Labuda3

Eksplikacja tekstu 113

organizować pracę uczniów wokół pewnych grup zagadnień, które trzeba rozwiązać, gdy przystępuje się do interpretacji tekstu. Wówczas na niewielkich i dobrze dobranych tekstach można kształcić umiejętność stawiania hipotez interpretacyjnych poprzez próby formułowania jego myśli przewodniej, wskazywania granic kompozycyjnych, szukania dominanty nastrojowej, można wdrażać do poszukiwań kontekstowych poprzez próby wiązania tekstu z tłem biograficznym czy historycznym, szukania dla niego tradycji lub odpowiedników w dziele autora. Po tych wstępnych czynnościach przechodzi się do sprawdzania hipotez i tu, inaczej niż w gotowym wykładzie, metodycznemu oglądowi są poddawane w zasadzie wszystkie poziomy organizacji tekstu, ponieważ w sprawdzaniu liczą się tak wyniki pozytywne, jak negatywne. Etap weryfikacji może kończyć się próbami zbudowania pisemnej lub ustnej wypowiedzi interpretacyjnej i nie musi ona mieć kształtu eksplikacji z liniowym komentarzem.

Eksplikacja tekstu nie jest metodą w takim znaczeniu, w jakim mówi się na przykład o metodzie genetycznej czy psychoanalitycznej. Jest metodą w bardzo skromnym i wręcz szkolarskim znaczeniu: daje wzór uporządkowanego ciągu czynności, które ułatwiają pogłębione rozumienie tekstu, daje też jeden z możliwych wzorów uporządkowanego mówienia o tym, co się z tekstu zrozumiało.

Gdyby szukać pokrewieństw, to eksplikację tekstu można widzieć pośród różnych odmian sztuki interpretacji. Jak niektóre z nich, eksplikacja opiera się na kilku ogólnych założeniach. Oto trzy najważniejsze.

—    Utwór literacki to wypowiedź o wielu, często ukrytych znaczeniach — wymaga czytania intensywnego.

—    W czytaniu i pogłębionej interpretacji utworu interesuje nas to, co w nim szczególne — to co ogólne zostawia się teorii i historii literatury, których dorobek eksplikacja ceni, ale jako narzędzie pomocnicze.

—    Eksplikacja przyjmuje, że mówienie o literaturze nie powinno się zanadto oddalać od cech mowy literackiej i dlatego unika słownictwa technicznego wszędzie tam, gdzie nie szkodzi to precyzji wywodu.

Wskazówki bibliograficzne

Obszerniejsze omówienie metody eksplikacyjnej oraz obfitsze informacje bibliograficzne można znaleźć w antologii: Lekcje czytania. Eksplikację literackie. Część 1. Praca zbiorowa pod red. W. Dynaka i A. W. Labudy, Warszawa 1991.

Z opracowań francuskich tam nie wykazanych godne polecenia są: numer specjalny czasopisma wydawanego przez Uniwersytet Paris VII: Textuel 34/44, n° 20, Paryż 1987 oraz podręcznik D. Bergez, L’explication de texte litteraire, Paryż 1989.

„Polonistyka” 1992 nr 5

8 — Kompetencje szkolnego polonisty