Lachur zarys jezykoznawstwa ogolnego6

(co wyżej nazwa-

sp»,., ,,l.    ^ 8^” 'SS. (*•*■*•*

ne -m, !!eb,_;* -/zewnętrzną), akcent ^azów. wyra/ ,;    7/yrazy posiłkowe, szy /

3.3.1 Afiksacja    elu językach świata

i¹'/: ■>"¹ , a -.fialkiam wyrażenia znaczeń 8^^'    pochodnych przez d

dawa,.I", aliksó wych i niejąc/ podsta

jest ,,, kardem .riksacji określamy    « «««    S.

słowotwórczych do wyrazów p fl_eksyjnych do innyc ’ •> to,,,, „antycznych przez dodawatue afiksow ^ JJ_{a noW}ych /' h, lor,,,. A zatem jest to, z jednej stronyproce    _strony, proces twojej

a »»-. „mych, już istniejących elementów ^ora ’    _{ia aflks}ów w wyrazie w

lekseinó // tonu „lunatycznych. W zależności o ^ _af_lks poprzedzający ^{r ze} ’ . sunku fi,» uty.cnia mn/.c to być prefiks (przedro ;_af|_ks (wrostek), postfiks, k pod-l)h‘, snliks (przyrostek), np. dom-ek, śpiew a ,    .

«» >•••■ . "ha    _Rv, on znany W**£XZ

IntiUs t,

iRe-

............rm.wrti    ’ wkach f\eksy)nycn,

Aftk-, „ss iuowany niejako „na zewnątrz”    PJ^rfem się, tworzący czasowniki

wa Się posUIkseni W języku polskim postfiksem jest m

nieprzc. bodnie: odwrócić sin (por. ros. pa ^oea . równocześnie kilka a i ^s0 ’

Do mu,, podstawowego może być dołączonych rę^w    ^ ros. *•#*«£

prefiks t suftks w wyrazach za-mówi-etue, ^U'^P°^W _typu ge-nomm-en _^wz'^

rtod-OKi»i tttiK, w mcm, formach imiesłowu biern^^u    _konflksów (lubcyr-

Takie kombinacje atłksów funkcjonujących łączni    _parasyntezV tj-

kumfiktOw f Zastosowanie    <»«'’«■...

udziałem w s\ntc/.ic wyrazu dwóch rożny    wyróżnienia

• .fiksu względem rdzenia jest pods^wądo^._mowa.

lino. amh(i)- -obu--, obustronnie 1-    “ _ote występować ™    ,

siosunku do rdzenia, np. ang._postfitea w come-out wyn \pu o„,‘wynik’, lecz te    _v„*_Pnia

miedzy'członami ziozema

lntei t\ks lo morfem afiksalny o funkcji |^ącznł . _oc[_a liczy krupa, ^m0Czyf^ąM^^ w nosoro \w •;oro(»i<’„itv; -i-l-y- w •*rV    Uj_Stoi«f“^ei

oeąeóbi\. ,\'.\„\')npoit\ niem. Arbeitsplan (w term    ^ _mcHaJt»).

w tej fin\k<n określany bywa zwykle jako „co

vzvnx MVM.\ 1 KOMV.N l-.VRZE. ^PozycJf.^a5* _tego afiksu polega na tym, _{roli prze}drostka

1ZW. ńn,.,mu, (bc .....MiV -obu-, Obustronnie    _może występować me tyfco wj P

W WYjMUWh 1\

różne ,v-xv,e w siosuuku do rdzenia, np. ang. amb.ftks ou, m    , -wynik, kom

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Terminem interfiks (morf interfigowany, intermorf, konektyw) określa się ponadto wyodrębniany w toku analizy słowotwórczej powtarzający się ciąg fonologiczny, o którym nie da się orzec, że jest składnikiem podstawy słowotwórczej lub formantu słowotwórczego, a który jednocześnie nie ma statusu afiksu słowotwórczego (ani fleksyjnego). Charakter interfiksów mają np. ciągi -e/-, -ar- występujące m.in. w czytelnik, Kongijczyk, fabularny, Interfiksy spełniają zwykle różnego typu funkcje strukturalne, zapobiegając pojawieniu się na granicy morfemów nieakceptowanych lub nietypowych dla danego języka ciągów fonologicznych (np. Dante - dante-j-ski, ros. wocce -mocce-u-Hbiu, maM - maM-ow-Huu). W literaturze rosyjskojęzycznej interfiksy o tej funkcji określane są niekiedy terminem „npotcnaaKu”.

