczenia przed kierownikiem usc. Może być złożone

a) przed sporządzeniem przez kierownika usc zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.

b) bezpośrednio po zawarciu małżeństwa,

- żona przyjmuje nazwisko męża,

- mąż przyjmuje nazwisko żony,

- mąż przyłącza nazwisko żony,

- żona przyłącza nazwisko męża.

"Połączyć"- a nie "dołączyć"- kolejność nazwisk może być dowolna, natomiast nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów.

Kiedyś kobieta mogła jedynie do własnego nazwiska dołączyć nazwisko męża, ale zasadą było to, że prze fakt zawarcia małżeństwa kobieta nabywała nazwisko męża, W prawie francuskim małżeństwo nigdy nie miało wpływu na nazwisko, ale mężatki miały prawo do używania nazwiska męża.

Nazwisko dzieci:

Zasada: dzieci będą nosić nazwisko ojca,

Wyjątek: gdy małżonkowie przy zawarciu małżeństwa zdecydują inaczej.

STOSUNKI MAJĄTKOWE MIĘDZY MAŁŻONKAMI

I. USTRÓJ PODSTAWOWY ( PIERWOTNY - REGIME PRIMAIRE )- ( Art. 27- 30 )- istnieje on w każdym małżeństwie niezależnie od tego, jaki ustrój wtórny małżonkowie wybrali. To są normy iuris cogentis- jest uniwersalny, bezwzględnie obowiązuje w każdym małżeństwie, małżonkowie nie mogą go modyfikować.

1) Art. 27- obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą małżonkowie przez swój związek założyli, każdy wg

- swoich sił,

- swoich możliwości

Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać na:

- osobistych w całości, lub w części, staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym,

- uzyskiwaniu środków majątkowych ( nie jest napisane w ustawie ). Ratio legis jest takie, iż zrównuje się tutaj pracę zarobkową i wychowywanie dzieci oraz pracę we wspólnym gospodarstwie domowym jako jednakowo "wartościowy" środek służący zaspokajaniu potrzeb rodziny.

Art. 28- sankcja- Sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo innemu należności przypadające jednemu z małżonków były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka, jeżeli:

- małżonek ten nie wypełnia ciążącego na nim obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny i:,

- małżonkowie pozostają we wspólnym pożyciu. Jeżeli jednak nakaz sądowy został wydany, a wspólne pożycie ustało po jego wydaniu, to nakaz zachowuje moc, jednak sąd może go wówczas zmienić albo uchylić na wniosek każdego z małżonków.

2) Art. 28¹- prawo do korzystania z mieszkania i przedmiotów urządzenia domowego w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, jeżeli prawo do mieszkania przysługuje drugiemu małżonkowi,

3) Art. 680¹ kc- wspólność prawa najmu lokalu przez małżonków, jeżeli:

- został nawiązany przez przez jednego lub oboje małżonków,

- w czasie trwania ich małżeństwa,

- ma służyć zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych rodziny

4) Art. 29- pełnomocnictwo dorozumiane- jeden z małżonków działa za drugiego, gdy:

- przemijająca przeszkoda dotycząca jednego z małżonków,

- małżonkowie pozostają we wspólnym pożyciu,

- sprawa zwykłego zarządu, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności,

- brak sprzeciwu małżonka, którego przeszkoda dotyczy. Sprzeciw taki jest względem osób trzecich skuteczny, jeżeli był im wiadomy.

5) Art. 30- odpowiedzialność solidarna małżonków:

a) za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich,

b) w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny

ZWYKŁE POTRZEBY RODZINY- potrzeby związane z wyżywieniem, ubraniem oraz mieszkaniem rodziny ( SN- 1955, 1996 ). Nie są takimi potrzebami zakupy luksusowe czy też bardziej kosztowne wydatki na urządzenie mieszkania przekraczające standard majątkowy danej rodziny.

Wierzyciel może żądać zaspokojenia ze wszystkich mas majątkowych w tym małżeństwie. Nawet jeśli są w rozdzielności majątkowej, to może żądać zaspokojenia zarówno z majątku dłużnika jak i z majątku drugiego z małżonków.

Wyjątek: Sąd może wyłączyć odpowiedzialność solidarną:

- żądanie jednego z małżonków,

- ważne powody- takie postępowanie małżonka, które zagraża poważnie interesom rodziny, a więc postępowanie spowodowane jego lekkomyślnością, rozrzutnością czy nieudolnością.

Postanowienie to może być uchylone w razie zmiany okoliczności.

Jest skuteczne względem osób trzecich, jeżeli było im to wiadome.

II. MAŁŻEŃSKIE USTROJE MAJĄTKOWE ( USTROJE WTÓRNE )

Ze względu na źródło powstania dzielimy je na:

A. USTAWOWY USTRÓJ MAJĄTKOWY ( Art. 31- 46 )- powstaje z mocy prawa, ale w odróżnieniu od ustroju przymusowego, małżonkowie mogą go wyłączyć. Ustrojem ustawowym jest WSPÓLNOŚĆ USTAWOWA.

Zasada: Art. 31- powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami z mocy ustawy,

Wyjątek: powstaje w czasie trwania małżeństwa:

- w razie rozwiązania umowy majątkowej małżeńskiej, chyba, że małżonkowie postanowili inaczej ( Art. 47 §2 (

- gdy ustaje przymusowa rozdzielność majątkowa ( zob. niż. ).

Wyjątek: nie powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa, gdy:

- umowa majątkowa małżeńska ( intercyza )

- gdy zachodzi przesłanka powodująca z mocy prawa powstania przymusowej rozdzielności majątkowej ( zob. niz. ).

Jeśli bowiem ubezwłasnowolnienie małżonka lub ogłoszenie jego upadłości w czasie trwania małżeństwa powoduje powstanie ustroju przymusowego, to te same racje uzasadniają związanie od początku ustrojem przymusowym osób zawierających małżeństwo, które są ubezwłasnowolnione lub których upadłość ogłoszono.

W ustroju tym istnieją trzy masy majątkowe.

1) MAJĄTEK WSPÓLNY- przedmiot współwłasności łącznej obojga małżonków ( WSPÓLNOŚCI MAJĄTKOWEJ )-

- wszystkie przedmioty majątkowe ( prawa, a także posiadanie )

- nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej

- przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, w szczególności:

a) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,

DZIAŁALNOŚĆ ZAROBKOWA- działalność pracownicza wykonywana za wynagrodzeniem ( Art. 2 i 22 kp ) a także działalność podejmowana na podstawie cywilnoprawnych umów o dzieło, zlecenie, świadczenie usług, do których wg Art. 750 kc- stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu oraz nastawiona na zysk działalność wykonywana we własnym imieniu w sposób zorganizowany i ciągły.

Tak jak wynagrodzenie należy traktować pobrane świadczenie, które spełniają identyczną funkcję ekonomiczną:

- emerytury,

- renty inwalidzkie,

- renty odszkodowawcze uzyskane na podstawie art. 444 §2 kc

- świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

b) dochody z majątku wspólnego i dochody z majątków osobistych,

DOCHODY- pożytki naturalne i cywilne rzeczy i inne dochody z nie j osiągane oraz pożytki praw.

c) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.

Domniemanie: ( SN )- przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania współwłasności należą do majątku wspólnego.

2) DWA MAJĄTKI OSOBISTE ( ŻONY I MĘŻA )- Art. 33

a) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej

Chodzi o przedmioty nabyte również w czasie trwania małżeństwa, ale np. gdy małżonkowie zawarli umowę o ustanowieniu rozdzielności majątkowej.

b) przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej

- Zasada: -nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę,

Wyjątek:

- spadkobierca lub darczyńca inaczej postanowił.

- są to przedmioty zwykłego urządzenia domowego

Wyjątek od wyjątku: spadkobierca lub darczyńca inaczej postanowił

- służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,

Chodzi zarówno o potrzeby:

- materialne ( odzież, osobiste przybory codziennego użytku domowego ),

- psychiczne i intelektualne ( przedmioty kultu religijnego ),

- hobbystyczne ( sprzęt audio wraz z kolekcją nagrań muzycznych, instrumenty muzyczne, sprzęt wędkarski, osobisty komputer, telefon komórkowy, przedmioty wchodzące w skład kolekcji filatelistycznej )

- nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej,

ZASADA SUROGACJI- pochodzenie prawa zadecydowało o przynależności do majątku osobistego.

- uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków

Chodzi o nagrody za osiągnięcia:

- twórcze ( literackie, naukowe, techniczne ),

- artystyczne ( nagrodzone np. w konkursach piosenkarskich, recytatorskie ),

- wiedzę ( konkursy erudycyjne ),

- sprawność fizyczną ( nagrody sportowe ).

Natomiast nagrody pracownicze stają się składnikiem majątku wspólnego małżonków, traktowane analogicznie jak wynagrodzenie za pracę.

c) prawa

- majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,

WSPÓŁWŁASNOŚĆ ŁĄCZNA podlegająca odrębnym przepisom- taka współwłasność łączna, której stosunkiem podstawowym nie jest małżeństwo- obecnie współwłasność oparta na stosunku spółki cywilnej.

- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy.

- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie ( prawo odkupu, pierwokupu ),

d) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utarty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków na przyszłość,

e) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków.

Prawa jednego małżonka wobec majątku wspólnego ( Art. 34¹ i 35 ).

W takim stopniu, w jakim daje się to pogodzić z korzystaniem i współposiadaniem przez drugiego małżonka:

- ius possidendi,

- ius utendi-

Zakazane są:

- żądanie podziału majątku wspólnego w czasie trwania wspólności ustawowej,

- ius disponendi ( czynność rozporządzająca ze skutkiem rozporządzającym i czynność zobowiązująca ze skutkiem zobowiązującym ) w stosunku do udziału, który w razie ustania wspólności ustawowej przypadłby małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.

Zarząd majątkiem wspólnym:

CZYNNOŚCI ZARZĄDU- Art. 36 §2- czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku.

- nie jest taką czynnością umowa poręczenia zawarta przez małżonka w charakterze poręczyciela, bo zobowiązanie małżonka nie dotyczy określonego składnika majątku wspólnego,

- nie jest taką czynnością czynność prowadząca do nabycia jakiegoś przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego, z wyjątkiem umowy zamiany istniejącego składnika majątku wspólnego. Umowa sprzedaży bowiem dopiero powoduje nabycie na rzecz majątku wspólnego określonego przedmiotu majątkowego.

Zasada: Małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji

- o stanie majątku wspólnego,

- o wykonywanie zarządu majątkiem wspólnym,

- o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny.

Wyjątek: Samodzielnie zarządza małżonek:

- przedmiotami majątkowymi,

- służącymi do wykonywania zawodu lub,

- prowadzenia działalności zarobkowej.

Drugi małżonek ma status osoby nieuprawnionej do dokonywania czynności, które dotyczą wskazanych składników majątku wspólnego. Przysługuje mu jedynie

- kompetencja do wyrażania obligatoryjnej zgody,

- może dokonywać czynności dotyczących tych przedmiotów, jeżeli:

- przemijająca przeszkoda,

- czynności są niezbędne,

- czynności są bieżące.

Ponieważ chodzi o czynności dotyczące składników majątku wspólnego, małżonek upoważniony do zastępczego działania dokonuje czynności zarządu majątkiem wspólnym jako podmiot tego majątku we własnym imieniu, nie zaś jako przedstawiciel drugiego małżonka.

Zasada: Każdy z małżonków może samodzielnie dokonywać takich czynności.

Wyjątki: przepisy szczególne stanowią inaczej

1) ZGODA WSPÓŁMAŁŻONKA

a) OBLIGATORYJNA- Art. 37

- czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzące do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków,

- czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal,

- czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa.

CZYNNOŚĆ PROWADZĄCA DO ZBYCIA/OBCIĄŻENIA- każda czynność zobowiązująca ze skutkiem zobowiązującym jak i rozporządzająca ze skutkiem rozporządzającym, a więc umowa przenosząca własność nieruchomości, użytkowanie wieczyste, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu albo jedynie zobowiązująca do przeniesienia tych praw, zrzeczenie się prawa i to zarówno odpłatne i nieodpłatne, ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych.

- darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Nie określona jest forma oświadczenia woli. Wydaje się, że należy wobec tego stosować unormowania ogólne kc. Zgoda małżonka jest więc po prostu zgodą osoby trzeciej ( zob. Art. 63 §1 kc ).

Jeżeli mimo braku zgody obligatoryjnej drugi małżonek dokona czynności:

Zasada: jeśli czynność jednostronna- nieważność bezwzględna,

Zasada: jeśli umowa- bezskuteczność zawieszona

Wyjątki ( od obu zasad ):- stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nieuprawnioną do rozporządzania, jeśli na skutek takiej czynności:

- osoba trzecia nabywa praw lub zostaje zwolniona od obowiązku

b) FAKULTATYWNA- ( SPRZECIW )- Art. 36¹

Zasada: Każda czynność zarządu majątkiem wspólnym zamierzona przez drugiego małżonka.

Wyjątek: czynności

- w bieżących sprawach życia codziennego lub

- zmierzające do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo:

- podejmowane w ramach działalności zarobkowej.

Sprzeciw jest skuteczny wobec osoby trzeciej, jeśli mogła się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej.

Jeżeli mimo sprzeciwu drugi małżonek dokona czynności.

- nieważność bezwzględna.

Sprzeciw może dotyczyć również czynności, która wymaga zgody obligatoryjnej. Jest on wtedy równoznaczny z odmową zarówno zgody na dokonanie czynności jak i późniejsze jej potwierdzenie. Jeśli osoba trzecia o sprzeciwie wiedziała, to w sytuacji określonej Art. 38, nie może powoływać się na dobrą wiarę i nabycie prawa od osoby nieuprawnionej do rozporządzania nim. Oświadczenie małżonka sprzeciwiającego się może być złożone w dowolnej formie.

2) INGERENCJA SĄDU

a) Art. 39- ingerencja ad hoc- udzielenie zezwolenia na dokonanie czynności, w przypadku gdy:

- jeden z małżonków odmawia zgody

- porozumienie z nim napotyka na trudne do porozumienia przeszkody

- wniosek drugiego małżonka

- dokonania czynności wymaga dobro rodziny

b) Art. 40- zastąpienie zgody na dokonanie czynności wymogiem zgody sądu.

- gdy zgoda jest obligatoryjna

Postanowienie może być uchylone w razie zmiany okoliczności.

c) Art. 40- pozbawienie drugiego małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym

- ważne powody,

- wniosek drugiego małżonka,

Postanowienie może być uchylone w razie zmiany okoliczności.

Przed nowelizacją wyróżniano:

a) czynności zwykłego zarządu- mógł ich dokonywać każdy z małżonków samodzielnie,

b) czynności przekraczające zwykły zarząd- wymagały zgody drugiego z małżonków.

Problem dotyczył niejasności tych pojęć. Nie wiadomo było czy np. poręczenie jest czynnością zwykłego zarządu czy przekraczającą.

Odpowiedzialność za długi powstałe w czasie trwania wspólności

1) gdy obaj małżonkowie zaciągnęli zobowiązanie- odpowiedzialność solidarna,

2) gdy jeden z małżonków zaciągnął zobowiązanie

Zasada: Wierzyciel może zaspokoić się tylko z majątku osobistego dłużnika.

Wyjątki:

a) odpowiedzialność solidarna z Art. 30 ( zob. wyż. ).

b) z majątku osobistego dłużnika i majątku wspólnego ( Art. 41 §1 )

- jeśli zobowiązanie została zaciągnięte przez jednego małżonka za zgodą drugiego małżonka

W dotychczasowym stanie prawnym było tak, że jeśli wyrok był wykonywany przeciw jednemu z małżonków, to klauzula wykonalności byłą skuteczna także przeciwko drugiemu małżonkowi, ale tylko z jego części majątku wspólnego.

Obecnie art.787 kpc- żeby uzyskać klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi trzeba przedstawić zgodę małżonka na piśmie,

c) odpowiedzialność z majątku osobistego dłużnika + wkładu do majątku wspólnego dłużnika, czyli:

- wynagrodzenie za pracę dłużnika

- dochody uzyskane przez dłużnika z innej działalności zarobkowej,

- korzyści uzyskanych przez dłużnika z praw autorskich i pokrewnych, praw własności przemysłowej i innych praw twórcy.

W przypadku:

- zobowiązań zaciągniętych przez jednego małżonka bez zgody drugiego małżonka

- zobowiązań małżonka nie wynikających z czynności prawnej,

- wierzytelności, które powstały przed powstaniem wspólności

- wierzytelności, które dotyczą majątku osobistego jednego z małżonków.

d) odpowiedzialność z majątku osobistego dłużnika + wkładu do majątku wspólnego dłużnika + przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa,

- wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa

Poprzednio było tak, że wierzyciel mógł zaspokoić się z majątku odrębnego dłużnika, ale także z majątku wspólnego małżonków. Od tej zasady ustawodawca wprowadzał wyjątki:

- tzw. długi kawalerskie,

- długi zaciągnięte wyłącznie na rzecz majątku dłużnika.

Wówczas ustawodawca przewidywał, że wierzyciel mógł się zaspokoić tylko z tego, co dłużnik wnosił do majątku wspólnego.

Można było wystąpić do sądu o wyłączenie zaspokojenia wierzytelności z majątku wspólnego.

Ustanie wspólności ustawowej

1) unieważnienie małżeństwa

2) ustanie małżeństwa

W obu wypadkach między byłymi małżonkami lub małżonkiem i spadkobiercami zmarłego małżonka nie istnieje żaden ustrój majątkowy, bo może on wiązać tylko osoby pozostające w związku małżeńskim.

3) w czasie trwania małżeństwa:

a) fakultatywne- umowa majątkowa małżeńska

b) obligatoryjne- przymusowy ustrój majątkowy

Skutki ustania wspólności ustawowej:

Zasada: Art. 46- do majątku, który objęte był wspólnością ustawową w chwili jej ustania oraz do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i dziale spadku.

1) Majątek wspólny staje się przedmiotem współwłasności w częściach ułamkowych.

Zasada: Art. 43 §1- udziały małżonków są w majątku wspólnym są równe niezależnie od przyczyny ustania wspólności majątkowej.

Wyjątek: Żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym ( prawo podmiotowe kształtujące )

Legitymacja czynna:

- małżonek albo:

- spadkobiercy małżonka, ale tylko wtedy gdy spadkodawca ( czyli małżonek, którego są dziedzicami ) wytoczył powództwo o:

- unieważnienie małżeństwa,

- rozwód,

- orzeczenie separacji,

Legitymacja bierna:

- drugi małżonek

Kiedy przysługuje

a) ustała wspólność ustawowa

b) ważne powody- rażące lub uporczywe naruszenie przez jednego z małżonków obowiązków wobec rodziny, zawinione spowodowanie rozkładu pożycia, choćby znalazł on tylko wyraz w separacji faktycznej, a do rozwodu nie doszło ( SN- 2003 ).

c) różny stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego

- zarówno praca i inna działalność zarobkowa jak i:

- nakład pracy osobistej przy wychowywaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.

Powód domaga się:

- ustalenie innej niż równa wysokości udziałów w majątku wspólnym albo

- pozbawienia drugiego małżonka całego udziału ( SN- 2003 ).

Wydaje się, że nie możliwe jest natomiast ustalenie nierównych udziałów tylko w częściach majątku wspólnego.

2) Podział majątku wspólnego- następuje zniesienie współwłasności w częściach ułamkowych- ponieważ kro odsyła do przepisów o dziale spadku, a przepisy o dziale spadku odsyłają do przepisów o współwłasności ułamkowej, nakazując ich stosowanie z zachowaniem odrębnych przepisów o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku, w związku z czym podział majątku wspólnego poddany został przede wszystkim unormowaniom o zniesieniu współwłasności ułamkowej.

