P1040408

48

ZBIGNIEW POLAK

wyjścia dla późniejszego rozwoju kamienicy mieszczańskiej w strefie nadbałtyckiej. W Lubece podobne obiekty pojawiają się w 2. połowie XIII w., a upowszechniają się około roku 1300 (Erdmann W. 1983, s. 24). Wspomniane domy kołobrzeskie wzniesiono na przełomie drugiej i trzeciej dekady XIV w. (Polak Z., Rębkowski M. 1996, s. 214-216; Polak 1999, s. 187-191).

Pierwsze kamienice nie były od domów drewnianych większe, nie miały innej dyspozycji wnętrza i były tak samo usytuowane na działce. Wątpliwe też, czy wygodniej się w nich mieszkało. Na upowszechnienie się kamienic wpływ miała zapewne trwałość i względna ognioodpomość. W przeciwieństwie do drewnianego, budynek murowany nawet zniszczony przez pożar nadal przedstawiał znaczną wartość. Spaleniu ulegały bowiem stropy i dachy, ale mury z reguły pozostawały. W przypadku domów stojących w pierzei ulicznej być może jeszcze ważniejsze były względy prestiżowe. Koszt budowy kamienicy był na tyle wysoki, że stanowiła ona widocznądla wszystkich oznakę wysokiej pozycji właściciela. W gospodarce opartej na powszechnym stosowaniu różnorodnych form kredytu, kamienica była znakomitą formą zabezpieczenia. Na dom murowany niewielu było stać, nic dziwnego, że szybko pojawiły się jego namiastki w postaci domów szkieletowych o ścianach wypełnianych cegłą. Były dużo tańsze, bo z powodu cieńszych ścian do ich wykonania potrzeba było znacznie mniej cegły, a wznosił je cieśla, o którego było łatwiej niż o wykwalifikowanego murarza. Niemniej, by cegłę zaczęto wykorzystywać w takich właśnie, tańszych budynkach, musiała stać się ona ogólnie dostępną. Bez masowej produkcji i związanego z tym znaczącego spadku ceny, nic używano by chyba cegły do budowy palenisk, schodków i innych drugorzędnych elementów. Z czasem ten spadek cen doprowadził do tego, że namiastki zaczęły być wypierane przez budynki całkowicie murowane. Ale pierwsze kamienice, nawet jeśli były bardzo nieliczne, powinny być starsze od budynków drewniano-ceglanych i należałoby ich szukać tam, gdzie mieszkali najbogatsi. Oczywiście, niekoniecznie z całym przebiegiem tego procesu musimy mieć do czynienia w Gdańsku. Skoro importem przybyłym z obcymi osadnikami są budynki słupowe i szkieletowe, to i obiekty drewniano-ceglane jako import mogły zostać w gotowej formie przeniesione do Gdańska wcześniej, niż genetycznie je poprzedzające kamienice. Stan badań nie pozwala na razie na w pełni uzasadnione zajęcie stanowiska. Sytuację dodatkowo komplikuje fakt, że nadal nierozstrzygnięta jest kwestia lokalizacji miasta lubeckiego, oraz że w roku 1308 nastąpiło w Gdańsku przerwanie ciągłości życia miejskiego. Niemniej, jest całkiem możliwe, że w Gdańsku budynki typu kemenate mogły pojawić się już w mieście lokowanym na prawie lubeckim, tym bardziej, że budynki szkieletowe o ścianach wypełnianych cegłą mamy pewnie poświadczone już na pr/cłomic XIII i XIV w. (ob. 2818). Konstrukcje lego lypu warte są bardziej szczegółowej analizy, na co nic ma lu miejsca, ale trzeba zauważyć, że przykład gdański jest bardzo wczesny. Na ogół podobne obiekty odnoszone są dopiero do XIV wieku i często mamy wówczas do czynienia z sytuacją gdy dolna kondygnacja jest całkowicie murowana, a kondygnacje wyższe szkieletowe (Miihrenberg D. 2001, s. 836-837).

Na przełomie 1308 i 1309 roku w ramach planowej akcji miasto „lubeckie” zostało przez Krzyżaków całkowicie zniszczone (Śliwiński B. 2003, s. 465-488). Jak długo trwała w Gdańsku przerwa w funkcjonowaniu miasta samorządowego, właściwie nie wiemy. Kiedy znów odrodzony ośrodek zaczął funkcjonować, to zapewne przez pierwszych kilka lat jego mieszkańców nie było stać na wznoszenie domów murowanych. Myślę jednak, że początków murowanego budownictwa świeckiego możemy się spodziewać już w latach trzydziestych XIV wieku. W Elblągu zwarta murowana zabudowa zaczyna powstawać po pożarze z 1288 roku, a po upływie bez mała 50 lat prawie całe miasto było murowane (Kąsinowski A. 1997, s. 51-52). W Kołobrzegu pierwsze kamienice pojawiły się zapewne później, bo około roku 1320, a do połowy XV wieku całe miasto, z wyjątkiem terenów nadrzecznych, zostało zabudowane w cegle (Polak 2000, s. 163;