100 93

48 K. Łasluwski * Od idei do integracji europejskiej

Po wydarzeniach Wiosny Ludów i ogłoszeniu Mani fe stu Komunistycznegow 1948 roku przez Karola Marksa (1818-1883) i Fryderyka Engelsa (1821-1895), idee europejskie zyskały nowe uzasadnienia. Czołowy przedstawiciel radykalno-demokratycznej historiografii francuskiej Jules Michelet formułował ideę „wspólnej ojczyzny europejskiej". Proponował, by poszczególne narody kontynentu wnosiły do niej najlepsze treści i tworzyły w ten sposób bardziej sprawiedliwą Europę. Szczególną rolę w walce o wyzwolenie ludów i tworzenie nowej struktury Europy Michelet przyznawał Francji.

Szczególny charakter przybrały idee jedności narodów słowiańskich podczas powstania styczniowego (1863). Słowianofilscy działacze - Aleksander Hercen i Nikołaj Bakunin - popierali działania powstańcze w Polsce licząc, że mogłoby się ono przekształcić w powstanie ogólnosłowiańskie. Pod wpływem Hercena działacze polskiej emigracji po powstaniu styczniowym opowiadali się za tworzeniem przez narody słowiańskie własnej republiki federacyjnej. Tylko część slowianofilów poparła interesy rosyjskie i dążyła do tworzenia pod berłem carskim Wielkiego Związku Wszechslowiańskiego. Kiedy w 1866 roku powstało w Paryżu Zjednoczenie (imigracji Polskiej z organem prasowym „Niepodległość”, przeciwstawiające się polityce ugodowej wobec zaborców, zjazd panslawistów (slowianofilów wspierających cara) w Moskwie (1867) potępił Polaków jako „renegatów Słowiańszczyzny". W ten sposób interesy caratu zdominowały idee demokratycznego współdziałania Słowian.

Wraz z osłabieniem Świętego Przymierza po wojnie krymskiej (1853-1856) wzrosły wpływy organizacji radykalnych. W 1864 roku powstało Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników, dążące do skupienia ludów Europy. Zdeklarowanym zwolennikiem utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy był wówczas historyk i publicysta o poglądach republikańskich, członek krakowskiej Akademii Umiejętności - Stefan Buszczyński (1821-1892). W wielu pracach, a zwłaszcza w dwóch: Schyłek Europy (1867) i Ameryka i E u r o p a (1876) dowodził, że jedynym sposobem na utrzymanie przodującej roli Europy w świecie winno być utworzenie federacji europejskiej, podobnej do USA. Chciał, aby wzorem dla całej Europy stała się współpraca narodów słowiańskich.

Z bardziej skonkretyzowanym projektem występował prawnik szwajcarski, profesor uniwersytetu w Heidelbergu, Johan Caspar Bluntschli (1808-1881), autor wydanego w 1878 roku dzieła zatytułowanego Liga Państw Europejskich (Lcagiic oj Europcan States f' Blunstchli uważał, że jego rodzinna Szwajcaria jest najlepszym przy kładem fcderalizmu, mogącym dawać wzór dla wszystkich państw europejskich Przedstawił też projekt tworzenia unii osiemnastu suwerennych państw europejskich, pod władzą dwuizbowego Parlamentu: Rady Federalnej -reprezentującej państwa i Senatu - reprezentującego narody, z zarządzającą Radą t Biurem Administracyjnym.

*" D de Kougemont, The Ideo tij Europę . op cii, $. 285.

Blunstchij - podobnie jak Meltemich - był zwolennikiem „koncertu mocarstw" europejskich. W ramach państwa związkowego planował utrzymanie hegemonii mocarstw europejskich i wprowadzenia systemu'arbitrażu międzynarodowego dla rozstrzygania spornych problemów. Zbliżone do Blunstchliego poglądy eksponowali również autorzy niemieccy, m.in. wybitny historyk Leopold von Rankę (1775-1886) i filozof Friedrich Nietzsche (1844-1900).

Powyższe idee ogólnoeuropejskie próbowały łączyć rodzącą się burżuazję z hasłami ludzi pióra, ideologami i nawet pewnymi grupami organizacji robotniczych. Na ogół jednak twórcy i głosiciele nowych idei zbyt optymistycznie oceniali możliwości zmian w sytuacji europejskiej. Ich idee solidarności międzynarodowej nic mogły rywalizować z zachowawczą polityką władców i utrwalonymi w XIX wieku dążeniami narodowymi.

4.4. Próby tworzenia stowarzyszeń integracyjnych

Wl XIX wieku dla wielu myślicieli europejskich wzór federalizacji konty-_jnentu tworzyły Stany Zjednoczone Ameryki. Dostrzegano zarazem narastającą rywalizację gospodarczą ze strony USA. Po Kongresie Wiedeńskim powstał, złożony z wielu podmiotów, Związek Niemiecki (Deutscher Bund), którego celem było „utrzymanie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego Niemiec, niepodległości i nietykalności państw skonfederowanych”. W 1815 roku do tego szczególnego Związku weszły 34 państwa i 4 wolne miasta, w tym: Cesarstwo Austrii, pięć królestw: Prusy, Bawaria, Hanower, Saksonia i Wirtembergia, różne księstwa i wolne miasta (Lubeka, Brema, Hamburg i Frankfurt). Członkami Związku Niemieckiego byli również monarchowie Holandii (ze względu na Luksemburg), Wielkiej Brytanii (ze względu na posiadanie Hanoweru) oraz Danii (władającej terytorium Holsztynu). Tworzył on luźną konfederację w latach I815-I866⁶⁷.

O najważniejszych sprawach całości konfederacji niemieckiej decydował sejm związkowy (Bundestag) z siedzibą we Frankfurcie nad Menem. Formalnie Związkowi Niemieckiemu przewodziła Austria, w praktyce jednak coraz większy wpływ zdobywały Prusy⁶*. Dużą rolę w umocnieniu roli Prus odegrał pruski mąż stanu i reformator Heinrich Friedrich Karl von Stein (1757-1831), zwolennik tworzenia związku narodów niemieckich jako strategicznej siły między Francją i Rosją, Jego poglądy przejęli następnie twórcy Niemieckiego Związku Celnego, a później Mitlel-europy.

W 1834 roku powstał Niemiecki Związek Celny (Deutscher Zolherein), zorganizowany pod hegemonią Prus⁶⁹. Głównymi jego organizatorami byli: pruski minister finansów Christian von Motz oraz Karl Eichom. Działalność Związku skupiała się na rozbudowie rynków zbytu, ułatwianiu wzajemnej współpracy gospodarczej państw członkowskich, rozszerzaniu zakresu wymiany handlowej oraz ujednoliceniu

^a J. Baszkiewicz, op. cii., s. 326.

**E. Herriot, The United States of Europę London 1930, s. 240-242. ^w W. Nicoll, T.C. Salinon, Understanding theEuropean Union London 2001. s. 5.