3) Rozliczenie

- wydatków i nakładów dokonywanych z majątków małżonków

NAKŁADY- koszty poniesione na zachowanie, eksploatację lub ulepszenie rzeczy już w majątku istniejących.

WYDATKI- koszty nabycia jakiegoś przedmiotu majątkowego.

- zaspokojenia długu jednego z małżonków z majątku wspólnego. ( Art. 45 )

- korzyści majątkowej, o którą nastąpił wzrost wartości majątku osobistego dzięki usługom świadczonym osobiście przez drugiego małżonka ( SN 1976 ),

- roszczenie z tytułu szkody w majątku wspólnym, wyrządzonej z winy jednego z małżonków ( SN 1958 ).

Kontrowersyjna jest kwestia

- wspólnej budowy małżonków na gruncie stanowiącym składnik majątku osobistego jednego z nich

- wzniesienia przez jednego z małżonków budowli przy użyciu środków majątku osobistego na gruncie będącym przedmiotem własności objętej zakresem majątku wspólnego obojga małżonków

W takim wypadku- Art. 231 §1 kc. Dopuszczalne jest już w czasie trwania wspólności ustawowej dochodzenie przez jednego małżonka przeniesienia na niego udziału we własności gruntu stanowiącego składnik majątku osobistego drugiego małżonka na podstawie Art. 231 §1 kc, jeżeli zabudowy gruntu budynkiem mieszkalnym dokonali oboje małżonkowie przed zawarciem małżeństwa, gdy pozostawali w konkubinacie.

Np. narzeczeni A i B w 1999 budują dla siebie dom, aby po zawarciu małżeństwa mieli gdzie mieszkać. Budowy dokonują na gruncie będącym własnością B wspólnymi nakładami ( zakładamy, że są mniej więcej równe ). W roku 2001 budowa zostaje zakończona i zaraz potem A i B zawierają małżeństwa, wprowadzając się do nowego domu. Grunt ( a więc także budynek- superficies solo cedit! ) pozostaje własnością B i należy do jego majątku osobistego ( prawo własności gruntu- przedmiot majątkowy nabyty przed powstaniem wspólności ustawowej- Art. 33 pkt 1 ). W takim wypadku małżonek A uznany będzie za posiadacza samoistnego w dobrej wierze ( liberalizacja orzecznictwa- zob. rozdział o ochronie własności ) i jakkolwiek oczywiście nie będzie mógł domagać się przeniesienia własności działki za wynagrodzeniem, to będzie mógł domagać się udziału we własności na gruncie B, na którym dom wzniesiono.

a) gdy małżonek poczynił wydatki z majątku wspólnego na jego majątek osobisty

Zasada: powinien je zwrócić.

Wyjątek: wydatki i nakłady konieczne na przedmioty majątkowe przynoszące dochód.

b) gdy małżonek poczynił wydatki ze swego majątku osobistego na majątek wspólny.

Zasada: może żądać zwrotu tych wydatków i nakładów

Wyjątek:

- wydatki i nakłady zostały zużyte w celu zaspokojenia potrzeb rodziny

- nie zwiększyły one wartości majątku w chwili ustania wspólności.

Zasada: zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego,

Wyjątek: wcześniej, za nakazem sądowym,

- jeśli wymaga tego dobro rodziny

B. UMOWNE USTROJE MAJĄTKOWE- - jest to ustrój ukształtowany i przyjęty w umowie majątkowej małżeńskiej ( intercyzie ) ( Art. 47- 51⁵ ).

Umowa majątkowa małżeńska

Umowa ta nie jest typową umową cywilnoprawną- jest raczej umową organizacyjną, ustanawiającą któryś z czterech wymienionych niżej ustrojów majątkowych.

Forma- akt notarialny

Czas zawarcia:

- w czasie trwania małżeństwa,

- przed zawarciem małżeństwa- staje się wówczas skuteczna dopiero z chwilą zawarcia małżeństwa.

Może być:

- zmieniona- można przyjąć ustrój majątkowy inny niż dotychczasowy

- rozwiązana- jeśli w czasie trwania małżeństwa to

Zasada: powstaje wspólność ustawowa,

Wyjątek: strony postanowiły inaczej

Skuteczność umowy względem osób trzecich:

Art. 47¹- tylko wtedy, gdy osobom trzecim znane było:

- zawarcie umowy,

- rodzaj umowy.

Przykład: małżonkowie umową majątkową małżeńską ustanowili rozszerzoną wspólność majątkową na przedmioty nabyte przed zawarciem małżeństwa, które w ustroju wspólności ustawowej stanowią składniki majątków osobistych. Następnie jeden z małżonków bez wymaganej zgody drugiego zawarł umowę darowizny rzeczy ruchomej włączonej do wspólności i wydał rzecz obdarowanemu. Drugi małżonek mógłby zakwestionować skuteczność i ważność umowy darowizny, jeżeli wykazałby, że obdarowany zawierając umowę darowizny wiedział o umowie majątkowej małżeńskiej i o jej rodzaju.

Przykład: jeden z małżonków po zawarciu umowy majątkowej małżeńskiej, o której mowa wyżej, zawarł bez zgody drugiego małżonka umowę poręczenia. Za dług powinien był ponieść odpowiedzialność z majątku osobistego i tylko z niektórych składników majątku wspólnego ( Art. 41 §2 ). Jeżeli wierzyciel o umowie i jej rodzaju nie wiedział, będzie mógł domagać się zaspokojenia nie tylko z przedmiotów majątkowych, które po zawarciu umowy ustanawiającej rozszerzoną wspólność majątkową nadal stanowią składniki majątku osobistego dłużnika, lecz także z tych, które mocą umowy zostały objęte wspólnością ( a gdyby nie było umowy, to byłyby wciąż w majątku osobistym ).

Bardzo ciekawą konstrukcję przewiduje prawo upadłościowe. Załóżmy, iż mamy małżonka A i małżonka B. Są oni w ustroju wspólności ustawowej- istnieje majątek osobisty A ( Ma ), majątek osobisty B ( Mb ) i majątek wspólny ( Mw ). Małżonkowie 20.04.2005 zawierają intercyzę ustanawiającą dobrowolną rozdzielność majątkową- są Ma1 i Mb1 ). Następnie ogłoszona zostaje upadłość małżonka A. Ogłoszenie upadłości oznacza powstanie masy upadłościowej, w skład której wchodzi majątek upadłego istniejący w dniu ogłoszenia upadłości a także nabyty w toku postępowania ( a więc majątek osobisty A ) i majątek wspólny małżonków.

Jeżeli ogłoszenie upadłości nastąpiło po upływie 2 lat od dnia zawarcia intercyzy- to umowa jest skuteczna względem masy upadłości- w skład masy upadłościowej A wejdzie tylko Ma1 ( nie ma majątku wspólnego, więc nie może on wejść w skład masy upadłościowej ).

Jeżeli jednak ogłoszenie upadłości nastąpiło przed upływem 2 lat od dnia zawarcia intercyzy, to umowa jest bezskuteczna w stosunku do masy upadłościowej- istnieją nadal Ma, Mb i Mw ). W skład masy upadłościowej wejdzie więc Ma i Mw, chociaż ani Ma ani Mw- zgodnie z umową, który normalnie w obrocie funkcjonuje, nie istnieje.

1) ROZSZERZONA WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKOWA

Zasada: Art. 48- stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności ustawowej

Wyjątek: przepisy oddziału 2 ( o wspólności majątkowej ).

Zasada: Art. 49- można rozszerzyć wspólność majątkową na wszystkie przedmioty i prawa ( tzn. te określone w Art. 33, bo wszystkie inne i tak wchodzą do wspólności ustawowej ).

Wyjątek: nie można na:

- przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny,

- prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającym odrębnym przepisom,

- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,

- wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,

- niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków

Jeżeli chodzi o przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności.

Ochrona wierzyciela-

- wierzytelność powstała przed rozszerzeniem wspólności

- dłużnikiem jest tylko jeden małżonek

Wówczas wierzyciel może żądać z zaspokojenia się także z tych przedmiotów majątkowych, które należałyby do majątku osobistego dłużnika, gdyby wspólność majątkowa nie została rozszerzona ( czyli jest sankcja bezskuteczności względnej w stosunku do wierzyciela ).

Wydaje się, że wobec istnienia art. 47¹ art. 51 jest zbędny.

Ustanie rozszerzonej wspólności majątkowej ( Art. 50¹ )

Zasada: udziały małżonków są równe ( ale można dochodzić ustalenia nierównych udziałów )

Wyjątek: umowa małżeńska majątkowa stanowi inaczej.

2) OGRANICZONA WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKOWA- przepisy analogicznie.

Taka zawężona wspólność majątkowa może obejmować tylko jedną kategorię przedmiotów majątkowych, a nawet jeden przedmiot stanowiący majątek wspólny- a wszystkie inne będą należeć do majątków osobistych.

3) UMOWNA ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA ( Art. 51- 51¹ )

W tym ustroju są tylko dwa majątki:

a) MAJĄTEK OSOBISTY ŻONY

b) MAJĄTEK OSOBISTY MĘŻA

Nie występuje majątek wspólny, natomiast małżonkowie mogą nabywać przedmioty majątkowe na współwłasność ułamkową ( najczęściej po 1/2 ). Jeśli po np. 10 latach istnienia wspólności ustawowej małżonkowie zawrą umowę majątkową małżeńską ustanawiającą umowną rozdzielność majątkową, to dotychczasowy majątek wspólny staje się przedmiotem współwłasności ułamkowej po 1/2.

Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem ( Art. 51¹ ).

4) ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA Z WYRÓWNANIEM DOROBKÓW ( Art. 51² - Art. 51⁵ ).

Zasada: w czasie trwania ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków stosunki majątkowe małżonków układają się tak, jak w ustroju rozdzielności majątkowej ( Art. 51² ).

Wyjątki: po ustaniu ustroju żądanie wyrównania dorobku ( prawo podmiotowe kształtujące )

Legitymacja czynna:

- małżonek

- spadkobiercy zmarłego małżonka

Legitymacja bierna:

- drugi małżonek

Powód domaga się:

- wyrównania dorobku przez zapłatę lub przeniesienie prawa ( jeśli jego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka ) albo:

- zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobku ( jeśli spadkobiercy- to tylko wtedy, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o:

- unieważnienie małżeństwa,

- rozwód,

- orzeczenie separacji,

DOROBEK- Art. 51³- każdego z małżonków- wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy majątkowej. Dorobek będzie stanowić wartość przedmiotów majątkowych ustalona wg stanu majątku z chwili ustania rozdzielności majątkowej i wg cen z chwili rozliczenia. Przy jego obliczaniu

a) pomija się:

- przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem umowy majątkowej i wymienione w art.33 pkt. 2, 5- 7, 9,

- przedmioty nabyte w zamian za nie

b) dolicza się wartość:

- darowizn dokonanych przez jednego z małżonków, z wyłączeniem darowizn na rzecz wspólnych zstępnych małżonków oraz drobnych zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz innych,

- usług świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego małżonka,

- nakładów i wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka.

C. PRZYMUSOWY USTRÓJ MAJĄTKOWY ( PRZYMUSOWA ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA )- ( Art. 52- 54 )- system stosunków majątkowych małżonków powstający w wypadkach, w których wymaga tego interes małżonków, ich rodziny lub wierzycieli, powstający niezależnie od woli małżonków lub wbrew ich woli, istniejący przez czas trwania określonych w ustawie okoliczności, i co do zasady- nie podlegający przerwaniu przez zainteresowanych małżonków w trybie umowy majątkowej małżeńskiej. Występuje w postaci ROZDZIELNOŚCI MAJĄTKOWEJ.

Powstanie przymusowej rozdzielności majątkowej

1) orzeczenie sądu ( Art. 52 )

- żądanie małżonka ( ów ),

- ważne powody-

Ważne powody- Dalsze istnienie dotychczasowego ustroju majątkowego nie służy dobru założonej przez małżonków rodziny, a nawet jest sprzeczne z zasadami prawa rodzinnego, zaniedbywanie obowiązków względem rodziny, brak starań o powiększenie lub utrzymanie majątku wspólnego, lekkomyślne zarządzanie składnikami majątku wspólnego, powodujące straty majątkowe, samodzielne zaciąganie zobowiązań.

Zasada: Powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia.

Wyjątek: Powstaje z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa,

- wyjątkowe wypadki, w szczególności gdy małżonkowie żyli w rozłączeniu.

2) z mocy prawa

a) ubezwłasnowolnienie jednego z małżonków ( Art. 53 §1 )

Jeżeli małżeństwo zostało zawarte przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie i następnie unieważnione, to do skutków unieważnienia małżeństwa w zakresie stosunków majątkowych stosuje się odpowiednio przepisy o rozwodzie, tak więc przyjąć należy, iż między małżonkami- w okresie małżeństwa przed jego unieważnieniem istniała przymusowa rozdzielność majątkowa.

b) ogłoszenie upadłości jednego z małżonków ( Art. 53 §1 )

c) orzeczenie separacji ( Art. 54 §1 )

Ustanie przymusowej rozdzielności majątkowej:

1) umowa majątkowa małżeńska,

Przepisy o tym nie wspominają- literalna wykładnia doprowadziłaby do wniosku, że nie ma możliwości zniesienia przymusowej rozdzielności majątkowej ustanowionej przez sąd. Wydaje się, że możliwe jest zawarcie takiej umowy, gdy rozbieżności stanowisk małżonków ustaną i osiągną oni porozumienie w sprawie przyjęcia innego ustroju niż ustrój przymusowej rozdzielności majątkowej, chyba, że istnieją przesłanki powodujące powstanie przymusowej rozdzielności majątkowej z mocy prawa. To samo należy stosować do Art. 54§2.

2) z mocy prawa ( zostaje zastąpiona wspólnością ustawową )

a) uchylenie ubezwłasnowolnienia ( Art. 53 §2 ),

b) uchylenie, umorzenie lub ukończenie postępowania upadłościowego ( Art. 53 §2 )

c) Zasada: zniesienie separacji ( Art. 54 §2 )

Wyjątek: przymusowa rozdzielność majątkowa jest utrzymana- orzeczenie sądu na zgodny wniosek małżonków.

USTANIE MAŁZEŃSTWA

Małżeństwo może ustać:

I) Z MOCY PRAWA

1) ŚMIERĆ MAŁŻONKA- kro o tym nie wspomina. Do tej zasady nawiązują jednak inne przepisy ( Art. 55 asc ). Dowodem ustania jest

- odpis zgonu jednego z małżonków

- odpis postanowienia sadu o stwierdzenie zgonu

2) UZNANIE ZA ZMARŁEGO ( Art. 55 )

Zasada: Domniemywa się, że małżeństwo ustało z chwilą, która w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego małżonka została oznaczona jako chwila śmierci.

Wprowadzając takie domniemania, ustawodawca daje możliwość zawarcia drugiego małżeństwa, które nie jest uznawane za bigamiczne na skutek tego, że uznany za zmarłego małżonek żyje, jeżeli strony o tym nie widziały. Uznanie żyjącego małżonka za zmarłego ma ten skutek, że w stosunku do drugiego małżonka niweczy ono zawarty w art. 13 zakaz ponownego małżeństwa. Jeżeli okaże się, że uznany za zmarłego żyje, to odpada domniemanie, a jedynie zawarcie drugiego małżeństwa w niewiedzy o tym, ze uznany za zmarłego żyje, powoduje ustanie pierwszego i to z chwilą zawarcia drugiego małżeństwa. Taka sytuacja występuje, gdy choć jedna ze stron zawierających nowe małżeństwo nie wiedziała o nieprawdziwości uznania za zmarłego. Przepis nie posługuje się wprost pojęciem złej wiary, tylko wiedzą. Różnica polega na tym, że:

- przy złej wierze- osoba nie wiedziała albo mogła się dowiedzieć z łatwością

- przy braku wiedzy- osoba nie wiedziała ( tylko ).

Jeżeli strony dowiedzą się później, że uznany za zmarłego żyje, to również nie ma to wpływu na ważność drugiego małżeństwa.

Zob. tez. uznanie za zmarłego.

Uznanie za zmarłego nie niweczy natomiast zakazu z art. 13 w stosunku do osoby niesłusznie uznanej za zmarłą. Nie może ona z powołaniem się na Art. 55 §1 zawrzeć ponownego związku małżeńskiego. Osoba ta ma natomiast interes prawny w ustaleniu, że jej małżeństwo ustało w chwili zawarcia ponownego związku przez drugiego małżonka.

II) NA SKUTEK ORZECZENIA SĄDOWEGO

1) ROZWÓD

2 modele w porządkach prawnych:

a) rozwód jako sankcja za dopuszczenie się określonych czynów lub rażące naruszenie obowiązków małżonków, uzależnia się dopuszczalność rozwodu jedynie od winy jednego z małżonków, z reguły ustawodawca wymienia katalog bezwzględnych przyczyn. Model ten kładzie nacisk na ochronę pokrzywdzonego małżonka,

b) model drugi- kładzie nacisk na to, że pożycie uległo rozkładowi i to ostateczność- rozwód ma zakończyć istnienie więzi, która stała się fikcyjna, jest remedium.

c) model mieszany- którym posługuje się większość obecnych systemów prawnych.

O rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód sąd orzeka w procesie, który podlega zasadom tzw. postępowania odrębnego ( Art. 425- 446 kpc ), podlega też ogólnym zasadom spraw mających za przedmiot dochodzenie stanu cywilnego.

Stronami w postępowaniu o rozwód mogą być tylko osoby osobiście i bezpośrednio zainteresowane wynikiem sprawy. Inne osoby nie mogą brać udziału w sprawie rozwodowej ani jako strony ani jako interwenienci uboczni. Legitymacja czynna nie przysługuje prokuratorowi.

PRZESŁANKI DOPUSZCZALNOŚCI ROZWODU:

1) Rozkład pożycia:

Możemy mówić o pożyciu w 3 znaczeniach:

- psychicznym ( wzajemna miłość ),

- fizycznym ( obcowanie płciowe ),

- gospodarczym ( wspólne prowadzenie domu i zaspokajanie potrzeb rodziny ).

- trwały- ( a nie długotrwały )- gdy wg zasad doświadczenia życiowego jest pewne, że małżonkowie już do siebie nie powrócą. Sąd nie ocenia długości rozkładu, ale prognozuje na przyszłość, ale czas trwania tego stanu ma z reguły istotne znaczenie tej oceny.

i:

- zupełny- gdy nie istnieje między małżonkami żadna z niż. wymienionych więzi:

- podstawowe znaczenie ma więź uczuciowa ( jeśli jest, nie ma pozwu ),

- gdy przy zupełnym braku więzi duchowej i fizycznej pozostają pewne elementy gospodarczej, rozkład pożycia może mimo to być uznany za zupełny,

- natomiast nawet sporadyczne tylko stosunki fizyczne będą wskazywać, że rozkład pożycia nie jest zupełny,

- brak niektórych więzi może być usprawiedliwiony szczególnymi okolicznościami.

2) wskutek rozwodu nie może ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo

Badanie ad casum- nie obowiązuje domniemanie, że dobro dzieci z reguły sprzeciwia się rozwodowi, nie obowiązuje też domniemanie odwrotne. Sąd w ocenie może korzystać z pomocy biegłych, psychologów etc.

Gdy chodzi o dzieci pełnoletnie- zob. przesłanka następna,

3) rozwód nie może być sprzeczny z zasadami współżycia społecznego- tzn. gdy prowadziłby do rażącej krzywdy małżonka sprzeciwiającemu się rozwodowi, ale gdy przeciw rozwodowi przemawiają poważne względy społeczno- wychowawcze ( szczególnie, gdy w rachubę wchodzi potrzeba zapewnienia drugiemu małżonkowi szczególnej opieki ). Przyjmuje się jedna, że w wypadku wyłącznej winy małżonka sprzeciwiającego się rozwodowi z reguły sprzeczność z zasadami współżycia społecznego nie występuje.

