IMG03

M JANUSZ TRUPINDA

Szczegółowe pojawiają się w większej ilości we fragmentarycznie niestety zachowanych księgach rachunkowych i inwentarzowych urzędników rezydujących w Malborku: podskarbiego¹, mistrza dzwonnego\ kom tura domowego^{1 2 3} oraz Marienburgęr Kofwents-buch¹. Kwerendą objęto także zasób krzyżackich źródeł niepublikowanych, znajdujących się w Gehei-mes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz (głównie Ordensbrieferchiv - OBA®) oraz w Archiwach Państwowych w Gdańsku i Toruniu⁴. Pomocniczo wykorzystano lustracje z czasów polskich (1565-1764), przynoszące wiele interesujących szczegółów dotyczących interesującego nas skrzydła 2amku⁵.

Stu badań

Bogate zestawienie dotychczasowej literatury dotyczącej Zamku Wysokiego (w tym skrzydła północnego) zawierają dwie publikacje: Architektura gotycka w Polsce (hasło Malbork opracowane prze2 Macieja Kilarskiego) oraz Tomasza Torbusa Die Kon-uentsburgpn im Deutscbordensland f*reussen⁶. W rym miejscu nie ma więc większej potrzeby omawiania poszczególnych prac, zwłaszcza że w żadnej z nich nie dokonano kompleksowej analizy źródeł pisanych.

Do najbardziej istotnych ustaleń poprzedników będziemy się zresztą odwoływać przy analizie i Interpretacji poszczególnych przekazów źródłowych.

Historia obiektu w okresie około 1280-1309

Początki zuiko

Pytanie o pierwotny kształt i wykorzystanie skrzydła północnego Zamku Wysokiego nierozerwalnie łączy się z wyjaśnieniem kwestii związanych z pc-riodyzacją osadzenia tu konwentu krzyżackiego i początkiem budowy ceglanego zamku. Problem ten, ze względu na jego kluczowe znaczenie, należy potraktować szerzej.

W literaturze przedmiotu obowiązują dwie wersje chronologii powstawania zamku i osadzania w nim konwentu. Pierwsza z nich, reprezentowana głównie przez starszych badaczy, zakładała budowę zamku w latach siedemdziesiątych X3U wieku i funkcjonowanie konwentu malborskiego już w 1276 roku⁷. Pogląd ten, którego podstawy wyjaśnimy dalej, jest popularny do dziś, czego dowodem jest jego obecność w dwóch wielkich syntezach architektury gotyckiej i obronnej i niektórych opracowaniach historycznych. Drugi -1 pomijany na ogół - pogląd godzi już przekazy źródłowe i przesuwa początek budowy zamku konwentualnego na 1279 rok'^{8 9}. W tym drugim ujęciu konwent przeniesiony do Malborka z Zan tyra osiedlić się miał w grodzie drewn iano-ziemnym. Interesujące nas skrzydło północne w postaci gotowej do zamieszkania powstałoby więc później, w końcu lat osiemdziesiątych lub w latach dziewięćdziesiątych Xm wieku. Przedstawiając argumenty zwolenników* obu koncepcji przyjrzyjmy się, jak cała sprawa wygląda w świetle źródeł.

“ Prace najważniejsze Johannes Voigt. Gescbtcbre Atarien-burgs, Kónigsberg 1824, s. 22 1 n.; idem, Ceschicbte Preussens, Bd. 3, Kónigsberg 1828. s. 331 l n.; Bernhard Schmid, Die Crundung der Marienburg, Akpreu&slschc Forschungen, Bd. 6, 1929. s. 191-200; idem. Die Marienburg, hrsg. v; Karl Haukc, Wiirzburg 1955. 5. 11 i n,; Karol Górski, Dzieje Malborka, Gdynia 1960, a. 22.

^K Architektura gotycka... (jak w przyp. 11), s. 152; T. Torbus, Die Konuentsburgen... (jak w przyp. 11). $. 487. Autorzy obu publikacji nie opowiadają się zdecydowanie 2a żadną z opcji, poprzestając na zrelacjonowaniu sianu badań.

¹⁴ Jan Powierski. Chronologia początków Malborka. Zapiski Historyczne, L 44.1979. i2,i 7-31; Bogna Jakubowska. Złota Brama w Malborku Apokaliptyczne bestianum w rzeźbie Średniowiecznej. Malbork 1969. s. 12-14. która jednakże widzi od razu zamek musowany. Powrót do koncepcji J. Pawterakiego w artykule polemicznym Sławomira Jóiwtaka, Uiutgi nad dotacją '/Jotej Bramy kaplicy zamkowej w Malborku, Komunikaty Mazursko-Warmińskie. 2003, nr 3, s. 415-418.

1

*    Pas Aufgabebucb des Marienburger Hauskomturs JOr die Jabre 1410-1420. hrsg. v. Walther Ziesemer (dalej cyt.: AM li), Kónigsberg 1911.

2

’ Das Marienburger Korwentsbucb der Jabre 1399-1412, hrsg. v. Walther Ziesemer, Danzig 1913

3

*    Do lego pomocniczo: Regesta bistorico-diplomaiica Or-dtnis S. Marinę Tbeulonicorum 1199-152$, hrsg. v. Erich Joachim, Walther Hubusdi, Para 1-2, Góffingen 1948-1973.

4

W kwerendzie' wspomógł mnie prof. dr hab Sławomir Jóźwiak (UMK), z którym przygotowujemy pracę poświęconą zamkowi maJborskiemu. Za pomoc 1 cenne uwagi składam mu w tym W miejscu serdeczne podziękowania.

5

'* Część lustracji wydana została jako Źródła do dziejów ekonomii malborskie/, i. 1-V, Toruń 1959-1971 (dalej cyL: ZDEM) przez Wojciecha Hcjnosza ze współpracownikami. Reszta pozostała w rękopisach i odpisach maszynowych w zasobach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, Muzeum Zamkowego w Malborku (dalej cyc: MZM) - tu m in. odpis najstarszej lu-stracji z 1575 f. dokonany przez Jana Karola Sembrzyckiegp, znajdujący ślę w poszycie Beschreibungen der Marienburg 1565-1890 (dalej cyt.: Sembrrydd. co odnosi się tylko do lustracji 1565 r.) — 1 Archiwum Państwowego w Elblągu Oddział w Malborku (dalej cyt.: APS O. Malbork).

6

Architektura gotycka w Polsce, t 1, cz. 2, Warszawa 1995,

7

s. 152—155; Tomasz Torbus, Die Konventsburgen im Deułschor-densland Preussen, MOnrhcn 1998.

8

Dos Marienburgęr Tresslerbucb der Jabre 1399-1409. hreg. v. Erich Joachim (dalej cyt.: MTB), Kónigsberg 1896.

9

*    Marienburger Amterbucb, hrsg. v. WaUher Ziesemer (dale) cyc: MAB). Danzig 1916. s. 122-135.