IMG25

376 • Wykaz terminów

•    PIROMANCJA - wróżenie z ognia.

•    SKAPOLOMANCJA - wróżenie za pomocą kości zwierząt i skorup żółwi; wcześniej specjalność chińska.

EGZEGEZA - gr. eksegesis - ‘objaśnianie’; tłumaczenie, interpretacja, objaśnianie tekstów starożytnych, zwłaszcza Biblii, ale także tekstów świeckich. Metody egze-gezy wypracowali filologowie w Aleksandrii i Antiochii.

EGZORCYZM - ryt oczyszczający (lustracyjny), polegający na uroczystym wywołaniu ducha, który - jak się wierzy - zawładnął jakąś osobą lub rzeczą. Aby go oddalić, egzorcysta posługuje się określonymi formułami lub gestami i wzywa jakiś byt nadprzyrodzony, uważany za potężniejszy od tego ducha. Egzorcyzm jest spotykany zwłaszcza u ludów prymitywnych.

EPATOSKOPIA - szczególna forma deifikacji (ubóstwienia), polegająca na dokładnym przeanalizowaniu wątroby ofiar składanych bóstwu. Jest pochodzenia etruskiego, szeroko rozpowszechniona w Rzymie przez haruspików (tj. wróżących z wnętrzności zwierząt), ale pewne jej formy spotykamy także u wielu innych ludów starożytnych.

EPIFANIA - manifestacja; jest to działanie jakiegoś bóstwa, obecnego, lecz niewidzialnego, poprzez które objawia swoją obecność; czyni to za pomocą jakiegoś znaku.

EPONIM - to ten, który daje swoje imię jakiemuś miastu, narodowi, ludowi. Byli liczni bogowie i herosi - eponimy, jak np. Atena, która nadała imię miastu Ateny, lub Romulus - Rzymowi.

ESCHATOLOGIA - dokładnie: dyskurs o rzeczach ostatecznych. Stanowi ją zespół wierzeń i doktryn o ostatecznym przeznaczeniu jednostki ludzkiej lub całej ludzkości, a także - o życiu pozaziemskim.

EWOKACJA - tac. evocare - ‘wywołać, wywoływać’ i evocatio - ‘wywołanie’; funkcja religijna, polegająca na wzywaniu bogów lub dusz zmarłych. Była praktykowana w celach wróżenia (nekromancja).

EZOTERYCZNY - częścią ezoteryczną jakiejś refigii nazywa się tę część, która jest zarezerwowana tylko dla wtajemniczonych i nie może być objawiona świeckim (profanom), a tym bardziej obcym.

FETYSZYZM - jest formą religijności (nie religii) prymitywnej, polegającą na oddawaniu czci przedmiotom, w których, jak się wierzy, zamieszkuje pewna „moc”, coś nadprzyrodzonego lub metafizycznego. Chodzi tu o zachowanie się człowieka w stosunku do przedmiotów, które wyzwalają w nim poczucie obecności sacrum. Fetyszem może być przedmiot naturalny lub będący w pospolitym użyciu, czczony sam w sobie i dla samego siebie, albo też przedmiot specjalnie wytworzony do celów rytualnych. Od tego ostatniego wywodzi się także nazwa (z portugalskiego feticio - rzecz sztuczna). Fetysz często sprowadza się do amuletu lub talizmanu.

mGTAZA - na obszarze mitologii rozumie się pod tym określeniem personifika-pMratoinych pojęć związanych ze światem nadprzyrodzonym i z duchem

I się do Najświętszej Trójcy.

auouo^ji j r    ___u:..,-aa ^ Mi o icsct \A/ion nir7um inm/m iak nrl.

I    IDOL - z gr. posąg, wyobrażenie, obraz bóstwa; może być przedmiotem, obrazem,

I    zwierzęciem lub człowiekiem; w każdym z nich - jak się utrzymuje - jest obecne

i działa bóstwo. Obszar idoli jest rozległy, może np. rozciągać się od meteorytów I uważanych za siedzibę bogów schodzących na ziemię do kamieni nieobrobionych lub kwadratowych (prostokątnych) albo inaczej ukształtowanych; bądź od zwierząt uważanych za wcielenie bogów do posągów ludzkich z głowami zwierzęcymi aż po sławne wizerunki Olimpu grecko-rzymskiego.

IDOLATRIA - bałwochwalstwo, jest kultem ukierunkowanym na jakiegoś idola, niezależnie od tego, w jaki sposób jest on przedstawiany.

IMMORTALITAS - nieśmiertelność; pojęcie nieśmiertelności lub też właściwości danego bytu, dającej zdolność do życia w wieczności bez rozkładu ciała; występuje we wszystkich religiach, chociaż w różnym rozumieniu. W Egipcie nieśmiertelność yła wyczerpująco wyrażona jedynie w micie o Ozyrysie, który zmartwych-n *??^zmartymi. W odniesieniu do poszczególnych jednostek nieśmiertel-o cyta uzależniona od pewnego warunku: dusza nie opuszczała ciała dopóty, ^łh^C,a^° zachowane. U ludów semickich wierzono, że na początku bogowie (u bóg) chcieli obdarzyć ludzi całkowitą nieśmiertelnością ciała i duszy, ale u zie z powodu swojej winy utracili nieśmiertelność ciała, zachowując jedynie ni miertelność duszy. Można tu przywołać historię Gilgamesza oraz tę o Adamie [ wie. Dla ludów indoeuropejskich nieśmiertelność początkowo była prerogatywą (przywilejem) bogów, nawet nie wszystkich, dopiero później, pod wpływem koncepcji orientalnych, doszło do sformułowania idei o nieśmiertelnej duszy człowieka. Dla Hindusów nieśmiertelność nie jest indywidualna, ale widziana w całości uniwersalnej duszy kosmosu. Metempsychoza {patrz hasło) nie może być uważana za formę nieśmiertelności, jako że pojawia się tutaj brak kontynuacji świadomości własnego ja.

INICJACJA - ogół rytów związany z przyjęciem jednostki do jakiejś religii, sekty, tajemniczej społeczności lub łączący się z wprowadzeniem w jakieś tajemnice albo do grupy społecznej. Przesłanie, które stoi u podstawy inicjacji, jest następujące: jednostka musi symbolicznie umrzeć, aby się powtórnie narodzić w nowym duchu, tak abv mogła osiągnąć mistyczne zjednoczenie z bóstwem. W takim rozumieniu mogą być uważane za inicjację chrześcijański chrzest i hebrajskie obrzezanie.

w formie z woli cz

imw-adkiaPJA - wcielenie, istnienie jakiegoś bóstwa w formie ludzkiej, rzadziej -INłsAnN^ww    Może zajść z woli boga, który wchodzi w człowieka, albo też

W formie zwi V    __hneknćń Inkarnatka może hvć tvmczasowa luh z woli CZ»uv*—

permanentna.