4) rozwód jest niedopuszczalny, gdy żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia

Wyjątek: drugi małżonek-

- wyraził zgodę na rozwód-

oznacza zgodę, ale nie jest równoznaczna z akceptacją stanowiska powoda co do winy i co do innych jego żądań. Sąd ma obowiązek ustalenia motywów tej zgody oraz wyjaśnienia, czy strona podjęła decyzję z rozwagą i swobodnie. Zgoda na rozwód nie niweczy pozostałych przesłanek, a nawet jeżeli spełnione są wszystkie pozostałe, to i tak sąd nie jest nią związany. Zgoda może być cofnięta aż do wydania wyroku przez sąd II instancji.

- jego odmowa zgody na rozwód jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

NEMO AUDITUR TUPITUDINEM SUAM ALLEGAS- nikt nie może powoływać się na własną niegodziwość. Kodeks nie określa na czym polega wina rozkładu- miarodajne wydaje się ogólne pojęcie winy na gruncie przepisów prawa cywilnego. Winnym jest ten małżonek, który narusza obowiązki wynikające z małżeństwa.

SĄD ORZEKA:

1) Z URZĘDU

a) o ROZWODZIE- element podstawowy, warunkuje pozostałe. Datą ustania małżeństwa jest data uprawomocnienia się wyroku ( sąd nie ma możliwości ustalenia innej daty ).

b) o WINIE ( Art. 57 )

Zasada: sąd ma obowiązek jej orzeczenia,

Wyjątek: sąd obligatoryjnie zaniechuje orzekania o winie na zgodne żądanie małżonków. W takim wypadku powstają skutki takie, jakby żaden z małżonków winy nie ponosił ( skutki głównie w zakresie obowiązku alimentacyjnego, udziały w majątku wspólnym ).

c) o WŁADZY RODZICIELSKIEJ nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków( Art. 58 §1 )- sąd rozwodowy zastępuje tu sąd opiekuńczy.

Sąd może powierzając wykonywanie władzy jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień względem dziecka.

Zawarte w wyroku rozwodowym orzeczenie o władzy rodzicielskiej może być zmienione przez sąd opiekuńczy, ale tylko w razie zmiany okoliczności i stosownie do stanu w jakim orzekł sąd rozwodowy.

d) o WYSOKOŚCI PONOSZENIA KOSZTÓW UTRZYMANIA I WYCHOWANIA DZIECKA,

Najczęściej zasądza się od jednego z rodziców określoną rentę alimentacyjną i zobowiązuje się tego z rodziców, któremu powierza się wykonywanie władzy rodzicielskiej, do ponoszenia pozostałych kosztów utrzymania dziecka.

Gdy bezpośrednia piecza została powierzona innej osobie- alimenty od obu.

Sąd nie może od niego odstąpić, dlatego, że jeden z małżonków wnosi o powierzenie mu dziecka "na jego koszt".

e) o SPOSOBIE KORZYSTANIA ZE WSPÓLNIE ZAJMOWANEGO MIESZKANIA ( Art. 58 §2 )- dodany w 1975.

- jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie- korzystanie przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania przez rozwiedzionych małżonków.

Orzekając o wspólnym mieszkaniu sąd uwzględnia przede wszystkim:

- potrzeby dzieci,

- potrzeby małżonka, któremu powierza sprawowanie władzy rodzicielskiej,

Chodzi o mieszkanie wspólne nie w sensie prawnym, lecz w sensie wspólnego zamieszkiwania niezależnie od tego, kto ma tytuł prawny.

2) NA ŻĄDANIE JEDNEGO Z MAŁŻONKÓW

a) EKSMISJĘ- może nakazać sąd, jeżeli

- jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie,

- lokal, z którego eksmituje się małżonka nie należy do jego majątku odrębnego

Nie pozbawia ona jednak tytułu do wspólnego mieszkania- może ona zostać objęta postępowaniem o podział majątku wspólnego.

b) PODZIAŁ MAJĄTKU WSPÓLNEGO ( Art. 58 §3 )-jeżeli przeprowadzenie podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.

W wyroku rozwodowym sąd nie orzeka o ustaniu ustawowego ustroju majątkowego, ponieważ ustaje on ex lege z chwilą uprawomocnienia się tego wyroku. Do noweli z 1975 podział mógł być dokonany dopiero po ustaniu małżeństwa, a więc w przypadku rozwodu właśnie po uprawomocnieniu się wyroku. Odbywało się to w postępowaniu nieprocesowym.

Obecnie może być dokonany podział w procesie, należy pamiętać, że podział dzieli w takim wypadku zależy od orzeczenia rozwodowego.

Do podziału w procesie stosuje się ponadto szczególne zasady tego podziału:

Wytyczne z 1978:

- wniosek jest niedopuszczalny, jeżeli już wspólnota majątkowa już wcześniej ustała i toczy się odrębne postępowanie o podział wspólnoty ustawowej,

- wniosek jest niedopuszczalny, gdy dokonanie podziału wymagałoby udziału osoby trzeciej w sprawie rozwodowej,

- dopuszczalne jest przeprowadzenie podziału w procesie rozwodowym na podstawie ugody sądowej.

3) NA ZGODNY WNIOSEK

- zgoda drugiego małżonka na jego opuszczenie bez dostarczania lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego

- możność podziału bądź przyznania jednemu z małżonków

a) PODZIAŁ WSPÓLNEGO MIESZKANIA-

Przedmiotem takiego podziału może być mieszkanie, do którego obu małżonkom przysługuje wspólnie tytuł prawno- rzeczowy ( współwłasność zarówno łączna jak i w częściach ułamkowych, spółdzielcze prawo do lokalu, wynikające z umowy najmu )- chodzi o mieszkanie wspólne w sensie prawnym. Dokonanie podziału jest definitywne- powstają dwa odrębne mieszkania. Jeżeli konieczna jest przebudowa, konieczne jest uzyskanie zgody właściwego podmiotu.

b) PRZYZNANIA MIESZKANIA JEDNEMU Z MAŁŻONKÓW.

Małżonek, któremu sąd przyznał mieszkanie staje się wyłącznym podmiotem- przysługującego dotychczas obojgu- prawa do lokalu lub stosunku najmu. Prawo drugiego małżonka wygasa.

Sąd może na zgodne żądanie stron orzec o obowiązku dokonania odpowiedniej spłaty lub dopłaty z tego tytułu na rzecz drugiego małżonka- tylko w razie zgodnego określenia przez małżonków wysokości, terminu i innych warunków spłaty ( inaczej- odrębne postępowanie ).

ZASADA INTEGRALNOŚCI WYROKU SĄDOWEGO

Postanowienia wyroku stanowią nierozerwalną całość- zaskarżenie co najmniej jednego postanowienia powoduje konieczność uchylenia całego wyroku ( łącznie z orzeczeniem o rozwodzie ). Odnosi się ona do środków koniecznych- zamieszczonych z urzędu.

Wyjątki: nie podlega obowiązkowi uchylenia wyrok w razie:

- skutecznego zaskarżenia tylko rozstrzygnięcia o alimentach,

- w części dotyczącej mieszkania,

- o podziale majątku.

ZASADA WYŁĄCZNOŚCI POSTĘPOWANIA ROZWODOWEGO- od chwili, gdy zostało wszczęte tylko sąd rozwodowy ma możliwość wszechstronnej oceny całokształtu spraw rodziny,

SKUTKI ROZWODU:

Następują z chwilą uprawomocnienia się wyroku. Małżonkowie zmieniają z tą chwilą stan cywilny. Wyrok jest konstytutywny, skutki działają ex nunc. Rozwód nie przywraca jednak stanu sprzed małżeństwa:

- pozostaje stan cywilny rodziców względem dzieci ( zmienia się jedynie wykonywanie władzy rodzicielskiej ),

- trwa powinowactwo,

- może trwać obowiązek alimentacyjny między małżonkami,

- nazwisko- Art. 60- może powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa:

- małżonek rozwiedziony,

- który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje nazwisko,

- oświadczenie złożone przed kierownikiem usc.

- ustaje ustawowy ustrój majątkowy

- dochodzić można jedynie odszkodowania za szkody i cierpienia spowodowane czynami ( kto doprowadził? ) do rozkładu pożycia, ale są one niezależne od rozowdu.

OBOWIĄZEK ALIMENTACYJNY ( DOSTARCZANIA ŚRODKÓW UTRZYMANIA ) MIĘDZY ROZWIEDZIONYMI MAŁŻONKAMI ( Art. 60 ).

Cel społeczno- gospodarczy- sprzeczne z zasadami współżycia społecznego byłoby pozostawianie bez żadnego zabezpieczenia po rozwodzie małżonka potrzebującego pomocy, zwłaszcza tego, który nie dał powodu do rozwiązania małżeństwa.

- roszczenie alimentacyjne nie mają charakteru odszkodowawczego, bo prawo polskie nie przewiduje naprawienia szkody, jakiej jeden z małżonków doznał w wyniku rozwodu ( zob. wyż. ),

- źródłem obowiązku alimentacyjnego nie jest orzeczenie rozwodu, ale małżeństwo, prawo to istnieje nie z powodu rozwodu, lecz mimo rozwodu.

PRZESŁANKI- alimentów może żądać:

1) MAŁŻONEK ROZWIEDZIONY,

2) KTÓRY NIE ZOSTAŁ UZNANY ZA WYŁĄCZNIE WINNEGO ROZKŁADU POŻYCIA MAŁŻEŃSKIEGO, tzn. może się domagać:

a) niewinny od winnego

b) niewinny od niewinnego ( jeśli nie orzeczono winy )

c) winny od winnego

3) NIEDOSTATEK MAŁŻONKA domagającego się alimentów- osoba nie ma środków na zaspokojenie swoich usprawiedliwionych potrzeb.

Wyjątek: małżonek domagający się alimentów nie musi znajdować się w niedostatku, jeśli:

- jeśli żąda niewinny od winnego,

- rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego,

- żądanie małżonka ( orzeczenie jest fakultatywne ! ).

WYSOKOŚĆ ALIMENTÓW- wyznaczana jest przez:

a) usprawiedliwione potrzeby uprawnionego,

b) możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego ( możliwości- a nie to, co ma ).

Ustanie obowiązki alimentacyjnego:

a) śmierć jednej ze stron ( obowiązek alimentacyjny i prawo do alimentów nie są dziedziczne ),

b) zawarcie nowego małżeństwa przez małżonka uprawnionego ( ale nie zobowiązanego ! ).

Nie powoduje wygaśnięcia takiego obowiązku zawarcie ślubu kościelnego, ale sąd powinien rozważyć tę okoliczność przy ocenie zgodności dochodzonego roszczenia z zasadami współżycia społecznego ( SN- 1992 ).

c) z upływem 5 lat od orzeczenia rozwodu, jeśli:

- zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia,

- sąd ze względu na wyjątkowe okoliczności, na żądanie uprawnionego, przedłuży termin ( sformułowanie nieściśle, chodzi oczywiście o przedłużenie obowiązku ).

- przedłużenie może nastąpić także na drodze umowy zawartej przez byłych małżonków ( SN ).

SEPARACJA

Była ona unormowaniem propagowanym przez partie prawicowe - „rozwód dla katolików”

Należy odróżnić:

a) separację faktyczną- nie istnieje wspólne pożycie, natomiast stan prawny się nie zmienia,

b) separację sądową ( o której mowa niżej )- unormowana prawnie i orzekana przez sąd w orzeczeniu o charakterze konstytutywnym- usankcjonowanie orzeczeniem sądowym stanu separacji faktycznej ze skutkami typowymi dla orzeczenia rozwodu, zawsze jednak z wyjątkiem zniesienia więzi małżeńskiej.

Jej orzeczenie może nastąpić:

a) zasada: w trybie procesowym ( legitymacja wąska z wyłączeniem prokuratora i osób trzecich ),

b) wyjątek: w trybie nieprocesowym, jeśli:

- małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci,

- zgodne żądanie małżonków.

Właściwe rzeczowo są sądy okręgowe.

PRZESŁANKI DOPUSZCZALNOŚCI SEPARACJI ( Art. 61¹ ):

1) zupełny rozkład pożycia między małżonkami ( tym się różni separacja od rozwodu, że nie musi być trwały ),

2) nie może ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo:,

3) nie może być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego z innych względów

4) nie można również orzec separacji ( ZASADA PRYMATU ROZWODU ), gdy:

- jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi rozwodu i:

- rozwód jest dopuszczalny ( jeśli nie jest- to sąd orzeka separację ).

Skutki separacji:

Zasada: Art. 61¹ takie jak rozwodu.

Wyjątek: z ustawy

- małżonkowie nie mogą ponownie zawrzeć małżeństwa,

- obowiązek wzajemnej pomocy, jeśli wymagają tego względy słuszności

- nie zmienia się nazwisko

- powstaje przymusowa rozdzielność majątkowa,

- dziedziczenie- Art. 935¹ - małżonkowie w separacji nie dziedziczą po sobie ustawowo,

- nie stosuje się przepisu Art. 61³ o wygaśnięciu obowiązku alimentacyjnego,

- domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki nie ma zastosowania, jeśli dziecko urodzi się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji.

Ustanie separacji:

- rozwiązanie małżeństwa,

- zniesienie małżeństwa ( Art. 61⁶ )- na zgodne żądanie małżonków ( obligatoryjnie )

Zasada: z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki, powstaje ustawowy ustrój majątkowy.

Wyjątek:

- na zgodny wniosek małżonków sąd orzeka o utrzymaniu między małżonkami przymusowej rozdzielności majątkowej ( w trybie postępowania nieprocesowego ).

- sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem

STOSUNKI POMIĘDZY RODZICAMI A DZIEĆMI

I. STOSUNKI POLEGAJĄCE NA POCHODZENIU DZIECKA OD RODZICÓW ( Art. 62- 86 ).

POCHODZENIE- fakt biologiczny, któremu prawo nadaje znaczenie zdarzenia prawnego. Może dojść jednak do rozbieżności między stanem prawnym a rzeczywistym..

Dziecko może pochodzić tylko od 1 matki i od 1 ojca. Dopóki ojcostwo jednego mężczyzny jest względem dziecka w rozumieniu prawa ustalone, ustalenie ojcostwa innego mężczyzny jest niedopuszczalne.

- nie można ustalić ojcostwa innego mężczyzny względem dziecka urodzonego przez mężatkę, dopóki nie obali się domniemania ojcostwa z art. 62 ( SN. 1966 ),

- nie można sądownie ustalić ojcostwa co do dziecka, które zostało uznane przez innego mężczyznę ( SN 1956

Pochodzenie należy do tzw. praw stanu. Do ich dochodzenia właściwa jest droga procesu, który podlega zasadom postępowania odrębnego ( Art. 425- 35, 453- 58 kpc ), wyrok jest skuteczny względem osób trzecich. Orzeczenie mają charakter deklaratywny i mają moc wsteczną. Niedopuszczalna jest odmowa przeprowadzenia jednego z cieszących się naukową pewnością dowodów na tej podstawie, że wynik jest niepewny- zawsze na żądanie strony, także z urzędu- nie zwalnia to jednak sądu od przeprowadzenia innych dowodów.

DOWODY:

- dowód z krwi- dziecko cechę krwi dziedziczy po ojcu lub matce, jeżeli więc ma inną grupę krwi niż matka i domniemany ojciec dziecka, to z pewnością ( przy założeniu, że macierzyństwo jest pewne, dowód prowadzi do zaprzeczenia ojcostwa. Można więc ojcostwo wykluczyć, ale nie stwierdzić,

- dowód z DNA ( kosztuje ok. 2000 zł )- pozwala z prawdopodobieństwem równym praktycznej pewności potwierdzić ojcostwo ( SN 1997 ).

- niezdolność płciowa mężczyzny ( w okresie poczęcia, a nie w okresie badania ! ):

- IMPOTENTIA COEUNDI- niezdolność do fizycznego współżycia,

- IMPOTENTIA GENERANDI- niezdolność do zapłodnienia kobiety,

- zestawienie czasu obcowania domniemanego ojca z matką dziecka ze stopniem rozwoju dziecka.

Np. pozwany obcował z matką dziecka jedynie na 6 miesięcy przed urodzeniem się dziecka, a przy porodzie zostało stwierdzono ponad wszelką wątpliwość, że dziecko przyszło na świat w pełni donoszone,

- zmniejszona zdolność do zapłodnienia matki ( teoria Ogino- Knausa )- obcowanie w tym okresie nie wyklucza całkowicie zajścia kobiety w ciąże, ale praktyka przyjmuje, że prawdopodobieństwo jest znikome,

- badanie cech antropologicznych ( dowód z podobieństwa )- gdy dziecko ukończyło 3 lata, powinien zostać poprzedzony dowodem z krwi. Wobec praktyki badań DNA ten dowód utracił przydatność.

SZTUCZNE ZAPŁODNIENIE KOBIETY ( INSEMINATIO ARTIFICIALIS )

Kro w ogóle się tą problematyką nie zajmuje, w szczególności nie rozstrzyga kwestii najważniejszej:

- czy dziecko poczęte tak przez mężatkę pochodzi w rozumieniu prawa od męża matki, czy od dawcy nasienia, co zależy od tego, czy dawcą tym jest:

- mąż matki ( INSEMINACJA HOMOLOGICZNA ),

- obcy mężczyzna ( INSEMINACJA HETEROLOGICZNA ).

Dotychczas jedyny raz SN zajmował stanowisko w tej sprawie w 1983- żądanie męża matki zaprzeczenia ojcostwa co do dziecka poczętego w wyniku dokonanego za zgodą tego męża sztucznego zapłodnienia nasieniem innego mężczyzny może być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego ( nadużycie prawa podmiotowego- wyjątkowo Art. 5 kc będzie podstawą oddalenia praw ).

I) MACIERZYŃSTWO- MATER SEMPER CERTA EST- matka jest zawsze pewna.

W związku z tym problematykę macierzyństwa w kro w zasadzie pominięto. Ustalenie osoby matki wynika z łatwo dostrzegalnego faktu, jakim jest poród, co z kolei znajduje odbicie w akcie urodzenia dziecka. Do ustalenia macierzyństwa w zwykłym trybie dochodzi w toku czynności zmierzających do sporządzenia aktu urodzenia- prawidłowo dokonany wpis- akt urodzenia stanowi wyłączny dowód macierzyństwa ( Art. 39- 40 asc ).

Pojawia się natomiast problem, co dzieje się, gdy następuje zapłodnienie poza organizmem kobiety i implantacja zapłodnionej komórki jajowej kobiecie niebędącej dawczynią komórki rozrodczej ( MACIERZYŃSTWO ZASTĘPCZE ). Sporne jest, która kobieta powinna uchodzić za matkę:

- czy ta, która dziecko urodziła,

- czy też dawczynie komórki rozrodczej.

Dochodzenie macierzyństwa przed sądem:

a) powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa ( jeśli ktoś kwestionuje ) polega to na obaleniu w drodze orzeczenia sądowego domniemania pochodzenia dziecka od kobiety ujawnionej w akcie urodzenia jako jego matka.

b) powództwo o ustalenie macierzyństwa- stwierdzenie przez sąd, że określona kobieta jest matką dziecka. ( gdy ktoś dąży do ujawnienia osoby matki w akcie ):

- gdy matka od początku nie była wpisana, gdyż dziecko miało status dziecka nieznanych rodziców

- gdy osoba matki została wykreślona z aktu urodzenia na skutek uprzedniego zaprzeczenia macierzyństwa przez sąd.

Są to dwa osobne procesy- kobieta, która twierdzi, że jest matką dziecka, nie może w jednym powództwie domagać się zaprzeczenia macierzyństwa kobiety wpisanej do aktu urodzenia jako matka dziecka oraz ustalenia swego macierzyństwa.

