makro0311

XI, Produkcja plohalua metody pomiaru

bywczej waluty krajowej i waluty zagranicznej. Dokładniejszy opis tego zagadnienia znajduje się w dalszej części podręcznika. W tabeli 3.7 zamieszczono natomiast dane dla różnych krajów i lat pozwalające zobrazować różnice poziomu PKB per capita wyrażonego według oficjalnego kursu i według parytetu siły nabywczej USD.

Te wszystkie zabiegi pozwalają wyeliminować niektóre wady PKB i mierników na nim opartych oraz porównywać tak wyrażany poziom życia przeciętnych obywateli z różnych krajów. Innych wad nie da się, niestety, tak łatwo wyeliminować. PKB lub PNB nie są dobrymi miernikami dobrobytu ekonomicznego, gdyż zawierają wiele składników, które nie przyczyniają się w widoczny sposób do indywidualnego dobrobytu. Mierniki te są tym większe im więcej wydaje się np. na produkcję śmigłowców bojowych czy czołgów. Niektórzy ekonomiści twierdzą, że wydatki te wcale nie zaspokajają prawdziwych potrzeb ludzkich, ale są koniecznym wydatkiem umożliwiającym działalność bezpośrednio decydującą o dobrobycie społecznym.

Mierniki te pomijają także wiele elementów, które są niezmiernie istotne przy określaniu dobrobytu ekonomicznego. Po pierwsze, nie uwzględniają czasu wolnego. Każdy z nas samodzielnie decyduje o podziale dostępnego czasu na czas pracy i czas wolny. Czas pracy jest wyceniony i uwzględniony w rachunku globalnym, bo właśnie za poświęcenie go na produkcję czy świadczenie usług jest wynagradzana siła robocza. Ludzie cenią sobie także wolny czas, którym mogą dobrowolnie rozporządzać i który ma ogromne znaczenie dla ich dobrobytu ekonomicznego. Wartość tego czasu należałoby dodać do PO, jeśli miałby on wyrażać poziom życia. Po drugie, nie uwzględniają one wszystkich prac, które wykonujemy dla siebie w domu oraz całej produkcji i świadczenia usług w tzw. szarej strefie. Gdybyśmy wyhodowali pomidory w ogródku przydomowym z przeznaczeniem do konsumpcji w naszym gospodarstwie domowym, wartość tych pomidorów nie byłaby wliczona do PKB i mierników pochodnych, natomiast wartość zakupionych pomidorów na rynku jest uwzględniana w rachunku globalnym. Chyba że kupione zostały od osoby działającej w szarej strefie, czyli poza gospodarką „oficjalną”, obok której istnieje również gospodarka „nieoficjalna” oznaczająca produkcję i sprzedaż dóbr nie objęta standardowym systemem ewidencji statystycznej. Przyczyn jej występowania jest wiele.

Najczęściej wynika ona z działalności przestępczej (np. nielegalne kopiowanie i handel płytami CD), unikania opodatkowania (np. świadczenie niezare-jestrowanych usług opieki nad dziećmi), braku społecznej akceptacji dla produkcji pewnych dóbr (np. narkotyki czy prostytucja). Trudno jest ocenić zakres tych działań, ale przy określaniu dobrobytu ekonomicznego ich szacunkowe wielkości, bardzo niepewne, powinny być doliczane do PKB. Istnieją różne metody dokonywania tych szacunków, dające różne wielkości.

Nieoficjalna gospodarka i jej udział w tworzeniu globalnej produkcji

Nieoficjalna działalność gospodarcza jest z jednej strony zjawiskiem trwale zwli zanym z działalnością człowieka, z drugiej zaś ze wzrostem regulacyjnych funkcji paf stwa w zakresie podatków, ceł, ubezpieczeń, jak również różnego rodzaju koncos) zezwoleń itp. Najogólniej gospodarka nieformalna oznacza działalność ukrytą, nielcgul ną, unikającą obciążeń fiskalnych. W zakres pojęcia gospodarka nieoficjalna wchodź, m.in.: nie ewidencjonowany obrót i świadczenie usług przez zarejestrowane podmioty produkcja i usługi wykonywane przez nierejestrowane jednostki gospodarcze i osob; prywatne, nie ewidencjonowany obrót towarami koncesjonowanymi, za-trudnienic „iii czamo”, zawyżanie kosztów i zaniżanie obrotów przez przedsiębiorców, nielegalni handel, przemyt towarów i fałszowanie dokumentów celnych, wręczanie i przyjmowane prezentów i łapówek, przestępstwa gospodarcze: podatkowe, celne i skarbowe.

Źródło: A. Marszałek, Raport o szarej strefie, „Rzeczpospolita” 1994, nr 90, s. 11.

Udział nieoficjalnej gospodarki w działalności ogólnogospodarczej szacuje się wartością wyprodukowanych dóbr i usług w szarej strefie w porównaniu z rzeczywiście wytworzonym PKB. Jej zakres w różnych krajach nie jest jednakowy i podkreśla się, że w dużej mierze zależy od stopnia fiskalizmu systemu podatkowego danego kraju i fazy cyklu koniunkturalnego. W Polsce w okresie transformacji udział szarej strefy ulegał wahaniom. Udział wartości produktów wytworzonych w szarej strefie w PKB najwięk szą wartość osiągnął w 1993 roku, oszacowaną na ok. 20 % (w 1992 roku ok. 19 %), po czym zmniejszał się, osiągając w 1995 roku 17-18 %. W 1996 roku udział nieoficjalnej gospodarki szacowano na ok. 14 % wytworzonego w naszym kraju PKB, a zatrudnienie znajdowało w niej około 2,5 min osób. Zdaniem ekspertów udział tej strefy w gospodai cc zmniejsza się co roku o około 1 punkt procentowy. Oczywiście, wszystkie te dmie „i wielkościami szacunkowymi.

Źródło: L. Zienkowski, Szacunek rozmiarów szarej gospodarki [w:| Szara gnspiiilaika w Polsce - rozmiary, przyczyny, konsekwencje, GUS Zakład Badań Slnlytyi z no-Ekonomicznych, z. 233, Warszawa 1996, s. 28 oraz dane GUS.

Rozszerzenie szarej strefy w światowej gospodarce nastąpiło najbardziej na pi r łomie lat 80. i 90., kiedy to państwa rozwinięte zaczęły podnosić podatki w związku / realizacją przez siebie coraz większego zakresu funkcji. Obecnie mimo stopniowego obniżania obciążeń fiskalnych zakres szarej strefy tylko nieznacznie się zmniejsza. Nic tylko wysokość podatków determinuje zakresu szarej strefy. W gospodarkach o niskich obciążeniach fiskalnych ojej zasięgu decyduje korupcja i społeczna demoralizacja

Wielkość szarej strefy w 2003 roku (w				irocentach PKB)
Kraj	Wielkość szarej strefy	Wskaźnik korupcji	Kraj	Wielkość szarej strefy	Wskaźnik korupcji
< irceja	28.8	4,3	Niemcy	16,3	7,7
Polska	27,6	3,6	Francja	15,3	6,9
Węgry	25,1	4.8	W. Brytania	12,6	8,7
< 'zechy	19,1	3,9	Japonia	11,3	7,0
Słowacja	18,9	3.7	USA	8,8	7,5

•w skali 1-10; im niższy wskaźnik, tym większa korupcja źiótllo: Doing Business 2004, World Bank oraz Transparency International 200,1,