dobrzy 25252525F1ska 6

3:2 <Tr r*i Dłr.nipcj. Trkti

go tekstu. Owa jedność przedmiotowa tekstu przesadza o tym. że tekst może być streszczany i parafrazowany.

Inny sposób ukazania jedności tematycznej tekstu uwzględnia jego aspekt procesualny - tworzenie spójnego komunikatu. Polega ono na tym. że tekst tako całość realizuje pewien cel komunikacyjny, któremu odpowiada określony plan - aktualizowany i modyfikowany w trakcie tworzenia kolejnych segmentów wypowiedzi. Nadrzędny cci komunikatu determinuje cele cząstkowe, które realizowane są przez następujące po sobie części wypowiedzi, a na poziomie najniższym - zdania (Dus/ak. 1998).

Treść tekstu jest więc zintegrowana i poddana hierarchizacji. Można ją przedstawić w postaci pewnej globalnej reprezentacji znaczeniowej ma k r o s t r u k t u r v (van I )i)k, 198C). Linearny układ zdań w tekście okazuje się na płaszczyźnie sensu układem zhierarchizowanym Wyodrębniają się w nim różne skupienia zdań zespolonych funkcjonalnie: owe zdania uczestniczą łącznic w dokonywaniu pewnych czynności komunikacyjnych, np. stanowią opis jakiejś rzeczy czy zjawiska, opou jadają o jakimś zdarzeniu, służą przeprowadzeniu wywodu, stanowią cgzemplifikację jakiejś tezy. Ujawnienie funkcji poszczególnych zdań w takich całostkach komunikacyjnych - wypełniających części tekstu lub cały tekst - warunkuje rozumienie wypowiedzi. Rozpoznanie tych calostek komunikacyjnych jest też istotne z punktu widzenia przynależności gatunkowej tekstu.

Układ treści, jak tez funkcja poszczególnych części tekstu bywają oma wtane w zdaniach ineiaicksiowvch typu: .V'a początku zajmę się.... Pr/cjdźnn z kolei do.... Oto przykład..., 2 powyższego wywodu można wyprowadzić nasię pujące wnioski..., Sa marginesie powiem..., Po pierwsze.... po drugie..., po twe i te.... Reasumując..., \a koniec dodam jeszcze jedno... Metatckst służy więc do nadania tekstowi owej spójności, choć wyrażenia metaickstowe same przynależą do innego poziomu komunikatu niż. reszta wypowiedzi mówiąca o sytuacji przedmiotowej.

Ciągi zdań w tekście mogą być zespolone relacjami logicznymi, jakie zna my ze składni zdań pojedynczych i złożonych Ich zw iązek może być opar ty na współrzędności (tworzą wówczas układy parałelnc) lub na podrzęd-ności (wchodzą np w relacje warunkowe, czasowe, przyczynowo-skutkowe). Owe związki logiczne zdań mają swoje wykładniki spójniki współrzędne i podrzędne. Niekiedy jednak relacja łącząca dwa zdania pozostaje niewyrażona. Związek pozbawiony wykładników leksykalnych musi zostać zrekonstruowany przez odbiorcę, by tekst pozostał wypowiedzią spójną, np. Piotr oddał samochód do przeglądu. Wybierał się w dłuższą podróż. («Po mewaz wybierał się w dłuzszą podróż). Rekonstrukcja związku może być do konana na podstawie ogólnej wiedzy o święcie i znajomości sytuacji, której dotyczą dwa analizowane zdania. Nie zawsze jest to rzeczą łatwą. Teksty o niskim stopniu werbalizacji stosunków międz.yzdaniowych są trudniejsze

303

V,-. f.intim    irfcMu

w odbiorze. Ich interpretacja może sic rozmijać 7 zamiarami nadawcy komunikatu. gdyż te same zdania mogą wchodzić w różne relacje, np. Wyszła. Poczuła się lepie; może znaczyć tyle co: Wy>zła, ponieważ poczuła się lepiej lub Wyszła 1 wtedy poczuła się lepiej. Istnienie lub brak wykładników spójności logicznej stanowi istotną właściwość stylistyczną tekstu.

Jednym z najważniejszych sposobów przejawiania się spójności linearnej jest izw. tematyzacja. Jak |u/ mówiliśmy, zdanie użyte w wypowiedzi pod lega aktualnemu rozczłonkowaniu na temai 1 rrm.11 W tekście spójnym tematy kolejnych zdań cechuje to, żc powtarzają one część informacji przeka zancj już w zdaniach poprzednich. Może to być informacja zawarta w tema cie lub renucie, w całym /.daniu, a nawet w ciągu zdań. Powtórzeniu może podlegać element bezpośrednio przyległy, np. gdy temat zdania powtarza informacje zawartą w remacie zdania poprzedniego. M >żliwa jest też powtarzalność na odległość (por. Frantiśek Daneś, w: Mayenowa. 1974, red.; Szumska, 1996).

Dzięki tym powtórzeniom informacji powstają w tekście spójnym mniej lub bardziej powikłane Lińcuchy zazębień. Treść nowo komunikowana staje się \s dalszym ciągu punktem wyjścia dla kolejnej porcji informacji: novum zamienia się w dat ton. Tekst spójny wykazuje zatem pewien konieczny naddatek informacji, a więc pewien stopień redundancji. Owa redundancja mc jest jednak komunikacyjnie jałowa. Służy budowaniu spójnej wypowiedzi

Powtarzalność informacji w tekście może się przejawiać w sposób łatwo dostrzegalny lub utajony. Kolejny temat może dosłownie powtarzać element wprowadzony w zdaniach poprzednich, np. Piotr znalazł zaNąkanego psa Pies był bardzo wychudzony. Może być powtórzeniem części jego znaczenia. a więc stanowić derywat semantyczny, np. W pokoju stała chamka. Drzewko sięgało do sufitu. Powtórzenie może być też mniej naoczne, uwikłane w relacje przedmiotowe 1 dające się uzasadnić na podstawie wiedzy o święcie, np. lunch czyta „Cybertadę” Lema. Fantastyka tego typu bardzo mu odpo wtaiia. Sana złamała nogę. Gips założono jej w pogotow iu. W pierwszej parze przytoczonych zdań temat „fantastyka tego typu” daje się powiązać / poprzedzającym kontekstem tylko wówczas, gdy wiadomo, że Cyberiada Sta nisława Lema stanowi cykl opowiadań fantastycznych. W drugiej parze te mat -gips" powiązany jest z poprzednim zdaniem relacją przyczynową: zła mana noga powinna być złożona i powinien być na mej założony gips. Jak widać, spójność zdeterminowana relacjami przedmiotowymi wymaga okres loncj wiedzy 1 może hyc odtworzona jedynie przez, takiego odbiorcę, którs jest dostatecznie zorientowany w sprawach omawianych w tekście. Ten typ spójności spełnia się przy udziale czynników pragmatycznych.

Różne rodzaje nawiązań tematycznych - z. tematyzacją poprzedzającego rematu lub tematu, całego zdania lub ciągu zdań; z tematyzacją styczną albo na odległość; z tematyzacją motywowaną relacjami semantycznymi lub