SDC13471

19

Istotę stosowanej w tej pracy metody opisu stanowi porównanie. Przez porównanie, czyli zestawienie w celu częściowej lub całkowitej identyfikacji, rozumiemy takie postępowanie, które polega na odnajdywaniu dla zjawisk stylowych właściwych im kontekstów. Termin kontekst należy rozumieć bardzo ogólnie, jako kontekst w sensie ontologicznym (np. kontekst czasowy), kulturowym, tekstowym (dzieło literackie) i językowym. Uogólniając językoznawczą definicję kontekstu moglibyśmy powiedzieć, że chodzi o taki zasięg (denotację) badanego zjawiska. który mu nadaje właściwą relewancję, czyli istotną odpowiedniość (wg terminologii K. Buhlera)'*.

W badaniach nad historią stylów języka na plan pierwszy wysuwają się konteksty, które mają charakter językowy, także w wypadku badania stylu dzieła literackiego. Porównanie równoznaczne jest wówczas z poszukiwaniem i odtworzeniem zasady strukturalnej, stanowiącej o statusie istnienia dzieła i zarazem jego poznaniu. Swoisty „punkt widzenia** badacza winien adekwatnie oddawać stopień konkretyzacji opisywanych zasad. W wypadku zjawisk stylistycznych powstałych w ubiegłych wiekach, w innych okresach rozwojowych języka i literatury, przy odtwarzaniu tych zasad musimy zastosować metodę retrospekcji, wypracowaną przez językoznawstwo. Tak np. zasadniczym celem ujęć retrospektywnych K. Nitscha w rozprawie Z historii narzecza małopolskiego⁹ było odtworzenie pierwotnego obrazu, jakiejś pramapy dialektu małopolskie* go z czasów późnego średniowiecza, kiedy na tym terenie kształtowały się związki językowe Wielkopolski i Małopolski w zakresie realizacji nosówek i innych fonemów polskich. Przy „rzucie oka** na to zjawisko Nitsch kojarzył ze sobą dwa zasięgi, dwa wymiary istnienia badanych faktów: denotację przestrzenną (geograficzną) i czasową (historyczną). Ta ostatnia przedstawiała mu się jako szereg kolejnych stadiów rozwojowych. Badana cecha — przechodząc przez te stadia — ulegała różnym modyfikacjom, podobnie jak to się dzieje w pryzmacie optycznym. Suma możliwie najszerszych zasięgów dawała denotację maksymalną, którą można by nazwać „horyzontem czasowym”.

Oczywiście, stosowanie metody retrospektywnej w badaniach ściśle stylistycznych różni się od okoliczności wymienionych powyżej, zarówno ze względu na skomplikowanie badanego zjawiska, jak i ze względu na skomplikowanie badanych kontekstów. Niemniej jednak to, co uzyskuje

¹⁴ Spostrzeżenia zawarte w taj części pracy ogłosiłam w rozprawie pt Der Ver-ęleich in StUuntersuchunotn, „Zeitschrift filr Slawistik", Berlin, Bd. XXIII: 1978. Hcft 4.

“ Publikowana w zbiorze: Symbolae orammaticae łn honorem Joannit Roz-wadowski, voL 2, Cracoviae 1928.