4greka

16 Wprowadzenie

jak aj, nie: a + i. Dzielą się one na dwugłoski właściwe, w których wymawia się obie części składowe: ai, ei, oi, m, au, eu, Tju, oraz niewłaściwe, w których wymawia się jedynie pierwszy element: qt, T|, co (przy małych literach z i podpisaną pod nimi {subscriptum), przy dużych zaś z i pisaną obok, ale nie wymawianą (adscriptum)). Dyftong ov wymawiano już w czasach klasycznych jak długie u. Wszystkie dyftongi są długie.

Akcent

Grecy epoki klasycznej nie notowali akcentów. Oznaczenia akcentu wprowadzili dopiero gramatycy aleksandryjscy doby hellenistycznej. Zgodnie z ich zasadami rozróżnia się trzy akcenty:

1.    Acutus, czyli akcent wysoki (ó§uę - ostry)'

•    np. cfiiloę - przyjaciel

2.    Graris, czyli akcent niski (|3agńę - ciężki, stłumiony w toku mowy) '

•    np. xaXóę <j)ikoę - dobry przyjaciel

3.    Circumflexus, czyli akcent przeciągły (Jt£Qiajwopevoę - zagięty) ~

■ np. Y^wooa - język

Akcent grecki, w przeciwieństwie do polskiego wymawianego silniej, polegał na zmianie wysokości tonu, był więc akcentem muzycznym. Dopiero zapewne od IV w. n.e. stał się przyciskowym i takim pozostaje w nowogreckim. W dzisiejszej w'ymowie starożytnej greki zmian tych nie uwzględniamy.

Miejsce pierwotnie ruchomego akcentu uległo z czasem ograniczeniu, tak że w zależności od długości ostatniej zgłoski wyrazu może on padać najdalej na trzecią zgłoskę licząc od końca wyrazu.

Wyraz mający acutus na ostatniej zgłosce nosi nazwę: oxytonon (pl. oxy-tona), na przedostatniej - patosy tonem (pl. parosytona), zaś na trzeciej od końca - proparoxytonon (pl. proparoxytóna).

Wyraz mający circumflexus na ostatniej zgłosce nosi nazwę: perispomenon (pl. perispomena), na przedostatniej zaś - properisponienon (pl. properi-spomena).

Wyraz akcentowany, nie mający akcentu na ostatniej zgłosce, nosi nazwę: barytonon (pl. barytona).

Ogólne prawidła akcentowania

(Wyjątki od poniższych reguł podawane będą stopniowo.)

1. Acutus

a) może występować na zgłoskach krótkich, długich lub dyftongach (wówczas stawia się go na drugim elemencie dwugłoski):

•    yecopyóę - rolnik, epilog - przyjaciel, 8aXaxxa - morze, aeXtjvr| - księżyc, 0i]O£i3ę ~ Tezeusz

b) może stać na ostatniej lub przedostatniej zgłosce wyrazu. Na trzeciej od końca może stać jedynie wówczas, gdy ostatnia zgłoska jest krótka:

•    0avatoę - śmierć, '§evoę - obcy, gość, dkijOaa - prawda,

0cóę - bóg, oięcmd - wojsko

Jeśli w odmianie zgłoska końcowa ulegnie wzdłużeniu, acutus cofa się

0    jedno miejsce;

nom. 0avaxog    gen. 0avdxou    dat. 0avdxcp

2.    Graris

a) zastępuje acutus, jeśli stoi on na ostatniej zgłosce, w toku zdania, o ile po wyrazie nie następuje znak przestankowy lub enklityka:

•    f| yyap.paxixri xcd f) ypacfiMTj XQtjoipot rtpóę xóv fUov - sztuka czytania i pisania (są) przydatne w życiu.

3.    Circumflexus

a)    stoi wyłącznie na zgłoskach długich lub dyftongach:

•    ófjpoę - lud, yfj - ziemia, oida - wiem

b)    może stać najdalej na przedostatniej zgłosce, o ile ostatnia jest krótka:

•    bfjjtoę - lud, ÓO)QOv - dar

Jeśli w trakcie odmiany ostatnia zgłoska ulegnie wzdłużeniu, circumfłexus przechodzi w acutus:

nom. ófjjioę    gen. Stjpou    dat. 6r)poj

b) wyraz musi mieć circumflems, jeśli jego przedostatnia zgłoska jest długa

1    akcentowana, a ostatnia jest krótka:

■    deupo - tutaj, 5T)Aoi3|i£V - pokazujemy, poTpa - mojra, los

W rzeczownikach akcent pozostaje tak długo na tej zgłosce, na którą padał w mianowniku liczby pojedynczej, jak długo pozwalają na to wyliczone powyżej prawidła akcentowania:

•    todite^a - stół, ale gen. sing. xpa3te^r|ę

W czasownikacłćhkcent w zasadzie cofa się jak najdalej od końca, zgodnie jednak z prawidłami akcentowania:

■    EJtaiÓene - wychowywał, ejtaideuopey - wychowywaliśmy

Przydechy

Wszystkie wyrazy zaczynające się od samogłoski otrzymują jeden z dwóch przydechów: