0217

Systemy wyborcze

w niektórych krajach przewiduje się pewną liczbę mandatów dla opozycji (Tunezja, Syria, polskie wybory „kontraktowe” z 1989 r.), co ma być dowodem liberalizacji reżimu autorytarnego.

2. Uniwersalne zasady systemu wyborczego

Do ogólnych norm regulujących proces wyłaniania organów przedstawicielskich (izb niższych parlamentów oraz - w niektórych republikach - prezydentów) zaliczamy zasady: powszechności, równości, bezpośredniości oraz tajności. Występują one w zdecydowanej większości systemów wyborczych, także i w tych, które nie odnoszą się do wyborów rywalizacyjnych. Ograniczenia tych czterech zasad są przejawem odejścia od standardów demokracji. Natomiast proporcjonalność, wymieniana niekiedy jako piąta zasada, znajduje zastosowanie tylko w części systemów wyborczych odnoszących się do wyborów rywalizacyjnych - tj. takich, w których istnieje możność przejęcia władzy przez dotychczasową opozycję. Ponieważ jest ona tylko jednym ze standardowych rozwiązań odnoszących się do podziału mandatów, omówimy ją wraz z pozostałymi składnikami demokratycznych systemów wyborczych.

jak podkreśla się w literaturze, powszechność prawa wyborczego jest logicznym rozwinięciem zasady suwerenności (zwierzchnictwa) narodu. W sensie pozytywnym oznacza ona współcześnie, że prawo wybierania przysługuje wszystkim obywatelom, którzy dysponują zdolnością do czynności prawnych, a ewentualne wyłączenia mogą mieć wyłącznie charakter indywidualny (np. wynikają z wyroku sądowego). Warto podkreślić, że pozbawienie prawa do udziału w wyborach musi być potwierdzone prawomocnym wyrokiem, nie dotyczy więc osób, wobec których dopiero toczy się postępowanie karne lub które mogą się jeszcze od wyroku skazującego odwołać.

W sensie negatywnym powszechność prawa wyborczego sprowadza się do wiążącego ustawodawcę zakazu pozbawiania lub ograniczania prawa uczestniczenia w procesie wyborczym wobec grup społecznych wyróżnianych na podstawie takich kryteriów, jak płeć, urodzenie, wykształcenie, zawód, narodowość, rasa, wyznanie czy pochodzenie i położenie społeczne. Konstytucje większości państw stwierdzają jednoznacznie, że wszyscy obywatele są wobec prawa równi i nikt - z jakiejkolwiek przyczyny - nie może być dyskryminowany w życiu politycznym (jako wyjątek można tu przytoczyć sformułowanie art. 20 konstytucji Tunezji z 1991 r., który prawa wyborcze przyznaje wyłącznie obywatelom tego kraju zrodzonym z tunezyjskiego

213