0000022(1)

forma pierścieniowa ulega powolnemu, trwającemu w normalnych warunkach około godziny, częściowemu przekształceniu się poprzez formę łańcuchową do drugiej formy pierścieniowej a lub /?, ustala się równowaga zgodna z reakcją 12-1

!-

HC-OH i r HC-OH

HO-CH    0

HC—OH I i

HC-¹

CHjOH

a -0-glukoza

Y

HC-OH HO-CH HC-OH HC-OH CH₂0H D- glukoza

HO—<j)H

HC-OH l

HO-CH

HC-OH

i

HC-

CH₂0H

fi- D - glukoza

[12-1]

Wytwarzanie się tych dwóch form jest związane z powstaniem wskutek cyklizacji, dodatkowego węgla asymetrycznego, u aldoz w pozycji 1. Przyjęto w pierścieniowych postaciach cukrów przez a oznaczać tę formę^ w której grupa OH przy nowopowstałym i ostatnim atomie węgla asymetrycznego znajduje się we wzorze rzutowym po tej samej stronie, a przez /? tę formę, w której grupy OH przy tych atomach węgla znajdują się po przeciwnych stronach. W przypadku szeregu D formy a wykazują wyższą skręcalność płaszczyzny światła spolaryzowanego na prawo. Przedstawiona w reakcji 12-1 równowaga między formami a i /? oraz łańcuchową ustala się powoli przy równoczesnej zmianie skręcalności płaszczyzny światła spolaryzowanego. Zjawisko to obserwowane przy rozpuszczaniu cukrów nosi dlatego nazwę m u-tarotacji.'

Formy pierścieniowe cukrów mogą powstawać na zasadzie zdolności grup aldehydowych do tworzenia półacetali zgodnie z reakcją 12-2 i są określane jako pół acetale wewnętrzne

H OH

\ / C-OH

HOH.

R

nodzian

V

I

R

o/dehgd

HOR,

H OH

^XC-0R

I

R

pilacelal

[12-2]

Formy półacetalowe cukrów są obecnie przedstawiane w postaci tzw. wzorów Hawortha, przypominających rzuty przestrzenne, w których pierścień stanowi płaszczyznę poziomą widzianą nieco z góry.

CH20H 1	CHjOH Crt,0H
./•a.	j/0x|
K?^H J
HO f; OH	Yt OH
OH	OH
ot- D- glukop. rjnoza A	cr-D- fruktofuranoza n
y	V
piran	furan	UH

268