117

f nmru s

i rodzicom poradnictwem. Tym sposobem próbuje się we Włoszech I rozwiązać problem opieki rehabilitacyjnej nad uczniami niepełnospraw. I nymi uczęszczającymi do szkół ogólnodostępnych. Potrzeba zapewnienia I uczniom rehabilitacji jest bardzo istotnym czynnikiem ograniczającym I możliwości integracji szkolnej, na co zwraca uwagę G. Dryżałowska (2004, I 1221-223).

Ustawa nr 517 przewidywała zatem szeroki repertuar środków służą. I cych upowszechnieniu niesegregacyjnego kształcenia. Nie znaczy to jed- I nak. że likwidowała wszystkie placówki segregacyjne. Na jej mocy I zlikwidowane zostały całkowicie klasy specjalne dla uczniów z trudnościami I w uczeniu się i zaburzeniami w zachowaniu. Uczniowie tych klas trafili do I rejonowych szkół publicznych. Ustawa zachęcała także do likwidacji szkół I specjalnych dla dzieci z głębszymi niepełnosprawnościami, ale nie żaka- I zywała ich istnienia. Placówki takie funkcjonują zresztą we Włoszech do I dziś, choć nie odgrywają znaczącej roli w systemie (Meijer, 1999).

5.4.3. Zasady włoskiego systemu kształcenia uczniów niepełnosprawnych

W ponad 25-letnim okresie, który upłynął od uchwalenia Ustawy nr 517 włoski system kształcenia niepełnosprawnych podlegał różnym zmianom. I Zmiany te nie naruszały jednak trzech konstytutywnych zasad, którym I system jest wiemy po dziś dzień. Po pierwsze zatem, we Włoszech utrzy- I mano prawne gwarancje do niesegregacyjnego kształcenia dla uczniów I niepełnosprawnych. Tamtejsi rodzice nie mają prawa wyboru między I szkołą lub klasą specjalną a normalną placówką, ale i szkoła nie może I odmówić przyjęcia dziecka w okresie obowiązku szkolnego. Klasy specjalne najdłużej utrzymywały się w południowym Tyrolu, zamieszkiwanym przez mniejszość niemieckojęzyczną. Jednak i one zostały zlikwidowane na mocy Dekretu Prezydenta Republiki nr 104 z 1992 r. Przesłanką tej decyzji była nadreprezentatywność dzieci z rodzin o niskim statusie społeczno--kulturowym w tych klasach (por. Schóler, 1996b, s. 35). Prawo wszystkich uczniów do uczęszczania do normalnej szkoły czyni integrację bezwy-jątkową.

Rozwiązanie takie niesie ze sobą poważne problemy, zwłaszcza w obszarze kształcenia uczniów ze znaczną niepełnosprawnością intelektualną i zaburzeniami złożonymi. Ma jednak także niezaprzeczalne zalety. Przede wszystkim czyni ono system przejrzystym, przez co zapobiega se-234 lekcji uczniów niepełnosprawnych do różnych form kształcenia ze względu

na miejsce zamieszkania i pochodzenie społeczne oraz znacznie ogranicza naturalne dążenia szkół do wykorzystywania form segregacyjnych jako sposobu odciążania z obowiązku kształcenia uczniów nastręczających problemy.

Po drugie, do włoskiego systemu kształcenia niepełnosprawnych na trwałe weszła zasada rejonowości. Uczniowie niepełnosprawni kształceni są zatem w zwykłych szkołach, zgodnie z ich miejscem zamieszkania.

W odróżnieniu od wielu innych krajów we Włoszech nie tworzy się specjalnych placówek integracyjnych. Zalety takiego rozwiązania dla samych niepełnosprawnych dzieci, choćby takie, jak łatwość utrzymywania kontaktów pozaszkolnych z kolegami klasowymi czy krótki dojazd do szkoły, są oczywiste. Zasada rejonowości ma także - rzadziej dostrzegane - zalety systemowe. Zmusza ona każdą placówkę w systemie do dostosowania metod i organizacji pracy do nauczania grup zróżnicowanych pod względem sprawności, a tym samym infrastrukturę proinergracyjną czyni powszechną. Z infrastruktury tej, zarówno materialnej, w postaci systemu pomocy dydaktycznych, jak i niematerialnej, czyli kompetencji nauczycieli, korzystają wszyscy uczniowie. Nakłady ponoszone na niesegregacyjne kształcenie zmieniają cały system szkolny i służą w jakimś stopniu wszystkim uczniom.

Wreszcie, od momentu uchwalenia Ustawy nr 517 utrzymuje się we Włoszech zasada, w myśl której dominującym miejscem kształcenia uczniów niepełnosprawnych jest zwykła klasa szkolna. Unika się zatem selekcji wewnątrzszkolnej, która przejawia się w organizowaniu znacznej części zajęć edukacyjnych dla uczniów niepełnosprawnych poza klasą szkolną, w formie indywidualnej lub w homogenicznych grupach. Rozwiązania takie wykorzystywane są bardzo często w systemach wspólnego nurtu, np. Norwegii i USA i w charakteryzowanej w tej pracy Danii. Ograniczenia dla wykorzystywania resource rooms we Włoszech wynikają nie tylko z zapisów prawnych regulujących sposób realizacji programu kształcenia, ale i z przepisów dotyczących zatrudnienia nauczycieli wspomagających. Już Ustawa nr 517 tak ograniczała czas ich pracy, że implikowało to konieczność ponoszenia głównej odpowiedzialności za nauczanie niepełnosprawnych przez nauczycieli klasowych. Nie dysponujemy danymi z systematycznych badań, które obrazowałyby dokładnie organizację procesu dydaktycznego we włoskich szkołach. Stenogramy z hospitacji lekcji prowadzonych w trakcie „podróży pedagogicznych" do Włoch przez grupy pedagogów niemieckich świadczą jednak o tym, że uczniowie niepełnosprawni w nich uczestniczą. Co więcej, prowadzone zajęcia mają 235