Podstawą do tworzenia nowych form wyrazowych za pomocą afiksacj i mogą być nie tyiko wyrazy, lecz także rozmaite wyrażenia, por. np. podgłówek od wyrażenia przyim-kowego pod głową, tumiwisizm od zdania tu mi wisi.

Ważnym środkiem wyrażenia znaczeń gramatycznych dla wielu języków jest fleksja (końcówka) - jako jeden z afiksów. Np. końcówki wyrażają znaczenia gramatyczne czasownika w języku angielskim, niemieckim, francuskim, hiszpańskim i innych. Szerokie wykorzystanie końcówki fleksyjnej w językach stanowi podstawę do rozróżnienia języków świata na języki fleksyjne i niefleksyjne.

Znaczenia gramatyczne mogą być przekazywane nie tylko za pomocą morfemów reprezentowanych fonologicznie: ich wykładnikami mogą być także morfemy zerowe, tzn. takie, które nie są wyrażane za pomocą fonemów, których formę stanowi zero fonologiczne, a więc brak jakiejkolwiek pozytywnej (wyrażającej się w postaci ciągu fonemów) reprezentacji fonologicznej. Morfem zerowy zapisywany jest zwykle symbolem 0. W polszczyźnie morfem zerowy może być w zasadzie tylko morfemem gramatycznym, zwłaszcza fleksyjnym. Na przykład w formie gór-0 brak końcówki fleksyjnej wyrażonej ciągiem fonemów informuje, że chodzi o dopełniacz liczby mnogiej (brak formalnie wyrażonej informacji jest informacją). W formie trzeciej osoby czasu przeszłego trybu oznajmującego rodzaju męskiego liczby pojedynczej robił-0-0-0 występują aż trzy morfemy zerowe - pierwszy informuje o rodzaju męskim (bo brak w tym miejscu morfemu -a- lub -o- jest informacją o tym, że jest to forma rodzaju męskiego), drugi - o trybie orzekającym (bo brak w tym miejscu morfemu -by-, będącego wykładnikiem trybu warunkowego), a trzeci - o trzeciej osobie liczby pojedynczej [bo brak morfemu -{e)m lub -(e)ś na końcu formy czasu przeszłego lub trybu warunkowego oznacza trzecią osobę liczby pojedynczej]. We współczesnym języku rosyjskim np. wykładnikami znaczenia gramatycznego czasu przeszłego rodzaju męskiego niektórych typów czasowników jest zarówno zerowy suftks czasu przeszłego -n-, jak i zerowa fleksja. Por.: ee3mu - ees, MOHb - moi, yMepemb - yjuep. Zerowy wykładnik gramatyczny może być obecny również w konstrukcjach składniowych. Na przykład w wypowiedzeniach typu Cmoji -MeSetib; Po3bi - ąeembt mamy zerowy łącznik czasownikowy, któremu w materialnym wyrażeniu odpowiadają formy ecmb i cynib: Cmoji ecmb MeóeJib; Po3bi cymb tfsemw.

3.3.2. Wymiany głoskowe

Zastosowanie dźwiękowych różnic allomorfów dla rozróżnienia wyrazów i form gramatycznych nosi nazwę alternacji (oboczności) morfologicznej. Ilustracją tego typu zjawiska są poi. Ikl: IŁ! w płakać i płacze, ros. eesu i eo3u, necu i hocu, ang. tooth ‘ząb’

107