0334

Systemy polityczne współczesnego świata

zapewniające prezydentowi aktywną rolę w formułowaniu polityki oraz kreowaniu gabinetu pojawiały się w Europie jako remedium na słabość partii politycznych oraz niestabilność systemu partyjnego. Semiprezydencjalizm zachodnioeuropejski jest więc w jakimś sensie efektem i równocześnie instrumentem przezwyciężania negatywnych skutków ekstremalnego pluralizmu, by użyć tu kategorii wprowadzonej przez G. Sartoriego. W różny sposób zmienia on jednak scenę partyjną. We Francji efektem zmian z 1958 r. stało się pojawienie silnej partii „prezydenckiej”, która stanowiła parlamentarne zaplecze personalnej władzy Ch. de Gaulle’a, zapewniając mu bezwzględną większość głosów. Podobne znaczenie miało poparcie socjalistów dla F. Mitteranda. Wiatach 1995-1997 w takiej sytuacji był J. Chirac, którego partia (UPF) kontrolowała ponad 75% mandatów. Zwycięstwo opozycji, jak ukazały to wybory z lat 1986, 1993 oraz 1997, otwiera możliwość zneutralizowania głowy państwa i aktywizuje gabinet oraz premiera. Natomiast ani w Finlandii, ani w Islandii, ani początkowo w Portugalii nie było silnego ugrupowania „prezydenckiego”. Aktywność prezydenta przejawiała się przeto w wysiłkach na rzecz utworzenia i utrzymania koalicyjnego gabinetu. Gdy partie polityczne zdołały urosnąć w siłę (jak w Portugalii) lub dopracować się trwałego konsensu obejmującego większość parlamentarną (jak w Finlandii i Islandii), zaczęły forsować model parlamentarny jako bardziej odpowiadający ich interesom politycznym. Ewolucji tej towarzyszy osłabienie pozycji prezydenta w codziennym życiu politycznym.

4. System rządów zgromadzenia

Spośród reżimów politycznych występujących we współczesnych demokracjach zdecydowana większość przystaje do wzorca parlamentarnego, prezydencjalnego lub semiprezydenckiego. Są jednak wyjątki. W Europie Zachodniej należy do nich Szwajcaria. Tę samą - choć nie tak ustabilizowaną - formę polityczną odnajdujemy w Urugwaju, w latach 1919-1933 oraz 1952-1966 (tzw. I i II okres colegiado). Swoista relacja między władzą ustawodawczą i wykonawczą, jaką napotykamy w tych dwóch przypadkach, określana jest jako system rządów konwentu (zgromadzenia). Ta myląca nazwa sugeruje nadrzędność parlamentu nad egzekutywą. Sytuacja taka - choć jej wizja zawarta jest częściowo w konstytucji - nie znajduje potwierdzenia w praktyce. Osobliwości reżimu politycznego w Szwajcarii (częściowo także i Urugwaju) wynikają przede wszystkim z jej neutralności, ze stosowania w nadzwyczaj szerokim zakresie instytucji demokracji bezpośredniej, niezwykle szerokiej decentraliza-

330