skanowanie17

Niepotrzebne jest powracanie do sprzeczności i trudności w posługiwaniu się podstawowymi operacjami logicznymi (dodawanie i mnożenie klas i zdań) trudnoki idących w parze z brakiem przemyślanej systematyzacji. Mówiliśmy

0    tym zresztą gdzie indziej (zob. Piaget. 1939. rozdz. 2). Powiedzmy tylko, że same te fakty wystarczają do wyjaśnienia, dlaczego nie możemy polecać naszej obecnej techniki jako środka diagnostycznego. Bardzo możliwe jest bowiem, że jakieś dziecko, które właśnie przypisało świadomość określonemu przedmiotowi. odmawia mu jej w chwilę potem: wystarczy, by jakiś nowy czynnik nałożył się na poprzednie, aby dziecko zapomniało wszystkiego, co powiedziało, zaprzeczyło sobie, zmieniło przekonania itp. Toteż żadnego z naszych szeregów pytań nie można poczytywać za wyraz rzetelnej diagnostyki indywidualnej. To oczywikie nie przeszkadza, by metoda miała wartość statystyczną, bo jeżeli ograniczamy się do badania, jak w ogóle ewoluuje myśl dziecka, to jest oczywiste, że odchylenia indywidualne kompensują się i udaje się odsłonić proces ewolucji w ogólnych zarysach.

Drugi powód nakłada się na rozważania dotyczące struktury myślenia, by pokazać, jak otrzymane przez nas wyniki są odległe od spontanicznego myślenia dziecka. Aby zdać sobie sprawę ze stopnia systematyzacji przekonania, wystarczy na ogół zastanowić się nad jego funkcją. Jakie zatem potrzeby zmuszą dziecko do uświadomienia sobie swego utajonego animizmu? Bez wątpienia są tylko dwie.

Przede wszystkim, w miarę jak dziecko będzie starało się wyjaśnić nieprzewidziany opór przedmiotu, na który nie ma wpływu, zmuszone będzie go ożywiać. Lub. ogólniej, dopiero gdy jakieś zjawisko wyda się przypadkowe, dziwaczne, a zwłaszcza przerażające, wówczas umieści intencje u źródeł tego zjawiska. Otóż ta potrzeba objaśniania dająca początek animizmowi jest tylko chwilowa. Wyraźny animizm będzie również tylko chwilowy. Jak mówi Henn Delacroix: .Słońce i księżyc istnieją tylko wówczas, gdy są zaćmienia. Pojęcie ogólne nie istnieje dla pierwotnego człowieka" (1924. s. 40).

Poza tym dziecko wierzy we wszechwładzę człowieka nad rzeczami i animizm służy mu do wyjaśnienia uległości rzeczy. Ale tu może być tylko problem domyślnej postawy, a nie przemyślanego przekonania. Tyłko przypadki wyjątkowej uległości (jak przypadek księżyca, o którym Gol mówi nam. że .zawsze idzie w to samo miejsce") lub wyjątkowego nieposłuszeństwa mogą doprowadzić dziecko do refleksji we właściwym tego słowa znaczeniu.

Krótko mówiąc - albo postawa domyślna, albo refleksja nad wyjątkowymi przypadkami - takie są proporcje, do których sprowadzić należy animizm dziecięcy. W takim razie należy się zastanowić, co stanie się z naszymi stadiami

1    czy ich kolejność, jaką. jak sądziliśmy, udało nam się ustalić, nie jest przypadkiem sztuczna tak samo jak systematyzacje, charakteryzujące każde z tych stadiów.

Wobec tego nasz schemat, zgodnie z którym animizm dziecięcy zanika bardzo regularnie i bardzo logicznie od pierwszego do czwartego stadium, jest ;byt prosty, by nie budzić naszej nieufności. Dlaczego bowiem nie miałoby być nawrotów animizmu. które czyniłyby zawiłą krzywą rozwoju, a nawet dlaczego _nie miałoby być stadium przedanimistycznego? Wśród pięciolatków rzeczywiście spotyka się dzieci, które zdają się być mniej animistyczne niż starsze od nich. Ponadto, jeśli można śledzić dziecko przez kilka miesięcy, to spotyka się te same sprzeczności. Zim. na przykład, w marcu należy do pierwszego stadium, w czerwcu tego samego roku do drugiego. Ale za to Vel w grudniu 1922 r. jest w trzecim stadium, a w czerwcu 1923 - w pierwszym! Co więcej, dopiero gdy obserwuje się to samo dziecko, notując jego pytania i wypytując je o jego zainteresowania, widzimy, że animizm się zmienia to nasilając, to się zmniejszając.

Takie sprzeczności są tym bardziej interesujące dla analityka, im bardziej <joprowadzają do rozpaczy statystyka. Wobec tego nie należy wyciągać wniosku o bezwartościowości poprzednich wyników, ponieważ wewnętrzna zbieżność tych wyników, tak samo jak ich zbieżność ze wszystkimi faktami, które wyeksponujemy w tej pracy, przeciwnie, zmuszają nas do zatrzymania z nich czegoś. Anomalie, których występowanie właśnie przeczuliśmy, powinny więc zostać wyjaśnione. Faktycznie, trzy rodzaje czynników dążą do częściowego przestawienia ustalonej przez nas kolejności stadiów. Są to czynniki: systematyzacji, uświadamiania sobie i słownictwa.

Oto co należy przypisywać wpływowi czynników systematyzacji. Zwykle dopiero wówczas, gdy jakieś domyślne przekonanie zostanie zachwiane, jest ono po raz pierwszy świadomie wypowiadane. Podobnie, jak to bardzo subtelnie odnotował John Burnet (1919. s. 15) w odniesieniu do myśli przedsokratycznej. zdanie rzadko wypowiadane jest w postaci twierdzenia zanim zostanie zaprzeczone. Najmłodsze dzieci będą więc animistami. nie będąc zdolne świadomie uzasadnić swej postawy. 2 chwilą jednak, gdy ta postawa zetknie się po raz pierwszy z nową hipotezą, zdolną nią zachwiać, na przykład, gdy dziecko zada sobie pytanie czy kula toczy się intencjonalnie czy mechanicznie (zob. Piaget. 2005. s. 180). wówczas jest bardzo możliwe, że dziecko zachowa wyjaśnienie animistyczne z braku lepszych rozwiązań, a przez refleksję I ujmowanie w system nada mu wtedy zakres, którego właściwie już nie zawiera wobec nowych ukrytych tendencji dziecka. Myśl nie postępuje więc nigdy po prostej, lecz. jakby po spirali: po przekonaniu domniemanym i nie umotywowanym następuje powątpiewanie, a po powątpiewaniu przemyślana reakcja, ale sama ta refleksja jest podkopywana przez nowe tendencje ukryte i tak dalej. W ten właśnie sposób można wyjaśnić, dlaczego duża liczba starszych dzieci zdaje się przejawiać bardziej rozległy animizm od młodszych: te dzieci chwilowo potrzebują animizmu.

152

153