Do szczególnie drastycznych przypadków należą sytuację, gdy do takich dwóch procesów dochodzi na skutek "zamiany" dzieci w szpitalu. Czasem do nieprawdziwego wpisania osoby matki do aktu urodzenia dochodzie na skutek celowego wprowadzenia urzędnika stanu cywilnego w błąd, aby tą drogą obejść np. przepisy o przysposobieniu albo ukryć poród, jaki odbyła niezamężna kobieta, np. jako matka do aktu urodzenia zostaje wpisana zamężna siostra rzeczywistej matki. Po upływie pewnego czasu zainteresowanie często dążą do wyprostowania tych nieścisłości.

Legitymacja czynna ( bierna też ) przysługuje ( na zasadach ogólnych- art. 189 kpc )- osobie bezpośrednio zainteresowanej:

- dziecko,

- matka, której macierzyństwo wchodzi w grę,

- ojciec, której dotknie wyrok,

- przysposabiający.

Nie jest dopuszczalne zaprzeczenie macierzyństwa przed urodzeniem, nie mają zastosowanie przepisy dotyczące zaprzeczenia ojcostwa.

Ustalenie macierzyństwa jest konieczną przesłanką materialnoprawną ustalenia ojcostwa ( dopóki niewiadoma jest matka, nie można stwierdzić kto jest ojcem- niedopuszczalne jest nawet uznanie ):

- ustalenie nieistnienia macierzyństwa eliminuje automatycznie ojcostwo związane z zaprzeczonym macierzyństwem,

- ustalenie macierzyństwa może za sobą pociągać ustalenie ojcostwa- chodzi o domniemanie.

II) OJCOSTWO- są 3 wzajemnie wykluczające się sposoby ustalenia ojcostwa.

1) Zasada: Art. 62- DOMNIEMANIE POCHODZENIA DZIECKA OD MĘŻA MATKI- PATER EST QUEM NUPITAE DEMONSTRANT- jeżeli dziecko urodziło się:

a) w czasie trwania małżeństwa

Wyjątek: dziecko urodziło się po upływie 300 dni ( najdłuższa ciąża ) od orzeczenia separacji ( bo jej przesłanką jest zupełny rozkład pożycia, w tym fizycznego ).

b) poza małżeństwem, ale przed upływem 300 dni od jego ustania, unieważnienia

Wyjątek: matka zawarła drugie małżeństwo, a dziecko urodziło się po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa- domniemywa się, iż pochodzi ono od drugiego męża.

Np. matka ( A ) rozwiodła się ze swoim mężem ( B ) 01.04.2005 będąc w ciąży z konkubentem ( C ). Po rozwodzie zawiera ona 01.05.2005 małżeństwo z C. 01.09.2005 rodzi się dziecko. W takiej sytuacji, mimo iż urodziło się przed upływem 300 dni od ustania pierwszego małżeństwa, to domniemywa się, że ojcem dziecka jest C, ponieważ gdy dziecko się urodziło, małżeństwo drugie było już zawarte. Gdyby natomiast dziecko urodziło się przed zawarciem drugiego małżeństwa, a przed upływem 300 dni od dnia ustania, to obowiązywałoby domniemanie, iż ojcem dziecka jest B.

Są to domniemania iuris tantum- mogą być obalone tylko na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.

1) POWÓDZTWO O ZAPRZECZENIE OJCOSTWA- obalenie w drodze sądowej domniemania pochodzenia dziecka od męża matki.

Legitymacja czynna:

- mąż matki ( Art. 63 )- w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę ,

- przedstawiciel ustawowy męża matki, jeśli:

- mąż matki został całkowicie ubezwłasnowolniony,

- z powodu choroby psychicznej lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych,

- zapadł na nie w ciągu terminu do wytoczenia powództwa

Termin:

- 6 miesięcy od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego,

- 6 miesięcy od dnia, w którym przedstawiciel ustawowy powziął wiadomość o urodzeniu się dziecka ( jeśli powziął po ustanowieniu )

- matka dziecka ( Art. 69 §1 )- 6 miesięcy od urodzenia dziecka,

- pełnoletnie dziecko ( Art. 70 )- w ciągu 3 lat od osiągnięcia pełnoletniości

- prokurator ( Art. 86 )- bez terminu.

Legitymacja bierna:

- mąż- przeciwko dziecku i matce, a jeżeli matka nie żyje, to dziecku ( Art. 66 ),

- matka- przeciwko dziecku i ojcu, a jeżeli ojciec nie żyje, to dziecku ( Art. 69 §2 ),

- dziecko pełnoletnie- przeciwko mężowi matki i matce, a jeżeli mąż nie żyje- przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy ( Art. 70 §2 )

- prokurator- przeciwko dziecko, matce i jej mężowi, a jeżeli mąż nie żyje- przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd ( Art. 454 §2 kpc ).

Terminy:

- podane wyżej ( prekluzyjne )

- nie jest dopuszczalne zaprzeczenie ojcostwa po śmierci dziecka ( Art. 71 ) jak również przed urodzeniem się dziecka.

Powód domaga się:

- zaprzeczenia ojcostwa

- swojego ( ojciec )

- swojego męża ( matka ),

- męża swojej matki ( dziecko ).

PRZESŁANKI ZAPRZECZENIA OJCOSTWA:

Zasada: Art. 67- trzeba wykazać niepodobieństwo, żeby mąż mógł być ojcem dziecka, jeśli

- dziecko urodziło się po upływie 180 dnia od zawarcia małżeństwa.

- przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia

Niepodobieństwo- w każdej sytuacji, która wyłącza ojcostwa męża matki dziecka:

Wyjątek: Art. 68- wystarczy, iż mąż złoży oświadczenie, że nie jest ojcem dziecka, jeżeli:

- dziecko urodziło się przed upływem 180 dnia od zawarcia małżeństwa

Wyjątek od wyjątku:

- mąż obcował z matką dziecka nie dawniej niż w 300 dniu a nie później niż w 181 dniu przed urodzeniem się dziecka albo,

- zawierając małżeństwo wiedział, że żona jest w ciąży.

Skutki zaprzeczenia:

- dziecko przestaje być dzieckiem męża matki,

- ustają wynikłe z tego tytułu prawa i obowiązki,

- wyrok ma moc wsteczną od chwili urodzenia/poczęcia się dziecka.

2) obalenie następuje także na skutek zaprzeczenia macierzyństwa matki ( zob. wyż. ).

2) UZNANIE DZIECKA- dobrowolny akt mężczyzny dokonany za zgodą określonych osób, który przyznaje, że jest ojcem dziecka jednocześnie wyrażając wolę nawiązania z tym dzieckiem stosunku prawnego. Na podstawie art. 80 uznać należy, iż jest to oświadczenie woli, jest też zarazem oświadczeniem wiedzy, gdyż stwierdza fakt znany temu, kto to oświadczenie składa.

Możliwe jest gdy:

Powinno być zgodne ze stanem faktycznym, ale organ przyjmujący oświadczenia tego nie bada, ma jednak obowiązek odmowy przyjęcia, jeśli jest oczywiste, że to nie ojciec.

PRZESŁANKI UZNANIA DZIECKA

1) uznać może tylko ojciec

- jeśli ojciec nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, to przedstawiciel ustawowy nie może w jego imieniu dziecka uznać ( Art. 73 ),

- jeśli ojciec ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych, to potrzebna jest zgoda jego przedstawiciela ustawowego ( Art. 74 )- zgoda w tej samej formie co uznanie ( SN- 1973 ).

2) można uznać tylko takie dziecko, co do którego brak jest ujawnienia ojcostwa:

- nie zachodzie domniemanie z Art. 61 albo,

- domniemanie takie zostało obalone

Może być to dziecko:

- urodzone,

- nasciturusa ( Art. 75 ),

- zmarłe, jeśli dziecko nie pozostawiło zstępnych ( Art. 76 ).

3) zgoda odpowiednich podmiotów ( Art. 77 )

a) MATKI

Zasada: zgoda matki jest bezwzględnie konieczna

Wyjątki:

- jeśli dziecko jest pełnoletnie, to nie jest konieczna, gdy:

- matka nie żyje,

- porozumienie z nią napotyka na trudne do przezwyciężenia przeszkody,

- w pozostałych przypadkach zamiast jej zgody potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego dziecka, gdy:

- matka nie żyje,

- nie przysługuje jej władza rodzicielska,

- porozumienie z nią napotyka na trudne do przezwyciężenia przeszkody.

Do czasu wyrażenia zgody, uznanie dziecka jest neotium claudicans ( SN- 1963 ).

Forma i termin zgody ( Art. 78, 79 )

Zgoda może być wyrażona:

- w formie przewidzianej dla uznania dziecka albo:

- w kraju- przed kierownikiem usc albo sądem opiekuńczym

- za granicą- przed polskim konsulem albo osobą wyznaczoną do wykonywani funkcji konsula, jeśli uznanie dotyczy dziecka, którego rodzice są obywatelami polskimi,

- notariuszem, w razie niebezpieczeństwa grożącego życiu ojca lub dziecka.

- w formie pisemnej z podpisem urzędowo poświadczonym,

W terminie:

- przed uznaniem,

- jednocześnie z nim,

- w ciągu 3 miesięcy od daty uznania.

Uznanie działa ex tunc- od chwili urodzenia się dziecka ( np. obowiązek alimentowania od urodzenia ). Osoba, która za niego łożyła uzyskuje roszczenie regresowe.

PROCES O UNIEWAŻNIENIE UZNANIA DZIECKA- pozbawienie mocy tej czynności prawnej przez sąd ( analogicznie do zaprzeczenia ojcostwa )

Legitymacja czynna:

- mężczyzna, który dziecka uznał- 1 rok od uznania,

- osoba, których zgoda była potrzebna i która tą zgodę wyraziła- 1 rok od uznania

- dziecko pełnoletnie w ciągu 3 lat od osiągnięcia pełnoletniości, jeśli zostało uznane przed osiągnięciem pełnoletniości,

- prokurator

Legitymacja bierna: ( jak przy powództwie o zaprzeczenie ojcostwa ).

Terminy:

- prekluzyjne ( zob. wyż. ),

- nie jest dopuszczalne unieważnienie uznania po śmierci dziecka.

Unieważnienie działa ex tunc- od chwili uznania.

PRZESŁANKI UNIEWAŻNIENIA UZNANIA:

1) WADY OŚWIADCZEŃ WOLI- mogą się na nie powołać

- mężczyzna, który dziecko uznał,

- osoby, które wyraziły zgodę.

Mogą być to następujące wady:

- błąd uznającego co do prawa,

- błąd co do prawa ( mylne wyobrażenie o istocie instytucji uznania dziecka ).

- groźba ( np. samobójstwo matki ),

- brak świadomości i swobody.

- albo może powodować bezwzględną nieważność,

- albo może stanowić tylko podstawę do unieważnienia uznania.

Natomiast podmioty te nie mogą podnosić, że mężczyzna, który uznał nie jest ojcem biologicznym- tego się w ogóle nie bada!

2) MĘŻCZYZNA, KTÓRY UZNAŁ, NIE JEST OJCEM- mogą się na nie powołać,

- dziecko,

- prokurator

Natomiast nie mogą się oni powołać na wady oświadczeń woli osób, o których mowa w 1).

3) SĄDOWE USTALENIE OJCOSTWA ( Art. 84 )- stwierdzenie wyrokiem sądowym, że dziecko urodzone poza małżeństwem pochodzi od określonego mężczyzny. Można domagać się, gdy pochodzenie dziecka od ojca:

- nie wynika ani z domniemania z art. 62,

- ani z uznania dziecka.

Legitymacja czynna:

- dziecko ( jeśli było powodem, a zmarło, to ustalenia ojcostwa mogą dochodzić jego zstępni ).

- matka ( do osiągnięcia pełnoletniości dziecka albo do jego śmierci ),

- domniemany ojciec dziecka ( jak przy matce ).

DOMNIEMANY OJCIEC ( Art. 85 )- ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w 300 dniu, a nie później niż w 181 dniu przed urodzeniem się dziecka

Nie mylić z domniemaniem z art. 62:

a) domniemanie z art. 62- dotyczy dziecka urodzonego w małżeństwie,

b) domniemanie z art. 85- dziecka urodzonego poza małżeństwem.

Jest to domniemanie iuris tantum, można go obalić za pomocą:

a) EXCEPTIO IURIS CONCUBENTUM ( Art. 85 §1 _Jeśli matka obcowała w tym czasie z innym mężczyzną, to podstawą do obalenia domniemania dochodzi tylko wtedy, gdy z okoliczności wynika, że ojcostwo innego mężczyzny jest bardziej prawdopodobne.

Jeśli się to wykaże, to powództwo jest ustalane ( w 1 procesie tylko 1 mężczyzna może być oddalony ). Jeżeli prawdopodobieństwo ojcostwa kilku mężczyzn jest równe ( np. w przypadku zbiorowego gwałtu ), sąd ustala ojca pozwanego ( nie można pozwać kilku ).

- prokurator

Legitymacja bierna:

- jeśli dziecko/matka- to domniemany ojciec ( jeśli nie żyje- kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy ),

- jeśli domniemany ojciec- dziecko/matka ( jeśli matka nie żyje- dziecko ).

Terminy:

- wolno dochodzić ustalenia po śmierci dziecka, nie wolno przed urodzeniem się.

Skutki:

Wyrok ma charakter konstytutywny:

- nazwisko,

- sąd orzeka o władzy rodzicielskiej,

- często łączone z powództwem alimentacyjnym.

- prawo dziedziczenia po ojcu służy dziecku już poczętemu w chwili otwarcia spadku, choćby urodziło się ono już po śmierci ojca.

Prawomocny wyrok ustalający może być podważony w drodze wznowienia postępowania z przyczyn ściśle określonych w ustawie- wznowienie nie inicjuje nowej sprawy, lecz powoduje kontynuację dotychczasowej mimo prawomocności wyroku- nadzwyczajny charakter.

II. OBOWIĄZEK ALIMENTACYJNY ( Art. 128- 144 ).

OBOWIĄZEK ALIMENTACYJNY ( Art. 128 )- obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania.

Cel społeczno- gospodarczy: w społeczeństwach pierwotnych istniał, choć nie tyle jako obowiązek prawny, ile raczej jako konieczność nakazana przez naturę, w postaci starań rodziców o ich potomstwo. Natomiast co do innych krewnych, to wytworzyła się nawet praktyka stanowiąca przeciwieństwo obowiązku alimentacyjnego- pozbywano się tych, którzy byli ciężarem dla społeczności. Z czasem w miarę harmonizacji stosunków międzyludzkich, obowiązek zabezpieczenia egzystencji każdego człowieka, który znalazł się w potrzebie, stał się najpierw moralnym, a potem prawnym i przybierał różne formy. Najwcześniej wykształcił się właśnie obowiązek alimentacyjny.

Ma on trzy aspekty:

a) funkcjonalny- polega na czynnościach mających na celu zaspokojenie potrzeb osoby, która sama utrzymać się nie może,

b) przedmiotowo ( co do treści )- dostarczenie środków

- utrzymywania ( odzież, mieszkanie, leczenie, wyżywienie, zaspokajanie w rozsądnych granicach potrzeb kulturalnych i rozrywkowych ),

- wychowania ( potrzebne są tylko małoletniemu dziecku, obejmują przede wszystkim wydatki na szkołę i pomoce szkolne ),

c) podmiotowo- występuje on w stosunkach między członkami rodziny- wynika z pokrewieństwa oraz jednakowo pod tym względem traktowanych przez ustawodawcę więzów małżeńskich.

Prawo do alimentów- trzy znaczenia:

a) prawo potencjalne- np. potencjalnie zobowiązane do alimentów względem swoich rodziców jest ich małoletnie dziecko, choć do konkretnych świadczeń będzie zobowiązane w przyszłości, gdy rodzice nie będą mieli własnych dochodów, a takimi dochodami będzie dysponowało dziecko,

b) prawo skonkretyzowane- powstaje wtedy, gdy jedna z osób pozostających w stosunku obowiązku potencjalnego znajduje się w potrzebie, a druga może na jej potrzeby świadczyć ( np. obowiązek rodziców względem dziecka już od chwili urodzenia ),

c) zobowiązanie ciągłe, wykonywane okresowo.

Prawo do pobierania tych świadczeń- RENTA ALIMENTACYJNA

Wierzyciel- UPRAWNIONY

Dłużnik- ZOBOWIĄZANY.

Stan typowy polega na tym, że człowiek utrzymuje się bądź z wynagrodzenia za pracę lub z innej działalności zarobkowej bądź z dochodów ze swojego majątku. Gdy takich dochodów nie osiąga albo gdy są one niewystarczające, środki konieczne do utrzymania czerpie z innych źródeł:

- ubezpieczenia społeczne ( emerytury, renty inwalidzkie, renty rodzinne ),

- ubezpieczenia umowne na podstawie umowy z instytucją ubezpieczeniową,

- umowa zawarta z innym podmiotem aniżeli instytucja ubezpieczeniowa ( dożywocie, renta ),

- renta odszkodowawcza,

- opieka społeczna,

- świadczenia o charakterze filantropijnym ( Polski Komitet Pomocy Społecznej ).

Powstaje problem, jaki jest stosunek powyższych źródeł utrzymania do obowiązku alimentacyjnego- czy uzyskiwanie dochodów z tych źródeł wyłącza prawo do renty alimentacyjnej:

- część z tych środków wyprzedza obowiązek alimentacyjny- w takim zakresie, w jakim wystarczają na utrzymanie/wychowanie osoby uprawnionej wyłączają powstanie konkretnego obowiązku alimentacyjnego ( świadczenia z tytułu ubezpieczeń społecznych, roszczenia odszkodowawcze ),

- inaczej w przypadku świadczeń z opieki społecznej i z tytułu pomocy filantropijnej- zobowiązany do alimentów nie może uchylić się od swego obowiązku z tym uzasadnieniem, że uprawniony może skorzystać z pomocy pochodzącej z tych dwu źródeł.

Cechy obowiązku alimentacyjnego

- stanowi zobowiązanie wynikające wx lege ze ściśle określonych powiązań rodzinnych lub quasi- rodzinnych. Nie może powstać w drodze umowy, umowa może mieć za przedmiot stosunek alimentacyjny, jaki powstał z ustawy ( zob. niż. ),

- przepisy, z których wynika obowiązek alimentacyjny są normami ius cogens,

- należy do zobowiązań prawnorodzinnych, co dodaje mu szczególnej intensywności

Dochodzenie roszczeń alimentacyjnych nie może być uznane za nadużycie prawa podmiotowego, ale zasady współżycia społecznego znajdą zastosowanie ( Art. 144 ). Odmowa z powołaniem się na art. 5- zupełnie wyjątkowa ( pełnoletni chce przerzucić ciężar na rodzinę ),

- potencjalny obowiązek ma charakter wzajemny ( wyjątek- ojciec dziecka pozamałżeńskiego względem matki- Art. 141 ),

- prawo do alimentów ma mieszany charakter ( majątkowy i niemajątkowy ),

- prawo do alimentów jest ściśle związane z osobą uprawnionego- wynika z jego celu i charakteru- by zapewnić egzystencję,

- nie jest dopuszczalne jego przejście na inną osobę-

Natomiast dłużnik alimentacyjny może je spełnić za pośrednictwem osoby trzeciej, w szczególności poręczyciela.

- obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców zobowiązanego ( Art. 139 ).

Spadkobiercy ci mogą być wprawdzie zobowiązani także do alimentowania tego samego uprawnionego, ale nie z racji dziedziczenia takiego długu, lecz jako samoistnie do tego zobowiązani przez ustawę. Natomiast na spadkobiercę przechodzą raty alimentacyjne, które stały się wymagalne za życia uprawnionego i które zostały prawomocnie zasądzone.

