skanuj0026

74 Laurence Kohlberg, Roclielle Mayer

roli żywej efektywnej instytucji, uczestniczącej w największej ze wszystkich konstrukcji — budowaniu wolnego i silnego charakteru (s. 207).

W poglądzie liberalnym wzgląd wychowawczy na rozwój „wolnego charakteru” jest osadzony na zasadzie wolności. Dla romantycznego lub relatywistycznego libertyna oznacza to, że „każdy ma swój własny worek”, który może zawierać wolność lub nie. Aktywne stymulowanie rozwoju szacunku dla wolności lub wolnego charakteru dziecka jest tak samo narzucaniem się dziecku, jak każda inna interwencja wychowawcza. Progresywni libertyni różnią się w tym punkcie. Są oni zwolennikami raczej mocnego niż słabego stosowania liberalnych zasad wychowania. Konsekwentne stosowanie zasad etycznych do wychowania oznacza, że wychowanie powinno stymulować rozwój zasad moralnych studentów.

Pod względem wartości etycznych ideologia progresywna dodaje postulaty rozwoju i demokracji do postulatów liberalizmu. Pojęcie demokracji wychowawczej zawiera się w sprawiedliwości relacji między nauczycielem i dzieckiem, oznacza włączanie się w społeczność, w której decyzje na temat wartości dokonywane są na wspólnej i sprawiedliwej podstawie, nie oznacza zaś niewtrącania się w decyzje dziecka co do wartości. Ponieważ zasady moralne funkcjonują jako zasady, ideologia progresywna jest „demokratyczna” w tym sensie, w jakim ideologie romantyczna i transmisji kulturowej nie są.

Omawiając poglądy Skinnera, wskazaliśmy, że fundamentalny problem relacji między ideologią pedagoga relatywisty a ideologią ucznia/studenta nie stanowi problemu. Obaj byli członkami tej samej wspólnej kultury i zadaniem nauczyciela było przekazywanie tej kultury i jej wartości studentowi. Przeciwnie, nowoczesne psychologie opowiadające się za ideologiami transmisji kulturowej odżegnują się od tych pozycji. Tak jak i zwolennicy relatywizmu społecznego, nie wierzą oni naprawdę we wspólną kulturę; zamiast tego stoją oni na pozycjach przekazywania wartości odmiennych niż te, w które sami wierzą i od tych, w które wierzy student. W krańcowym przypadku, jak wspomniano wcześniejf^Skinner zaproponował ideologię etycznie relatywnych psychologów—królów*lub projektantów kultury, którzy kontrolują innych. Wyraźnie istnieje sprzeczność pomiędzy ideologią (dla) loga—króla, a ideologią (dla) dzieckłC}

nantyczne lub radykalne ideologie również nie mogą rozwiązać tego problemu. Romantyk przyjmuje to, co w jego założeniu stanowi wartości dziecka, lub przyjmuje za swą wartość przesłankę lego, co jest „naturalne” w dziecku, zamiast popierać wartości kultury. Lecz podczas, gdy dorosły wierzy w wolność dziecka, jego twórczość, oraz pragnie wolnego, bardziej naturalnego społeczeństwa, to dziecko nic rozumie w pełni, ani niekoniecznie podziela przekonania dorosłych. W dodatku, romantyk musi zapewnić dziecku wolność wzrostu, nawet gdyby taka wolność miała doprowadzić dziecko do stania się    Jako środek modyfikacji zachowania ma więc

romantyk ideologię, ale jest ona odmienna od tej, w której zakłada się, że uczeń powinien rozwinąć się.

Progresywista nie jest elitarystą, ponieważ usiłuje on skierować rozwój wszystkich dzieci w kierunku uznawania zasad, które on uznaje za słuszne. Lecz czy nie jest to podejście indoktrynacyjne? Potrzebne jest nam tutaj wyjaśnienie postulatów rozwoju i demokracji, ponieważ kierują one wychowaniem.

Dla progresywisty problem zaproponowania wychowania bez indoktrynacji, opartego na zasadach etycznych i epistemologicznych, jest częściowo rozwiązany poprzez przyjęcie koncepcji, że te zasady przedstawiają rozwojowo zaawansowane lub dojrzałe stadia rozumowania, uzasadniania i działania. Ponieważ są one kulturowo (ze względu na treści kulturowe — red.) uniwersalnymi stadiami lub sekwencjami rozwoju moralnego (Kohlberg i Turiel, 1971), to stymulacja rozwoju dziecka do następnego kroku w naturalnym kierunku jest zatem równoważna dalekosiężnemu celowi uczenia zasad etycznych.

Ponieważ rozwój tych zasad jest naturalny, nie są one narzucane dziecku — ono samo je wybiera. Podobne rozwojowe podejście stosuje się dla wartości intelektualnych. Kształcenie intelektualne w ujęciu progresywnym nie jest jedynie przekazywaniem informacji i umiejętności intelektualnych, jest ono przekazywaniem wzorów i metod „naukowej” refleksji i badań. Wzory te odpowiadają wyższym stadiom rozumowania logicznego, formalnym operacjom Piageta. Zgodnie z progresywizmem, istnieje ważna analogia pomiędzy naukowymi i etycznymi wzorcami uzasadniania i rozwiązywania problemów, i istnieją pokrywające się częściowo podstawy logiczne dla wychowania intelektualnego i etycznego. Dając dziecku możliwości refleksyjnego badania naukowego, nauczyciel kieruje się zasadami metody naukowej, którą sam przyjmuje jako podstawę racjonalnej rozumowej refleksji. Odniesienie do takich zasad nie jest indoktrynacyjne, o ile zasady te nie są przedstawiane jako gotowe formuły do nauczenia się lub jako wzory oparte na autorytecie. Są one raczej częścią procesu refleksyjnego, obejmującego ucznia i nauczyciela. Podobne podejście kieruje procesami refleksji na temat problemów etycznych lub wartości.

Problem indoktrynacji jest też rozwiązywalny dla progresywisty przez koncepcję demokracji. Zwrócenie uwagi na wolność dziecka od indoktrynacji jest częścią uwagi zwróconej na wolność dokonywania przez dziecko decyzji oraz działań w pełni znaczących. Wolność w tym kontekście oznacza demokrację, tj. pełnię udziału w systemie społecznym, który uznaje za podstawę równe prawa. Niemożliwe jest dla nauczycieli nieangażowanie się w uzasadnianie i decydowanie o wartościach. Wzgląd na wolność dziecka nie tworzy szkoły, w której nauczyciel jest neutralny wobec wartości, a każdy tego pozór tworzy „ukryty program’ (Kohlberg, 1969). Może on jednak stworzyć szkołę, w której sądy nauczyciela na temat wartości i jego decyzje obejmują studentów demokratycznie.

Zwrócimy się teraz ku naturze i uzasadnieniu tych uniwersalnych i wewnętrznie wartościowych celów i zasad. W następnym rozdziale staramy się wskazać sposób, w który koncepcja rozwoju osadzona w badaniach