0238

248    10. Władza wykonawcza

także wśród członków własnej partii, często zaś również od uznania koałicyjn partnerów. Jak więc widać, struktura władzy wykonawczej ma istotne znaczę dla walki o przywództwo polityczne. Dotyczy to zwłaszcza państw pokomunis nych, w których reguły tej walki dopiero się kształtują, a konflikty pomiędzy p mierami i prezydentami stanowią codzienność polityczną¹.

Podmioty władzy wykonawczej mogą być kolegialne bądź jednoosobo Grupę pierwszą tworzą przede wszystkim gabinety, solidarnie odpowiadające swą działalność przed parlamentem. Do grupy pierwszej zaliczamy natomi monarchów, prezydentów i premierów, choć zakres ich władzy bywa zróżnico ny. Europejskie monarchie występują tylko w zachodniej części kontynentu (Wic ka Brytania, Dania, Szwecja, Norwegia, Holandia, Belgia, Luksemburg, Hiszpania, Liechtenstein, Monako). Z wyjątkiem księstw Liechtensteinu i Monako, faktyczna władza wykonawcza należy w tych krajach do rządów (choć w Holandfi i Hiszpanii monarcha ma wpływ na proces ich powstawania). W pozostałych pa stwach egzekutywa ma bądź charakter monistyczny (na Cyprze, podobnie jak w USA władzę wykonawczą sprawuje prezydent), bądź dualistyczny (tworzą ją dwa odrębne organy - prezydent oraz rząd z premierem na czele). Dualistyczną strukturę władzy wykonawczej różnicują sposób obioru prezydenta (wybory powszechne lub parlamentarne) oraz relacje między prezydentem i rządem. Mogą one przybrać postać faktycznej dominacji prezydenta (Francja, za wyjątkiem okresów tzw. koabitacji, Finlandia do 1999 r., Chorwacja do 1999 r., Serbia do 2000 r., Rosja, Ukraina), równoległej aktywności prezydenta i rządu (Grecja Francja w okresach koabitacji, Portugalia, Włochy, Litwa, Polska, Rumunia Słowenia) bądź też faktycznej dominacji rządu (Austria, Finlandia po 1999 r.. Irlandia, RFN, Czechy, Estonia, Łotwa, Słowacja do 1998 r., Węgry).

10.2. Głowa państwa

Rozważania nad funkcjonowaniem władzy wykonawczej rozpoczniemy od głowy państwa (niektóre, starsze konstytucje monarchiczne, np. holenderska czy norweska postanawiają, że władza wykonawcza należy wyłącznie do króla). W klasycznym reżimie parlamentarnym, w którym funkcję tę spełnia monarcha bądź prezydent, jej władcze prerogatywy są ograniczone, a wpływ na bieżącą politykę -znacznie zawężony. Głowa państwa - jeśli nie występuje równocześnie w charakterze szefa rządu - nie odpowiada przed nikim za podejmowane przez siebie decyzje, co jest równoznaczne z tym, że decyzji politycznych o znacznym ciężarze gatunkowym - po prostu nie podejmuje. Jak piszą holenderscy politolodzy R. Ande-weg i G. Irwin, „za wszystko to, co uczyni lub powie Królowa, odpowiedzialni są przed parlamentem jej ministrowie”². Większość uprawnień głowy państwa ma

1

   Zob. szerzej, A. Krouwel. T. Beylis, Instytucje jako pola walki. Demokratyczne konsekwencje budowania instytucji w systemach postkomunistycznych, w: J. Miklaszewska (red.). Demokracja w Europie Środkowej 1989-1999. Studia historyczne i porównawcze, Instytut Studiów Strategicznych, Kraków 2001, s. 331-348. Zob. też T. Beylis, Presidents versus Prime Minister. Shaplng Execu-tlve Authority in Eastern Europę, „World Politics" 1996. t. 48, nr 3, s. 297-323.

2

   R. Andeweg, G. Irwin, Dutch Gouernment and Politics, MacMillan Press, Houndmills 1993, s. 109.