makro0303

70 Produkcja globalna metody /umil, im

zapasów są dodatnie. Na przykład, jeśli na początku 2006 roku zapasy wynosiły 453 mld zł w ujęciu realnym, a na koniec 2006 roku 514 mld zł, to dodatnia różnica między wartością końcową a początkową świadczy o zwiększeniu stanu zapasów i wpływa powiększająco na wytworzony w tym roku PKB. Gdyby różnica ta była ujemna, pomniejszyłaby wartość wytworzonego wówczas PKB, gdyż oznacza, że do jego uzyskania przyczyniły się dobra wytworzone w poprzednich okresach. Zmiany stanu zapasów są właśnie inwestycjami nieplanowanymi (niezamierzonymi), które opisano w poprzednim rozdziale.

Wyjaśnienia wymaga także określenie nowa produkcja. Oznacza ono, że do PKB wytworzonego w danym roku nie mogą być wliczone produkty wytworzone wcześniej. Przykładem tego są inwestycje w zapasy. Obniżenie stanu zapasów oznacza, że w danym okresie użyto w procesach produkcyjnych produkty nagromadzone w poprzednim okresie. Ich wartość nie powiększa jednak wartości PKB. Podobnie, gdybyś sprzedawał mieszkanie, samochód czy rower nabyty w poprzednim okresie, wartość sprzedaży tych dóbr nie powiększa obecnej wartości produkcji. Dobra te zostały wliczone do wartości wytworzonego PKB w poprzednich okresach.

Na podstawie danych zawartych w tabeli 3.1 można w praktyczny sposób obliczyć PKB jako sumę wartości wytworzonej produkcji w całej gospodarce. Dodając wartość produkcji poszczególnych sekcji i działów gospodarki, otrzymamy wartość globalną produkcji wytworzonej w całej gospodarce. Odejmując od niej zużycie pośrednie otrzymamy tzw. wartość dodaną brutto wszystkich sekcji i działów w gospodarce. Dodając do wartości dodanej brutto podatki od produktów (w tym cła i podatki importowe), a odejmując wartość dotacji do produktów otrzymujemy wartość PKB wytworzonego w gospodarce. Ten proces ustalania wartości PKB, jednak bez podziału gospodarki na poszczególne sekcje i działy, czyli dla gospodarki ogółem, przedstawia rysunek 3.1. Dodatkowo uwzględniono na nim kierunki rozdysponowania (wykorzystania) PKB czyli spożycie, akumulację i eksport netto nazywany bilansem handlu zagranicznego.

Z tabeli 3.1 wynika, że istnieje jeszcze inny sposób obliczania wartości wytworzonego PKB. Można go obliczyć jako sumę wartości dodanej brutto przez przedsiębiorstwa działające w poszczególnych sekcjach i działach gospodarki. Wiele gałęzi gospodarki specjalizuje się wyłącznie w wytwarzaniu dóbr pośrednich, przeznaczonych do produkcji innych dóbr. Aby zapobiec kilkakrotnemu liczeniu tych samych pozycji i aby każdej gałęzi gospodarki można było przyporządkować część PKB, wprowadzono pojęcie wartość dodana. Wartością dodaną przedsiębiorstwa nazywamy różnicę pomiędzy przychodem ze sprzedaży dóbr i usług wytworzonych przez tę firmę a sumą, którą musi ona zapłacić innym przedsiębiorstwom za użyte przez siebie dobra pośrednie. Jest to więc miara wartości, jaką przedsiębiorstwa dodają do poszczególnych produktów na każdym etapie procesu produkcji.

Rozpatrzmy przykład producenta bułek. Aby je wyprodukować, potrzebuje on przede wszystkim mąki, której sam przecież nie produkuje. Zakupuje ją w młynie, dodaje wodę, sól i inne potrzebne komponenty, formuje bułki i wypieka je. Nabywa zatem wiele dóbr pośrednich, które służą do produkcji bułek. Tymi dobrami pośrednimi są między innymi: mąka, woda, sól, energia elektryczna wykorzystana przez maszyny, a może także do ogrzania hali produkcyjnej i do |cj oświetlenia. Producent dodaje do tych dóbr pośrednich koszty pracy, koszty zażycia maszyn i hali produkcyjnej, czyli amortyzację, koszt wydzierżawienia terenu, na którym prowadzi działalność produkcyjną, a jeśli jest jego właścicie lent - rentę gruntową. Chciałby też sprzedawać bułki z zyskiem, dodaje więc go do wartości wyprodukowanych bułek i jest on wliczony w cenę ich sprzedaży. Ilyć może musiał też zaciągnąć kredyt bankowy na uruchomienie czy kontynu nwanie tej produkcji, a więc do ceny sprzedaży wliczy też odsetki, które musi zapłacić np. bankowi.

l abela 3.1. Tworzenie wartości dodanej w 2005 roku (min zł, rynkowe ceny bieżące)

Wyszczególnienie	Produkcja globalna	Zużycie pośrednie	Wartość dodana brutto	Struktura wartości dodanej (%)
(KiÓLEM	1 930 488,0	1 066 804,0	980 666,0	100,0
Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo	84248,0	48 496,0	39 928,0	4,1
Rybactwo	342,0	181,0	161,0	0,0
Przemysł	727 996,0	514 374,0	213 622,0	21,9
Budownictwo	141 015,0	88 695,0	42 320,0	5,3
1 Inndcl i naprawy	294 239,0	130 198,0	164 041,0	16,7
1 lotcie i restauracje	19 198,0	8 639,0	10 559,0	l.l
Iransport, gospodarka magazynowa i łączność	142 651,0	80 259,0	62 392,0	6,4
Pośrednictwo finansowe	61 887,0	26 051,0	35 836,0	3.7
Obsługa nieruchomości i firm	211 607,0	93 574,0	118 033,0	I2.«>
Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne	73 667,0	20 344,0	53 323,0	5,4
Edukacja	54 462,0	10 203,0	44 259,0	4.5
()chrona zdrowia i opieka socjalna	48 224,0	16 615,0	31 609,0	3,2
Działalność usługowa komunalna, socjalna, społeczna i indywidualna, pozostała	60 732,0	28 183	32 549,0	3,3
(iospodarstwa domowe zatrudniające pracowników	6 044,0	992,0	5 052,0	0.5

Źródło: Rocznik Statystyczny GUS, Warszawa 2006, s. 674-678 oraz obliczenia własne.

We wcześniejszych procesach produkcyjnych również możemy wyróżnić elementy wartości dodanej. Aby wyprodukować mąkę, młynarz zakupił od rolników pszenicę, zapłaci! elektrowni za zużytą energię elektryczną i pozostałym kooperantom za dostarczone dobra pośrednie. Dodał natomiast pracę, amortyza