IMG20

374 • Wykaz terminów

APOTEOZA - deifikacja, ubóstwienie lub gloryfikacja. Jest aktem, w którego wyniku osoba ludzka zostaje wyniesiona do rangi bóstwa. Ten akt, który na początku z całą pewnością był uwarunkowany wyrażeniem uczuć wdzięczności i uwielbienia, popadł następnie w przesąd i schlebianie. Apoteoza była rozpowszechniona pośród wielu ludów starożytnych, które składały hołdy boskie swoim władcom, czasem także ich żonom, zwłaszcza w Egipcie, Babilonii, Persji.

Grecy początkowo ubóstwiali jedynie sławnych herosów lub założycieli miasta, ale dopiero po ich śmierci lub po odpowiednim zezwoleniu jakiejś przepowiedni (wyroczni). Następnie, zwłaszcza kiedy Aleksander Wielki obwołał się synem Zeusa (Jowisza) Ammona i żądał dla siebie boskiej czci, również kolejni władcy - jego następcy, Diadochowie, znajdowali swoiste upodobanie w tym, by nazywano ich bogami.

APOTROPAICZNY PRZEDMIOT - słowo pochodzące z jęz. gr., oznaczające ‘to, co odpędza; to, co zmienia kierunek’, ma zastosowanie do każdego przedmiotu, będącego w stanie, ze względu na swe magiczne własności, odwrócić złe moce i nieszczęścia. Aby tego rodzaju przedmiot działał skutecznie, musiały być na nim umieszczone specjalne napisy lub rysunki, najlepiej trudne do rozszyfrowania. Przedmioty apotropaiczne były utożsamiane z amuletami i fetyszami. Te ostatnie mogły być rodzajem rąk wotywnych (ofiarnych), przedstawionych z palcami otwartymi lub zgiętymi, albo też płytkami z wyrytymi atrybutami różnych bóstw. Innym znakiem apotropaicznym (bardzo rozpowszechnionym) był fallus, który jako symbol był rzeźbiony i umieszczany powyżej drzwi domostw, ponieważ wierzono, że ma on moc oddalania plag. Także figura Priapa, umieszczona na polach w celu ich chronienia, może być uważana za przedmiot apotropaiczny.

DEIFIKACJA patrz APOTEOZA

DMNATIO - wróżenie, mantyka, wszelki akt, zmierzający do przewidzenia skutków domniemanych przyczyn lub wskazania ukrytych przyczyn określonych faktów. Wróżono we wszystkich religiach, od najbardziej prymitywnych do najbardziej rozwiniętych. Natomiast w przypadku religii monoteistycznych wszelka forma wróżbiarstwa jest rygorystycznie zabroniona - jako akt idolatrii, bałwochwalstwa i zabobonu. Zabobony i pragnienie poznania tego, co przyniesie przyszłość, fascynują ludzi. Niezliczone były i są formy wróżbiarstwa, których egzemplaryczną listę podajemy poniżej;

•    AEROMANCJA - jest oparta na obserwacji zmian pogodowych; szczególnie praktykowana była przez Persów.

•    ALETROMANCJA - szeroko stosowana u Greków. Wyznaczone na ziemi wielkie koto dzielono na 24 pola, oznaczone literami alfabetu. Umieszczano w polach ziarno zboża lub inną karmę. Następnie wpuszczano koguta, obserwując jego ruchy na różnych polach kola. Potem - ustawiając litery, które ten, zjadając ziarno, odsłonił - tworzono słowo, z którym wiązano tajemniczą odpowiedź, udzieloną przez wzywane bóstwo.

•    ALOMANCJA - wróżenie za pomocą soli.

•    ANTROPOMANCJA - barbarzyńska forma wróżbiarstwa, którą - jak wierzono w starożytności - można otrzymać w wyniku analizy wnętrzności ludzkich.

•    ASTROLOGIA - ta forma wróżbiarstwa z gwiazd jest cały czas żywa i rozwija się. Wystarczy poznać różne horoskopy, publikowane nawet w poważnych pismach.

•    BOLOMANCJA - wróżenie za pomocą strzał. Mieszano strzały z wypisanymi imionami, następnie losowo wyciągano jedną z tych strzał.

•    CHIROMANCJA - drobiazgowe i przewlekłe analizowanie linii wnętrza dłoni. Jest to forma ewoluująca, stosowana przez Cyganki i jasnowidzów.

•    DAFNOMANCJA - analiza liści laurowych zebranych w świątyni boga.

•    DATILOMANCJA - wróżenie za pomocą pierścieni z wyrytymi na nich znakami magicznymi.

•    EMPIROMANCJA - wróżenie polegające na obserwacji ognia podczas spalania złożonych ofiar.

•    GASTROMANCJA - wróżenie za pomocą bukłaków pełnych wody.

•    GEOMANCJA - wróżenie polegające na obserwacji naturalnych pęknięć terenu lub wyziewów, które się z nich wydostają.

•    HYDROMANCJA - wróżenie polegające na obserwacji kierunku wód bieżących lub ich wypłynięcia ze źródeł.

•    KAPNOMANCJA - wróżono, oceniając kierunek, jaki przyjął dym, który się wznosił w czasie składania bogom ofiar.

•    KEFALOMANCJA - wróżenie za pomocą głowy osła.

•    KLEROMANCJA - interpretacja liczb otrzymanych po rzuceniu kości.

•    LITOMANCJA - wróżenie polegające na obserwacji wybranych kamieni.

•    MIOMANCJA - wróżenie za pomocą myszy. Rzecz nie wydaje się nadto absurdalna, zakładając, że przez wiele ludów mysz była uważana za zwierzę prorockie, np. święte dla Apollona, boga przepowiedni par excellence.

•    NEKROMANCJA - polegała na wypytywaniu wezwanych cieni zmarłych.

•    OFIOMANCJA - wróżenie polegające na obserwacji różnych ruchów węży.

•    ONEJROMANCJA - wróżenie ze snów. Sen byt często otoczony tajemniczą aurą, bez sprecyzowanego rozgraniczenia między rzeczywistością i nierealnością.

•    ONIKOMANCJA - polegała na obserwacji paznokci (sic!).

•    ONOMATOMANCJA - wróżba polegająca na interpretacji imion osób, którym chce się przepowiedzieć przyszłość. Według Pitagorejczyków, na przykład, parzysta liczba samogłosek w imieniu byłaby wskaźnikiem jakiegoś defektu po stronie lewej u tego, który nosi to imię; zaś liczba nieparzysta - defektu po stronie prawej. Przed tymi defektami nie było ucieczki.

•    OOMANCJA - wróżenie polegające na obserwacji formy jajka lub wyglądu białka jajka wrzuconego do naczynia pełnego wody.

•    PEGOMANCJA - jest to inna nazwa HYDROMANCJI.