- nie można się zrzec prawa do alimentów.

PRZESŁANKI OBOWIĄZKU ALIMENTACYJNEGO ( konkretnego )

1) istnienie potencjalnego obowiązku alimentacyjnego

2) zasada: uprawniony potencjalnie jest w niedostatku ( Art. 133 §2 )

W niedostatku jest ten, kto nie ma własnych środków na zaspokojenie swych potrzeb ( nie może utrzymać się "własnymi siłami" ), przy czym chodzi tu o potrzeby usprawiedliwione, a nie tylko niezbędne.

wyjątki ( zob. niż. ):

- niesamodzielne dziecko,

- małżonkowie,

- byli małżonkowie

ZAKRES OBOWIĄZKU ALIMENTACYJNEGO

Art.135- zależy od

- usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego i

- zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.

Żadnych możliwości świadczeń alimentów nie ma ten, kto:

- nie posiada liczącego się majątku,

- nie jest zdolny z powodu stan stanu zdrowia ( inwalidztwa ) do pracy zarobkowej,

- nie otrzymuje surogatu zarobku w postaci renty lub emerytury,

- nieposiadający majątku mężczyzna w czasie odbywania czynnej służby wojskowej.

Nie bierze się pod uwagę, tego ile zobowiązany zarabia, ale ile mógłby zarabiać, gdyby w pełni wykorzystywał swe możliwości zarobkowe ( ale nie kosztem swego zdrowia- SN 1960 ). Jest to zwrócone przepis zwrócony przeciwko wszystkim jednostkom społecznym, które w tym celu, aby uchylić się od obowiązku alimentacyjnego, porzucają nawet pracę.

Wypadkowo tych dwu przesłanek, decyduje o wielkości świadczeń alimentacyjnych. Ustawodawca polski odrzucił znany niektórym prawodawstwom system sztywnego określenia granic należnych świadczeń alimentacyjnych, np. przez wskazanie, że wynoszą one oznaczoną część zarobków osoby zobowiązanej.

POSTACIE OBOWIĄZKU ALIMETNACYJNEGO

Zasada: Wobec braku ograniczeń- każda postać.

- najczęściej zasądzenie ich w określonej sumie pieniężnej.,

- Art. 27

- Art. 135 §2- wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, może polegać, także w całości, lub części, na osobistych staraniach o jego utrzymanie lub wychowanie.

- przyjęcie uprawnionego do mieszkania zobowiązanego ( na pewno może wynikać to z porozumienia stron ),

- zobowiązany udostępnia uprawnionym posiadany lokal mieszkalny lub jego część ( np. część dużego domu jednorodzinnego )- zwłaszcza, gdy uprawnionymi są żona i dzieci, a zobowiązanym jest ojciec, który dysponuje odpowiednimi warunkami ( przewidziane np. w art. 371¹ kc francuskiego ).

OBOWIĄZEK ALIMENTACYJNY ZE WZGLĘDU NA JEGO ŹRÓDŁO

1) WYNIKAJĄCY Z POKREWIEŃSTWA - MIĘDZY KREWNYMI( Art. 128 ),

- w linii prostej- bez względu na stopień pokrewieństwa

- w linii bocznej- tylko między rodzeństwem ( rodzonym i przyrodnim ).

Kolejność obciążenia- art. 129

a) zstępni,

b) wstępni,

Jeśli jest kilku wstępnych lub zstępnych- decyduje stopień pokrewieństwa.

c) rodzeństwo, ale:

- Art. 134- zobowiązany może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych w stosunku do rodzeństwa, jeśli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub jego najbliższej rodziny.

Przykład: Uprawniony ma kilku krewnych- syna i wnuka ( zstępnych ), ojca i dziadka ( wstępnego ) oraz brata ( rodzeństwo ). Nie może on żądać alimentów od wszystkich tych krewnych ( przy założeniu, że wszyscy zobowiązani są w stanie łożyć na utrzymanie uprawnionego ). Może on żądać alimentów od syna, gdyby syn nie był w stanie łożyć, to od wnuka, później dopiero od ojca, później od dziadka i dopiero brata.

Jeśli zobowiązanymi są krewni należący do tej samej linii i tego samego stopnia ( kilkoro rodzeństwa, kilkoro dzieci ), to możliwe są dwie regulacje:

- odpowiedzialność solidarna zobowiązanych ( kodeks rodzinny z 1950 ),

- Art. 130 §2- w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym.

Np. matka żąda alimentów od trojga dzieci. Dochody dzieci- A- 500, B- 250, C- 250 ( zakładamy, że pracują zgodnie ze swoimi możliwościami ). Sąd prawdopodobnie rozdzieli rentę alimentacyjną w następujący sposób:- A- 1/2, B- 1/4, C- 1/4.

Art. 132- Obowiązek zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy:

- nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo,

- osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swoim obowiązkom lub,

Bardzo częsta sytuacja- młody ojciec pozamałżeńskiego dziecka nie pracuje jeszcze zawodowo, ale pracuje wprawdzie, ale jako domownik w gospodarstwie swoich rodziców, wówczas zobowiązanymi do uiszczenia alimentów są jego rodzice ( dziadkowie dziecka )- ALIMENTY OD DZIADKÓW.

- uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.

2) WYNIKAJĄCY Z POKREWIEŃSTWA- RODCZIÓW WZGLĘDEM NIESAMODZIELNEGO DZIECKA ( Art. 133 ), które:

- nie jest jeszcze w stanie się utrzymać samodzielnie,

Dotyczy dzieci małżeńskich i pozamałżeńskich- uprzywilejowanie trwa do momentu uzyskania samodzielności ( zdobędzie odpowiednie uzdolnienia, predyspozycje zawodowe ). Samodzielności nie oznacza:

SAMODZIELNOŚĆ- zdobycie odpowiadających jego predyspozycjom i uzdolnieniom kwalifikacji zawodowych. Samodzielności nie oznacza:

- pełnoletniość ( np. rodzice muszą łożyć na utrzymanie i wykształcenie dziecka, które mimo ukończenia 18 lat nadal zdobywa takie kwalifikacje, np. studiuje na wyższej uczelni, pod warunkiem jednak, że wykorzystuje ono ten na czas rzeczywiście na naukę- SN 1980 ),

- małżeństwo

- nie wyklucza jej brak pełnoletniości ( np. dziecko uzyskało zawód wcześniej ),

- dochody z majątku dziecka nie wystarczają na pokrycie kosztów utrzymania i wychowania.

Obowiązek szczególnie szeroki- nie mogą się uchylić bo zbyt duży ciężar, muszą wręcz dążyć do zapewnienia właściwych warunków egzystencji kosztem szczególnego wysiłku. Muszą w razie potrzeby sięgnąć do substancji majątku. Rodzice natomiast nie są zobowiązani w ramach obowiązku alimentacyjnego lub niezależnie od tego obowiązku do dania dziecku, które się usamodzielnia, szczególnego wyposażenia, a zwłaszcza zapewnienia mu mieszkania.

Obciąża oboje rodziców. Jeśli jedno z rodziców możliwości nie ma, cały ciężar spada na drugiego z rodziców.

3) WYNIKAJĄCY Z PRZYSPOSOBIENIA ( Art. 131 ),

Zasada: tak jak w 1) i 2 ).

Wyjątki:

a) jeśli przysposobienie niepełne,

Powstaje obowiązek przysposabiający- przysposobiony.

Nie powstaje przysposobiony- krewni przysposabiającego.

Utrzymuje się- przysposobiony- naturalni krewni przysposobionego ( naturalni rodzice też ).

- obowiązek alimentacyjny względem przysposobionego obciąża przysposabiającego przed wstępnymi i rodzeństwem przysposobionego.

Przysposobiony może więc żądać alimentów w pierwszej kolejności od przysposabiającego, a dopiero w następnej kolejności- od krewnych naturalnych.

- obowiązek alimentacyjny względem wstępnych i rodzeństwa przysposobionego- w ostatniej kolejności.

Wstępni i rodzeństwo przysposobionego mogą żądać alimentów od innych krewnych a dopiero w ostatniej kolejności od przysposobionego.

b) jeśli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka- nie ma wpływu na obowiązek alimentacyjny między przysposobionym a drugim małżonkiem i jego krewnymi.

Po rozwiązaniu przysposobienia

Art. 125- orzekając rozwiązanie stosunku przysposobienia sąd może, stosowanie do okoliczności, utrzymać w mocy wynikające z niego obowiązku alimentacyjne.

Orzeczenie o rozwiązaniu przysposobienia w samej zasadzie nie wyłącza możliwości zasądzenia alimentów aktualnie należnych oczywiście między przysposobionym a przysposabiającym, bo tylko oni są stronami procesu o rozwiązanie przysposobienia.

4) WYNIKAJĄCY Z MAŁŻEŃSTWA- MIĘDZY MAŁŻONKAMI W CZASIE TRWANIA MAŁŻEŃSTWA- Art. 27

W drodze analogii z art. 135 §1- prawo do świadczeń alimentacyjnych jednego z małżonków względem drugiego powstaje o tyle, o ile nie może on zaspokoić swych potrzeb dzięki własnym możliwościom zarobkowym i majątkowym. Wyłączają lub ograniczają obowiązek alimentacyjny drugiego małżonka możliwości, jakie dla każdego z nich zapewnia majątek wspólny, bo jest on w pewnym zakresie majątkiem każdego z małżonków. Małżonek uprawniony nie zawsze jest zobowiązany do wykorzystywania swoich możliwości zarobkowych. Żona zajmująca się dziećmi nie ma obowiązku wykonywania zawodowej pracy zarobkowej, mąż musi przeto w takim wypadku przyczyniać się do jej utrzymania w szerszym zakresie aniżeli wtedy, gdy żona pracuje ( SN 1951 ). Jest to PRAWO DO RÓWNEJ STOPY ŻYCIOWEJ. Zasada ta znajduje szerokie zastosowanie,

- w separacji faktycznej "nie winny" małżonek ma w stosunku do drugiego małżonka roszczenie z Art. 27 o zaspokojenie potrzeb rodziny wg zasada "równej stopy życiowej".

- jeśli małżeństwo jest bezdzietne, to zasada też obowiązuje ( SN- 1987 ).

Jeśli chodzi o kolejność- odpowiednio stosuje się Art. 130.

5) WYNIKAJĄCY Z MAŁŻEŃSTWA- MIĘDZY MAŁŻONKAMI PO USTANIU/UNIEWAŻNIENIA MAŁŻEŃSTWA/W CZASIE SEPARACJI PRAWNEJ ( zob. wyż. )

Art. 130- obowiązek ten wyprzedza obowiązek alimentacyjny wynikający z pokrewieństwa.

Jeżeli więc rozwiedziona kobieta ma syna, to w pierwszej kolejności nie syn, lecz były mąż jest obowiązany ją alimentować.

6) WYNIKAJĄCY Z POWINOWACTWA- MIĘDZY POWINOWATYMI ( Art. 144 ).

Ma podmiotowo wąski zakres, bo więzy wynikające z powinowactwa nie są w odczuciu społecznym na tyle silne, aby uzasadniały w szerokim zakresie tak poważne obciążenie jak obowiązek alimentacyjny.

OJCZYM- mąż matki niebędący ojcem dziecka.

MACHOCHA- żona ojca niebędąca matką dziecka.

PASIERB- dziecko żony/męża nie będące własnym.

a) ojczyma/macochy względem pasierba

- jeśli odpowiada to zasadom współżycia społecznego.

Obowiązek należy traktować jako regułę przede wszystkim wtedy, gdy pasierb wychowuje się w rodzinie, którą założyła jego matka ( ojciec ), zawierając związek małżeński z ojczymem ( macochą )- zasada równej stopy życiowej- ze swoim rodzicem jak i ojczymem ( macochą ).

Należy odróżnić dwie sytuacje:

- pasierb ma oprócz ojczyma ( macochy ) także oboje swoich rodziców, co ma miejsce wtedy, gdy nowe małżeństwo zostało zawarte przez jego ojca/matkę po rozwiązaniu poprzedniego. Wówczas dziecko może uzyskać świadczenia alimentacyjne ( zasądzone zresztą w wyroku rozwodowym ) od drugiego z rodziców, to wówczas- zgodnie z zasadami współżycia społecznego, nie powstanie obowiązek ojczyma/macochy,

- pasierb ma tylko jedno z rodziców, które zawarło nowe małżeństwo jako wdowiec/wdowa. Wówczas drugiego z rodziców traktuje się jako wchodzącego w miejsce poprzedniego ( LOCO PARENTIS ). To rozstrzyga o kolejności tego obowiązku w stosunku do takiegoż obowiązku krewnych pasierba- najpierw obowiązani są ojczym/macocha, a dopiero potem krewni ( SN 1968 ).

b) pasierba wobec macochy/ojczyma, jeśli:

- zasady współżycia społecznego,

- ojczym/macocha przyczyniali się do wychowania i utrzymania dziecka.

Gdy ma swoich naturalnych rodziców, to obowiązek jednych i drugich znajduje się w tej samej kolejności.

Przepisy o obowiązku alimentacyjnym wynikającym z pokrewieństwa stosuje się odpowiednio.

7) OJCA DZIECKA URODZONEGO POZA MAŁŻEŃSTWEM WZGLĘDEM MATKI ( Art. 141 ).

Rodzice dziecka nie są ani małżonkami ani też nie łączy ich węzeł pokrewieństwa, dlatego dla matki dziecka nie powstają z tych dwu źródeł względem ojca jakiekolwiek roszczenia

Zakres obowiązku ( w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom ):

a) zwykły

- pokrycie wydatków związanych z ciążą i porodem,

- koszty 3- miesięcznego utrzymania matki w okresie porodu,

b) rozszerzony- na żądanie matki ( nawet jeśli dziecko urodziło się nieżywe ).

- koszty utrzymania matki przez czas dłuższy niż 3 miesiące,

- z ważnych powodów,

- pokrycie odpowiedniej części wydatków lub strat,

- jeśli wskutek ciąży lub porodu matka poniosła inne konieczne wydatki albo szczególne straty majątkowe,

Roszczenia przedawniają się z upływem 3 lat od dnia porodu.

8) WYNIKAJĄCY Z MAŁŻEŃSTWA- OBOWIĄZEK ZASPOKOJANIA ZWYKŁYCH POTRZEB RODZINY ( tzw. GRUPOWY )- Art. 27.

Różni się od innych obowiązków alimentacyjnych tym, że ma charakter grupowy- stroną zobowiązaną są małżonkowie, uprawnionymi dzieci ( bo jeśli drugi małżonek- to zob. 4 ).

Treść jest znacznie szersza aniżeli najdalej idące obowiązki alimentacyjne pomiędzy krewnymi, świadczenia alimentacyjne są tu bowiem ściśle związane z więzami osobistymi łączącymi małżonków oraz ich dzieci.

Nie musi być spełniona przesłanka niedostatku.

Powinny być uwzględniane w znacznym stopniu potrzeby dzieci- szczególne zdolności dziecka ( muzyczne, do języków obcych ) mogą uzasadnić ponoszenie nawet znacznych wydatków na dodatkowe kształcenie, czego z reguły nie można wymagać w ramach zwykłego obowiązku alimentacyjnego między krewnymi.

Obowiązek istnieje tak długu, tak jak istnieje rodzina faktycznie, nawet jeśli małżonkowie są bezdzietni, ale żyją we wspólnocie.

Wygasa, jeśli się rozchodzą- obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny przekształca się w zwykły obowiązek alimentacyjny między małżonkami lub w stosunku do dzieci.

REALIZACJA OBOWIĄZKU ALIMENTACYJNEGO

Może mieć charakter:

1) DOBROWOLNY- w rodzinach normalnych dostarczanie w ramach obowiązku alimentacyjnego osobom potrzebującym pomocy środków utrzymania i wychowania odbywa się bezkonfliktowo- do tego stopnia, że nawet nie zdaje się sobie sprawy z jego istnienia.

- BEZUMOWNY,

- UMOWA DOTYCZĄCA OBOWIĄZKU ALIMENTACYJNEGO- Art. 138

- niedopuszczalne jest ustalenie wysokości świadczeń poniżej ustawowej granicy,

- uprawniony nie może się zrzec lub ograniczyć prawa.

W praktyce w stosunkach wiejskich- występują umowy, na podstawie których uprawniony "zrzeka się" swego prawa w zamian ze przeniesienie na niego przez zobowiązanego ( najczęściej pozamałżeńskiego ojca ) własności oznaczonej nieruchomości. W świetle tego, co wyżej powiedziano, umowa nie wywiera oczywiście takiego skutku, jaki strony w niej oznaczyły, ale ma ona takie znaczenie, iż ponieważ nieruchomość, którą uzyskał uprawniony zapewnia mu egzystencję, ma on w całości lub części zaspokojone potrzeby i nie może żądać w takim zakresie alimentów od zobowiązanego.

2) DROGĄ SĄDOWĄ- gdy zobowiązani uchylają się od spełnienia swej powinności alimentacyjnych.

Zasada: powództwo o zasądzenie należnych świadczeń alimentacyjnych.

Wyjątki: drogi szczególne:

- żądanie zasądzenia alimentów od drugiego małżonka przez małżonka w procesie o rozwód/unieważnienie małżeństwa/separację.

Sąd orzeka z urzędu o alimentach względem wspólnych małoletnich dzieci ( zob. wyż. ).

- Art. 27- w imieniu własnym wystąpić małżonek, choć żąda dla całej rodziny,

- Art. 28-.

Ułatwienia procesowe:

- przed sądem własnego miejsca zamieszkania,

- alimentów można dochodzić także na przyszłość ( należności mające charakter przyszłych powtarzających się świadczeń ).

- ustawowe zwolnienie od kosztów sądowych,

- wyrok zasądzający alimenty ma rygor natychmiastowej wykonalności z urzędu.

GWARANCJE DOCHODZENIA ALIMENTÓW- bardzo rozbudowane system różnorodnych ułatwień, których zadaniem jest doprowadzenie do szybkiego zasądzenia alimentów, a następnie sprawnego wyegzekwowania zasądzonych z tego tytułu należności.

- normy ius cogens,

- ograniczenie możliwości umarzania przez potrącenie ( Art. 505 §2 kc ),

- potrąceń nie może dokonywać zakład pracy ( co do zasady- Art. 87 kp ),

- wykonywanie prawa do obowiązki tylko wyjątkowo jest nadużyciem prawa podmiotowego,

- ochrona prawno- karna ( Art. 207 kk )- uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego jest przestępstwem

- Art. 1025 kpc.

- prawo do alimentów nie ulega przedawnieniu ( potencjalne i konkretne ). Przedawniają się jedynie roszczenia o poszczególne raty- 3 lata. Jeśli stwierdzone są prawomocnym wyrokiem, to też 3 lata ( roszczenia o świadczenia okresowe- Art. 125 kc ).

PRZEPISY SZCZEGÓLNE ODNOSZĄCE SIĘ DO ROSZCEŃ ALIMENTACYJNYCH Z 7)

Zasada: Art. 143- roszczeń tych można dochodzić, jeśli ojcostwo mężczyzny zostało ustalone.

Wyjątki:

a) gdy dziecko urodziło się nieżywe,

b) gdy dziecko urodziło się żywe, jeśli ojcostwa nie zostało ustalone,

- matka i dziecko mogą dochodzić tych roszczeń majątkowych związanych z ojcostwem ( nie tylko alimentów ) tylko jednocześnie z dochodzeniem ojcostwa.

c) gdy dziecko się jeszcze nie urodziło, a ojcostwo mężczyzny zostało uwiarygodnione

- matka może żądać, aby mężczyzna jeszcze przed urodzeniem się dziecka wyłożył odpowiednią sumę pieniężną na koszty utrzymania matki przez 3 miesiące w okresie porodu oraz koszty utrzymania dziecka przez pierwsze 3 miesiące po urodzeniu.

