100!10

80 K. Łnstnwski * Od idei do integracji europejskiej

rzystującą dorobek całej Europy⁵⁰. Zbyt optymistycznie jednak oceniał możliwości rozwoju idei paneuropejskiej.

Wspominany już wcześniej francuski premier Edouard Herriot wydał w 1930 roku głośną pracę zatytułowaną Siany Zjednoczone Europy Wspierał w niej wcześniejsze propozycje integracyjne Brianda i proponował tworzenie federacji państw europejskich, wzorując się na trwałym dorobku integracyjnym USA. W tym samym roku ukazała się praca Szwajcara Williama Rapparda Jednocząca się Europa (Uniting Europę), a w 1933 roku Anglika Arthura Saltera Stany Zjednoczone Europy (The United States ofEuropę).

W obliczu narastania groźby faszyzmu pisarz niemiecki Tomasz Mann domagał się bardziej zdecydowanej obrony europejskich ideałów humanistycznych. W Przestrodze dla Europy (1937) dowodził narastającej groźby fanatyzmu i nacjonalizmu. Wzywał Europejczyków do rozwijania walczącego humanizmu, który stanowiłby barierę dla rozwoju systemu totalitarnego. Eksponował racje moralne humanistów europejskich.

Znani intelektualiści europejscy potępiali egoistyczne dążenia wybranych narodów lekceważących prawa innych. W kolejnej pracy pi. Zjednoczona Europa (L' Europę unie), Coudenhove-Kalergi ubolewał, że naprzeciwko „ładu" Stanów Zjednoczonych Ameryki stoi „anarchia” skłóconych państw europejskich, których nie spajają ani prawa, ani organizacja, ani konstytucja, ani trybunał, ani policja, ani jakiekolwiek poczucie solidarności. Skłócenie narodów europejskich, ułatwiało - w ocenie Coudenhove-Kałergiego - doprowadzenie do dominacji europejskich dyktatorów (Hitlera, Mussoliniego, Stalina) ponad rozwiązaniami prawnymi. Już w 1940 roku do tego nurtu intelektualistów zaniepokojonych rozwojem sytuacji europejskiej dołączył Jacąues Maritain wydając książkę Europa a idea federalnaⁱ².

Podobne zaniepokojenie postępami polityki faszystowskiej w Europie wyrażali również autorzy amerykańscy. Amerykański publicysta Clarence Streit wydal w 1939 roku pracę Unia teraz (Union Now), w której apelował do społeczeństw zachodnioeuropejskich o przeciwstawienie się dążeniom nacjonalistycznym na kontynencie. Podobne myśli zawierały też prace W.B. Curry The c a r e for fe der ul U n i o n (1939), W.l. Yenninga A federat i on for Western Europę (1939)orazM.A. Binghama The United States of Euro-pe( 1940)”.

Narastające zagrożenia europejskie lat trzydziestych zainspirowały poszukiwania lepszych sposobów rozwiązywania odwiecznych konfliktów między państwami. W badaniach nowej rzeczywistości europejskiej przeniesiono z antropologii i socjologii, teorię funkcjonalizmu. Brytyjski badacz David Milrany i jego naśladowcy ^{1 2} przyjęli jako podstawę badań analizę funkcji, omijając w ten sposób poszukiwania wieloaspektowych i „historycznych” przyczyn rzeczywistości międzynarodowej. Opowiadali się za stopniowaniem wysiłków badawczych i preferowaniem analiz funkcjonalnych

8. PRÓBY REALIZACJI IDEI INTEGRACYJNYCH

Wl latach międzywojennych podjęto różnorodne próby realizowania idei ■zjednoczeniowych. Działania te miały jednak bardzo ograniczony zakres i nie przyniosły znaczących wyników. Pionierski charakter w dziedzinie integracji miały działania Belgii i Luksemburga. W 1921 roku uzgodniono w Brukseli utworzenie Belgijsko-Luksemburskiej Unii Ekonomicznej, która przewidywała: zniesienie barier w przepływie siły roboczej, towarów, kapitału i usług między członkami unii, ustanowienie wspólnej zewnętrznej taryfy celnej, prowadzenie wspólnej polityki handlowej, wspólne występowanie na forum międzynarodowym, a nawet tworzenie unii walutowej. Unia Ekonomiczna obydwu państw weszła w życie 1 maja 1922 roku. Wspólną jej walutą został frank belgijski. W 1932 roku zawarto konwencję między Belgijsko-Luksemburską Unią Ekonomiczną (Beluksem) a Holandią, dotyczącą unii celnej. Nie weszła ona jednak w życie, ale w 1933 roku zawarto preferencyjny układ handlowy między Beluksem i Holandią.

W 1925 roku utworzono w Paryżu Międzynarodowy Komitet ds. Unii Celnej, który' rozwijał prace nad doprowadzeniem do stopniowego utworzenia unii celnej wszystkich państw kontynentu, a w dalszej przyszłości wspólnego bloku gospodarczego kontynentu. W rok później zawarto też porozumienie o Międzynarodowym Kartelu Stalowym, uważane przez Wiliama Diebolda za zaczyn integracji gospodarczej Europy i prekursora Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali³. Kartel skupił liczące się w tym zakresie państwa europejskie: Francję, Wielką Brytanię, Niemcy, Belgię, Luksemburg, Austrię, Węgry i Czechosłowację. Ważną rolę w jego tworzeniu odegrali zwolennicy idei Stanów Zjednoczonych Europy: Francuz Louis Lou-cheur (1872-1931) i Luksemburczyk Emile Mayesch (1862-1928). W latach trzydziestych powstał z kolei kartel węglowy pomiędzy Wielką Brytanią i Polską oraz szerszy kartel koksowniczy, obejmujący Belgię, Holandię, Wielką Brytanię, Niemcy i Polskę.

Problemy integracji europejskiej występowały w dyskusjach kuluarowych na forum Ligi Narodów. Jednoczenie kontynentu stało się również tematem obrad oficjalnych gremiów tej organizacji. W 1930 roku utworzono Grupę Studiów nad Unią Europejską w Lidze Narodów, uwzględniającą część propozycji zgłoszonych tam przez Brianda.

Działalność Mussolinicgo we Włoszech budziła zaniepokojenie europejskich polityków katolickich. Jako opozycja wobec niej zrodziła się idea jednoczenia europejskiego ruchu chrześcijańskiej demokracji, o charakterze solidarystycznym.

54

1

^w J. Ortegn y Onsset, Der AufstanJ Jer Massen. Stuttgart 1930, s. 96-97.

2

ti. 1 Icrriot. The United States of Europę. London 1930.

I. Maritain. L‘Europe et l'idće fedćrule. Parts 1940.

" J.-U. Durosello. L ’ ideed‘ Europę dans I' histoire.,., op. cii., *. 290.

3

W.Diebold Jr., The Schuman Plan. New York 1959, s. 27-28.