02

4.11. Postępowanie karne

Naczelne zasady procesu

Zasada prawdy materialnej - spoczywający na sądzie obowiązek rekonstrukcji fragmentu przeszłości, w którym doszło do przestępstwa.

Zasada obiektywizmu - konieczność bezstronnego stosunku sędziego do stron procesu.

Zasada domniemania niewinności - oskarżonego należy traktować tak, jakby był niewinny, dopóki nie udowodni mu się winy.

In dubio (pro reo) - w razie wątpliwości rozstrzygać na korzyść oskarżonego.

Zasada prawa do obrony - oskarżony w trakcie procesu ma prawo korzystać z pomocy obrońcy. Jeśli oskarżonego nie stać na obrońcę, może zażądać obrońcy z urzędu.

Zasada publiczności - zasada jawności procesu. Pełni ona funkcję edukacyjną i daje społeczeństwu możliwość sprawowania kontroli nad pracą sądów. W niektórych sytuacjach (m.in. ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa) może zostać ograniczona.

Zasada równouprawnienia stron - oznacza, że strony procesu mają podobne uprawnienia i prawo do stosowania podobnych środków, np. przesłuchiwania świadków, stosowania środków odwoławczych. Zasada inkwizycyjności - polega na tym, że niezależnie od stron sąd sam zbiera dowody i sam ustala okoliczności sprawy.

Etapy procesu karnego

1.    Postępowanie przygotowawcze jest to etap rozpoczynający proces karny. Może mieć postać śledztwa lub dochodzenia. W czasie jego trwania odpowiednie organy podejmują działania mające na celu wyjaśnienie sprawy, m.in. przesłuchania świadków, zbieranie dowodów. Dochodzenie jest prowadzone w sprawach lżejszych i prowadzi je zwykle policja. W wypadku przestępstw cięższych jest przeprowadzane śledztwo, nad którym nadzór sprawuje prokurator.

2.    Postępowanie główne rozpoczyna się wniesieniem aktu oskarżenia przez oskarżyciela do właściwego sądu i składa się z kilku etapów. Najważniejszym z nich jest rozprawa przed sądem I instancji. W zależności od rodzaju i wagi przestępstwa postępowanie odbywa się przed sądem rejonowym lub okręgowym. W czasie procesu sąd zapoznaje się z dowodami, m.in. zeznaniami świadków, opiniami biegłych, dowodami rzeczowymi. Rozprawa kończy się wydaniem wyroku, czyli orzeczenia skazującego lub uniewinniającego. Sąd może także wydać postanowienie o zawieszeniu lub umorzeniu postępowania.

3.    Postępowanie apelacyjne wszczyna się na skutek wniesienia przez stronę środków odwoławczych postępowania przed sądem II instancji. Odbywa się na podobnych zasadach jak postępowanie główne, jednak miejsce ławników zajmują zawodowi sędziowie.

4.    Postępowanie wykonawcze rozpoczyna się w chwili uprawomocnienia wyroku na wniosek sądu, który przesyła odpowiedniemu organowi (np. policji) wniosek o wykonanie wyroku.

mm m m mm

ławnik sędzia ławnik

■B

miejsce zeznań świadków

*

V

Ą

W

Środki odwoławcze od wyroku

Apelacja to odwołanie od nieprawomocnego wyroku sądu I instancji do sądu II instancji. Apelację można wnieść w ciągu 14 dni od daty doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem. Apelacja może dotyczyć sytuacji naruszenia prawa w czasie postępowania, nieuzasadnionego wymiaru kary oraz ustalenia stanu faktyczne-go.^

Zażalenie jest skierowane przeciwko postanowieniom sądu. Może być wnoszone przez strony w terminie 7 dni od daty wydania postanowienia. Kasacja to nadzwyczajny środek odwoławczy od wyroku sądu II instancji z powodu naruszenia prawa i procedur w czasie procesu. Prawo jej wniesienia mają strony procesu i inne podmioty (m.in. Rzecznik Praw Obywatelskich, Prokurator Generalny). Termin jej wniesienia to 30 dni od dnia doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Funkcję sądu kasacyjnego w sprawach karnych i cywilnych sprawuje Sąd Najwyższy.

Sala sądowa w procesie karnym