Termin i sposób zapłaty sumy określa sąd. Wysokość sumy nie może być wyższa niż przyszłe alimenty.

UWIARYGODNIENIE OJCOSTWA- potrzebny jest mniejszy stopień pewności co do ojcostwa aniżeli jego udowodnienie potrzebne do ustalenia ojcostwa. Może np. polegać na przedłożeniu listu domniemanego ojca do matki, wskazującego na łączące ich bliskie stosunki.

WYGĄŚNIĘCIE:

a) potencjalny-

- śmierć zobowiązanego ( Art. 139 )

- śmierć uprawnionego,

- pełne przysposobienie dziecka ( wygasa obowiązek alimentacyjny rodziców ).

b) konkretny

Art. 138- rebus sic stantibus

- w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego, czyli:

- podwyższenie,

- zmniejszenie,

- uchylenie- gdy uprawniony uzyskał zdolność do samodzielnego utrzymywania się, ewentualnie całkowita utrata możliwości przez zobowiązanego.

ALIMENTY ZA CZAS UBIEGŁY

Zasada: nie można żądać alimentów za czas ubiegły ( PRO PRAETERITO NEMO ALITUR ).

Z istoty alimentów wynika, że są przeznaczone na bieżące i przyszłe potrzeby, nie przypadają za czas ubiegły. Skoro bowiem uprawniony okres ten przeżył, to tym samym zaspokoił potrzeby odnoszące się do tego okresu.

Wyjątek: uprawniony może dochodzić zaległych świadczeń alimentacyjnych ( SN- 1949, 1976 ):

- gdy pozostały niezaspokojone a odnoszą się do tego okresu jego potrzeby ( np. niedożywienie, którego skutki trzeba usunąć ).

- gdy zaciągnął od osoby trzeciej zobowiązanie na pokrycie kosztów utrzymania. ( gdy uprawniony przeżył, ale wydatki na ten cel pokrył z pożyczki, którą musi zwrócić ).

ROSZCENIE REGRESOWE ( Art. 140 ):

Legitymacja czynna: osoba, która:

- dostarcza drugiemu środków utrzymania lub wychowania,

- nie będąc do tego zobowiązana albo

- będąc zobowiązana z tego powodu, że uzyskanie na czas świadczeń alimentacyjnych od osoby zobowiązanej w bliższej lub tej samej kolejności byłoby dla uprawnionego niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.

Najczęstsza sytuacja- matka zmuszona jest łożyć na utrzymanie i wychowanie dziecka bez pomocy ojca- w takiej sytuacji roszczenie regresowe względem ojca nie powstaje dla nie w granicach wszystkich wydatków, lecz w takim tylko zakresie, w jakim powinien do ich pokrywania przyczynić się ojciec,

- osobą w rozumieniu Art. 140 jest także placówka opiekuńczo- wychowawcza ( dom dziecka ) lub głowa rodziny zastępczej.

Legitymacja bierna

- zobowiązany.

Przedawnienie:

- 3 lata,

Powód domaga się:

- zwrotu tych środków od zobowiązanego.

WŁADZA RODZICIELSKA ( Art. 92- 113 ).

Art. 72 K.

Konwencja o prawach dziecka

WŁADZA RODZICIELSKA ( nie ma legalnej definicji )- ogół obowiązków i praw rodziców względem dziecka, mających na celu zapewnienie mu należytej pieczy i strzeżenie jego interesów, obejmująca kompetencje rodziców zarówno w odniesieniu do osoby dziecka jak i jego majątku.

Cel społeczno- gospodarczy: ze względu na swoją nieporadność dziecko nie może załatwiać osobiście swoich spraw, musi przeto być poddane pieczy innych osób. Pierwotnie obejmowało nieograniczony zakres uprawnień względem dziecka, nie wyłączając nawet drastycznych dyspozycji, jak sprzedaż dziecka, oddanie go w niewolę czy porzucenie. Stopniowo sprawy te uległy złagodzeniu, a w XX w. zwyciężyła idea, że władza rodzicielska istnieje przede wszystkim w interesie dziecka, interes zaś rodziców zszedł na plan dalszy ( zasada dobra dziecka ), stad lepsze byłoby określenie "piecza rodzicielska".

Rekomendacja RE nr R ( 84 ) 4- wprowadza termin "odpowiedzialność rodzicielska"- wszelkie prawa i obowiązki rodzicielskie, łącznie z obowiązkiem alimentacyjnym, prawem do osobistej styczności z dzieckiem.

Charakter prawny:

Istnieją dwa poglądy:

a) jest to prawo podmiotowe ( przeważający )- odbiega co prawda od klasycznej koncepcji prawa podmiotowego, ale rodzice wykonujący władzę rodzicielską nie tylko chronią interesy dziecka, ale realizują także ważki- jeśli w życiu nie najważniejszy- własny interes niemajątkowy, polegający na zaspokajaniu instynktu rodzicielskiego. Niektóre spośród składających się na nią praw mają charakter praw skutecznych erga omnes ( Art. 100 ), natomiast większość charakteryzuje się jako prawo skuteczne inter partes.

b) jest to funkcja społeczna

Zasady wykonywania władzy rodzicielskiej

a) dobro dziecka,

b) interes społeczny

c obowiązek wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka ( Art. 72 ust. 3 K. ).

Te lapidarne sformułowania należałoby uzupełnić o zasady wyrażone w powołanej Rekomendacji:

- poszanowanie godności dziecka,

- zakaz wszelkich form karcenia naruszających godność dziecka,

- obowiązek wysłuchania dzieci przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach,

- uwzględnienie rozsądnych życzeń dzieci,

- dziecko powinno uwzględniać opinie rodziców, ich zalecenia i wskazania formułowane dla jego dobra, także w tych sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenie woli.

Powstanie władzy rodzicielskiej:

Zasada: z chwilą pojawienia się dziecka jako podmiotu prawa.

Raczej moment urodzenia, gdyby ustawodawca chciał rozciągnąć władzę rodzicielską na nasciturusa, to uchyliłby instytucję curatora ventris ( Art. 182 ).

Wyjątki:

- nie powstaje- gdy któraś z przesłanek negujących władzę rodzicielską ( zob. niż. ).

- powstaje później- gdy te przesłanki ustaną.

- powstaje przy przysposobieniu.

Podmiot władzy rodzicielskiej:

Zasada: Art. 93 §1- przysługuje obojgu rodzicom.

Wyjątki:

a) przysługuje tylko matce, gdy ( Art. 93 §2 i 94 )

- nie ustalono ojcostwa albo,

- ojcostwo zostało ustalone bez przyznania władzy rodzicielskiej

Jeżeli nastąpiło sądowe ustalenie ojcostwa, to władza nie przysługuje z mocy prawa, ale musi być przyznana orzeczeniem sądu, podyktowanym dobrem dziecka i interesem społecznym. Wychodzi się tu z założenia, że ojciec, który dopuszcza do sądowego ustalenia ojcostwa ( zamiast uznania ) najprawdopodobniej jest złym ojcem. Można też przyznać władzę rodzicielską ojcu w późniejszym terminie, ale konieczna jest zmiana okoliczności w stosunku do stanu, jaki był podstawą wydania wyroku ustalającego ojcostwo.

b) jednemu z rodziców, jeżeli drugi ( Art. 94 §1 )

- nie żyje,

- nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych,

- został pozbawiony władzy rodzicielskiej,

- jego władza rodzicielska została zawieszona

c) żadnemu- wówczas ustanawia się opiekę ( Art. 94 §3 )

- te same przesłanki, co wyżej, tyle że odnośnie obu rodziców.

Treść władzy rodzicielskiej:

1) PIECZA NAD OSOBĄ DZIECKA ( Art. 95 §1 )- zespół obowiązków i uprawnień rodziców obejmujących stałą troską osobę dziecka, aby było ono należycie wychowywane, aby nie stała mu się krzywda, a jego dziecinne lata upłynęły w warunkach rodzinnego szczęścia.

Zakres- Art. 96:

a) wychowywanie dziecka,

b) kierowanie dzieckiem- regulowanie jego trybu życia, kontrolowanie, w jakim przebywa towarzystwie, jak spędza czas, jak oddaje się rozrywkom, jaką czyta literaturę.

c) troska o fizyczny i duchowy rozwój- kształtowanie psychiki dziecka, wpajanie zasad moralności i współżycia społecznego, wyrabianie sumienności, pracowitości i poczucia obowiązku, miłości ojczyzny i poszanowania cudzej własności.

d) przygotowanie należycie do pracy dla dobra społeczeństwa.

Art. 95 §2- dziecko winno rodzicom posłuszeństwo.

Nie jest rozstrzygnięte, czy rodzice mogą je wymusić, a jeśli tak, to jakimi środkami, w szczególności czy mogą się uciec do karcenia fizycznego. Przeważa pogląd, że rodzice powinni dążyć do tego, aby ich zarządzenia były przez dziecko respektowane z mocy ich moralnego autorytetu, perswazji i łagodnych środków wychowawczych. Karcenie nie powinno naruszać godności dziecka lub powodować uszczerbku w jego zdrowiu fizycznym i psychicznym ( bo sprzeczne z pkt c) ! ).

f) możliwość żądania powrotu

- jeśli dziecko jest zatrzymane przez osobę nieuprawnioną ( Art. 100 )- mogą zwrócić się do sądu opiekuńczego,

- jeśli dziecko oddali się samowolnie, to też mogą zwrócić się do sądu opiekuńczego albo innych organów.

2) ZARZĄD MAJĄTKIEM DZIECKA

Dwa możliwe systemy:

a) prawo rodziców użytkowania majątku dziecka, a więc także własność pożytków, jakie majątek przynosi,

b) prawo rodziców jedynie do zarządu majątkiem dziecka, pożytki przypadają dziecku-

Zasada: Art. 101- Rodzice sprawują z należytą staranności zarząd majątkiem dziecka ( system drugi ).

Dochód z majątku dziecka ( Art. 103 )- kolejność przeznaczenia:

a) utrzymanie i wychowanie dziecka oraz jego rodzeństwa, które wychowuję się razem z nim ( zasada równej stopy ),

b) nadwyżka- na inne uzasadnione potrzeby rodziny.

MAJĄTEK DZIECKA- pasywa i aktywa, wszelkie składniki, a więc przedmioty, które dziecko odziedziczyło lub otrzymało w drodze darowizny, kwoty uzyskane z tytułu alimentów ( ale nie samo prawo alimentacji ! ), sumy uzyskane z tytułu odszkodowania.

Wyjątek: nie sprawują zarządu nad:

- zarobek dziecka ( Art. 101 §2 ),

- przedmioty oddane mu do swobodnego użytku ( Art. 101 §2 ),

- przedmioty przypadające dziecku z tytuły darowizny lub testamentu, jeśli testator lub darczyńca tak zastrzegł ( Art. 102 ). Jeśli testator lub darczyńca nie wyznaczył zarządcy- zarząd sprawuje kurator wyznaczony przez sąd opiekuńczy.

Podział czynności zarządu:

a) CZYNNOŚCI ZWYKŁEGO ZARZĄDU- rodzice decydują sami- załatwianie bieżących spraw związanych ze zwykłym korzystaniem z przedmiotów wchodzących w skład majątku dziecka i utrzymanie tych przedmiotów w stanie niepogorszonym.

b) CZYNNOŚCI PRZEKRACZAJĄCE ZWYKŁY ZARZĄD- do ich dokonania przez rodziców i wyrażanie zgody na dokonanie ich przez dziecko konieczna jest zgoda sądu opiekuńczego.

3 REPREZENTACJA DZIECKA ( Art. 98- 99 ).

Zasada: rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka. Każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy.

Wyjątek: nie mogą reprezentować:

- Ze względu na podmiot:

a) przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod władzą rodzicielską obojga rodziców,

b) przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem,

Wyjątek od wyjątku b): czynność polega na:

- bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka,

- dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania.

Jeśli żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka- reprezentuje je kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.

- Ze względu na przedmiot

c) przy czynnościach, które dziecko może dokonywać samodzielnie.

Wykonywanie władzy rodzicielskiej ( Art. 97 )

Zasada: Każde z rodziców wykonuje ją samodzielnie.

Wyjątek: W istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie, w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy, np:

- wybór imienia,

- określenie miejsca pobytu,

- wybór szkoły i przyszłego zawodu,

- decyzja co do leczenia dziecka w wypadku poważniejszej choroby,

- decyzja co do wyjazdu dziecka za granicę.

Zasada: autonomia wykonywania

Wyjątki: NADZÓR NAD WYKONYWANIEM WŁADZY RODZICIELSKIEJ

a) Art. 100- obowiązek pomocy rodzicom ciążący na sądzie opiekuńczym i innych organach państwowych, jeśli jest ona potrzebna do należytego wykonywania władzy rodzicielskiej.

Szczególną doniosłość ma współdziałanie rodziców ze szkołą, ze względu na zbieżność zadań. Ustawa o systemie oświaty przewiduje możliwość działania rady rodziców, stanowiącej reprezentację uczniów w szkole i placówce oświatowo- wychowawczej. Rada może występować do rady szkoły lub placówki/rady pedagogicznej/dyrektora z wnioskami dotyczącymi wszystkich spraw szkoły lub placówki.

Pozbawienie i modyfikacje władzy rodzicielskiej.

Zasada: Władza rodzicielska trwa w niezmienionym stanie i przysługuje rodzicom w pełnym zakresie od chwili jej powstania do daty wygaśnięcia.

Wyjątki:

Zasada: Art. 48K

- podstawa ustawowa i:,

- prawomocne orzeczenie sądu

I) POZBAWIENIE RODZICÓW(A) WŁADZY RODZICIELSKIEJ ( Art. 111 ),

1) obligatoryjne

a) niemożność wykonywania z powodu trwałej przeszkody albo:

Np. zaginięcie rodziców, wyjazd za granicę połączony z całkowitym brakiem zainteresowania dzieckiem, skazanie na długoletnią karę pozbawienia wolności.

b) niewłaściwość wykonywania

- rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub

- rodzice w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka.

2) fakultatywne

- gdy nie ustały przyczyny umieszczenia dziecka w placówce opiekuńczo- wychowawczej, w szczególności jeśli rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.

Wydaję się, że może nastąpić także pozbawienie władzy rodzicielskiej w stosunku do jednego dziecka, jeśli np, mąż sprawuje z wielką starannością władzę rodzicielską względem wspólnego dziecka małżonków, zaniedbuje zaś swe obowiązki co do dzieci żony, które przysposobił.

Ustanie przesłanek- sąd opiekuńczy może przywrócić władzę rodzicielską.

II) ZAWIESZENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ ( Art. 110 ).,

- przemijająca przeszkoda lub:

Np. przejściowa choroba, krótszy pobyt w więzieniu.

Ustanie przesłanek- sąd opiekuńczy uchyla zawieszenie ( obligatoryjnie ).

Co prawda zawieszenie władzy rodzicielskiej nie powoduje jej pozbawienia, ale także powoduje całkowite wyłączenie rodziców od sprawowania władzy rodzicielskiej, co znajduje wyraz w tym, że dla takiego dziecka ustanawia się opiekę.

III) OGRANICZENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ ( Art. 109 ).

- dobro dziecka jest zagrożone.

Środki ograniczające- katalog otwarty- sąd może wydać każde zarządzenie, jeśli w danych okolicznościach wymaga tego dobro dziecka.

1) zarządzenia trwałe,

- zobowiązanie rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania ( np. do nawiązania kontaktu ze szkołą ) z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonywania wydanych zarządzeń,

- określenie, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu albo poddanie rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun,

- poddanie wykonywania władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora,

- skierowanie małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi,

- powierzenie zarządu majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi,

- zarządzenie umieszczenia małoletniego w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo- wychowawczej.

RODZINA ZASTĘPCZA/PLACÓWKA OPIEKUŃCZO- WYCHOWAWCZA

Zasada: rozdział praw i obowiązków jest następujący:

a) do rodziny zastępczej/placówki należą:

- sprawowanie bieżącej pieczy,

- wychowywanie,

- reprezentowanie w dochodzeniu świadczeń przeznaczonych na zaspokojenie potrzeb jego utrzymania,

b) do rodziców- pozostałe.

Wyjątek: sąd opiekuńczy może postanowić inaczej.

2) zarządzenia doraźne

IV) OGRANICZENIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ JEDNEGO Z RODZICÓW ( Art. 107 )

Harmonijne wykonywanie władzy rodzicielskiej przez oboje rodziców jest z reguły możliwe tylko wtedy, gdy rodzice razem zamieszkują, tworząc zgodną rodzinę. Gdy żyją jednak oddzielnie, jako osoby obce, a nawet ze sobą skłócone, to ten normalny mechanizm, polegający na jej wykonywaniu w pełnym zakresie przez oboje rodziców, zawodzi.

Przesłanką jest rozłączenie rodziców- występuje:

a) w wypadku rozwodu/unieważnienia małżeństwa rodziców,

b) separacji prawnej,

c) separacji faktycznej,

d) gdy rodzice nie pozostają ze sobą w związku małżeńskim

Możliwe są dwa rozwiązania

Zasada: sąd:

a) jednemu z rodziców powierza wykonywania władzy rodzicielskiej,

b) władzę drugiego ogranicza do określonych obowiązków i uprawnień.

Np. podejmowanie decyzji co do miejsca pobytu dziecka, sposoby leczenia, wyboru dla niego przyszłego zawodu, spędzania wakacji. Rodzic ten nie ma żadnych uprawnień dotyczących zarządu majątkiem dziecka.

Powstaje problem, któremu z rodziców tę władzę powierzyć- zwłaszcza w sytuacji, gdy oboje rodzice na to zasługują:

- w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa- matce ( SN 1952 ),

- jeśli jest kilkoro dzieci- wskazane jest aby rodzeństwo wychowywało się razem,

- istotne znaczenie może mieć utrwalone stan faktyczny ( SN 1958 ) lub warunki bytowe,

- nie ma również sama przez się znaczenia wina jednego z rodziców rozkładu ich pożycia, bo winny tego stanu rzeczy może być dobrym ojcem lub matką ( SN 1957 ).

W razie śmierci czy utraty pełnej zdolności do czynności prawnych przez rodzica, któremu sąd powierzył wykonywanie władzy rodzicielskiej, władza drugiego odżywa w całej pełni, z tym jednak, że sąd opiekuńczy powinien sprawdzić, czy dobro dziecka nie jest zagrożone i może wydać odpowiednie zarządzenia ( zob. art. 109 )

Wyjątek: sąd może pozostawić władzę w pełnym zakresie obu rodzicom ( bo w art. 107 "może" ), jeśli rodzice mają możliwość wspólnego, zgodnego wykonywania tej władzy np:

- rozwiedzieni małżonkowie zamieszkują w pobliżu, a stosunki między nimi nie mają charakteru konfliktowego,

- rodzice niebędący małżeństwem żyją w konkubinacie.

Opisane rozstrzygnięcia mogą być zmienione ( Art. 106 ), jeśli:

- nastąpiła zmiana okoliczności,

- wymaga tego dobro dziecka.

V. INNE MODYFIKACJE

a) zakres władzy ( reprezentacja dziecka ) ulega zmianie z chwilą, gdy dziecko kończy 13 rok życia,

b) jeśli dziecko jest ubezwłasnowolnione całkowicie, to rodzice podlegają takim ograniczeniom, jak im podlega opiekun ( Art. 108 ).

USTANIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ:

Zasada: osiągnięcie przez dziecko pełnoletniości ( Art. 92 )

Nie są możliwe:

- przedłużenie władzy rodzicielskiej poza okres pełnoletniości. Jeśli dziecko, mimo ukończenia lat 18 nie uzyskało jeszcze dostatecznego rozeznania, zaradzić można temu tylko w drodze ubezwłasnowolnienia, połączonego z reguły z powierzeniem opieki rodzicom. W pewnym stopniu łagodzi to jednak obowiązek alimentacyjny z Art. 133

- emancypacja przed osiągnięciem pełnoletniości.

