DSCN5006

Drugim, me mniej ważnym, jest wymiar technologiczny. w któ rym istnieje on jako intermedium łączące wszystkie dotychczas istniejące media i jednocześnie jako najbardziej zaawansowani? w historii interfejs pomiędzy człowiekiem a maszyny¹.

W pierwszej części artykułu przedstawię historię idei sobów rozumienia hipertekstu, sięgającą łat 40. ubiegłego ku. W drugiej będę analizował możliwości interaktywnej kr hipertekstu przez odbiorców. W trzeciej zajmę się przejaw sprzeciwu i oporu wobec prób kontroli nad środowiskiem cj wym. .Va zakończenie, w części czwartej, wskażę sposoby dc nacji ze strony naufiyatordu/ hipertekstu i umożliwiajyce je chowania internautów. Prowadzą one do utrwalania się poda łów i dysproporcji, które stanowią nowy wymiar istniejący w reaf łiv* tradycyjnych granic i podziałów.

Jeszcze jedna uwaga. Przestrzenią, która pozwoli w najpi

- zgodni* z postawiony tezy realizuj* się różne sobą, znaczenis i interpretacje. JO właśnie te sprze

nicjszy sposób odczytać niniejszy fragment hipertekstu o bipe tekście, jest oczywiście rzeczywistość komputerowa. Analogi jso wa, linearna formuła narracji (choć zapisana w postaci elek tronicznej) została tu poszerzona o linki i odniesienia, które otwierają możliwości dalszej, tym razem już nieśekwencyjnej eksploracji.

Hipertek.se — historia i znaczenie pojęcia

J&asyczna definicja hipertekstu sformułowana przez Teodora Nelsona w 1965 roku określa go jako nieciągłą, niesekwencyjną formę pisma. Jako tekst, który się nieustannie rozgałęzia, przez co pozwała czytającemu kierować się ciekawością i logiką za-

1 Przez interfejs rozumiem tu zarówno elektroniczny podstawę komunikacji człowieka i komputera (klawiatura, monitor, mysz itp.). Jak również wszelkie aplikacje umożliwiające także porozumienie (środowisko operacyjne, programy narzędziowej-

Piotr Celiński

I _od własnych potrzeb. Przy każdym kolejnym węźle, rozra-I Ecniu czytający dysponuje możliwością zmiany kierunku. Kia-[ svczny porządek formy tekstu, narrację i logikę zaplanowaną I Jfzez autora, hipertekst ma zastąpić możliwością skonstruowania ii-tej liczby subiektywnie dowolnych porządków. Prowadzę-I nie narracji i zaplanowane następstwo wydarzeń, będące w kła-I syczoej formule narzędziami warsztatu autora, w przypadku hipertekstu przechodzą we władanie czytającego².

Co prawda, to Nelson jako pierwszy użył słowa hipertekst, ale już dwadzieścia lat wcześniej idea organizacji pisma na zasadzie powiązań i odniesień pojawiła się w pionierskiej pracy doradcy amerykańskiej armii, człowieka osobiście odpowiedzialnego za produkcję bomby nuklearnej (Manhattan Project). Vannevara Busha, W tekście As we may think Bush zaproponował projekt urządzenia MEMEX, które miało okazać się pionierskim rozwiązaniem i określić kierunek dalszych prac konceptualnych. W rezultacie doprowadziły one do rozwoju technologu komputerowej do postaci znanej dziś. MEMEX umożliwiał kojarzenie i dowolne, zależne tylko od swojego użytkownika sorto-graficznych i tekstowych zgromadzonych na

Nie bez znaczenia dla rozwoju pomysłu hipertekstu były tak- 3tn ze eksperymenty twórców literackich⁴. Wspomnieć wypada

" -Hipertekst rozumiem jako tekst nięsekwencyjny, którego czytanie jest ^v/ f*⁵*¹” zależne od preferencji czytającego- (—ł Składa sc on bowićm i fragmentów i części mniejszych tekstów połączonych ze sobą elektronicznymi linkami, które umożliwiają czytającemu poruszanie się wśród nich według dowolnych sposobów. (...) Hipertekst może także zawierać w sobie tradycyjny tekst liniowy, dlatego stanowi nadrzędną wobec niego, najbardziej generalną formę pisma* (tłum P.C.) - T. Nelson. Computer lA/Dnam Machines, w: R Packer K. Jordan ed.. Multimedia. From Wagner to sjrtsal reati-ty, W.W. Norton & Company. London 2001. s. 165-166. pierwotnie cytat pochodzi z raportu Theodora Nelsona pt. Assoctadon for Computing Macfuaery: Proceedings oj the 20th National Con/emce, ed L Wiimer. OSA 196$. s. 84-100, zob. także T. Nelson, Litenry Machines, MindFul Press, Sausalito, USA 1980,3.6 17.

3    V Bush,i4s we mag think, w: N. WardnpFruin and N. Montfort ed., The New Media Reader,; MIT Preas 2003. s. 35-47. Ibkst Busha wywarł olbrzymi wpływ na rozwój idei hipertekstu, a także rozwój samego Internetu, na ten temat zob. ńp. http://www.ca brown.edu/memex/104 2004.

4    Szerzej na temat hipertekstu w literaturze zob. P. Czerski, Raport z prsectąsonego serwera. http.7/kiosk.onctpt/11206l0.1.10.243, drukJitml z 04.2004, a takie P. Marecki (red.l. LiterKet.pl. Kraków 2003.

ttyziMfiM hipertekstu - granice nieograniczonego