P1040406

246

ZBIGNIEW POLAK

specjalności historycznych, ograniczę się więc do uwag na temat źródeł i wyników badań archeologicznych. Muszę przyznać, że „archeologia przez długi czas niewiele wnosiła do naszej wiedzy o najstarszym murowanym budownictwie mieszczańskim" (Korduba P., 2005, s. 21, przypis 11). W latach powojennych głównym celem prac archeologicznych było zbadanie i udokumentowanie słowiańskiej przeszłości Gdańska. Wykopaliska późniejsze zostały z kolei zdominowane przez prace ratownicze, których lokalizacja i zasięg narzucane były przez warunki inwestycji budowlanych, niezależnie od potrzeb nauki i zainteresowań archeologów (Paner H., 1997). Mimo, że badaniami objęte zostały bardzo duże obszary, to w niewielkim stopniu obejmowały one teren najbogatszego i najsilniej zurbanizowanego Głównego Miasta. W efekcie relikty średniowiecznych kamienic w wykopach archeologicznych odsłaniane były dotychczas niezwykle rzadko. Dobrze obrazuje to artykuł Henryka Panera z 2001 roku, stanowiący podsumowanie wyników badań archeologicznych w odniesieniu do budownictwa średniowiecznego. Wynika z niego, że stosunkowo nieźle znamy słowiańskie budownictwo wczesnośredniowieczne, a znacznie mniejszą ilością dobrze rozpoznanych obiektów udokumentowane jest pojawienie się konstrukcji szkieletowej i stopniowe uzyskiwanie przez nią dominującej pozycji w zabudowie miasta. Natomiast informacje o ceglanym budownictwie gotyckim to z konieczności obiegowe opinie upowszechniane w ogólnych wydawnictwach poświęconych kulturze i historii Gdańska (Paner H., 2001). Znaczącą zmianę tym względzie przyniosły dopiero wykopaliska prowadzone na terenie planowanego Centrum Dominikańskiego, w rejonie dawnych ław mięsnych przy ulicy Św. Ducha, czy przy ulicy Powroźniczej (Paner H., 2006). Dotychczas udostępnione zostały jedynie wstępne informacje dotyczące części tych badań, na pełne opracowanie wyników i ich opublikowanie przyjdzie zapewne poczekać. Jednak już teraz istnieją przesłanki, by ustosunkować się do kilku zasadniczych kwestii. Poniższe uwagi nie są odkrywcze, odwołują się do faktów i opinii funkcjonujących już w literaturze i to literaturze polskiej, zatem wielu archeologów prowadzących badania w miastach uzna je za banalne, a jednak mam wrażenie, że nie dla wszystkich są to sprawy oczywiste i warto na nie raz jeszcze zwrócić uwagę.

Do banalnych należy stwierdzenie, że wszystkie miasta strefy nadbałtyckiej w początkowym okresie swego funkcjonowania zabudowywane były domami drewnianymi. Jeśli etap ten trwał dostatecznie długo, to zabudowa taka podlegała ewolucji, zarówno jeśli chodzi o stosowane konstrukcje jak i wielkość budynków, dyspozycję wnętrz czy usytuowanie na działce. I ewolucję taką mimo niedostatku publikacji widać także w materiałach gdańskich.

Typową dla wczesnośredniowiecznego osadnictwa słowiańskiego (ale także i skandynawskiego) jest konstrukcja wieńcowa na wrąb, pospolicie określana jako zrębowa. Budynkami zrębowymi zabudowany był wczesnośredniowieczny gród gdański, dominowały też one w najstarszych warstwach osadniczych na Starym Mieście (Bamycz-Gupieniec R., 1974; Paner H., 1998, s. 186-187). Pojawienie się obiektów słupowych, a następnie szkieletowych (przyciesiowych), możemy zasadnie wiązać z przybyszami z Europy Zachodniej (Rębkowski M. 2001, s. 200-201; Caune A. V. 1984, s. 144). Takim obcym elementem jest duża dobudówka w konstrukcji słupowej z ryglami przyciesiowymi dostawiona do budynku zrębowego, odsłonięta przy Podwalu Staromiejskim 69/71. Obiekt datowany jest na lata 1200-1220. W ciągu następnych stu lat wśród wznoszonych tu nadal budynków zrębowych pojawiają się podpiwniczone budynki szkieletowe o ścianach wypełnianych pionowymi deskami. Po roku 1320 domy zrębowe zostały całkowicie wyparte przez budynki szkieletowe, w których jako wypełnienie ścian coraz powszechniej stosowana jest cegła (Kościński B. 1998). Budynek o szkieletowych, wypełnianych cegłą ścianach odsłonięto też przy ulicy Rajskiej (obiekt 2818). Wzniesiono go na planie kwadratu o boku 6,50 m, a od południa przylegał do niego aneks o długości przekraczającej 9 m i podłodze