Wyjątki:.

a) leżące po stronie osobistej dziecka/rodziców,

- śmierć dziecka przed osiągnięciem pełnoletniości

- śmierć rodzica,

- ubezwłasnowolnienie rodzica

b) orzeczenia sądowe powodujące zmiany w stanie cywilnym dziecka i rodziców(a),

- zaprzeczenie ojcostwa,

- unieważnienie uznania dziecka,

- uchylenie prawomocnego wyroku uznającego ojcostwo,

- zaprzeczenie macierzyństwa,

- przysposobienie,

- rozwiązanie przysposobienia,

c) orzeczenia sądowe pozbawiające władzy rodzicielskiej

- pozbawienie władzy

Zdarzenia powodujące ustanie władzy rodzicielskiej możemy też podzielić na:

a) definitywne- władza rodzicielska nie może już być reaktywowana,

b) takie, przy których władza rodzicielska może być reaktywowana ( np. po uchyleniu ubezwłasnowolnienia ).

POZOSTAŁE STOSUNKI MIĘDZY RODZICAMI A DZIEĆMI

Są niezależne od władzy rodzicielskiej, ale pozostają w ścisłym związku z jej wykonywaniem.

1) obowiązek wzajemnego wspierania się ( Art. 87 )

Jeśli dziecko mieszka u rodziców, to:

- jeśli ma dochody z własnej pracy, powinno przyczyniać się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny ( Art. 91 §2 ),

To nie jest obowiązek alimentacyjny- dziecko jest do niej zobowiązane, choćby nawet rodzice mieli dostateczne własne dochody na utrzymanie rodziny.

- jeśli pozostaje na utrzymaniu rodziców, to obowiązane jest pomagać im we wspólnym gospodarstwie ( Art. 91 §1 ).

Ale z Art. 96 wynika- nasilenie tej pracy powinno być tylko takie, aby dziecko mogło być przygotowane do przyszłej pracy stosownie do swych uzdolnień, jeśli dziecko się uczy- to mniejszy zakres obowiązku, jeśli się nie uczy- to większy.

2) nazwisko dziecka ( Art. 89- 90 ).

Zasada: dziecko nabywa nazwisko rodziców ( obojga lub jednego z nich )

Wyjątek: gdy rodzice noszą różne nazwiska- może nabyć nazwisko ojca.

Przepisy są tak ujęte, że realizują konsekwentnie dążenie do zatarcia oznak pozamałżeńskiego pochodzenia dziecka.

a) dwie sytuacje

- jeśli zachodzi domniemanie z Art. 62

- jeśli rodzice zawarli małżeństwo po urodzeniu się dziecka,

Zasada: nazwisko męża matki,

Wyjątek: nazwisko matki

- oświadczenia małżonków w tej sprawie składane są jednocześnie ze złożeniem osobistych oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych małżonków.

- zgoda dziecka, jeśli zawarli małżeństwo po ukończeniu przez dziecko 13 roku życia.

b) jeżeli ojcostwo zostało ustalone przez uznanie dziecka,

Zasada: dziecko nosi nazwisko ojca,

Wyjątek: nazwisko matki

- oświadczenie ojca

- zgoda osób, których zgoda jest potrzebna do ważności uznania,

- zgoda dziecka, jeśli w chwili uznania ukończyło 13 lat

c) jeśli sądowe ustalenie ojcostwa

Zasada: nazwisko matki

Wyjątek: nazwisko ojca

- orzeczenie w tym przedmiocie sądu,

- wniosek dziecka/przedstawiciela ustawowego,

- zgoda dziecka, jeśli ukończyło 13 lat

d) jeśli ojcostwa nie ustalono

Zasada: nazwisko matki.

e) jeśli oboje rodzice są nieznani

Zasada: sąd opiekuńczy nadaje dziecku nazwisko.

f) jeśli matka małoletniego dziecka zawarła małżeństwo z mężczyzną, który nie jest ojcem tego dziecka,

Zasada: dziecko pozostaje przy dotychczasowym nazwisko.

Wyjątek: nazwisko męża matki,

- oświadczenie małżonków przed kierownikiem usc,

- zgoda dziecka, jeśli ukończyło 13 lat,

- dziecko nie nosi nazwiska ojca, chyba, że zostało nadane na podstawie sądowego ustalenia ojcostwa.

3) osobista styczność rodziców z dzieckiem ( Art. 113 ).

Przysługuje również mimo pozbawienia/zawieszenia/ograniczenia władzy rodzicielskiej.

Ingerencja sądu opiekuńczego:

a) pozbawienie osobistej styczności ( fakultatywne ),

- jeśli wymaga tego dobro dziecka

Zakazane są wszelkie formy osobistych kontaktów- widywanie się, korespondencja, rozmowy telefoniczne.

Choć kodeks o tym nie wspomina wydaje się oczywiste, że ingerencja w prawo od osobistej styczności jest możliwe tylko w razie uprzedniego lub równoczesnego pozbawienia lub ograniczenia władzy rodzicielskiej.

b) ograniczenie osobistej styczności,

- wyjątkowe wypadki i,

- władza rodzicielska rodziców została ograniczona przez umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo- wychowawczej.

Ustawa milczy też odnośnie osobistej styczności z dzieckiem innych jego krewnych ( np. dziadków ). Styczność taka jednak wydaje się czymś oczywistym i nie wymaga nadania jej prawnej sankcji.. Wydaje się jednak, że w drodze analogii- sąd może zakazać osobistej styczności innym krewnym, kierując się dobrem dziecka, może także, gdy rodzice wbrew rozpowszechnionemu zwyczajowi bezpodstawnie uniemożliwiają lub poważnie utrudniają kontakty innych krewnych ( dziadków ) z dzieckiem- zakazać rodzicom takiego postępowania, a więc upoważnić tych krewnych do osobistych kontaktów z dzieckiem ( SN- 1988 ).

KONKUBINAT

KONKUBINAT- nieformalny związek kobiety i mężczyzny, którzy nie zawarli ze sobą małżeństwa w formie określonej przez prawo rodzinne, lecz pozostają we wspólnym- stałym- pożyciu, analogicznym do pożycia małżonków. Stanowi związek faktyczny, a nie prawny.

Teoretycznie konkubinat nie jest regulowany jako instytucja prawa rodzinnego, ale pojawia się w przepisach ( Art. 691 kc, Art. 115 § 11 kk )- OSOBY POZOSTAJĄCE FAKTYCZNIE WE WSPÓLNYM POŻYCIU MAŁŻEŃSKIM i coraz częściej w orzecznictwie.

Zasada: do konkubinatu nie można stosować ( nawet w drodze analogii ) przepisów o małżeństwie i stosunkach majątkowych między małżonkami ).

Wyjątki:

- konkubenci są uważani przez orzecznictwo i doktrynę za osoby bliskie,

- konkubenci nie tworzą rodziny w rozumieniu przepisów kro, ale niektóre przepisy kodeksowe pojęciem rodziny obejmują także konkubentów ( orzecznictwo ETPC ),

Roszczenia majątkowe konkubentów po ustaniu ich konkubinatu powinny być dokonywane z uwzględnieniem konkretnych stosunków prawnych, które powstały między konkubentami w czasie trwania konkubinatu ( KAZUISTYCZNA KONCEPCJA ROZLICZEŃ ). Można stosować wprost lub przez analogię przepisy o zniesieniu współwłasności, o spółce cywilnej, bezpodstawnym wzbogaceniu,

- jeżeli podczas trwania wspólności ustawowej, jedno z małżonków nabędzie przedmioty majątkowe wspólnie ze swoim konkubentem, przedmioty takie mogą stanowić współwłasność konkubenta i małżonków, udział małżonków będzie do nich należał na zasadzie wspólności ustawowej.

PRZYSPOSOBIENIE ( Art. 114- 127 )

PRZYSPOSOBIENIE- instytucja prawa rodzinnego, zwana w języku prawniczym ADOPCJĄ, polegająca na tym, iż między PRZYSPOSABIAJĄCYM a PRZYSPOSABIANYM powstaje stosunek zastępujący władzę rodzicielską.

Zasady rządzące przysposobieniem:

1) dobro dziecka ( art. 114 §1 )- a nie np. małżeńskich ambicji czy znalezienie dziedzica,

2) ADOPTIO NATURAM IMITATUR- przysposobienie ma naśladować naturalne stosunki rodziny biologicznej, przysposobiony ma być traktowany jak naturalne dziecko,

3) charakter niemajątkowy ( aczkolwiek powstają pewne obowiązki majątkowe- np. alimentacja ), ale samym celem nie jest uzyskanie majątku,

4) odbywa się w trybie pozaumownym ( pozakontraktowym ), kiedyś w niektórych systemach prawnych była to umowa,

5) państwowy nadzór nad przysposobieniem,

6) ograniczona rozwiązywalność,

7) tajemnica przysposobienia

Przesłanki przysposobienia:

I tylko dla dobra przysposobionego ( dziecka )- art. 114 §1,

II) małoletniość przysposabianego w momencie złożenia wniosku ( art. 114 ),

III) odpowiednia różnica wieku między przysposabiającym a przysposobionym ( Art. 114¹ §2 )

Czyli tak jaka występuje zwykle między rodzicami a dziećmi:

- najmniejszą granicą było dotąd 13 lat, ale była to sytuacja, gdy mężczyzna, który poślubił matkę dziecka, był jej wieloletnim partnerem,

- odmówiono przysposobienia w sytuacji gdy różnica wynosiła 64 lata, ale raczej nie z powodu tej różnica, lecz z racji tego, iż kandydat na przysposabiającego miał kłopoty zdrowotne

IV) przysposabiający ma kwalifikacje osobiste uzasadniające przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego ( Art. 114¹ §1 ),

V) pełna zdolność do czynności prawnych przysposabiającego ( Art. 114¹ §1 )

VI) zgoda- musi ją wyrazić wiele podmiotów:

1) RODZICE BIOLOGICZNI- Art. 119.

Zgoda ta może być wyrażona:

1a) w toku postępowania o przysposobienie

Wyjątki:

ustawowe: nie jest potrzebna, gdy:

- zostali pozbawienie władzy rodzicielskiej,

- są nieznani,

- porozumienie z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody

Nie jest potrzebna zgoda ojca, gdy:

- jego ojcostwo zostało ustalone przez sąd,

- władza rodzicielska nie została mu przyznana

b) sąd opiekuńczy może orzec przysposobienie ze względu na szczególne okoliczności bez zgody rodziców, jeśli:

- ich zdolność do czynności prawnych jest ograniczona,

- odmowa zgody na przysposobienie jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka.

1b) ZGODA IN BLANCO- Art. 119^1- jest to zgoda wyrażona przed sądem opiekuńczym przez rodziców dziecka na przysposobienie ich dziecka w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającej.

- może być wyrażona nie wcześniej niż po upływie 6 tygodni od urodzenia się dziecka ( Art. 119² )- chodzi tu o to, iż matka zaraz po porodzie może być w tzw. traumie poporodowej- a medycznie udowodniono, iż okres 6 tygodni jest wystarczający, aby objawy ustąpiły ).

- może być odwołana przed sądem opiekuńczym, nie później jednak niż przed wszczęciem sprawy o przysposobienie.

Przepisy o zgodzie blankietowej stosuje się odpowiednio, gdy:

a) jedno z rodziców wyraziło zgodę, a zgoda drugiego nie jest potrzebna

b) jeśli sąd opiekuńczy tak postanowił, gdy:

- gdy rodzice przysposabianego są nieznani

- gdy rodzice przysposabianego nie żyją.

2) ZGODA OPIEKUNA ( jeśli dziecko pozostaje pod opieką )- Art. 120

Wyjątek: sąd opiekuńczy może ze względu na szczególne okoliczności, orzec przysposobienie mimo braku zgody opiekuna, jeśli wymaga tego dobro dziecka.

Np. 17- latka urodziła dziecko. Nie może być przedstawicielem ustawowym, toteż nie może być opiekunem, będzie nim więc np. babcia dziecka. Nikt się dzieckiem nie zajmuje, ale babcia nie chce wyrazić zgody na przysposobienie. W takich warunkach- jeśli dobro dziecko tego wymaga- sąd ma "furtkę bezpieczeństwa".

3) ZGODA PRZYSPASABIANEGO ( Art. 118 )

- jeśli ukończył 13 lat,

- jeśli nie ukończył lat 13, a może on pojąć znaczenie przysposobienia, sąd opiekuńczy powinien go wysłuchać.

Wyjątki- sąd opiekuńczy może wyjątkowo orzec przysposobienie bez żądania zgody przysposabianego lub jego wysłuchania, gdy:

- nie jest on zdolny do wyrażenia zgody,

- z oceny stosunku między przysposabiającym a przysposabianym wynika, że uważa się on za dziecko przysposabiającego, a żądanie takiej zgody byłoby sprzeczne z dobre przysposabianego.

4) ZGODA MAŁŻONKA- jeśli małżonkowie przysposabiają wspólnie

Wyjątek:

- małżonek ( którego zgoda jest wymagana ) nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych

- porozumienie się z nim napotyka na trudne do przezwyciężenia przeszkody.

Jeśli chodzi o formę zgody, to rodzice biologiczni powinni ją wyrazić przed sądem opiekuńczym, natomiast jeśli chodzi o zgodę pozostałych podmiotów- nie jest to uregulowane.

Rodzaje przysposobienia:

Ze względu na skutki

1) Zasada: PRZYSPOSOBIENIE PEŁNE ( ADOPTIO PLENA )- Art. 121

Skutki:

- pomiędzy przysposabiającym a przysposobionym powstaje taki stosunek, jak między rodzicami a dziećmi,

- przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego,

- ustają prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego krewnych, jak również prawa i obowiązki tych krewnych względem niego,

- skutki te rozciągają się na zstępnych przysposobionego,

- można sporządzić nowy akt urodzenia, a jeśli nie- to wzmianka dodatkowa,

- przysposobiony dziedziczy jak naturalne dziecko przysposabiającego ( art. 936 )

- Art. 123- ustaje dotychczasowa władza rodzicielska lub opieka nad przysposobionym, a jeśli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, władza rodzicielska przysługuje obojgu małżonkom wspólnie.

Imię i nazwisko przysposabianego ( Art. 122 )

Zasada: Przysposobiony otrzymuje nazwisko przysposabiającego

Jeżeli został przysposobiony przez małżonków wspólnie albo jeżeli jeden z małżonków przysposabia dziecko drugiego małżonka- nazwisko, które noszą albo nosiłyby dzieci zrodzone z tego małżonka.

Wyjątek: Sąd opiekuńczy może w orzeczeniu o przysposobieniu postanowić, że przysposobiony będzie nosił nazwisko złożone z jego dotychczasowego nazwiska i nazwiska przysposabiającego, jeżeli:

- żądanie przysposabianego,

- zgoda przysposabiającego

- nie został sporządzony nowy akt urodzenia przysposobionego z wpisaniem przysposabiających jako jego rodziców.

Jeśli przysposobiony albo przysposabiający nosi złożone nazwisko- sąd opiekuńczy rozstrzyga, który człon tego nazwiska wejdzie w skład nazwiska przysposobionego

Zasada: Przysposobiony zachowuję imię dotychczasowe

Wyjątek: Sąd może w orzeczeniu o przysposobieniu imię lub imiona przysposobionego:

- na wniosek przysposabiającego

- za zgodą przysposobionego, jeśli ukończył lat 13,

- jeśli nie ukończył lat 13, to sąd ma obowiązek go wysłuchać, jeżeli przysposabiany może pojąć znaczenie przysposobienia.

2) PRZYSPOSIBIENIE NIEPEŁNE ( ADOPTIO MINUS PLENA )- Art. 124

Orzekane jest:

- na żądanie przysposabiającego,

- za zgodą osób, których zgoda jest do przysposobienia potrzebna

- tylko w wypadkach, jeśli nie było zgody blankietowej.

Skutki:

- powstaje stosunek wyłącznie między przysposabiającym a przysposobionym,

- skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposabiającego

Dziedziczenie:

- przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym, przysposabiający dziedziczy po przysposobionym,

- przysposobiony dziedziczy po krewnych naturalnych, nie dziedziczy po krewnych przysposabiającego,

- rodzice naturalnie nie dziedziczą po przysposobionym, natomiast przysposobiony dziedziczy po rodzicach naturalnych.

Sąd opiekuńczy może zmienić przysposobienie niepełne na pełna:

- na żądanie przysposabiającego,

- za zgodą osób, których zgoda jest do przysposobienia potrzebna,

- przysposobiony jest małoletni

3) PRZYSPOSOBIENIE CAŁKOWITE ( NIEROZWIĄZYWALNE- ADOPTIO PLENISSIMA )- art. 124¹

- gdy rodzice wyrazili zgodę blankietową ( żaden inny rodzaj przysposobienia nie wchodzi wówczas gry ).

Skutki:

- nie jest dopuszczalne:

- uznanie przysposobionego,

- unieważnienie uznania,

- sądowe ustalenie jego pochodzenia lub zaprzeczenie pochodzenia,

- rozwiązanie stosunku przysposobienia ( Art. 125¹ ). ,

- zawsze sporządza się nowy akt urodzenia

Inny podział:

1) KRAJOWE

2) ZAGRANICZNE ( Art. 114² )- takie, które powoduje zmianę dotychczasowego miejsca zamieszkania przysposabianego w RP na miejsce zamieszkania w innym państwie.

Zasada: Następuje tylko wówczas, gdy w ten sposób można zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne ( tzn. nie ma możliwości przysposobienia krajowego, nie można dziecka umieścić w rodzinie zastępcze ). Oznacza to wyjście dziecka spod jurysdykcji sądów polskich.

Wyjątki:

- jeśli między przysposabiającym a przysposobionym istniej stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa albo:

- jeśli przysposabiający już przysposobił siostrę lub brata przysposabianego.

OKRES OSOBISTEJ STYCZNOŚCI ( Art. 120¹ )- jest to okres osobistej styczności między przysposabiającym a przysposabianym, którego sposób może określić sąd opiekuńczy przed orzeczeniem przysposobienia.

- jeśli forma pieczy nad dzieckiem- stosuje się odpowiednio przepisy o rodzicach zastępczych, z tym, że całkowite koszty utrzymania przysposabianego obciążają przysposabiającego,

- przy wykonywania nadzoru nad przebiegiem styczności przysposabiającego z przysposabianym sąd opiekuńczy może korzystać z pomocy ośrodka adopcyjno- opiekuńczego lub organu pomocniczego w sprawach opiekuńczych.

Przy przysposobieniu zagranicznym- przysposobienie może być określone tylko po upływie określonego przez sąd opiekuńczy okresu osobistej styczności w dotychczasowym miejscu zamieszkania przysposabianego lub w innej miejscowości w RP.

ROZWIĄZANIE PRZYSPOSOBIENIA:

Zasada: przysposobienie jest nierozwiązywalne.

Wyjątki: ( Art. 125 ):

- ważne powody

- nie może ucierpieć dobro małoletniego dziecka,

- nie może być to przysposobienie całkowite.

- nie nastąpiła śmierć przysposobionego lub przysposabiającego

wyjątek: przysposabiający zmarł po wszczęciu sprawy o rozwiązanie stosunku przysposobienia. W wypadku takim na miejsce przysposabiającego w procesie występuje kurator ustanowiony przez sąd.

Postępowanie toczy się w trybie procesowym, konieczny jest wyrok sądu opiekuńczego.

Legitymacja procesowa czynna:

- przysposobiony,

- przysposabiający,

- prokurator ( Art. 127 )

Skutki rozwiązania przysposobienia:

- Art. 126 §1- ustanie przysposobienia ex nunc,

- jeśli rozwiązanie nastąpiło po śmierci przysposabiającego, uważa się, że skutki przysposobienia ustały z chwilą jego śmierci

- obowiązek alimentacyjny, jeśli sąd tak postanowi,

- Art. 126 §2- nazwisko i imiona- zasada:

- przysposobiony zachowuje nazwisko nabyte przez przysposobienie oraz imię lub imiona,

wyjątek:

przy nazwisku:

- ważne powody,

- wniosek przysposobionego lub przysposabiającego.

Sąd opiekuńczy może wówczas postanowić w orzeczeniu o rozwiązaniu stosunku przysposobienia, iż przysposobiony powraca do pierwotnego nazwiska, które nosił przed orzeczeniem przysposobienia/

- przy imieniu:

- wniosek przysposobionego,

Sąd wówczas obligatoryjnie orzeka o powrocie do poprzednio noszonego imienia lub imion.

OPIEKA ( Art. 145- 177 ).

OPIEKA- roztoczenie pieczy nad osobą z jakichkolwiek przyczyn nieporadną ( małoletnim/ubezwłasnowolnionym całkowicie ), zgodnie ze zobowiązującym do tego tytułem prawnym. Jest surogatem władzy rodzicielskiej.

Cel społeczno- gospodarczy: jest surogatem władzy rodzicielskiej ( w swej zasadniczej postaci ). Punkt ciężkości spoczywa na staraniach o osobę dziecka, na drugim zaś planie znajduje się dbałość o jego majątek.

Cechy:

- instytucja wykazuje cechy publicznoprawne ( w interesie społecznym ),

- nie jest prawem podmiotowym ( w odróżnieniu od władzy rodzicielskiej )- opiekun wykonując opiekę działa wyłącznie w interesie innej osoby ( poddanego opiece ), a nie w interesie własnym, natomiast jest źródłem praw podmiotowych dla osoby jej poddanej.

- jest stosunkiem prawnym, którego stronami są:

- OPIEKUN,

- POZOSTAJĄCY POD OPIEKĄ ( PUPIL/PODOPIECZNY ).

Zasady rządzące opieką:

a) dobro dziecko,

b) powszechność opieki

- opiekę należy ustanawiać nie tylko wtedy, gdy dzieckiem nikt się zajmuje, ale także wtedy gdy ma ono opiekę faktyczną ( bo opiekun faktyczny nie może działać jako przedstawiciel ustawowy ),

- obowiązek jej ustanowienia jest niezależny od tego, czy w danym momencie zachodzi potrzeba dokonania takiej czynności dla małoletniego, którą może załatwić tylko osoba do tego uprawniona,

c) państwowy nadzór nad opieką.

Organy opieki:

- zwierzchni ( sąd opiekuńczy ),

- pomocniczy ( kuratorzy sądowi ),

- sprawujący ( opiekun ).

PRZESŁANKI OPIEKI NAD MAŁOLETNIM

I) wyłącznym sposobem powstania jest orzeczenie sądu opiekuńczego, niezależnie od inicjatywy osób zainteresowanych.

Należy odróżnić:

- ustanowienie opieki- rozstrzygnięcie sądu opiekuńczego wprowadzającego system pieczy nad dzieckiem, która ma zastąpić władzę rodzicielską,

- powołanie opiekuna- powołanie konkretnej osoby do wykonywania pieczy.

II) poważna wiadomość, że zachodzi powód materialnoprawny ( Art. 145 w zw. z art. 94 §3 )

a) SIEROCTWO NATURALNE- rodzice dziecka nie żyją,

b) SIEROCTWO SPOŁECZNE- rodzice żyją, ale nie mogą sprawować władzy rodzicielskiej:

- są nieznani,

- nie mają pełnej zdolności do czynności prawnej,

- zostali pozbawienie władzy rodzicielskiej,

- ich władza została zawieszona,

- władza rodzicielska nie została przyznana ojcu, pomimo sądowego ustalenia ojcostwa, a nie przysługuje matce.

Jeśli nie ma jednego z rodziców albo nie może ono sprawować władzy rodzicielskiej, a drugie może- to nie ustanawia się opieki, bo władzę rodzicielską wykonuje ten drugi z rodziców.

III) powołanie opiekuna

1) wybór właściwej formy opieki

Zasada: sprawuje ją osoba fizyczna

Może być:

a) jednoosobowa,

b) dwuosobowa ( małżonkowie )- Art. 147.

Wychodzi się z założenia, że taka postać stwarza dziecku warunki najbardziej zbliżone do domu rodzicielskiego, w którym występują oboje rodzice.

Wyjątek: tzw. opieka zakładowa ( Art. 150 )- warunki miałoby określić rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości wydane w porozumieniu z innymi ministrami.

- zakłady wychowawcze lub inne instytucje i organizacje społeczne.

Dotychczas takie rozporządzenie się nie ukazało.

2) wybór odpowiedniego kandydata na opiekuna

a) dobro dziecka,

b) opiekunem nie może być ten, kto ( Art. 148 ):

- nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych lub,

- został pozbawiony praw publicznych, praw rodzicielskich albo opiekuńczych lub,

- w stosunku do niego zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiąże się należycie z obowiązków opiekuna.

c) kolejność wyboru jest następująca- Art. 149:

- kandydat wskazany przez ojca lub matkę, jeśli nie byli pozbawieni władzy rodzicielskiej

Co prawda ojciec czy matka nie może ustanowić opiekuna w testamencie ( zob. I )- ale można wyraźnie w testamencie osobę opiekuna wskazać i jeśli rodzice nie byli pozbawieni władzy rodzicielskiej, to sąd najprawdopodobniej powierzy sprawowanie opieki właśnie wskazanej osobie.

- krewni lub inne osoby bliskie pozostającego pod opieką albo jego rodziców

Może być także konkubent rodzica- jeśli np. dziecko urodziło się w małżeństwie, ojciec zmarł zaraz po urodzeniu się dziecka, tak, że nie wykształciła się żadna więź, pełnia władzy rodzicielskiej przysługuje matce, która następnie jest w związku faktycznym z mężczyzną i pomiędzy tym konkubentem a dzieckiem powstaje szczególna więź, a dziecko traktuje go w sposób podobny do ojca ( żaden sąd nie zezwoli raczej konkubentowi na przysposobienie dziecka swojej konkubiny pomijając patologiczne przypadki ! ), następnie umiera matka.

- kandydat wskazany przez właściwy organ gminy albo organizację społeczną, do której należy piecza nad małoletnim albo zakład wychowawczy. jeśli pozostający pod opieką tam przebywa,

- jeśli małoletni przebywa w rodzinie zastępczej- rodzice zastępczy.

Jeżeli opieka nad kilkoma osobami ( Art. 151 ):

- jeżeli jest to rodzeństwo, to w miarę możliwości opiekunem powinna być jedna osoba,

- jeżeli nie jest to rodzeństwo, to sąd może ustanowić jednego opiekuna, jeśli nie ma sprzeczności między interesami tych osób.

IV) objęcie opieki ( Art. 152, 153 )- złożenie przyrzeczenia przed sądem opiekuńczym.

Zasada: przyjęcie opieki jest obowiązkowe.

Wyjątek: z ważnych powodów sąd może zwolnić od tego obowiązku- np. zły stan zdrowia, szczególne obciążenie obowiązkami zawodowymi lub społecznymi, ułomność fizyczna.

Opiekun powinien objąć swe obowiązki niezwłocznie.

V) ponieważ pomiędzy wszczęciem postępowania o ustanowienie opieki a objęciem jej przez opiekuna może nastąpić dłuższy czas- Art. 147, jeśli dobro pozostającego pod opieką tego wymaga, sąd opiekuńczy wydaje niezbędne zarządzenia:

- niezbędne dla ochrony osoby,

- niezbędne dla ochrony majątku

- do czasu objęcia opieki przez opiekuna

W szczególności sąd może ustanowić kuratora.

TREŚĆ OPIEKI

Kryteria- Art. 154:

- należyta staranność,

- dobro dziecka,

- interes społeczny

Zasada: Art. 155 §2- stosuje się odpowiednio przepisy o władzy rodzicielskiej.

Wyjątki: przepisy kro

a) opiekun podlega stałemu nadzorowi sądu opiekuńczego ( Art. 155 §1 ).

b) sprawowanie wyznaczają ( Art. 154 ):

- należyta staranność,

- dobro pozostającego pod opieką,

- interes społeczny.

c) opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego ( Art. 156 )

d) opiekun nie może przeznaczać nadwyżki z majątku dziecka na uzasadnione potrzeby rodziny.

e) opiekun nie może reprezentować osób pozostających pod opieką ( Art. 159 ):

- przy czynnościach prawnych między tymi osobami,

- przy czynnościach prawnych między jedną z tych osób a opiekunem albo jego małżonkiem, zstępnymi wstępnymi lub rodzeństwem, chyba że czynność prawne polega na:

- bezpłatnym przysporzeniu na rzecz osoby pozostającej pod opieką.

f( obowiązek wysłuchania pozostającego pod opieką przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach, jeśli pozwala na to jego rozwój umysłowy i stan zdrowia oraz uwzględniać w miarę możności jego rozsądne życzenia.

g) Zasada: opiekun sprawuje opiekę bezpłatnie ( Art. 162 )

Wyjątki:

- opiekun może żądać aby sąd opiekuńczy przyznał mu stosowne wynagrodzenie okresowe albo jednorazowe w dniu ustania opieki lub zwolnienia go od niej, jeżeli z opieką związany jest zarząd majątkiem wymagający znacznego nakładu pracy,

- roszczenie opiekuna od pozostającego pod opieką zwrotu kosztów nakładów i wydatków związanych ze sprawowaniem opieki,

- roszczenie osoby pozostającej pod opieką od opiekuna o naprawienie szkody wyrządzonej nienależytym sprawowaniem opieki.

Przedawnienie: 3 lata od ustania opieki/zwolnienia opiekuna.

NADZÓR NAD SPRAWOWANIEM OPIEKI ( Art. 165- 168 )

Wykonuje go

- sąd opiekuńczy

- korzystając fakultatywnie z pomocy społecznego organu pomocniczego w sprawach opiekuńczych

W następujących formach:

1) Środki nadzoru stałego

a) zaznajamianie się na bieżąco z działalnością opiekuna,

b) udzielanie mu wskazówek i poleceń,

c) może żądać od opiekuna

- wyjaśnień we wszelkich sprawach należących do zakresu opieki

- przedstawiania dokumentów związanych z jej sprawowaniem

d) opiekun jest zobowiązany w terminach oznaczonych przez sąd opiekuńczy, nie rzadziej niż co roku składać:

- sprawozdania dotyczące osoby pozostającego pod opieką,

- rachunki z tego zarządu jego majątkiem.

Wyjątek: sąd opiekuńczy może zwolnić od opiekuna od przedstawiania szczegółowych rachunków z zarządu na rzecz ogólnego sprawozdania o zarządzie majątkiem, jeśli:

- dochody z majątku nie przekraczają prawdopodobnych kosztów utrzymania i wychowania pozostającego pod opieką

2) wydanie zarządzeń, jeśli opiekun nie sprawuje należycie opieki.

3) Art. 157,

4) Nadzór akceptacyjny ( Art. 156 ).

USTANIE OPIEKI ( Art. 169- 174 ):

Należy odróżnić:

I) USTANIE OPIEKI- gdy opieka staje się bezprzedmiotowa,

- gdy małoletni osiągnął pełnoletniość,

- gdy przywrócona zostaje nad nim władza rodzicielska,

- śmierć małoletniego

II) WYGAŚNIĘCIE OPIEKI

1) bądź z powodu ustania opieki,

2) bądź z powodu innych zdarzeń, które mają taki skutek. mimo, że opieka trwa nadal.

a) śmierć opiekuna,

b) zwolnienie opiekuna przez sąd opiekuńczy.

- na wniosek- z ważnych powodów,

- z urzędu, jeśli opiekun:

- jest niezdolny do sprawowania opieki albo:

- dopuszcza się czynów lub zaniedbań, które naruszają dobro pozostającego pod opieką.

Skutki:

1) problem oddania przez opiekuna osobie do tego powołanej majątku małoletniego,

Zasada: Art. 174- opiekun jest obowiązany oddać osobie, która pozostawała pod opieką albo jej przedstawicielowi ustawowemu lub spadkobiercom zarządzany przez siebie majątek tej osoby.

2) kwestia rozliczenia się przez niego z zarządu tym majątkiem,

Zasada: Art. 172- Opiekun jest zobowiązany złożyć w ciągu 3 miesięcy rachunek końcowy z zarządu majątkiem. Stosuje się odpowiednio przepisy o rachunku rocznym

Wyjątek: sąd opiekuńczy może zwolnić opiekuna od tego obowiązku.

3) problem załatwiania przez niego w okresie przejściowym- od chwili wygaśnięcia funkcji opiekuna do chwili, gdy osoba do tego powołana będzie mogła się zająć sprawami dziecka- pilnych spraw związanych z opieką.

Zasada: Art. 169- opiekun jest obowiązany

a) prowadzić nadal pilne sprawy związane z opieką, aż do czasu objęcia jej przez nowego opiekuna

b) prowadzić nadal pilne sprawy związane z zarządem majątku, jeśli w chwili ustania opieki zachodzi przeszkoda do natychmiastowego przejęcia zarządu majątkiem przez osobę, która pozostawała pod opieką, jej przedstawiciela ustawowego, spadkobierców.

Wyjątek: sąd opiekuńczy postanowił inaczej

OPIEKA NAD UBEZWŁASNOWOLNIONYM CAŁKOWICIE ( Art. 175- 177 ).

Zasada: stosuje się odpowiednio przepisy o opiece nad małoletnim.

Wyjątki:

a) kolejność:

- małżonek,

- matka lub ojciec

Jeśli nie stoi temu na przeszkodzie dobro pozostającego pod opieką,

b) ustanie:

- uchylenie ubezwłasnowolnienia,

- zmiana ubezwłasnowolnionego całkowitego na częściowe.

KURATELA ( Art. 178- 184 )

KURATELA- instytucja zbliżona do opieki, której celem jest roztoczenie pieczy nad osobami lub majątkiem osób, które same swoich praw z przyczyn prawnych lub faktycznych prowadzić nie mogą.

Różnice pomiędzy kuratelą a opieką;

- kuratela zabezpiecza interesy osoby tylko w pewnym, dość wąskim zakresie, zaś opieka obejmuje całość spraw osoby jej poddanej,

- kuratela ma charakter krótkotrwały- przejściowy byt,

- kuratelą ustanawia się w interesie ogólnym, a nie w celu dbałości o interesy osoby poddanej opiece,

- kuratela stanowi instytucję wchodzącą w zakres wielu gałęzi prawa ( również administracyjnego ), a opieka- instytucję prawnorodzinną ( z wyjątkiem opieki na ubezwłasnowolnionym całkowicie ),

- kuratela może być ustanowiona także dla osób prawnych, a opieka- tylko dla osób fizycznych,

- opiekun jest zawsze przedstawicielem ustawowym osoby pozostającej pod opieką, a kurator- nie zawsze,

- kuratela jest instytucją zróżnicowaną, a opieka- jednolitą.

Zasada: Art. 178 §2- do kurateli stosuje się odpowiednio przepisy o opiece.

Wyjątki: przepisy szczególne.

Ustanowienie kurateli:

Zasada: Art. 178 §1- w wypadkach w ustawie przewidzianych

Ograniczenie to wydaje się bezcelowe- przyjmuje się, że ustanowienie kuratora jest dopuszczalne w każdym wypadku, ilekroć jest to bezwzględnie konieczne dla strzeżenia zasługującego na ochronę interesu indywidualnego lub społecznego.

a) z urzędu,

b) na wniosek,

- osoby zainteresowanej,

- prokuratora

Sprawowanie kurateli:

Zasada: jest odpłatne- Art. 179- organ państwowy, który ustanowił kuratora, przyznaje mu odpowiednie wynagrodzenie za sprawowanie kurateli, na żądanie kuratora. Wynagrodzenie to pokrywa się:

- z majątku osoby, dla której kurator jest ustanowiony,

- jeśli osoba nie ma majątku, z majątku tego, na czyje żądanie kurator został ustanowiony,

Wyjątek: nieodpłatne, jeśli:

- nakład pracy kuratora jest nieznaczny,

- sprawowanie kurateli czyni zadość zasadom współżycia społecznego.

Ustanie kurateli- Art. 180

Zasada:

- gdy odpadnie jej cel ( uchyla organ państwowy, który ją ustanowił ),

- z chwilą zakończenia sprawy, jeśli kurator został ustanowiony do załatwienia poszczególnej sprawy

Wyjątki: z ustawy.

Rodzaje kurateli:

1) KURATOR CZĘŚCIOWO UBEZWŁASNOWOLNIONEGO ( Art. 181 ),

- dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo,

Zakres uprawnień może być dwojaki

a) jeśli sąd opiekuńczy tak postanowi- analogicznie jak rodzica/opiekuna małoletniego, który ukończył 13 lat,

b) bez takiego postanowienia jest:

- doradcą osoby ubezwłasnowolnionej,

- przedstawicielem ustawowym, o tyle, o ile do ważności czynności prawnych przez które ubezwłasnowolniony zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swym prawem konieczna jest jego zogda.

Ustanie: uchylenie ubezwłasnowolnienia.

2) CURATOR VENTRIS ( Art. 182 )

- dla nasciturusa,

- jeśli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka

Ustanie: urodzenie się dziecka.

3) CURATOR DEBILIS ( Art. 183 )

- dla osoby ułomnej,

- na jej wniosek,

- jeśli potrzebna jest jej pomoc do prowadzenia wszelkich spraw albo spraw określonego rodzaju

OSOBA UŁOMNA- kaleka, ślepy, głuchy, niemowa, osoba znajdująca się we wszelkich stanach, które ograniczają zdolność zajmowania się swoimi sprawami jak brak kończyn, obłożna, długotrwała choroba. Nie jest to choroba psychiczna ani niedorozwój umysłowy, bo ta i tak doprowadzi do ubezwłasnowolnienia i ustanowienia kuratora z Art. 181 albo opiekuna, a w toku postępowania doradcy tymczasowego.

Ustanie: na żądanie osoby pod kuratelą.

4) CURATOR ABSENTIS ( Art. 184 )

- dla osoby, która z powodu nieobecności nie może prowadzić swoich spraw,

- nie ma pełnomocnika,

- pełnomocnik tej osoby nie może wykonywać swoich czynności,

- pełnomocnik wykonuje je nienależycie,

Nie można powołać natomiast takiego kuratora dla osoby w ogóle nie istniejącej, nieznanej lub zmarłej.

- dla ochrony praw tej osoby.

Kurator powinien przede wszystkim postarać się o:

- ustalenie miejsca pobytu osoby nieobecnej,

- zawiadomić ją o stanie spraw.

Inne rodzaje:

5) kurator zastępujący przedstawiciela ustawowego,

6) kurator powołany do zarządu majątkiem,

7) kurator w sprawach o prawa stanu,

8) kurator procesowy,

9) kurator osoby prawnej,

10) kurator spadku,

11) kurator dla osoby przebywającej w szpitalu psychiatrycznym.

Instytucje zbliżone do kurateli:

1) DORADCTA TYMCZASOWY

2) ZARZĄDCY

- zarządca przedmiotów majątkowych wyłączonych w umowie darowizny lub w testamencie spod zarządu majątkiem dziecka sprawowanego przez rodziców,

- zarządca nieruchomości ustanowiony w toku egzekucji,

- wykonawca testamentu.

Nieraz instytucje są tak zbliżone, że sama nazwa instytucji jest bardziej kwestią zwyczaju lub tradycji. Przepisy o kurateli można stosować:

a) bezpośrednio- do doradcy tymczasowego- o kuratorze dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ( Art. 549 §2 kpc ),

b) przez analogię- najczęściej posiłkowo.

---